TEOLOGIA PASTORALNA

(semestr zimowy)

Metody teologii pastoralnej

1. objawienie

2. nauki empiryczne

3. wyprowadzenie wniosków pastoralnych

kompendium doktryny społecznej Kościoła

25.10.2004 Rzym

zawiera papieską radę Justica et pax. Skierowane do wszystkich chrześcijan. Próba oceny współczesnej oceny świata. Dedykowana JPII na jego życzenie.

Budowa:

I - 4 rozdziały, fundamentalne zasady, katolickiej nauki społecznej Kościoła.

II - 7 rozdziałów, szczegółowe zagadnienia: rodzina, praca, pokój, środowisko (bezrobocie), życie ekonomiczne, wspólnota polityczna, wspólnota międzynarodowa,

III - 1 rozdział, zalecenia dot. Realizacji nauki społecznej Kościoła, porusza tematy: obojętność etyczna i religijna, które są wezwaniem dla Kościoła oraz relatywizm etyczny

HISTORIA TEOLOGII PASTORALNEJ

1. narodziny teologii pastoralnej

• refleksja pastoralna istnieje w Kościele od początku jego założenia

• refleksja o charakterze naukowo teologicznym

• ukształtowanie się teologii pastoralnej jako samodzielnej dyscypliny uniwersyteckiej

Początki refleksji pastoralnej w ramach kościoła

Historycznym momentem w procesie formowania Kościoła jest dzień zesłania Ducha Św. (wcześniejsze wydarzenia istotne to wybór Dwunastu, prymat Piotra, Ostatnia Wieczerza, śmierć krzyżowa i Zmartwychwstanie)

Dzieje Ap. - początki refleksji pastoralnej - wybór siedmiu* dla potrzeb Kościoła, pomoc charytatywna, Apostołowie skupiają się na posłudze Słowa.

* Sobór Jerozolimski o charakterze doktrynalno-pastoralnym. Chodziło o pogan nawracających się na chrześcijaństwo, czy mają poddać się obrzezaniu, czy od razu przyjąć chrzest; judaizujący uważali, że trzeba najpierw przyjąć religię Mojżeszową.

Następuje rozstrzygnięcie doktrynalne - nie muszą przyjmować judaizmu. Oprócz tego doktrynalnego rozwiązania było też pastoralne, m.in. wezwanie do powstrzymywania się od jedzenia mięsa składanego bożkom.

Listy św. Pawła - obok przekazywanej nauki wiary jest wiele praktycznych wskazań.

Nauczanie ojców Kościoła - wskazówki dotyczące życia Kościoła.

Od czasów Piotra Kanizjusza nazwa: teologia pastoralna, nie została sprecyzowana metodologia nauki pastoralnej.

Narodziny pastoralnej miały miejsce w XVIII w. w 1774r (pojawiła się pierwszy raz w programie wyższych studiów). A w 1777r zaczęto wykładać teologię pastoralną.

Cesarzowa Maria Teresa podjęła decyzję wprowadzenia szkolnictwa wyższego (najważniejszym wydziałem pierwszych uniwersytetów był wydział teologiczny i filozoficzny; reforma szkolnictwa musiał objąć teologię) na terenie monarchii Austro-Węgierskiej. W reformie brali udział wybitni ludzie, m.in. Stefan Rautenstrauch, którego projekt wybrała cesarzowa a który mówił o swoistym poddaniu Kościoła władzy świeckiej. W swoim projekcie opat wprowadza nową dyscyplinę, którą nazywa teol.pastoralną 1774r.

Nastąpiła opozycja blokująca realizację projektu - ze str. Kościoła katolickiego na terenie Monarchii Ausrto-Węgierskiej. Maria Teresa chciała podnieść poziom intelektualny duchowieństwa, by podnieść poziom wiernych, ale też mieli być oni posłuszni cesarzowej - na wzór sprawnych urzędników państwowych.

Biskupi zasiadali w senacie, mogli „zablokować” realizację tego projektu. Przeciwstawili się chyba głównie ze względu na to, że do nauczania teologii wymagane było zezwolenie biskupów [jak dziś]; cesarzowa nie konsultowała projektu reform dot, teologii z biskupami, a powinni mieć decydujący głos.

Po pewnym czasie biskupi cofnęli veto - cesarzowa uznała ich kompetencje jeśli chodzi o nauczanie teologii - w 1777r zaczęto w Wiedniu wykładać teol pastoralną.

Rautenstrauch dał plan dyscypliny - nie tylko powiedział, że powinien być wykładany nowy przedmiot; dał tradycyjną definicję dotyczącą tylko kapłanów.

Definicja: „nauka o obowiązkach i zadaniach pasterza /duszpasterza/ duchowieństwa”

Obecna def: nauka o urzeczywistnianiu Kościoła w teraźniejszości, wszyscy mają udział w tej misji Kościoła.

PLAN TEOLOGII PASTORALNEJ RAUTENSTRAUCHA

(pierwszy projekt nowego przedmiotu)

wprowadzenie:

• opis Urzędu Pasterskiego

• obowiązki Urzędu Pasterskiego

• pojęcie teologii pastoralnej

• główne części teologii pastoralnej (wprowadzenie nauczania w jęz ojczystym - dotąd była łacina)

• literatura i źródła teologii pastoralnej

Podział wg trzech obowiązków Kościoła (podział refleksji pastoralnej).

