Czas Komitetu Obywatelskiego

Opublikowano: poniedziałek, 21, lipiec 2014 12:02

Stanisław Zając

Latem 1914 roku wybuchła pierwsza wojna światowa (1 sierpnia Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji). Konflikt ten w istotny sposób wpłynął na losy Willi Otwockich oraz mieszkańców osady

Władze rosyjskie, aby zyskać poparcie tych Polaków, którzy byli poddanymi cara, zdecydowały się na kilka pojednawczych gestów. Od 3 sierpnia 1914 r. w Warszawie zaczął działać Komitet Obywatelski. Szerszy i bardziej zorganizowany zasięg miał Centralny Komitet Obywatelski. Został on zatwierdzony 10 września i uzyskał wsparcie finansowe władz rosyjskich. Wkrótce utworzonych zostało kilkaset lokalnych Komitetów Obywatelskich. Zajmowały się one różnymi dziedzinami życia społecznego i gospodarczego, a zwłaszcza dbały o zapewnienie porządku i niesienie pomocy ludności cywilnej.

Zaistniałą sytuację wykorzystali też przedstawiciele mieszkańców Willi Otwockich. Już 18 sierpnia 1914 r. powołali Komitet Obywatelski (KO) „w celu niesienia pomocy rodzinom rezerwistów i pozbawionych pracy”. Cel ten rozumiano bardzo szeroko. Początkowo utworzone zostały trzy samodzielne sekcje: żywnościowa, sanitarna, oświatowa. Póź-niej powołane zostały dwie kolejne: sekcja bezdomnych i sekcja straży obywatelskiej. KO skupił zarówno działaczy uczestniczących we wcześniejszych inicjatywach, jak i osoby, które odegrały ważną rolę w późniejszej historii Otwocka. W ciągu trzynastu miesięcy skład zarządu częściowo się zmieniał. Funkcję prezesa sprawowali dr Hipolit Cybulski i dr Władysław Czaplicki. Ich zastępcami byli dr Stanisław Krzyżanowski i Witold Kasperowicz. Sekretarzem został W. Kaczorowski. Obowiązki skarbnika pełnili dr Antoni Michałowski i Stanisław Pruszyński. Ponadto w skład KO wchodzili m.in. dr Józef Geisler, Edward Kasperowicz, Jan Grenda, Adam Wyrożębski, ksiądz Cezary Kantorski.

Sprawozdanie z działalności KO dostarcza wielu informacji z dziejów Otwocka w pierwszym roku wojny. Czytamy np.: „Liczba mieszkańców wynosiła 10000, zmniejszyła się o […] 2000 uchodźców, którzy nie powrócili”. Wiadomo, że niektórzy mieszkańcy Otwocka wyjechali dobrowolnie w głąb Rosji. Tam chcieli przeczekać zagrożenia towarzyszące wojnie. Te przypadki należy odróżnić od przymusowej ewakuacji. Taki los spotkał m.in. dra Czaplickiego i dra Geislera.

Jednocześnie już na początku wojny do Willi Otwockich zaczęli napływać uchodźcy z innych miejscowości, położonych głównie na zachód od Wisły, m.in. ze Zwolenia, Mogielnicy, Skierniewic. W sprawozdaniu czytamy: „Zbiegów było ok. 3500 żydów i 50 chrześcijan.” Uchodźcy wywarli duży wpływ na życie osady: „Spadli niespodziewanie i sprowadzili tyfus, rozlokowani w pomieszczeniach nieprzygotowanych. […] Było pomiędzy niemi dużo przestępców […] którzy poczynili spore straty miejscowej ludności”.

KO wspierał najbiedniejszych zapomogami pieniężnymi oraz artykułami żywnościowymi. Utworzył nową ochronkę dla 50 dzieci (wcześniej istniała jedna taka placówka). Sekcja sanitarna założyła ambulatorium oraz szpital z 30 łóżkami, przeprowadziła szczepienia przeciw ospie, której epidemia pojawiła się w osadzie. Wybudowała łaźnię, dwa ustępy publiczne i sprowadziła tabor asenizacyjny. Zorganizowała stację sanitarną oraz rozpoczęła budowę studni. Zarządziła dezynfekcję mieszkań, pensjonatów i niektórych budynków w sąsiednich wioskach.

O innych formach jej działalności czytamy: „Zasypano dużo dołów na ulicach i odkażono je, przekopano podwórza w ludniejszych willach, wywożono śmiecie, czyszczono ulice […] nakazano mycie schodów, przedsięwzięto oględziny sanitarne 136 sklepów spożywczych, zbadano 19 instytucji żywnościowych”.

Do swojej działalności komitet włączał istniejące już organizacje i wspierał je finansowo. Sekcja oświatowa współpracowała z Towarzystwem Przyjaciół Otwocka (któremu zleciła utworzenie Rad Szkolnych) oraz Towarzystwem Opieki nad Dziećmi. Pod egidą KO założono hurtownię przy Stowarzyszeniu Spółdzielczym „Ognisko”. Zaopatrywała ona „sklepy chrześcijańskie”, a jedną czwartą część obrotu przekazywała na pomoc żywnościową. Z subwencji przydzielanych przez KO korzystało m.in. Towarzystwo „Spójnia”.

Latem 1915 roku, gdy kończyło się panowanie rosyjskie, komitety stawiały sobie coraz ambitniejsze cele. Widać to było również w Otwocku. Nad utrzymaniem porządku czuwała Straż Obywatelska zrzeszająca 105 mężczyzn. Ujawniała ona przestępstwa i prowadziła śledztwa. Wyznaczała kary za nieprzestrzeganie ogłaszanych zarządzeń oraz dozorowała budynki kolejowe. Dyżurowała na posiedzeniach Sądu Obywatelskiego, doręczała wezwania i wykonywała jego nakazy. Pełniła też funkcję „milicji zdrowia”.  Komisarzem Straży Obywatelskiej był W. Żbikowski.

Niestety, podjęte inicjatywy zostały wkrótce przerwane. W po-łowie września 1915 r. okupacyjne władze niemieckie zawiesiły działalność Komitetów Obywatelskich. Jednak zdobyte doświadczenia stały się ważną lekcją samorządności przydatną w kolejnych latach wobec nowych wyzwań.   

Główne źródła informacji:

• A. Chwalba, „Historia Polski 1795-1918”, Kraków 2001; „Organizacja i prace Komitetów Obywatelskich na terenie Gubernji Warszawskiej. Sprawozdanie Komitetu Obywatelskiego Gubernji Warszawskiej” cz. I, zebrał i oprac. W. Radecki, Warszawa 1916

---