9SM/MSH/2009
MIĘDZYNARODOWE PRZEPŁYWY KAPITAŁU
1. Pojęcie wywozu (eksportu) kapitału
W literaturze ekonomicznej spotyka się różne definicje pojęcia wywozu (eksportu) kapitału.
W wąskim ujęciu wywóz kapitału oznacza wywóz (przepływ) środków rzeczowych i/lub finansowych, w celu wytwarzania za granicą produktów materialnych lub usług tak, aby eksporter kapitału mógł osiągnąć dochód z jego wykorzystania.
Wywóz kapitału w formie dóbr rzeczowych (inwestycyjnych), które służą do wytwarzania za
granicą dóbr i usług.
Wywóz kapitału w formie pieniężnej. Między eksporterem a importerem rodzą się skutki typu
należności - zobowiązania (zobowiązanie do zwrotu otrzymanych do dyspozycji środków
finansowych wraz z odsetkami).
W szerokim2 ujęciu eksport kapitału obejmuje dodatkowo zagraniczną pomoc gospodarczą (kapitałową) oraz takie formy transferu pozycji majątkowych, jak: umorzenie długów, odszkodowania wojenne, odszkodowania nacjonalizacyjne.
Zagraniczną pomoc gospodarczą stanowią tzw. oficjalne przekazy zasobów zewnętrznych na rzecz rządu W literaturze ekonomicznej termin pomoc gospodarcza bywa interpretowany w różny sposób. W skrajnie szerokim ujęciu pomoc gospodarcza obejmuje wszelkie formy napływu kapitału do krajów słabo rozwiniętych. W ujęciu węższym nie uwzględnia się transferu kapitału prywatnego, pomocy militarnej i pożyczek krótkookresowych. Według ONZ do pomocy ekonomicznej (udzielanej krajom słabo rozwiniętym) zalicza się dary, pożyczki długoterminowe netto (zwłaszcza jeżeli oprocentowanie kredytu jest niższe od stopy procentowej kredytów zaciąganych na rynku finansowym na powszechnie obowiązujących warunkach) udzielane przez władze państwowe lub organizacje międzynarodowe oraz pomoc techniczną. |
wąskie ujęcie szerokie ujęcie
tylko osiąganie dochodu ← cel → osiąganie dochodu, realizacja celów
politycznych, pomoc humanitarna
2. Wywóz kapitału - główne kryteria podziału i klasyfikacja
2.1. Ze względu na formę3 wywozu kapitału:
kapitał produkcyjny:
- zagraniczne inwestycje bezpośrednie,
→ inwestycje typu greenfield, czyli uruchomienie przedsiębiorstwa od podstaw
(łącznie z zakupem nieruchomości);
→ wykupienie lub przejęcie istniejących już firm w celu kontynuowania
działalności gospodarczej;
→ nabycie pakietu akcji dającego prawo do kierowania danym przedsiębiorstwem.
Inwestycje bezpośrednie dokonywane przez podmioty gospodarcze w różnych krajach są podstawą
tworzenia i rozwoju przedsiębiorstw (korporacji) transnarodowych.
- zagraniczne inwestycje portfelowe (pośrednie),
[zakup zagranicznych papierów wartościowych: akcji, obligacji, bonów skarbowych]
↑
Kryterium rozróżnienia między zagranicznymi inwestycjami bezpośrednimi a portfelowymi jest to,
czy eksporter kapitału ma kontrolę nad zagranicznym (inwestycje bezpośrednie), czy też nie ma (inwestycje
portfelowe). Trudności sprawia jednak podanie jednego i precyzyjnego kryterium liczbowego
odróżniającego oba rodzaje inwestycji i dlatego wiele zależy tu od klasyfikacji przyjętej w danym kraju
(np. 10%)
kredyty zagraniczne (kapitał pożyczkowy):
- kredyty eksportowe (handlowe),
[służą sfinansowaniu konkretnej transakcji kupna-sprzedaży towarów i usług, z
reguły w kraju wierzyciela]
- kredyty finansowe.
[mogą być udzielane w formie środków przekazanych na rachunek kredytobiorcy,
przy czym kredytodawca nie określa w tym wypadku celu i kierunków
wykorzystania środków pieniężnych]
2.2. Ze względu na okres, na jaki kapitał jest wywożony za granicę:
kapitał krótkoterminowy (do jednego roku), ← np. krótkoterminowy kredyt handlowy
kapitał długoterminowy (powyżej jednego roku). ← np. zagraniczne inwestycje bezpośrednie
Uwaga: w warunkach gospodarki rynkowej ścisłe rozdzielenie ruchów kapitału w aspekcie czasowym nie
zawsze jest łatwe. Na przykład część lokat mających formalnie charakter krótkoterminowy, stanowi w
istocie kapitał długoterminowy, ponieważ bywa utrzymywana przez czas nieokreślony. Naturalnie występują także przypadki odwrotne.
