Zakażenia przewodu pokarmowego

Zapalenie żołądka i jelit - ostre lub przewlekłe zakażenie przewodu pokarmowego, występuje biegunka i objawy podrażnienia żołądka (nudności, wymioty, ból w nadbrzuszu). Najczęstszym czynnikiem etiologicznym są bakterie i wirusy.

Zapalenie jelita cienkiego i okrężnicy - zakażenie dolnego odcinka przewodu pokarmowego, bez objawów podrażnienia żołądka.

Zatrucie pokarmowe - ostre zapalenie żołądka i jelit, spowowdowane spożyciem pojedynczego posiłku zawierającego czynnik etiologiczny lub jego produkty w stężeniu wywołującym objawy.

Zatrucie może nastąpić przez:

• Intoksykację - spożycie pożywienia zawierającego uprzednio wytworzone toksyny bakteryjne

• Zakaźne zatrucie pokarmowe - spożycie znacznej liczby żywych czynników infekcyjnych

Klasyczne cechy zatruć pokarmowych: podobne objawy u kilku członków grupy, która spożyła wspólny posiłek. Ostry początek w ciągu kilku godzin po spożyciu skażonego pokarmu

Bakterie wywołujące zakażenia przewodu pokarmowego

Helicobacter pylori	Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
Vibrio cholerae	Cholera
Shigella	Czerwonka
Salmonella Typhi	Dur brzuszny
Salmonella Paratyphi	Dur rzekomy
Clostridium difficile	Rzekomobłoniaste zapalenie jelit

Bakterie wywołujące zatrucia pokarmowe: Staphylococcus aureus, Bacillus cereus, Clostridium botulinum, Clostridium perfringens, Salmonella Enteritidis, Salmonella Typhimurium, Escherichia coli (EPEC, ETEC, EIEC, EHEC), Yersinia enterocolitica, Vibrio parahaemolyticus, Campylobacter jejuni

Helicobacter pylori

Występuje tylko u ludzi, przenoszony drogą fekalno-oralną. Kolonizuje oraz zakaża błonę śluzową żołądka. Czynnik etiologiczny przewlekłych nieżytów żołądka, choroby wrzodowej dwunastnicy i żołądka, przewlekłego zanikowego zapalenia żołądka, z którego może się rozwinąć czasami rak gruczołowy żołądka.

Vibrio cholerae (Przecinkowiec cholery)

Źródłem infekcji jest człowiek, przenoszenie odbywa się poprzez pożywienie oraz wodę pitną, epidemie występują w krajach o niskich standardach higienicznych.Większość bakterii jest niszczona w żołądku.Przecinkowce kolonizują śluzówkę jelita cienkiego i wytwarzają toksynę. Okres wylegania 2-5 dni. Objawy: obfita wodnista biegunka i wymioty, inne objawy wiążą się z odwodnieniem organizmu (spadek ciśnienia krwi, tachykardia i hipotermia) Leczenie: podawanie płynów i antybiotykoterapia. W nieleczonych przypadkach śmiertelność wynosi 50%. Ozdrowieniec może zostać nosicielem.

Shigella

Rodzaj Shigella obejmuje gatunki S. dysenteriae, S. flexneri, S. boydii i S. sonnei - wszystkie wywołują czerwonkę bakteryjną. Szerzy się z człowieka na człowieka drogą fekalno-oralną przez skażony pokarm i wodę lub przez kontakt bezpośredni. Okres wylęgania 2-5 dni. Objawy: wodnista biegunka, później w stolcu pojawia się śluz, ropa i krew. Gorączka i bóle brzucha. W przypadku zakażenia S. dysenteriae typu I (wytwarzających toksynę czerwonkową) może dojść do powikłania w postaci zespołu hemolityczno-mocznicowego - wewnątrznaczyniowe wykrzepianie, hemoliza i niewydolność nerek. Leczenie - podawanie płynów i antybiotykoterapia.

Salmonella Typhi - pałeczka duru brzusznego

Zakażenie drogą fekalno-oralną, człowiek jest jedynym rezerwuarem bakterii. Okres wylęgania 10-14 dni. Objawy: narastająca gorączka, leukopenia, powiększenie śledziony, wysypka na brzuchu, w trzecim tygodniu biegunka. U ozdrowieńców może wystąpić nosicielstwo. Leczenie: płyny i antybiotykoterapia.W Europie przypadki duru są sporadyczne, importowane przez podróżnych. W przypadku podróży na tereny endemicznego występowania duru stosuje się szczepienia.

