Hanna Nowakowska
III rok Politologii
SYSTEM WALUTOWY Z BRETTON WOODS
Głównym celem systemu z Bretton Woods było uregulowanie i ustabilizowanie międzynarodowego rynku walutowego.
W lipcu 1944 roku przedstawiciele 42 krajów spotkali się na Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Walutowych i Finansowych w Bretton Woods (New Hampshire), ich celem było stworzenie kompleksowych, światowych ram dla gospodarki światowej. Powołano tam do życia Bank Światowy oraz podpisano statut Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Podjęto tam też próby ustanowienia Międzynarodowej Organizacji Handlu, jednak ze względu na sprzeciw USA, organizacja ta nie powstała. Mimo, że wojna jeszcze trwała, uczestnicy konferencji, pamiętając o kryzysie okresu międzywojennego, który przyniósł brak stabilności w poziomie cen, bezrobocie oraz międzynarodową dezintegracje gospodarczą, mieli nadzieję na zaprojektowanie takiego systemu walutowego, który sprzyjałby pełnemu zatrudnieniu, pozwalając każdemu krajowi na osiąganie równowagi zewnętrznej bez nakładania restrykcji na wymianę międzynarodową (w obliczu wielkiego kryzysu rozwiązywano problem wyboru między równowagą zewnętrzną i wewnętrzna poprzez ograniczenie swych powiązań handlowych z resztą świata). Chciano to osiągnąć poprzez połączenie dyscypliny z elastycznością.
Początkowo głównym celem MFW było utrzymanie stabilnych kursów walutowych. Dążąc do efektywnej wielostronnej wymiany, porozumienie to zakładało jak najszybsze wprowadzenie wymienialności walut państw członkowskich. Większość krajów europejskich przywróciła wymienialność dopiero w końcu 1958roku, Japonia w 1964r. W okresie poprzedzającym tę datę funkcjonowała Europejska Unia Płatnicza jako bank rozrachunkowy dla niewymiennych walut europejskich. Ogólna niewymienialność czyniłaby wymianę międzynarodową niezwykle trudną, np. przy braku rynku na niewymienialne franki Niemiec nie byłby w stanie uzyskać waluty francuskiej, aby płacić nią za francuskie produkty.
MFW zakładał wymienialność dolara na złoto, w relacji 35 USD za uncję, pozostałe waluty mogły być wymieniane na złoto, ale dopiero po wymianie na dolara. Nowością ( w porównaniu do systemu waluty złotej) jest fakt, że ta wymienialność nie dotyczyła obywateli amerykańskich, którzy chcieliby wymienić posiadane banknoty na złoto, lecz jedynie banki centralne innych państw. Był to, zatem system złoto- dewizowy, tzw. gold exchange standard, opierający się na pośrednim powiązaniu walut narodowych ze złotem. Wczesna wymienialność dolara (od 1945r.), wraz ze specjalna pozycją tego kraju w systemie z Bretton Woods, uczyniła dolara kluczową walutą w świecie powojennym. Ponieważ dolary można było swobodnie wymieniać, znaczna część handlu międzynarodowego fakturowana była w dolarach. W rezultacie dolar stał się pieniądzem międzynarodowym- uniwersalnym środkiem wymiany. Potęga gospodarki USA w porównaniu ze zdewastowanymi gospodarkami Europy i Japonii także przyczyniła się do dominacji dolara
Za stabilność kursu walutowego odpowiedzialne były banki centralne, miały one obowiązek interweniowania gdyby kursy wychylały się o więcej niż 1% od parytetu ustalonego w złocie lub dolarach (wówczas banki centralne kupowały lub sprzedawały dolary). Gdyby jakiś bank centralny, inny niż System Rezerwy Federalnej, prowadził nadmierną ekspansję pieniężną, straciłby swoje rezerwy międzynarodowe i w końcu nie byłby w stanie utrzymywać stałego kursu wymiennego swej waluty w stosunku do dolara. Ponieważ duży przyrost pieniądza w USA prowadziłby do akumulacji dolarów w bankach centralnych za granicą, sam System Rezerwy Federalnej był ograniczony w swej polityce pieniężnej poprzez swe zobowiązania w zakresie odkupywania tych dolarów za złoto. Oficjalna cena złota równa 35 dolarów za uncję stanowiła dalszy hamulec dla amerykańskiej polityki pieniężnej, ponieważ cena ta wzrastałaby, gdyby emitowano zbyt wiele dolarów.
