Już miasto

Opublikowano: czwartek, 21, sierpień 2014 09:32

Stanisław Zając

Share

Od sierpnia 1915 roku Wille Otwockie - podobnie jak większa część Kongresówki - dostały się pod panowanie niemieckie. Znalazły się w granicach tzw. Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego.

We wrześniu 1915 roku po rozwiązaniu przez władze niemieckie Komitetu Oby- watelskiego (KO), wiele jego inicjatyw przejęło Towarzystwo Przyjaciół Otwocka (TPO). Kierowało ono lokalną administracją tworzącą kilka działów: opieki społecznej, sanitarny, oświatowy i bezpieczeństwa - komendantem został Witold Zbikowski (były komisarz Straży Obywatelskiej).

Można więc mówić o ciągł-ości organizacyjnej i częściowej unii personalnej między KO i TPO. W obu stowarzyszeniach bardzo aktywnych było kilku działaczy. Na szczególne uznanie zasługuje dr Antoni Michałowski, który do Otwocka przyjechał w 1915 roku. Miał już długą i budzącą szacunek biografię; mimo podeszłego wieku (78 lat) był pełen energii. Pochodził ze Żmudzi, dyplom lekarski uzyskał w Moskwie. Za udział w powstaniu styczniowym został skazany na zesłanie w głąb Rosji. Zwolniony na mocy amnestii nie mógł wrócić do rodzinnych stron. Później przez ponad trzydzieści lat mieszkał w Żelechowie, gdzie był lekarzem miejskim oraz animatorem lokalnej społeczności, skutecznie realizując hasło pracy organicznej. W Otwocku pełnił funkcję skarbnika w KO, a później włączył się do zbiegów mających na celu administracyjną samodzielność Willi Otwockich. W staraniach tych był wspierany zwłaszcza przez Hipolita Cybulskiego i Maksymiliana Reinera.

W październiku 1915 roku Antoni Michałowski - w imieniu TPO - wystąpił do władz powiatowych w Nowomińsku. Postulował: „miejscowość kuracyjna Otwock pragnęłaby ze względu na swoją odrębność zostać wydzieloną z wójtostwa Otwockiego i przekształconą w samodzielną jednostkę gminną”. Określenie „wójtostwo Otwockie” oznaczało gminę Otwock Wielki, w której głównym ośrodkiem był Karczew. Antoni Michałowski wskazywał: „zarząd gminy składający się z włościan nie uwzględnia potrzeb miejscowości kuracyjnej i nie wprowadza niezbędnych ulepszeń w dziedzinie sanitarnej”. Przekonywał: „większość obywateli otwockich pozbawiona jest prawa głosu, gdyż nie posiada wymaganych przez prawo trzech morgów ziemi, uprawniających do wyborów do gmin wiejskich”. Należy jednak pamiętać, iż Wille Otwockie faktycznie obejmowały również tereny należące do gmin Wiązowna i Glinianka.

Już 12 stycznia 1916 roku Antoni Michałowski otrzymał odpowiedź, która rozbudzała nadzieje. Przedstawiciel władz powiatu (Cesarskiego Urzędu Okręgowego) zawiadamiał: „przychylam się przeto do wniosku, aby Otwock przekształcony został w samodzielną jednostkę gminną”. Przekazywał Antoniemu Michałowskiemu istotne pełnomocnictwo: „dla prowadzenia dalszych układów upo- ważniam Pana przyjąć na siebie przedstawicielstwo Otwocka”. Jednocześnie zastrzegał, iż chce wysłuchać wójtów Karczewa, Glinianki i Wiązowny.

Odpowiedź tę warto dostrzec na tle ogólniejszych zmian dokonanych przez władze niemieckie. Wkrótce (22 marca) powiększony został obszar ziemskiego powiatu warszawskiego. Rozporządzenie szefa administracji Generalnego Gubernatorstwa stanowiło, iż do powiatu warszawskiego zostały przyłączone m.in.: „z powiatu Nowo-Mińskiego gminy Otwock i Wiązowna w całości, z gminy Glinianka miejscowości Jabłonna, Strachocin, Świerk, Kopki, Wolka Młęcka”. Nazwa „Strachocin” oznaczała folwark leżący na zachód od Świerku. Sąsiednie wioski - Wola Ducka i Wola Karczewska - utrzymano w obrębie powiatu nowomińskiego. Kilka tygodni później (9 kwietnia) powiększony został obszar Warszawy - od strony linii otwockiej m.in. o Grochów, który wyłączono z gminy Wawer.

Administracja niemiecka zamierzała uregulować status wielu miejscowości na okupowanych obszarach. Sytuację tę umieli wykorzystać działacze TPO, którzy starali się o nadanie Otwockowi praw miejskich. Ważnym etapem na tej drodze były wybory do Rady Obywatelskiej, przeprowadzone 7 lipca 1916 roku pod przewodnictwem naczelnika powiatu warszawskiego - Millera. Prawo głosu miało ponad 700 osób. Wybranych zostało dziesięciu radnych: Hipolit Cybulski, Włodzimierz Dworakowski, Gabriel Mański, Antoni Michałowski, Bronisław Migdalski, Czesław Ratman, Izaak Pianaj , Maksymilian Reiner oraz J. Wasilkowski ( którego wkrótce zastąpił Józef Blech). Przyjęto zasadę zwoływania posiedzeń w każdy czwartek.

W razie nieobecności któregoś z radnych jego miejsce zajmował tzw. zastępca dysponujący pełnym prawem głosu. Burmistrzem został wybrany Witold Kasperowicz. Na jedno z pierwszych posiedzeń Rady Obywatelskiej, w protokołach nazywanej Radą Miejską, zaproszony został Stanisław Czarnecki, były sołtys otwocki. Omawiana była sprawa przekazania przez niego urzędowej dokumentacji.

Kilka dni później, 7 sierpnia, Edward Kasperowicz przedstawił dwa projekty herbu miasta. Oba były zapewne równie interesujące. Rada postanowiła bowiem, aby autor sam dokonał wyboru. Ten projekt, na który zdecydował się Edward Kasperowicz, miał bogatą symbolikę.  Zawierał elementy nawiązujące do warunków naturalnych Otwocka: gałązki sosny, niebieskie tło - obraz pogodnego nieba. Uzdrowiskowy charakter miejscowości wyrażał kielich z wężami (zmodyfikowana wersja atrybutu, z jakim w mitologii greckiej ukazywana była Higieja - bogini i uosobienie zdrowia; węże symbolizowały odnowę życia). Trzy baszty akcentowały status miasta. Natomiast dwa biało-czerwone sztandary i orzeł przywoływały symbolikę narodową.

Dnia 9 listopada 1919 roku - na mocy rozporządzenia władz Generalnego Gubernatorstwa - Otwock uzyskał prawa miejskie. Znów warto odwołać się do szerszego, mazowieckiego tła. Tego samego dnia prawa miejskie otrzymał również Pruszków. W 1916 roku potwierdzenia swoich aspiracji doczekały się też inne miejscowości, np. Żyrardów i Piaseczno (które odzyskało prawa miejskie utracone po powstaniu styczniowym).    

Główne źródła informacji:
L. Królikowski, K. Oktabiński, „Warszawa 1914-1929.
Warszawa i okolice w latach walk o niepodległość i granice Rzeczypospolitej”, Warszawa 2007,
K. Kubiak „Zarys dziejów Otwocka w latach 1407-1944”, [w:] „Otwock 1407-1967” pod red. J. Kazimierskiego, Warszawa 197ó

---