Temat: Teoria nowoczesnych metod kształcenia (4 godz.)

1. Pojęcie metoda kształcenia

1. Podział metod kształcenia wg W. Okonia

1. Charakterystyka teorii wielostronnego kształcenia

1. Metody kształcenia wg Okonia a teoria wielostronnego kształcenia

1. Charakterystyka metod nowoczesnych:

a) gry dydaktyczne:

• burza mózgów,

• metoda sytuacyjna,

• metoda symulacyjna,

• metoda biograficzna,

b) znaczenie gier dydaktycznych

c) metody waloryzacyjne:

• ekspresyjna

• impresyjna

d) mikronauczanie

e) klasyczna metoda problemowa

Ad.1. Pojęcie metoda kształcenia

METODA: z gr. metodos - badanie, sposób badania, droga dochodzenia do prawdy

2 opcje definicyjne:

• metoda kształcenia - systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami umożliwiający uczniom osiągnięcie celów kształcenia;

• metoda kształcenia - wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów;

Metody wskazują sposób realizacji planowanych zadań i celów, dają odpowiedź na pytanie: jak to należy czynić w zakresie różnych przedmiotów i szczebli pracy dydaktyczne.?

Dobór metod nauczania zależy:

- od wieku uczniów,

- charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauki szkolnej,

- ogólnych celów kształcenia i wychowania,

- szczegółowych zadań dydaktycznych.

Ad.2. Podział metod kształcenia wg W. Okonia

• metody asymilacji wiedzy - metody podające; bazują na uczeniu się przez przyswajanie; aktywność poznawcza typu reproduktywnego; pogadanka, wykład, opis, opowiadanie, dyskusja, praca z tekstem;

• metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy - metody problemowe; twórcza aktywność poznawcza; klasyczna metoda problemowa, metoda przypadkowa, metoda sytuacyjna, burza mózgów, gry dydaktyczne, mikronauczanie;

• metody waloryzacyjne - eksponujące - uczenie się przez przeżywanie - bazują na aktywności artystyczno-emocjonalnej: metoda impresyjna- przeżywanie; metoda ekspresywna- przeżywanie + wytwarzanie wartości;

• metody praktyczne - uczenie się przez działanie; aktywność praktyczno-techniczna, metoda ćwiczebna, metoda realizacji zadań wytwórczych;

Ad.3. Charakterystyka teorii wielostronnego kształcenia

Przez kształcenie wielostronne Okoń rozumie „ złożony proces rozwoju człowieka, dokonujący się pod wpływem kształcenia, i to nie tylko szkolnego nauczania i uczenia się. Mówiąc o rozwoju człowieka, mamy na myśli zarówno rozwój poszczególnych jednostek poddanych edukacji, jak i rozwój całego - młodego i starszego - pokolenia, w swoisty sposób wpływający na rozwój i postęp w życiu społeczeństwa”.

Wielostronne kształcenie daje uczniom możliwość dowodzenia oraz wnioskowania. Nacisk jest kładziony na łączenie ucznia z nauczycielem, przekazywania wiedzy z jej samodzielnym zdobywaniem.

Kształcenie wielostronne jest więc nierozerwalnym ogniwem łączącym podstawowe ludzkie funkcje:

• Poznanie świata oraz siebie - poprzez poznanie gotowej wiedzy oraz jej przyswajanie (funkcja intelektualna, poznawcza)

• Wartościowanie ( aktywność emocjonalna)

• Działanie, które ma na celu dokonanie zmian ( aktywność praktyczna)

W nauczaniu wielostronnym należy traktować osobowość jako stopniowo harmonizującą się całość. Ważne jest tu: poznawanie świata i siebie, przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości oraz zmienianie świata. Najważniejszą istotą tej teorii jest to, że uwzględnia ona podstawowe rodzaje działalności ludzkiej, tym samym działalności ucznia, które w konsekwencji mają wywoływać pożądane zmiany w nim samym. Można tu wyróżnić trzy podstawowe rodzaje działalności uczniów inspirowanej przez nauczycieli-wychowawców, które mogą skutecznie wpływać na rozwój harmonijnie ukształtowanej osobowości. Jest to: aktywność intelektualna, aktywność emocjonalna i aktywność praktyczna.