Clostridium difficile

Wywołuje biegunki związane ze stosowaniem antybiotyków szczególnie o szerokim spektrum. Zwykle występuje jako zakażenie szpitalne, bakterie pochodzą z flory fizjologicznej pacjenta lub z otoczenia. Objawy: biegunka, gorączka i bóle brzucha. Leczenie: w łagodnych przypadkach objawy ustępują po zakończeniu antybiotykoterapii. W cięższych przypadkach konieczne jest podanie antybiotyków. Rzekomobłoniaste zapalenie jelit jest ciężkim powikłaniem.

Zatrucie pokarmowe

Ostre i gwałtowne dolegliwości żołądkowo-jelitowe, objawiające się zwykle biegunką i wymiotami. W ciężkich przypadkach może wystąpić odwodnienie i zaburzenia świadomości mogące doprowadzić do zgonu. Każde zatrucie pokarmowe może być groźne, szczególnie dla niemowląt, dzieci do lat 3, ludzi osłabionych i starszych!!!

Staphylococcus aureus

Powodują zatrucie nie wskutek zakażenia człowieka, ale wskutek działania enterotoksyny wytworzonej w zakażonym pokarmie. Enterotoksyna gronkowca jest termostabilna, tzn. jest oporna na działanie wysokiej temperatury. Dlatego gotowanie potraw zawierających już wytworzoną enterotoksynę nie zapobiega zatruciu. Zapobieganie: przestrzeganie czystości i zasad higieny, odsuwanie od produkcji żywności osób chorych (nieżyty gardła, nosa, ropne zmiany na rękach), przechowywanie produktów w niskiej temperaturze . Objawy - nudności, wymioty i biegunka, zimne poty, uczucie osłabienia.

Bacillus cereus

Zwykle powoduje zatrucia pokarmowe po spożyciu żywności skażonej toksyną (częstym źródłem są zapiekane potrawy z ryżem) - krótki okres inkubacji, dominujące objawy nudności i wymioty. B. cereus może też wywoływać zatrucia o długim okresie inkubacji, gdy pokarm zawiera spory bakterii, które rozwijają się w jelicie i uwalniają toksynę. W tych przypadkach głównymi objawami są biegunka i skurczowe bóle brzucha. Objawy ustępują samoistnie, stosuje się tylko leczenie wspomagające. U pacjentów z obniżoną odpornością B. cereus może wywołać zakażenia uogólnione, w których konieczne jest zastosowanie antybiotykoterapii.

Clostridium botulinum (pałeczki jadu kiełbasianego)

C. botulinum wytwarza bardzo silną neurotoksynę botulinową, powodują porażenie mięśni. Zatrucie toksyną botulinową występuje rzadko, ale jest bardzo groźne. Jest wynikiem spożycia zepsutego pożywienia przechowywanego w warunkach beztlenowych. Objawy: podwójne widzenie, trudności w przełykaniu i mowie, zaparcia i suchość śluzówek, śmierć następuje w wyniku porażenia mięśni oddechowych. Leczenie - natychmiastowe podanie antytoksyny. Botulizm niemowlęcy - w przewodzie pokarmowym niemowląt, w przeciwieństwie do dorosłych mogą namnażać się i produkować toksynę pałeczki jadu kiełbasianego. Spożycie przez niemowlę pokarmu zanieczyszczonego pałeczkami (np. miodu) może prowadzić do botulizmu, śmiertelność jest niska.

Solmonelloza

S. Enteritidis i S. Typhimurium wywołują zapalenie jelita cienkiego i grubego (salmonellozę). Biegunka i bóle brzucha są objawami dominującymi, często występują również wymioty, dreszcze i gorączka. Salmonelloza trwa przeciętnie trzy dni, ustępuje samoistnie. Mogą wystąpić odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe niebezpieczne dla małych dzieci i osób starszych. Leczenie wspomagające. Bakterie Salmonella rozmnażają się szczególnie łatwo w niektórych artykułach żywnościowych i takich potrawach, jak: mleko, jaja i przetwory z nich pochodzące, sałatki mięsno-jarzynowe oraz w innych potrawach spożywczych na surowo lub nie poddawanych gotowaniu. Zapobieganie polega na przestrzeganiu zasad higieny w czasie przechowywania i przygotowywania pożywienia, odpowiedniej obróbce termicznej posiłków.

