Psychologia osobowości
25.11.2010
Teoria relacji z obiektem:
Otto Kernberg:
Tworzył w tym samym czasie co Margaret Mahler.
Kernberg dokonał próby integracji założeń leżących u podstaw klasycznego modelu popędowo-strukturalnego i założeń modelu relacyjnego.
Związek z drugim człowiekiem jest konieczny dla prawidłowego stanu zdrowia i prawidłowego rozwoju.
Kernberg wskazywał na bardzo silną interakcję biologicznych i społecznych determinantów wszystkich procesów, które wpływają na życie i na nas samych.
Uważał, że interakcje są wrodzone , są instynktownymi percepcyjno-behawioralnymi wzorcami tworzenia i podtrzymywania więzi i mają charakter potencjalny (dają potencjał rozwojowy). Są one aktywne tylko w interakcji ze znaczącymi obiektami, w jakimi pierwszym okresie życia się stykamy (głównie matka). Głównym determinantem kształtowania i rozwoju aparatu psychicznego jest doświadczenie interpersonalne.
Forma interakcji z obiektem ulega zmianie pod wpływem nowych doświadczeń interpersonalnych, równocześnie oddziaływanie czynników biologicznych i społecznych jest silnie powiązane z procesami rozwoju funkcji poznawczych. Dlatego też przedmiotem teorii relacji z obiektem Kernberga jest obiektywna psychiczna rzeczywistość kształtowana przez relacje z innymi obiektami, która opisywana jest na kilku wymiarach:
Wymiar relacyjny- wiąże się z faktem, że człowiek żyje i rozwija się z obiektem poprzez obiekt i w dużej mierze dla obiektu. Koniecznym warunkiem zdrowia i rozwoju jest pozostawanie z obiektem w optymalnej frustrującej relacji. Jednostka rozwija się prawidłowo tylko i wyłącznie w dialogu, jeżeli tego dialogu nie ma to rozwój nie będzie prawidłowy.
Wymiar topograficzny- wyodrębnione dwa obszary: obszar świadomego i nieświadomego aparatu psychicznego, obszar ten kształtuje się około 3 roku życia w chwili, kiedy u dziecka pojawia się wyparcie. Nieświadomość jest motywacyjnym systemem psychicznym, istnieją tutaj konfliktowe i wyparte, nieakceptowane treści, które pozostają jednak w ciągłym kontakcie z obszarem świadomego.
Wymiar strukturalny- jest to poziom jednostki zinternalizowanych relacji z obiektem, tworzących kompleks reprezentacji self, reprezentacji obiektu i towarzyszącego im zabarwienia afektywnego oraz poziom struktur psychicznych, takich jak id, ego i superego. Poziom nawiązywania relacji z obiektem (jakość wchodzenia w relacje z obiektem), odzwierciedla to stopień oddziaływania rzeczywistości intrapsychicznej na rzeczywistość aktualną i ponadto będzie się przejawiało w zdolności do testowania przez jednostkę rzeczywistości.
Wymiar czasowo-przestrzenny- aparat psychiczny istnieje w określonym czasie i podlega rozwojowi, tym wymiarem kieruje zasada przyczynowości liniowej i jest ona podstawową zasadą normatywnego rozwoju jednostki i jej aparatu psychicznego. Ale również i kształtowania się zaburzeń charakterologicznych. Ten aparat czasowy (przeszłość, teraźniejszość, przyszłość) jest ze sobą bardzo mocno powiązane. Umiejętność rozpoznawania tego, co kiedyś, teraz, stanowi podłoże terapii. Wymiar przestrzenny dotyczy przestrzeni interpersonalnej, czyli nawiązywania relacji z realnymi osobami, a nie tylko obiektami, te relacje obejmują: zinternalizowane wcześniejsze relacje z dobrymi i złymi obiektami wewnętrznymi.
Te wszystkie wymiary są ze sobą bardzo ściśle powiązane. Te uwewnętrznione relacje z obiektem w życiu dorosłym są projektowane na realne obiekty, a rodzaj tych interakcji społecznych wyznaczany jest przez zinternalizowany świat relacji z obiektem oraz przez aktualną rzeczywistość.
Kernberg postuluje istnienie subiektywnej, obiektualnej rzeczywistości intrapsychicznej, która pozostaje w trwałej interakcji z obiektywną rzeczywistością realną. To, co jest wewnętrzne będzie determinowało nasze działania i relacje ze światem zewnętrznym.