Ad.4. Metody kształcenia wg Okonia a teoria wielostronnego kształcenia

Okazuje się, że utrwalona w piśmie wiedza naukowa ma swoją strukturę. Stanowią ją cztery kategorie zdań: opisowe, wyjaśniające, oceniające i normatywne. Kształcenie wielostronne opiera się właśnie na zależności między metodami poznawania a wymienionymi strukturalnymi składnikami wiedzy. Opis jest wytworem nauk posługujących się takimi badaniami, jak obserwacja i doświadczenie. Umożliwia on odtworzenie rzeczy, zjawisk, procesów i wydarzeń, ich stanie przeszłym, obecnym lub przyszłym. Przekaz opisu jest możliwy dzięki językowi, który spełnia rolę pośrednika między światem rzeczy a poznaniem ludzkim. Wyjaśnienie pozostaje w bliskim związku z opisem. Jest wytłumaczeniem lub uzasadnieniem opisanego stanu rzeczy, zjawiska, procesu lub wydarzenia. Odpowiada na pytanie:, dlaczego tak jest? Ocena to wartościowanie według przyjętych kryteriów działalności człowieka. Jest wyrażana w sądach. Nauka niejednoznacznie traktuje oceny (zdania oceniające). Problem dotyczy takich kwestii jak: prawdziwość - fałszywość ocen, ich subiektywność - obiektywność. Wiąże się to z faktem, że mówiąc o ocenach, mamy na myśli określone wartości, których te oceny dotyczą. Wartości z kolei mogą być różnie oceniane: i negatywnie i pozytywnie np. (tolerancja, dyscyplina, pluralizm). To, jak oceniamy, zależy od kryteriów wartościowania. Na tych kryteriach wspiera się nasza ocena.

Norma - zdania tego typu występują obok zdań opisowych, wyjaśniających i oceniających. Zdania normatywne przyjmują postać typu:, „Jeżeli ma się stać to a to, ktoś powinien spełnić te a te warunki”. Wyróżnia się normy rzeczowe, dotyczące różnej działalności ludzkiej (językowe, stylistyczne, gramatyczne, techniczne itd.), i normy emocjonalne (etyczne i estetyczne).

Wszystkie wymienione składniki wiedzy pozostające wzajemnym związku, i to tak dalece, że niekiedy trudno je od siebie odróżnić (np. opis i wyjaśnienie). Skoro w nauce wyodrębniono cztery podstawowe kategorie zdań odzwierciedlających naszą rzeczywistość, to adekwatnie można przyjąć cztery drogi poznania:

• opis - poznanie przez przyswajanie,

• wyjaśnianie - poznanie przez odkrywanie,

• cena - poznanie przez przeżywanie,

• norma - poznanie przez działanie.

Analogicznie do procesu poznania uczenia się może przebiegać czterema różnymi drogami, z wykorzystaniem różnych metod:

• Informacyjna -uczeń może opanować gotowe wiadomości z wykorzystaniem dostępnych źródeł pomocy, opracowań - uczy się przez przyswajanie, gromadzi informacje

• Problemowa - Może samodzielnie odkrywać wiedzę, odwoływać się do swoich pomysłów, tworzyć - uczy się przez rozwiązywanie problemów.

• Emocjonalna - Może budować swój własny system wartości, sądów, ocen przez przeżywanie różnych zjawisk, procesów, zdarzeń itd. - uczy się przez przeżywanie (emocje).

• Operacyjna - Może działać praktycznie, tworząc w ten sposób normy albo je weryfikując, bądź przyswajać gotowe. Rozwija wówczas swoje nawyki, umiejętności, przekształca otoczenie, dokonuje zmian w samym sobie - uczy się przez działanie(operacje).

W ten sposób teoria kształcenia wielostronnego przełamuje jednostronność panujących i przez jakiś czas modnych koncepcji, np. nauczania podającego, praktycznego, problemowego itd. Odnosiły się one do jednej ze stron osobowości, eksponując albo rozwój intelektualny, albo praktyczny, a zaniedbując pozostałe. W dydaktyce polskiej znamienny był okres, kiedy całą teorię i praktykę zdominowało nauczanie problemowe. Miało być ono panaceum na wszystkie niedostatki szkolne. Metody problemowe przeciwstawiano wszystkim innym sposobom nauczania, które opisywała dydaktyka tradycyjna, odbierając im wartość kształcącej użyteczności.