Escherichia coli

Naturalnym środowiskiem E. coli jest przewód pokarmowy ludzi i zwierząt. Wywołuje wiele infekcji jelitowych i pozajelitowych. Zakażenia jelitowe przenoszone są przez wodę i pożywienie, występują najczęściej w krajach tropikalnych. Leczenie polega na podawaniu płynów.

E.coli wywołujące infekcje jelitowe:

• Enterotoksynogenne szczepy E.coli (ETEC) powodują biegunkę podróżnych i inne typy biegunki

• Enterokrwotoczne E.coli (EHEC) wywołują biegunki, krwotoczne zapalenie jelit, zespół hemolityczno-mocznicowy

• Enteropatogenne E.coli (EPEC) wywołują śluzową biegunkę głównie u dzieci i niemowląt

• Enteroinwazyjne E.coli (EIEC) - biegunki czerwonkopodobne

• Enteroadherentne E. coli (EAEC) - biegunki

Biegunki wirusowe

Biegunki wirusowe u ludzi wywołują najczęściej dwa wirusy: rotawirusy (głównie u niemowląt i małych dzieci) i wirus Norwalk (dzieci starsze i dorośli). Przenoszone są drogą feralno-oralną. Biegunki wirusowe są chorobami samoistnie ustępującymi, większość przypadków może być leczona ambulatoryjnie środkami ogólnie podtrzymującymi (podawanie płynów). Dzieci i osoby osłabione mogą wymagać hospitalizacji i dożylnego podawania płynów. Dostępna jest szczepionka przeciwko rotawirusom - żywa atenuowana do podawania doustnego niemowlętom od 6 do 24 tygodnia życia. W Polsce jako szczepienie zalecane (na koszt rodziców)

Profilaktyka zatruć pokarmowych

• mycie rąk po wyjściu z ubikacji i przed przygotowywaniem i spożywaniem posiłków

• utrzymywanie w czystości naczyń, sprzętów kuchennych i samej kuchni (ulubionym siedliskiem bakterii są wilgotne gąbki i zmywaki)

• przechowywanie żywności w niskiej temperaturze

• zapobieganie rozmrażaniu i ponownemu zamrażaniu żywności

• wydzielenie mięsa w lodówce na surowy drób, mięso i jaja tak, aby nie stykały się z innymi produktami

• całkowite rozmrażanie drobiu, mięsa, ryb i ich przetworów przed przystąpieniem do smażenia, pieczenia, gotowania

• poddawanie żywności działaniu wysokiej temperatury (gotowanie, pieczenie, duszenie), które jest najłatwiejszym sposobem niszczenia zarazka (smażenie jest mniej skuteczne)

• mycie jaj przed rozbiciem skorupki

• parzenie we wrzątku przez 10 sekund jaj używanych do wyrobu potraw i deserów nie poddawanych działaniu wysokiej temperatury

• unikanie lodów i ciastek pochodzących od nieznanych wytwórców i przygodnych sprzedawców

• sprawdzanie daty przydatności do spożycia wszystkich produktów

• trzymanie zwierząt domowych z dala od blatów kuchennych i jedzenia

W razie wystąpienia objawów chorobowych należy natychmiast zgłosić się do lekarza

Zakażenia układu moczowego

Zakażenia układu moczowego - podział:

1. Zakażenia dolnego odcinka układu moczowego:

• Bezobjawowy bakteriomocz

• Zapalenie cewki moczowej

• Zapalenie pęcherza moczowego

• Zapalenie gruczołu krokowego

2. Zakażenia górnego odcinka układu moczowego:

• Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek

• Przewlekłe odmiedniczowe zapalenie nerek

• Zakażenia dróg moczowych

Czynniki predysponujące do zakażeń układu moczowego:

1. Płeć żeńska. U kobiet zakażenia układu moczowego występują około 30-krotnie częściej niż u mężczyzn. Zapadalność wzrasta z wiekiem, osiąga szczyt po 60 r.ż.