Według Kernberga patologiczne funkcjonowanie jednostki jest wyrazem nieświadomego powtarzania w sytuacji tu i teraz patogennych zinternalizowanych relacji z obiektami z przeszłości. Jednocześnie jednostka symbolicznie odtwarza frustrujące konfliktowe nieświadome relacje i doświadcza ich jako aktualnej realnej rzeczywistości. Czyli wewnętrzne relacje aktywowane są przez doświadczenia aktualne a siła tej aktywacji zależy od poziomu psychologicznego rozwoju jednostki.
Podstawowe założenia teorii relacji z obiektem odnoszące się do faz rozwoju:
Można stwierdzić, że Kernberg przedstawiając kształtowanie się określonej struktury psychicznej, zwanej przez niego charakterem, podkreśla fundamentalną rolę jaką odgrywa w tym procesie rozwój internalizacji relacji z obiektem. Wyodrębnia pięć faz:
Faza normalnego autyzmu- pierwszy miesiąc życia. Brak zróżnicowania miedzy sobą a otoczeniem, w trakcie tej fazy buduje się konstelacja dobrego obiektu i mnie, bazująca na doświadczeniach relacji z matką spełniającą potrzeby. Gdzie niepowodzenia prowadzą do zahamowania rozwoju w zakresie funkcjonowania pomiędzy Ja, a obiektem i do braku zdolności nawiązywania symbiozy z matką (taki stan występuje w psychozach autystycznych).
Faza normalnej symbiozy- lub poziom pierwotnych niezróżnicowanych reprezentacji obiektu i mnie. Faz obejmuje okres od 2 do 6/8 miesięcy życia. Na tym etapie dochodzi do scalenia konstelacji która staje się podstawą mnie w ramach ego i staje się podstawowym organizatorem integracyjnych funkcji ego. Patologiczna fiksacja na tej fazie i/lub regresja do niej ujawnia się jako brak zdolności określania granic ego.
Faza różnicowania reprezentacji self od obiektu- od około 6/8 miesiąca życia do końca 3 roku życia. Zaczyna się uzupełnieni różnicowania dobrych i złych stron a kończy się integracją dobrych i złych stron obiektu. Fiksacja i/lub regresja prowadzi do rozwoju patologii typu: osobowość pogranicza czyli borderline (problem z określenie granic pomiędzy ja i nie ja, oraz obiektem zewnętrznym określającym własne relacje). W trakcie tej fazy następuje również oddzielenie reprezentacji obiektu i mnie, w które inwestowana jest energia antylibidinalna.
Faza ostatecznej integracji self i obiektu oraz rozwoju struktur intrapsychicznych- od 3 do 5/6 roku życia. W fazie tej następuje integracja reprezentacji antylibidinbalnej z libidinalnymi w reprezentację całościową. Najczęściej spotykany konflikt dotyczy sprzeczności pomiędzy ego a nadmiernie restrykcyjnym superego.
Faza ostatecznej konsolidacji ego i superego- ostatecznej konsolidacji (organizacji) superego i ego. Zintegrowane superego przyczynia się do promowania integracji i konsolidacji tożsamości ego. Zintegrowany obraz samego siebie i świata reprezentacje relacji z obiektem wzajemnie się wzmacniają. W okresie kryzysu istnieje możliwość odwołania się do wewnętrznego świata co zapewnia utrzymanie podstaw zaufania do siebie i do innych.
Dzięki tym fazom możemy uchwycić na jakim poziomie dochodzi do spatologizowania.
Kernberg odnosił się do instynktów, afektów i popędów, które wpływają na nasz rozwój.
Afekty definiowane są przez niego jako: struktury instynktowne z natury psychofizjologiczne, biologiczne, aktywowane w trakcie rozwoju i zawierające elementy psychiki. Są zjawiskami z pogranicza instynktów biologicznych i popędów psychicznych i stanowią podstawę do rozwoju systemu motywacyjnego. Według niego afekty aktywizuję pierwotne stany emocjonalne, które zapisywane są w pamięci emocjonalnej dziecka i świadomie następuje nieświadoma integracja odpowiadających sobie pozytywnych stanów w popędy zawierające element seksualny i negatywnych stanów- popędy agresywne.