Teoria wielostronnego kształcenia przywraca sens edukacyjny wszystkim metodom. Poznawana przez uczniów rzeczywistość jest wieloraka i dla jej poznania w tej wielorakości trzeba się odwołać do wielu metod. Okazuje się przy tym, że rzadko stosuje się metody problemowe, choć ich skuteczność w porównaniu z innymi jest znacznie wyższa, co udowodniono naukowo.

Ad.5. Charakterystyka metod nowoczesnych:

1. Gry dydaktyczne - to rodzaj metod nauczania należących do grupy metod problemowych i organizujących treść kształcenia w model rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub procesów w celu zbliżenia procesu poznawczego uczniów do poznania bezpośredniego dzięki dostarczeniu okazji do manipulowania modelem. Do tego rodzaju gier zaliczamy: burzę mózgów, metodę sytuacyjną , metodę biograficzną, metodę symulacyjną.

Odmiana zabawy która polega na przestrzeganiu dokładnie sprecyzowanych reguł;

funkcje:

- służy procesowi poznania

- uczy poszanowania przyjętych norm;

- umożliwia współdziałanie;

- sprzyja uspołecznieniu;

- przyzwyczaja do wygrywania i przegrywania;

rodzaje:

- zabawy inscenizacyjne - granie roli w sytuacji fikcyjnej; uczeń ma za zadanie przyjęcie jakiejś roli - podporządkowanie się systemowi reguł funkcjonujących w obrębie różnych struktur życia społecznego;

- gry symulacyjne - odtwarzanie bardziej złożonych sytuacji problemowych, wymagających samodzielnego rozwiązania;

• Burza mózgów (giełda pomysłów) - polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania. Chodzi o to, żeby zespół rozwiązujący zadanie wynalazł jak najwięcej pomysłów nowych. Dopiero po zebraniu wszystkich pomysłów poddaje się je ocenie zespołu. Po zebraniu wszystkich pomysłów poddawane są one ocenie grupy:

- warunki prawdziwie nieskrępowanego zgłaszania najbardziej nieprawdopodobnych pomysłów;

- powstrzymanie się od komentarzy na etapie zgłaszania pomysłów;

- zapisywanie w sposób widoczny dla wszystkich uczestników zgłaszanych pomysłów;

- poddawanie zapisanych pomysłów analizie - sprawdzeniu ich przydatności, wartościowaniu; łączenie szczególnie interesujących i rokujących powodzenie elementów różnych pomysłów;

- efektem końcowym jest wybór lub dopracowanie najlepszego pomysłu rozwiązania wyjściowego problemu;

• Metoda sytuacyjna (metoda przypadków) - polega na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku, tak skonstruowanego, żeby był typowy dla dużej klasy zdarzeń. Uczniom przedstawia się sytuacje wymagającą podjęcia decyzji, doprowadza się do zaproponowania kilku rozmaitych projektów decyzji i omawia się konsekwencje każdej z nich. Nauczanie metodą sytuacyjną rozpoczyna się od przedstawienia opisu sytuacyjnego. Następnie formułuje się polecenia. Grę sytuacyjną kończy zawsze omówienie, w trakcie którego nauczyciel ocenia pracę uczniów i zbiera wiadomości z całej gry, żeby uzyskać pełne rozwiązanie problemu.