2. Nieprawidłowości anatomiczne i czynnościowe powodujące zastój i wsteczny odpływ moczu (przerost lub rak gruczołu krokowego, neurogenne zaburzenia czynności pęcherza)

3. Obecność kamieni w drogach moczowych

4. Zmiany w układzie moczowym spowodowane ciążą, cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym

5. Leczenie immunosupresyjne

6. Choroby nowotworowe

7. Zabiegi diagnostyczne lub leczenie w obrębie dróg moczowych - cewnikowanie pęcherza moczowego, cytoskopia, przezcewkowa resekcja gruczołu krokowego.

Bezobjawowy bakteriomocz - brak objawów zakażenia układu moczowego + dodatnie wyniki posiewów moczu.

Wskazania do leczenia bezobjawowego bakteriomoczu:

• U chorych z utrudnionym odpływem moczu

• U dzieci

• U kobiet ciężarnych

• U chorych na cukrzycę

• W przypadku obecności bakterii szczególnie inwazyjnych

Zapalenie cewki moczowej - objawy: dysuria (tzn. ból lub uczucie pieczenia podczas oddawania moczu), częste oddawanie moczu, nagłe parcie na mocz.

Zapalenie pęcherza moczowego - objawy: ból i tkliwość okolicy nadłonowej, częste oddawanie moczu, niekiedy krwiomocz. Jedynym objawem zapalenia cewki i pęcherza moczowego może być nietrzymanie moczu.

Odmiedniczkowe zapalenie nerek - gdy zakażenie z pęcherza szerzy się w górę układu moczowego dochodzi do ostrego odmidniczkowego zapalenia nerek.

Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek - objawy: ból w okolicy lędźwiowej, tkliwość nerek przy palpitacji, gorączka, dreszcze oraz krwiomocz, zwykle współistnieją objawy zapalenia dolnych dróg oddechowych. Mogą występować objawy nieswoiste np. nudności, wymioty i biegunki.

Nie leczone ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek może przejść w proces przewlekły, z okresami zaostrzeń. Choroba ma charakter postępujący i prowadzi do schyłkowej niewydolności nerek

Powikłania zakażeń układu moczowego:

• Ciężkie uszkodzenie nerek

• Bakteriemia i sepsa

• Rozedmowe zapalenie nerek

• Ropnie w nerkach

• Wodonercze

Czynniki predysponujące do powikłanych zakażeń układu moczowego:

• Płeć męska

• Okres noworodkowy i niemowlęcy

• Ciąża

• Przebyte zabiegi chirurgiczne na układzie moczowo-płciowym

• Cewnikowanie pęcherza moczowego

• Wady układu moczowego

• Nieskuteczne leczenie

Czynniki etiologiczne:

• Escherichia coli - wywołuje do 80% zakażeń układu moczowego. Szczepy uropatogenne posiadają czynniki chorobotwórczości sprzyjające adhezji bakterii do powierzchni nabłonków i niszczeniu tkanek.

• Inne: Klebsiella spp., Proteus spp., inne pałeczki z rodziny Enterobacteriaceae , Pseudomonas spp , Staphylococcus aureus, S. saprophyticus i inne gronkowce, Enterococcus spp., Streptococcus agalactiae , Chlamydia trochomatis , Candida spp.

Diagnostyka

• Posiew moczu - próbka moczu pobrana metodą środkowego strumienia, jeśli nie istnieje taka możliwość przy użyciu cewnika. Ocena jakościowa i ilościowa, lekowrażliwość

• Badanie ogólne moczu - osad moczu: leukocyty >10 w polu widzenia i bakterie.

Bakteriuria znamienna (obecność bakterii w moczu w ilości świadczącej o zakażeniu układu moczowego)

• ≥10² komórek bakterii (CFU) /mL moczu u osób z objawami klinicznymi zakażenia układu moczowego.

• ≥10⁵ komórek bakterii (CFU) /mL w dwóch kolejnych pobraniach - u osób bez objawów zakażenia układu moczowego, dla wykrycia bezobjawowej bakteriurii.

• Izolacja z moczu dwóch lub więcej gatunków bakterii prawie zawsze świadczy o kontaminacji próbki. Wyjątek stanowią pacjenci z założonym na długo cewnikiem, u których istnieje ryzyko infekcji mieszanych.

6

---