Kernberg wyróżnił dwie główne grupy popędów: seksualny (libido) i agresywny. Definiuje on popęd jako: nadrzędny hierarchiczny system motywacyjny, wywodzący się z interakcji między wrodzonymi elementami instynktownymi a doświadczeniami interpersonalnymi. Zakłada on , że wtoku kształtowania się struktury psychicznej pochodne libido i agresji podlegają rozwojowi. Ten rozwój ma charakter fazowy i jest zdeterminowany przebiegiem zinternalizowanych relacji z obiektem. To jak popędy będą się rozwijać zależy od relacji interpersonalnych ze obiektami znaczącymi. Te popędy aktywizują afekt. I według Kernberga najpierw ma miejsce doświadczenie dobra i zła w relacji dopiero potem dochodzi do kateksji popędu. Dyspozycje afektywne na poziomie pierwotnym pełnią funkcję organizacyjną i pierwotnie oddzielają całkowicie dobre od całkowicie złych zinternalizowanych relacji z obiektami nadając zabarwienie specyficznym interakcjom między self i obiektem w obrębie tych relacji. Afekt w stosunku do popędów pełnią dwojaką rolę: z jednej strony sygnalizują istnienie popędów, z drugiej zaś tworzą najwcześniejszy hierarchicznie zorganizowany system motywacyjny, który jest pierwotnym oparciem dla popędów. Internalizacja w rozumieniu tego systemu tworzona jest przez reprezentacje self, reprezentację obiektu i zabarwienie afektywne, zdeterminowane pochodną popędu, aktywowaną podczas interakcji. W związku z tym Kernberg wyróżnił trzy fazy internalizacji:
Introjekcja- związane jest z internalizacją najsłabiej zróżnicowanych i zorganizowanych reprezentacji self i obiektu w kontekście najgwałtowniejszego, najmniej zmodulowanego zabarwienia afektywnego. To zabarwienie afektywne introjekcji odpowiada za jej aktywną, pozytywną lub negatywną wartość, która determinuje fuzję i organizację introjekcji w dobre obiekty wewnętrzne oraz dobrą i złą reprezentację self. Przyczynia się to do stopniowego różnicowania self i obiektu oraz ustalenia granic. Introjekcja ma charakter obronny lub pojawia się pod wpływem wolnej od konfliktów sfery ego od powiedzianej za pierwotną autonomię. Zadaniem introjekcji jest powiązanie zewnętrznej percepcji z percepcją prymitywnych stanów afektywnych reprezentujących pochodne popędu.
Identyfikacja- zbudowana jest z reprezentacji obiektu specyficznej roli, gdzie reprezentacja self jest bardziej oddzielona od obiektu i ma zabarwienie afektywnego zdeterminowanego przez zmodulowaną wcześniej pochodną popędu. Komponent afektywny ma bardziej wyszukany charakter niż w introjekcji. Spowodowane jest to m.in. coraz mniejszym znaczeniem rozszczepienia. Podlegają fuzji i są powiązane z odpowiadającymi im introjekcjami.
Tożsamość ego- dotyczy całościowej organizacji introjekcji i identyfikacji według zasady systematyzującej funkcje ego. Pojawia się wówczas całościowa koncepcja świata obiektów wywodząca się z reprezentacji obiektów, będących komponentami introjekcji i identyfikacji oraz z poczuciem zgodności we własnych interpersonalnych interakcjach.
Introjekcja i identyfikacja biorą udział w powstawaniu id i superego a tożsamość ego jest charakterystyczna dla kształtowania ego i silnie związana z funkcją systematyzującą te struktury. W ciągu internalizacji z obiektem towarzyszy jego deprecjacja i integracja na wyższy poziom struktury ego i superego. Relacje te organizowane są w trwałe reprezentacje obiektu tworzące wewnętrzny świat obiektów, który nigdy nie jest dokładnym odzwierciedleniem rzeczywistości zewnętrznej. W procesie internalizacji relacji z obiektem fundamentalne znaczenie mają stosowane mechanizmy obronne. Najbardziej prymitywnym mechanizmem obronnym jest rozszczepienie. Rozszczepienie umożliwia obronę ego przed agresją związaną z wczesnymi konfliktami intrapsychicznym. Stosowanie tego mechanizmu doprowadza do bardzo dużych patologii, do zaburzeń w rozwoju libidinalnym i zachowań agresywnych.
Bardziej dojrzałe jest wyparcie- centralny mechanizm obronny współwystępuje z racjonalizacją anulowaniem i dojrzalszą formą projekcji. Na tym poziomie ego jest dobrze zintegrowane, ale ograniczone przez neurotyczne mechanizmy obronne.