Wprowadzenie uczniów w jakąś złożoną sytuację, która posiada swoje ze i przeciw; zadaniem uczniów jest zrozumienie sytuacji i podjęcie decyzji w sprawie jej rozwiązania;

metoda przypadków - rozpatrzenie i wyjaśnienie przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku; etapy:

- zapoznanie się z opisem sytuacji i pytaniami na które należy odpowiedzieć;

- sformułowanie pytań dotyczących danej sytuacji przez uczniów;

- ustalenie w toku dyskusji problemu głównego i problemów z niego wynikających, a następnie warunków mających umożliwić rozwiązanie problemu;

- rozwiązanie nie musi być pewne; może pojawić się kilka rozwiązań;

• Metoda symulacyjna (inscenizacja, wchodzenie w role) - w trakcie symulacji gracze mają znaczne możliwości oddziaływania na model , który wskutek działań podlega zmianom: staje się modelem procesu rzeczywistego , którego częścią są działania graczy i skutki tych działań. Gracze są więc współtwórcami modelu, ich działanie sprawia, że model zyskuje na trafności i kompletności. Od zamiaru konstruktora gry zależy, w jakim stopniu gracze będą związani regułami.

Gra nie może być trudna w użyciu, ale powinna:

• oddawać ważne aspekty rzeczywistości;

• być w zgodzie z rzetelną wiedzą o reprezentowanej rzeczywistości;

• być niezależna od niektórych cech graczy (np. niecierpliwość, wzajemna niechęć).

Zauważono, że gracz łatwo utożsamia się z rolą, którą odgrywa i zgodnie z jej treścią

zmienia swój system wartości. Gry mogą mieć bardzo silną dramaturgię, która silnie oddziałuje na graczy. Dramaturgia ta odczuwana jest bardzo realistycznie. W toku gry mogą narosnąć u graczy napięcia psychiczne, a w stosunkach między graczami mogą się pojawić konflikty oddające scenariusz gry. Rozładowanie tych napięć i zlikwidowanie konfliktów jest niemal tak samo trudne, jak gdyby ich źródłem były sytuacje rzeczywiste, a nie symulacja.

Gry kształtują wiele umiejętności poznawczych i społecznych, takich jak rozwiązywanie problemów, strukturyzacja, pod kątem zadania, napływających wiadomości, prowadzenie negocjacji i dyskusji, techniki współpracy i rywalizacji. Ćwiczą giętkość i płynność myślenia, są okazją do treningu wynalazczości. Podczas gry nowe wiadomości łatwo zapadają w pamięć, są trwałe i w przyszłości łatwo dadzą się wykorzystać. Dodatkową przyczyną skuteczności gier jest silna motywacja, jaką wzbudzają.

• Metoda biograficzna - to bardzo atrakcyjna metoda, niezbyt trudna do przygotowania dla nauczyciela, ale wymagająca sporo pracy przygotowawczej od uczniów. Uczniowie studiując życiorysy osób wychwytują ich szczególne cechy charakteru i zachowania.

Gra (metoda) biograficzna stoi pomiędzy grą sytuacyjną a symulacyjną. Zbliża się do metody sytuacyjnej, gdyż czyjaś biografia jest jakby opisem sytuacyjnym, a wyciąganie z niej wniosków po to, żeby wykorzystać je w rozwiązywaniu fikcyjnych problemów, przybliża do gier symulacyjnych; w grze biograficznej szczególnej pieczołowitości wymaga „faza przygotowawcza”.

Zawiera ona w sobie:

• wybór postaci

• zebranie materiałów (dotarcie do życiorysu)

• określenie tematyki gry (sporządzenie zestawu pytań i problemów, na które gra ma przynieść odpowiedź)

• przygotowanie zestawu pytań

• opracowanie scenariusza gry

Etapy postępowania:

• wybór postaci (na podstawie jej życiorysu poznaje się określony problem),

• zbieranie i opracowywanie materiałów dotyczących wybranej postaci; materiały powinny zawierać biografię postaci i dodatkowe informacje dotyczące tych spraw z życia postaci, które są istotne ze względu na cel gry,

• określenie tematu (problemu) gry,

• przygotowanie zestawu pytań, na które gra ma przynieść odpowiedzi,

• opracowanie scenariusza gry,

• przygotowanie zadań dla uczniów na podstawie scenariusza,

• "wejście w rolę" przez uczniów - odegranie roli postaci,

• omówienie gry,

• zebranie najistotniejszych wiadomości,

• ocena uczniów.

Biografię dobieramy stosownie do zamiaru pedagogicznego. Może więc zależeć nam na atrakcyjnym wzorze osobowym. Kiedy indziej będzie nam potrzebna postać znacząca albo typowa. Najczęściej przydaje się postać, której życiorys pozwala wejrzeć w szerokie procesy stanowiące przedmiot poznania.

