Hipoterapia dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym - model neurofizjologiczny

Jan Krupiński

Jak powszechnie wiadomo, koń ma bardzo szerokie oddziaływanie terapeutyczne. W skrócie to dzia­łanie można podzielić na trzy sfery: psychiczną, sensoryczną i ruchową. W poniższym artykule ogra­niczę się tylko do omówienia oddziaływania konia na sferę ruchową pacjenta z mózgowym poraże­niem dziecięcym.

Pierwszą formą oddziaływania konia na sferę rucho­wą pacjenta jest terapia ruchem konia, w której ruch konia odbierany jest przez dziecko w postaci bodźców czuciowych, równoważnych i stymulujących mięśnie antygrawitacyjne.

Drugą formą oddziaływania konia na sferę ruchową pacjenta jest fizjoterapia na koniu. Dzieli się ona na dwa modele: funkcjonalny i neurofizjologiczny. Model funkcjonalny taki, w którym dziecko wykonuje różne " ćwiczenia, gimnastykę jeździecką oraz inne ćwiczenia często podobne do wykonywanych na piłce, wałku czy innych pomocach rehabilitacyjnych.

W modelu neurofizjologicznym najważniejszą rzeczą jest doprowadzenie do odbierania przez dziecko jak najbardziej prawidłowego ruchu konia przekazują­cego mu tzw. wzorzec chodu, który może być przekaza­ny dziecku tylko przez konia. Nie istnieje bowiem przy­rząd rehabilitacyjny, który mógłby go w tym zastąpić. Aby jednak było to możliwe, muszą być spełnione przy­najmniej trzy warunki:

• prawidłowo dobrany dla dziecka koń (wielkość i bu­dowa),

• prawidłowo dobrany krok konia,

• prawidłowa pozycja dziecka na koniu.

Dobór konia. Koń powinien mieć prawidłową, sy­metryczną budowę, a jego grzbiet nie może być za sze­roki dla siedzącego na nim dziecka. W takim bowiem przypadku spastyczne kończyny dolne siedzącego na nim dziecka mają tendencję do ustawiania się w rota­cji wewnętrznej i przywiedzeniu. W efekcie uzyskuje­my pozycję patologiczną, typową dla dziecka z niedo­władem spastycznym. W przypadku dziecka z niedo­władem wiotkim kończyn dolnych, mających tendencję do zbyt dużego odwiedzenia, siad na zbyt szerokim końskim grzbiecie powoduje ustawienie ud w płasz­czyźnie niemal prostopadłej do kręgosłupa konia. Obie te pozycje nie pozwalają korzystającemu z hipoterapii dziecku na prawidłowe odbieranie wzorca chodu.

Odpowiedni krok konia, to taki którego długość i amplituda odpowiada wielkości dziecka i możliwo­ściom ruchowym jego miednicy. Jeżeli krok konia bę­dzie zbyt szybki lub za długi, miednica dziecka nie bę­dzie mogła prawidłowo odbierać wzorca chodu i przekazywać go dalej. Te parametry kroku zależą nie tylko od wielkości konia, ale i od sposobu jego prowadzenia. Koń dobrze przygotowany do hipoterapii powinien być nauczony skracania, wydłużania, zwalniania i przy­śpieszania kroku.

Prawidłowa pozycja dziecka na koniu. Gdy mamy już konia o odpowiedniej dla naszego pacjenta budo­wie i odpowiednim kroku, możemy przystąpić do usta­wienia prawidłowej pozycji dziecka na koniu. Miedni­ca dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym przyj­muje zazwyczaj dwie pozycje w trakcie siedzenia na koniu. Może być ona ustawiona w przodopochyleniu (często mylnie kojarzonym z pozycją wyprostowaną) oraz tyłopochyleniu. Obydwie te pozycje uniemożli­wiają pacjentowi prawidłowy odbiór wzorca chodu.

Aby to sprawdzić i odczuć, wystarczy samemu usiąść na koniu w tych dwóch pozycjach, zamknąć oczy, wy­czuć ruch i porównać go z ruchem miednicy podczas chodzenia. Istnieją dwie pozycje miednicy na koniu, w których zdrowy człowiek może odczuć wzorzec cho­du. Pierwszą jest typowa pozycja jeździecka, w której nasza miednica znajduje się w lekkim przodopochyle­niu, druga - to pozycja, którą stosujemy w modelu neurofizjologicznym, kiedy miednica ustawiona jest w po­zycji pośredniej.

