GENDER, QUEER
- ujawniają nowe znaczenia
- rozbudzenie nowego typu wrażliwości
Gender - uwrażliwienie na różnice/podobieństwa płciowe
Queer - wyczulenie na różnice seksualne
Gender (z ang. - kiedyś oznaczało rodzaj gramatyczny)
Ważne osoby:
Margaret Mead - 1935 Płeć i charakter w trzech społecznościach pierwotnych - analiza problematyki zależności roli i statusu jednostki w społeczeństwie od jej płci. Nie posługuje się terminem G., ale zwraca uwagę na fakt że różnice między płciami mają charakter konstrukcji pojęciowych, które wytwarza społeczeństwo, mówi o tym, że przypisywanie płci konkretnych cech jest praktyką społ. dzięki której można wytwarzać role i pozycje społ.
Robert J. Stoller, psychoanalityk - 1968 Sex and gender: on the development of masculinity and feministy - dokonał wyraźnego rozróżnienia płci biologicznej i tożsamości społeczno-kulturowej, zaproponował koncepcję gender identity jako indywidualnej świadomości płciowej. Mówił, że tożsamość psychoseksualna ma charakter nabyty a nie wrodzony - badał przypadki trudne do zdefiniowania (hermafrodytyzm i transseksualizm, w sferze płci mogą zdarzać się przemieszczenia - nie każdy czuje się 100% kobietą lub mężczyzną). Twierdził, że płeć biol. ma tendencję do wyznaczania społ.-kult. , ale nie zawsze jej się to w pełni udaje bo dużą rolę w jej kształtowaniu mają jeszcze stereotypy i oczekiwania. Rozszerza termin G. o wszelkie możliwe zachowania, myśli, emocje itp., które nie muszą wywoływać skojarzeń biologicznych. Uważa się jego książkę za ważną w popularyzacji pojęcia G., wprowadzenie go w szeroki dyskurs, bardzo precyzyjnie rozróżniał tożsamość genderową od roli genderowej, a ten podział wielokrotnie uwieczniony został potem w pracach feministycznych.
Kate Millet - 1970 Sexual politics - analiza źródeł opresji kobiet, której źródła tkwią w patriarchacie, który determinuje relacje między płcią biologiczną i społ-kult. To wnikliwa analiza ideologii patriarchalnej.
Anne Oakley - 1972 Sex, gender and society - przeszczepienie obserwacji Stollera na grunt stricte feministyczny, rozróżnienie na płeć (sex) i płeć społ-kult (gender). Pod pojęciem sex rozumiała zespół cech anatomicznych i fizjologicznych, zaś pod gender - ukształtowane przez społeczeństwo zachowania świadczące o kobiecości lub męskości.
Sex-gender system - pojęcie użyte przez antropolożkę Gale Rubin do opisania systemowych relacji życia plemiennego: reprodukcji, seksualności, wymiany kobiet między plemionami.
Syrena i Minotaur
Metafory użyte w końcu lat '70 przez psychoanalityczkę Doroty Dinnerstein badała zróżnicowanie ról płciowych, przyczyny podziałów w obszarach kulturowych
Koncepcja reprodukowania roli macierzyńskiej
Nancy Chodorow - źródło inf. Dla feministek obalających psychoanalizę freudowską i pacanowską przypisujących fazie edypalnej najistotniejszą rolę w rozwoju psychoseksualnym człowieka. Chodorow wskazuje fazę preedypalną - moment kształtowania własnej, odrębnej od matki-pierwotnej opiekunki, jaźni u dziecka. Mówi, że proces różnicowania przechodzi równocześnie u obu płci ale inaczej:
chłopcy muszą określać swoją tożsamość negatywnie, jako bycie nie-żeńskim; u dziewczynek w ogóle nie ma charakteru seksualnego-tożsamość tworzona poprzez -tożsamość tworzona poprzez identyfikację, podobieństwo, ciągłość, poczucie przedłużonej symbiozy,
w fazie edypalnej rodzi się pogarda mężczyzny wobec kobiet, bo inaczej nie ukształtuje się jego męska tożsamość
Lata '70-'80 - spory o to która płeć (sex-gender) ma większy wpływ na tworzenie się tożsamości człowieka
Esencjalizm (biologistyczne, naturalistyczne) - sex niepodważalną podstawą decydującą o różnicach między ludźmi, determinująca tożsamość i funkcjonowanie w społeczeństwie, gender jest jej skutkiem
Kompromis - sex jest pierwotna, ale gender jest ważniejsza w tworzeniu tożsamości
Konstrukcjonizm - brak roli sex, tylko gender kształtuje tożsamość podmiotową
„natura człowieka” nie jest ostatecznie zamknięta, pozostaje w ruchu, jest przygodna, sytuacyjna
W toku tych dyskusji protestowały feministki z Trzeciego Świata, twierdziły, że pojecie gender ukształtowano tylko w oparciu o doświadczenia białej, heteroseksualnej kobiety zachodu. Teresa de Lauretis twierdziła, że ten „błędny uniwersalizm” zaciera różnice o charakterze etnicznym, rasowym, narodowym itp. W opozycji do stanowiska konstrukcjonistycznego występowała Drucilla Cornell mówiąc, że może doprowadzić do zatarcia różnic między mężczyznami i kobietami. Uważała, że w „upłciowieniu” człowieka tkwią możliwości różnorakiego widzenia życia.