2. Znaczenie gier dydaktycznych:

Gry dydaktyczne kształtują wiele umiejętności poznawczych i społecznych, takich jak rozwiązywanie problemów, strukturalizacja, pod kątem zadania, napływających wiadomości , prowadzenie negocjacji i dyskusji, techniki współpracy i rywalizacji. Ćwiczą giętkość i płynność myślenia, są okazją do treningu wynalazczości;

Według współczesnych poglądów zabawa pełni wiele funkcji. Umożliwiając zaspokojenie indywidualnych potrzeb i zainteresowań, jednocześnie ułatwia dziecku wchodzenie w życie społeczne, poznawanie rzeczywistości i przystosowanie jej do własnych potrzeb.

G r a jest taką o d m i a n ą z a b a w y, która polega na p r z e s t r z e g a n i u d o k ł a d n i e s p r e c y z w a n y c h r e g u ł. Przyzwyczajając do respektowania reguł gra spełnia f u n k c j e k s z t a ł c ą c o - w y c h o w u j ą c e: służy procesowi poznania, uczy poszanowania przyjętych norm, umożliwia współdziałanie, sprzyja uspołecznieniu, przyzwyczaja zarówno do wygrywania jak i przegrywania. W obrębie dydaktyki ogólnej interesują nas głównie z a b a w y jako g r y d y d a k t y c z n e. Chodzi tu zabawy inscenizacyjne, gry symulacyjne, gry logiczne.

3. Metody waloryzacyjne - polegają nie tylko na poznawaniu rzeczywistości, ale również na przeżywaniu emocjonalnym jej i ocenianiu. Te przeżycia i oceny są integralnie powiązane z doznaniami intelektualnymi; bazują na aktywności artystyczno-emocjonalnej

• Metoda ekspresyjna - polegają na stwarzaniu sytuacji, w których uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają daną wartość, wyrażając niejako siebie, a zarazem je przeżywają. Np. czynny udział uczniów w przedstawieniu szkolnym w roli aktorów, scenografów, reżyserów itp.

(stwarzanie sytuacji w których uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości)

• Metoda impresyjna - sprowadzają się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży w odpowiednio eksponowanych wartościach społecznych, moralnych, etycznych, naukowych. Metoda ta polega na wywoływaniu takich czynności uczniów jak:

• zdobywanie informacji o dziele eksponowanym i jego twórcy

• pełnego skupienia uczestnictwa w toku ekspozycji dzieła

• stosownej formy aktywności własnej uczestników, wyrażającej główną ideę dzieła;

• konfrontacji tej idei z zasadami postępowania uczestników i ewentualnego wyprowadzenia wniosków praktycznych co do ich własnych postaw i własnego postępowania;

• Mikronauczanie - jest to metoda twórczego uczenia się złożonych czynności praktycznych szczególnie spopularyzowana w procesach kształcenia kandydatów na nauczycieli. Stosuje się ją w małych, kilkuosobowych grupach, które najpierw obserwują odpowiednio wybrany fragment lekcji szkolnej trwający ok. 5 - 20 min., a następnie dokonują grupowej analizy i oceny tego fragmentu , aby z kolei przeprowadzić go z nowymi uczniami już w ulepszonej wersji. Analizę ułatwi nagranie za pomocą kamery wideo.

• Klasyczna metoda problemowa

(metodę tę zapoczątkował J. Dewey, w Polsce zmodyfikował ją B. Nawroczyński). Uwzględnia 4 istotne momenty, które obejmują:

• wytworzenie sytuacji problemowej

• formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania

• weryfikacja pomysłów rozwiązania

• porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym bądź teoretycznym.

Cechą charakterystyczną tej metody jest swoista dominacja uczenia się nad nauczaniem.

Jest to nie tylko kształcenie lecz także wychowanie do umysłowej wolności, do harmonii między tym, co umie i wie.

Metoda ta wymaga wysokiego kunsztu nauczycielskiego, z jednej strony chodzi tu o gruntowną znajomość nauczanych treści, z drugiej strony chodzi o umiejętność zainteresowania uczniów problemem.

---