W ramach MFW utworzono instrumenty ułatwiające odzyskanie równowagi zewnętrznej:
Pożyczki udzielane państwom przez MFW na 3-5 lat, aby te mogły przetrwać okresy, w których rachunek ich obrotów bieżących był w stanie deficytu, a rygorystyczna polityka fiskalna mogłaby mieć ujemne skutki dla poziomu zatrudnienia w kraju. Dla każdego nowego członka ustalano tzw. kwotę, proporcjonalnie do wielkości jego produktu krajowego brutto i obrotów handlowych. Wielkość kwot określa liczba głosów posiadanych przez poszczególnych członków MFW (te były wielokrotnie podnoszone). Największe kwoty do funduszu wnoszą kraje uprzemysłowione (60%)- USA-17,4%, dla porównania Polska-0,6%. Wielkość kwot określa także możliwość korzystania z kredytów MFW- wyliczanych na podstawie tzw.: transzy rezerwowej (ta była równa kwocie udziałowej) oraz czterech transz kredytowych (te były dostępne pod warunkiem przeznaczenia ich na działania mające poprawić bilans płatniczy; pierwsza transza stanowiła 125% kwoty udziałowej, a następne -od 125 do200% tej kwoty).
Dostosowanie parytetów- w sytuacji długotrwałego braku równowagi w bilansie płatniczym poszczególne kraje mogły za zgodą MFW dokonać dewaluacji lub rewaluacji swojej waluty, jednak na to MFW rzadko wyrażał zgodę. Dotyczyło to stanów „fundamentalnego niezrównoważenia”, - ale pojęcie to nie zostało zdefiniowane w artykułach porozumienia- dotyczyło krajów doznających trwałych niepomyślnych zmian w popycie na ich produkty na rynku międzynarodowym.
Wytyczne polityki prowadzonej przez MFW:
Popieranie międzynarodowej współpracy walutowej dzięki powołaniu stałej instytucji konsultacji i współpracy w dziedzinie międzynarodowych problemów walutowych
Ułatwienie ekspansji i wzrostu handlu międzynarodowego, wzrostu zatrudnienia, utrzymania realnych dochodów i zasobów produkcyjnych krajów członkowskich;
Popieranie stabilizacji kursów, utrzymywanie uporządkowanej wymiany między krajami członkowskimi, unikanie deprecjacji walut inspirowanych przez rywalizację;
Dążenie do stworzenia wielostronnego systemu płatności i rozliczeń transakcji bieżących oraz do eliminowania ograniczeń wymiany walutowej, hamujących rozwój handlu;
Dostarczanie członkom środków finansowych na określony okres i na odpowiednich warunkach w celu wyrównania przejściowej nierównowagi bilansów płatniczych bez środków wywołujących zaburzenia w rozwoju tych krajów i gospodarki światowej;
Poszukiwanie środków zmniejszenia czasu i wielkości nierównowagi bilansów płatniczych;
Funkcje MFW:
Regulacyjna- polegająca na nadzorowaniu stosowanych przez kraje członkowskie ograniczeń walutowych i przestrzegania reguł kursowych;
Kredytową- przez dostarczenie krajom członkowskim dodatkowych źródeł finansowania w postaci różnych kredytów;
Konsultacyjną- przez usługi konsultacyjne i współpracę krajów członkowskich, m. in. plan Balcerowicza był napisany przez ekspertów MFW;
System walutowy powstały w Bretton Woods działał sprawnie do połowy lat sześćdziesiątych XX wieku. Prze te 20 lat zapewnił dużą stabilność kursów walutowych- limity ich dopuszczalnych wahań były minimalne. Nieco gorzej system ten spełniał kryteria odpowiedniej płynności międzynarodowej, ale było to spowodowane z wolnym wzrostem podaży złota oraz relatywnym osłabieniem pozycji Stanów Zjednoczonych gospodarce światowej. Wzrost płynności międzynarodowej rezerw nie nadążał za tempem rozwoju handlu międzynarodowego.
Zmniejszenie dystansu między USA a zniszczonymi przez wojnę państwami europejskimi spowodowało obniżenie konkurencyjności wyrobów amerykańskich, co doprowadziło do redukcji rozmiarów dodatniego salda bilansu handlowego tego kraju, a w efekcie do przekształcenia go w deficyt handlowy (było to odwrócenie prawidłowości występujących w pierwszych latach po wojnie). Bilans płatniczy USA był dodatkowo obniżany ze względu na koszty utrzymania baz wojskowych na całym świecie (okres zimnej wojny).
Trudności płatnicze USA spowodowały spadek zaufania do dolara, potęgowany przez tzw. eurodolary- denominowane w dolarach amerykańskich wkłady bankowe w bankach europejskich. Obawiano się, że Stany Zjednoczone świadome istniejącej sytuacji, zechcą zwiększyć konkurencyjność swej gospodarki poprzez dewaluację dolara- a to oznaczałoby zmniejszenie, w przeliczeniu na złoto, rezerw utrzymywanych przez inne kraje w dolarach.
Oprócz USA na chroniczny deficyt bilansu płatniczego cierpiały w tamtym okrasie także Włochy.
BIBLIOGRAFIA:
Budnikowski A, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, W-wa 2003
Krugman P, Obstfeld M, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, W-wa 2003
Według stanu z 2000 roku