W pierwszej pozycji - jeździeckiej mamy możliwość odczuwania wzorca, ale towarzyszy jej tendencja do ustawiania kończyn dolnych w rotacji wewnętrznej i przywiedzeniu. W przypadku zdrowego jeźdźca nie zaburza to zbytnio odczuwania i odbierania wzorca, chociaż jest pewna różnica w stosunku do odbierania tego wzorca w pośredniej pozycji miednicy. W przy­padku jednak dziecka z mózgowym porażeniem dzie­cięcym, u którego spastyczność powoduje ustawienie kończyn dolnych w rotacji wewnętrznej i przywiedze­niu, wzmocnienie tej tendencji przez przodopochylenie miednicy uniemożliwia prawidłowy odbiór wzorca.

Pośrednie ustawienie miednicy umożliwia dziecku z mózgowym porażeniem dziecięcym odbieranie wzor­ca chodu przez miednicę, ale żeby ten wzorzec mógł być prawidłowo przekazany wyżej, musimy dążyć do ustawienia w prawidłowej pozycji głowy i tułowia. Gło­wa nie może być opuszczona, zadarta do góry, ani też skręcona w którąkolwiek ze a. Skręcenie głowy może spowodować wyzwalanie odruchów tonicznych. Tułów powinien być aktywnie wyprostowany, a barki i ramiona rozluźnione, co udaje się uzyskać z reguły na samym końcu.

Dopiero dziecko, które ma ustawioną miednice w pozycji pośredniej, głowę prosta, tułów aktywnie wy­prostowany, barki i ramiona rozluźnione, może prawi­dłowo odbierać, kodować, a później odtwarzać wzorzec chodu. Niestety, nawet najprostsze ćwiczenia wykony­wane przez dziecko, takie jak skręcanie i pochylanie się (np. rozmowa z terapeutą), jeżeli nawet nie wywo­łają patologicznych odruchów tonicznych, na pewno spowodują utratę prawidłowej i aktywnej pozycji sie­dzącej. Brak tej pozycji w konsekwencji powoduje za­przestanie prawidłowego odbioru wzorca.

Za każdym razem powrót do ponownego prawidło­wego odbieranie wzorca musi trochę potrwać. Można to porównać do pociągu, pędzącego z dużą prędkością i gwałtownie zahamowanego. Wiadomo, że aby pociąg znowu osiągnął prędkość początkową, musi upłynąć określony czas. W przypadku prowadzenia zajęć na ko­niu takie „zahamowanie" może uniemożliwić odbiera­nie prawidłowego wzorca nawet na kilkanaście minut.

Dlatego w modelu neurofizjologicznym fizjoterapii na koniu nie stosujemy odpoczynku poprzez zmianę pozycji, ani typowych ćwiczeń czy zabaw stosowanych w innych rodzajach hipoterapii. W tej formie terapii najważniejszą rzeczą jest jak najdłuższe prawidłowe odbierania wzorca chodu. Model ten nadaje się naj­bardziej dla dzieci i młodzieży, chodzących samodziel­nie w nieprawidłowym wzorcu, uczących się chodzić oraz siedzących samodzielnie, ale niestabilnie. Dużym ułatwieniem w pracy terapeuty, stosującego model neurofizjologiczny, jest gdy pacjent jest w normie inte­lektualnej lub jeśli jest upośledzony umysłowo to tylko w stopniu lekkim.

Wszystkie inne efekty oddziaływania konia na dzie­ci z mózgowym porażeniem dziecięcym, oprócz oma- wlanego tu przeze mnie przekazywania wzorca chodu, można osiągnąć, stosując znane terapie, takie jak zoo-terapię, w tym przede wszystkim dogoterapię, terapię psychopedagogiczną, terapię w wodzie, fizykoterapię czy wreszcie odpowiednio prowadzoną rehabilitację na sali gimnastycznej. Dlatego myślę, że warto wyko­rzystać w terapii z udziałem konia ten efekt, którego nie jesteśmy w stanie uzyskać za pomocą żadnej innej terapii i spróbować tego trudnego, ale dającego bardzo dobre efekty, neurofizjologicznego modelu hipoterapii.

Abstract

Hippotherapy for children with cerebral palsy - neurophysiological model

As known, the horse has a very wide spectrum of therapeutic impact.

In short this influence can be dimded into 3 spheres: mental, sensory and motoric. In this article I will focus only on the motoric sphere of the patient with cerebral palsy.

Jan Krupiński

absolwent Akademii W/chowania Fizycznego Wydziału Rehabilitacji Ruchowej w Krakowie;

terapeuta NDT-Bobath, instruktor rekreacji ruchowej ze specjalnością hipoterapii;

hipoterapeuta w ośrodku hipoterapii Fundacji Hipoterapia

- na Rzecz Rehabilitacji Dzieci Niepełnosprawnych w Krakowie;

członek założyciel i aktywny działacz Polskiego Towarzystwa Hipoterapeutycznego, jeden z twórców autorskiego programu PTHip kształcenia hipoterapeutów, wykładowca na kursach dla instruktorów hipoterapii.

---