2.3. Ze względu na formę (kryterium) własności :
kapitał prywatny,
kapitał państwowy,
kapitał międzynarodowych instytucji finansowych.
2.4. Ze względu na charakter wywozu kapitału:
autonomiczne ruchy kapitału,
indukowane (wyrównawcze) ruchy kapitału.
2.5. Ze względu kierunek ruchów (wywozu) kapitału:
eksport kapitału (obroty aktywne),
import kapitału (obroty pasywne).
W zasadzie są to dwie strony tego samego zjawiska, ale podział ten jest uzasadniony, zwłaszcza dla oceny
skutków przepływu kapitału dla kraju eksportującego, jak i importującego kapitał.
3. Przyczyny i warunki wywozu kapitału
Za zasadniczą przyczynę (motyw) można uznać chęć osiągnięcia maksymalnego zysku. W praktyce sprawa jest bardziej złożona i dlatego można wyróżnić następujące najważniejsze przyczyny eksportu kapitału:
możliwość osiągania wyższej stopy zysku za granicą w porównaniu z krajową stopą zysku,
niższe koszty inwestycji i produkcji za granicą w porównaniu z krajowymi,
zapewnienie dostępu do źródeł surowców, zwłaszcza o podstawowym znaczeniu,
względy polityki handlowej (uniknięcie barier celnych), dzięki ulokowaniu kapitału w krajach, w których te bariery występują,
względy podatkowe (możliwość skorzystania ze specjalnych ulg dla inwestorów),
wykorzystanie przewagi technologicznej, która nie występuje w stosunkach wewnątrzkrajowych,
zdobycie zagranicznych rynków zbytu,
względy spekulacyjne,
poprawa struktury lokat kapitałowych,
różnice w poziomie stabilizacji stosunków politycznych i ekonomicznych w różnych krajach.
Inne przyczyny: polityczne, militarne, humanitarne (por. wąskie i szerokie ujęcie eksportu kapitału).
Do warunków sprzyjających wywozowi kapitału zaliczyć można:
bezpieczeństwo inwestycji związane przede wszystkim z ryzykiem politycznym,
rozwój systemu bankowego i wyspecjalizowanych instytucji pośredniczących w wywozie,
możliwość transferu zysku z lokat zagranicznych,
możliwość zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym.
4. Skutki przepływu kapitału
4.1. Skutki dla kraju eksportującego kapitał.
4.2. Skutki dla kraju importującego kapitał.
5. Uczestnictwo Polski w światowych obrotach kapitałowych
W okresie od zakończenia drugiej wojny światowej do końca lat 60. Polska w zasadzie nie
uczestniczy w światowych obrotach kapitałowych.
Zwiększony napływ kapitału w postaci kredytów (w granicach 1-4 mld USD rocznie) w latach 70.
Kryzys zadłużeniowy i w konsekwencji ograniczenie dostępu Polski do międzynarodowego rynku
kredytowego w latach 80 (napływ kredytów w granicach 0,2-0,4 mld USD rocznie).
Poprawa stosunków z wierzycielami (Klub Paryski i Klub Londyński) oraz pomoc
międzynarodowych organizacji finansowych w pierwszej połowie lat 90.
Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej Polski w latach 90. Zwiększenie napływu zagranicznych
inwestycji bezpośrednich, zwłaszcza w drugiej połowie lat 90.
Wzrost zadłużenia zagranicznego przedsiębiorstw (działających w Polsce).
→ Literatura dodatkowa:
1. M. Gulcz: Kraje rozwijające się a zewnętrzne środki finansowania rozwoju. Warszawa 1988.
2. Inwestycje zagraniczne w Polsce. Raport roczny. IBRKK, Warszawa (za odpowiednie lata).
W literaturze używa się również określeń transfer siły nabywczej lub wywóz wartości.
2 Za przepływ kapitału w szerokim znaczeniu można też uznać wszelki, odnotowywany w bilansie płatniczym ruch kapitału przez granicę. Przepływ kapitału w wąskim znaczeniu oznacza, że ten rodzaj przepływu kapitału dokonywany jest w celu osiągnięcia zysku przez podmioty gospodarcze inne niż bank centralny. Bank centralny może dokonywać eksportu lub importu kapitału np. interweniując na międzynarodowym rynku walutowym lub pozyskując kredyt z Międzynarodowego Funduszu Walutowego. A. Budnikowski: Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Warszawa 2001.
3 Do form wywozu kapitału można też zaliczyć: lokaty na rynku walutowym, kredyty handlowe, inwestycje portfelowe, kredyty finansowe i inwestycje bezpośrednie.
2