27. Wyjaśnij różnicę między naukami nomotetycznymi i naukami idiograficznymi oraz między naukami przyrodniczymi i naukami humanistycznymi (naukami o duchu).
I Nurt fenomenologów - Husserl, Ingarden - adaptacja filozofii do badań (brak intencji wyodrębnienia nauk humanistycznych). Przekonanie o istnieniu uniwersalnej metody.
Husserl chciał zbudować wiedzę, która nie będzie subiektywna i relatywna. Uważał, że żył w czasie kryzysu, bo nie miał dostępu do świata, faktów. Chciał wiedzy obiektywnej. Uważał, że akt psychiczny jest subiektywny, ale jest w nim pewna istota (treść aktu psychicznego), która pozwala zbudować wiedzę obiektywną.
Ingarden - literatura to intersubiektywny byt intencjonalny. Punktem wyjścia
dla niego jest sposób odbioru tekstu. Czytanie pozwala w danej konkretyzacji
i porównaniu różnych konkretyzacji dostrzec cechę wspólną. Dzieło literackie
jest bytem subiektywnym, więc istota mimo subiektywnych odczytań jest taka sama
i istnieje niezależnie. Tekst jest bytem autonomicznym względem autora i czytelnika.
II Szkoła badeńska i wykazanie różnic między naukami przyrodniczymi a humanistycznymi - Wilhelm Windelband (1848-1915) i Henryk Rickert (1863-1936)
Windelband starał się odgraniczyć nauki przyrodnicze od nauk humanistycznych (nauk
o kulturze). Nauki przyrodnicze postępują nomotetycznie, tzn. opisują przedmiot za pomocą ogólnych praw. Nauki o kulturze mają natomiast do czynienia z jednorazowym, indywidualnym i jednostkowym przedmiotem, dlatego postępują zgodnie z metodą idiograficzną.
NOMOTETYCZNE - (gr. nómos — prawo, thetós - ustanowiony) uchwytywanie ogólnych, uniwersalnych praw (tzn. ahistorycznych) praw rządzących społecznym funkcjonowaniem jednostek (wzorowany na dziewiętnastowiecznych naukach przyrodniczych).
Nauki nomotetyczne, zajmowały się formułowaniem praw naukowych, w opozycji do nauk idiograficznych, opisujących i wyjaśniających jednostkowe fakty.
IDIOGRAFICZNE - (gr. ídios własny, prywatny, swoisty, gráphō piszę) uchwytywanie
i wyjaśnianie zjawisk jednostkowych a nie formułowanie ogólnych praw naukowych.. Historia jako nauka ma wyłącznie idiograficzny charakter.
III Wilhelm Dilthey (1833-1911) antyfundamentalista, przedstawiciel tzw. filozofii życia, historyk. Dokonał metodologicznego rozróżnienia nauk na:
nauki o duchu (humanistyczne) |
nauki przyrodnicze
|
metoda: rozumienie (hermeneutyka)
- badaczy interesują sensy - ujęcie podmiotowe - brak wyraźnej różnicy między przedmiotem a podmiotem - dążenie do rozumienia (przeżywania) |
metoda: wyjaśnianie przyczyn i skutków
- determinizm - ujęcie przedmiotowe (stabilne) - dążenie do poznania zjawisk |
przedmiot badań: t tworzony w czasie poznania |
przedmiot badań: obiektywne i niezależne |
Zerwał z rozumieniem historii i zadań historyka jako opisu, wskazywania faktów, przyczyn, zdarzeń. Według niego zadaniem historyka było wskazanie sensów i znaczeń wydarzeń historycznych. Fakty
są obiektywne. Sensy nie istnieją niezależnie od podmiotu, mają inny status ontologiczny niż fakty. Nie są zewnętrzne względem podmiotu, powstają w akcie poznawania, zatem przedmiot badań
jest wytwarzany w trakcie poznania. Przedmiot badań nie istnieje uprzednio i niezależnie lecz jako część procesu poznania. Poznając historię, badacz poznaje też samego siebie. Istotą są stawiane pytania, wartościowanie. W humanistyce uprawnione są oprócz sądów o faktach i sądów o prawach, także sądy wartościujące. To jak poznajemy mówi o tym, kim jesteśmy. Narzędziem poznania
jest rozumienie. Dotyczy tego, co jest rozumiane i interpretatora, który to przetwarza.
Nauki przyrodnicze opisują fakty istniejące niezależnie od badacza i interpretatora. Fakty się wyjaśnia, a sensy i znaczenia można zrozumieć. Różnią się zatem narzędzia poznania. Inny przedmiot zainteresowań wymaga doboru innych narzędzi badawczych. Dilthey zrywa z uniwersalnością metody, wprowadza aksjologię.