Lata '90 - czas, kiedy zakończono uparcie przeciwstawiać sobie sex i gender, mówi się raczej, że obie mają charakter konstruktów, ważne: posługiwanie się pojęciem sex zaczęto uważać za niestosowne, jako dążenie do utrwalania fałszywych i stereotypowych przekonań dotyczących płci
Gender studies - od początku lat 70
Badania genderowie czerpały dużo z tzw. women's studies (starsze są), ale tam podstawą badań były pojęcia kobiecości, doświadczenia kobiecego, a w gender studies podstawą badań jest pojęcie płci społeczno-kulturowej. Analizuje się przede wszystkim konsekwencje przypisywania określonych ról np. społecznych, ideologicznych uwikłań i uwarunkowań takiego sposobu postrzegania rzeczywistości. Badanie te dotyczą oczywiście obu płci (rewizjonizm mechanizmów władzy i dominacji mężczyzn). Od połowy '70 wykształciły się men's studiem - rekursami są Elizabeth Badinter „XY tożsamość mężczyzny” i Robert Bly „Żelazny Jan”.
Krytyka genderowa
Upłciowienie narratora, badaczki Barbara Johnson i Gayatri Spivak podważają mit neutralności i obiektywności u literaturoznawcy
Feminizm korporalny
Uwzględnia efekty genderowej krytyki esencjalistycznych teorii i inspiracje ponowoczesnej myśli dot. podmiotowości - zakwestionowane dualizmu rozumu i ciała (Foucault, Lacan, Derrida). W połowie lat 90 Elisabeth Grosz opublikowała ważną dla tego nurtu książkę Volatile Bodies.
Punktem wyjścia tego feminizmu jest podmiot rodzajowo ugenderowiony ale i płciowo-cielesny (materialny). Punktem wyjścia do rozważań jest ciało, pozbawione niższej w hierarchii filozoficznej pozycji względem rozumu. Wcześniej utożsamienie kobiecości z cielesnością wiązało się z jej deprecjacją - kobiecość=> cielesność, zmysłowość=> brak racjonalności.
1990 Judith Butler - Gender Trouble - sex staje się fikcją wytwarzaną przez gender, rola sex zostaje zmarginalizowana, uznała że gender nie ma umocowania w sex, mówi że to gender konstytuuje sex. Odwołała się do teorii aktów mowy Austina - do idei aktu performatywnego (na sali porodowej zostajemy upłciowieni przez słowa „to jest dziewczynka” - ew. chłopiec)
Performatywność płci
Jesteśmy tym, co reprezentujemy. Nasza płeć, gender zostaje ukonstytuowana, zostaje stworzona, wtedy gdy ZACHOWUJEMY się jak kobieta lub mężczyzna. Pewne arbitralne, stereotypowe normy wobec płci stawiają nas w opresji wymagającej konkretnych zachowań, będących dowodem, świadectwem naszej „prawdziwej” gender (np. prawdziwa kobieta nie zwalnia pracowników, jeżeli to robi - zostaje oceniona jako męska).
Butler dochodzi do wniosku, że nie ma żadnej „prawdziwej” czy normatywnej (wzorcowa, idealna, paradygmatyczna) tożsamości płciowej-seksualnej, bo wszystko staje się performatywem.
QUEER
Z jęz. germańskiego, w ang. od XIV w. - znaczenie pejoratywne - dziwak, cudak, odmieniec, wulg. odnośnie homoseksualistów
Od lat '90 termin zmienia znaczenie, staje się synonimem afirmacji inności seksualnej, określeniem emancypacji gejów i lesbijek
Teoria queer (pierwsza tego terminu użyła Teresa de Lauretis w 1991) przestała koncentrować się jedynie na esencjalistycznych aspektach homoseksualności, a stała się znakiem podejścia konstrukcjonistycznego. Podjęła refleksję nad tożsamościami seksualnymi, położyła ciężar na ich wielość i równość. Dziś obejmuje rozważania nad statusem wszelkich „innych” - nieprzystających do narzuconych, arbitralnych wzorców. Queer to skłonność do podważania wszelkiej stałej tożsamości, oznaczając coś będącego w ruchu, zmiennego, wymykającego się normom i przyporządkowaniom.
Podstawę do badań queerowych ukształtowały badania gejowsko-lesbijskie i Genderowie, ale tu nacisk jest na różnice seksualne, problemy związane z różnymi postaciami pożądania. Analizy queerowe w szerszym ujęciu koncentrują się na badaniach tożsamości, inności - zwł. nurt filozofii Innego. W queerze nie ma opozycji (jak w badaniach gejowsko-lesbijskich - tam występuje opozycja homo-heteroseksualność). Jeden z teoretyków - Leo Bersami mówił, że nie istnieje jeden uniwersalny model tożsamości homoseksualnej, nie ma wzorca zachowań. Nie ma tu jednoznacznych, ostatecznych przyporządkowań.
Jednym z prekursorów filozofii queer jest M. Foucault, J. Butler (Gender Trouble, Dobies that matter) , E. Sedgwick, A. Sinfield. Butler dokonała już detronizacji opozycji sex-gender i jej badania stanowiły dość ważny element rozwoju myśli queerowej. Płeć (tu chyba w znaczeniu-orientacja) też jest performatywna - np. stereotyp geja: nadmiernie zadbany, delikatne gesty itp., jeżeli gej jest robotnikiem i się nie myje to w społecznym odczuciu nie będzie funkcjonował jako homoseksualista.
Metafora „szafy” - E. Sedgwick (Epistemology of the closet)
Szafa jest synonimem represji społeczno-kulturowych wobec osób homoseksualnych-innych, zmuszonych do ukrywania się. Chcąc z niej wyjść muszą dokonać doming outu, a tam wpadają w tryby dyskursu przed którym się ukrywały, ale NIE MA innego dyskursu niż ten na zewnątrz.
Gender, queer
1