1 część - o obowiązku nauczania - magisterium

2 część - obowiązek administrowania i szafarstwa (sakramentów) - ministerium

3 część - obowiązek budowania - regimen

ad 1. nauka wiary i obyczajów: katechetyka, chrześcijańska pobożność, homiletyka, zagadnienie prawa kanonicznego

ad 2. wg siedmiu sakramentów - odpowiedzi:

• komu udzielać i w jakim wieku.

• Jak przygotować do godnego przyjęcia

• W jaki sposób udzielać (obrzędy)

Ad 3. ksiądz ma budować swoich parafian przykładem, sposobem zachowania - wskazywał kapłanom jak się powinni z kulturom zachowywać w różnych sytuacjach:

• wewnętrzna świętość i uporządkowane apostolstwo

• ułożenie gestów ciała i ubrania

• uporządkowane życie prywatne

• budowanie wiernych przez posłuszeństwo wobec duchownej i świeckiej władzy

• budowanie przez skromne, łagodne, pełne miłości odniesienie do wszystkich parafian

• przekazywanie budującej nauki wiernym

Anton Graf - wprowadza nazwę teologia praktyczna, wynikało to z nowej koncepcji, którą zaproponował. W wieku 30stu lat opublikował krytyczne przedstawienie współczesnego stanu teologii praktycznej 1841r. - podkreśla „budowanie Kościoła”, jako swoisty przedmiot teologii pastoralnej, samo budowanie, budowanie się Kościoła.

πσαεισ εκκλησωγς - nie chodzi o przeciwstawianie się teorii ale o refleksję nad działalnością. Była to koncepcja rewolucyjna, jego uczniowie odrzucili tę koncepcję, wracając do koncepcji Rautenstraucha.

Współczesną definicję teologii pastoralnej zawdzięczamy K. Rahner'owi, stała się ona podstawą podręcznika wydanego przez KUL.

TEOLOGIA PRAKTYCZNA - JEST NAUKĄ [TEOLOGICZNĄ] O URZECZYWISTNIANIU SIĘ KOŚCIOŁA W TERAŹNIEJSZOŚCI.

Zasady metodologiczne ZEWNĘTRZNE teologii pastoralnej:

-objawienie - treść dotycząca Kościoła, misji Kościoła (Odkupienie), podstawowe prawdy wiary

-nauki empiryczne - socjologia, psychologia, demografia

mówią o nich:

1. Pismo Święte (listy św.Pawła; przybliża sposób działania Chrystusa, głoszenia Ewangelii)

2. Teologia

a) systematyczna (opiera się na teol. dogmatycznej i fundamentalnej; często refleksje z teol. pastoralnej łączono z moralną)

2. i historyczna

3. UNK - magisterium eclesiae (teologia pastoralna korzysta z jego dokumentów); podmiot UNK to bp Rzymu, Kolegium Biskupów całego świata w łączności i pod przewodem bp Rzymu

4. Znaki czasu - odczytywanie znaków czasu, gruntowne rozpoznawanie sytuacji obecnej. Dla teologii „kompasem” jest Objawienie Boże, które wyznacza nam kierunek i cel wieczny. „Mapę” zaś tworzą nauki socjologiczne:

1. ustalenie aktualnego stanu człowieka i sytuacji Kościoła (dane demograficzne, geograficzne)

2. badanie zachodzących przemian i ich kierunki (trzeba pytać w jakim kierunku idą zmiany:

• ilościowe - np.: niż demograficzny

• ................ - (ucięte podczas kserowania))

3. analiza przyczyn, zachodzących przemian - (zarówno przy zjawiskach pozytywnych i negatywnych) przez obserwację, statystyki, ankiety pastoralne w parafiach, dialog pastoralny, np.: przez popularność oddziaływań światowych dni młodzieży, spotkania Tai-ze, Lednica.

4. Wyciągnięcie wniosków pastoralnych

Joc Cardisn [Żak Kardę] (1882 - 1967) stworzył chrześcijańską młodzież robotniczą (zaczątek swoistej Akcji Katolickiej). Duży miał wpływ na duszpasterstwo młodzieży.

A.Kat. którą zainicjował Pius XII była zainspirowana jego działalnością.

Joc C. Wskazuje na następujące etapy działania (Na nich oparta jest także AK. Stanowi to treść metody pastoralnej.):

• Dostrzec (znaki czasu, ludzi, sytuacje, nauki empiryczne, problemy)

• Ocenić (w świetle objawienia i nauki Kościoła)

• Działać (jakie środki podjąć)

Dokumenty Kościoła przedstawiają najczęściej refleksje w tych trzech aspektach.

Zasady metodologiczne WEWNĘTRZNE teologii pastoralnej:

1. Zasada suwerenności Bożej - w działaniu Kościoła nie wolno zapominać, że Bóg w swoim działaniu zbawczym jest nadrzędny; Bóg posługuje się Kościołem, ale to On zbawia człowieka.

Nie można ujmować działalności Kościoła tylko w kategoriach wysiłków ludzkich (np.: różne herezje). Suwerenność Boga nie czyni jednak wysiłków ludzkich niepotrzebnymi.

2. zasada wolności ludzkiej - żaden człowiek nie może ograniczyć Boga w swoim działaniu. Z drugiej strony tajemnica ludzkiej wolności (Kościół ma przed sobą człowieka wolnego i nie może naruszyć wolności ludzkiej i zbawić na siłę. Ewangelia głoszona ma być propozycją a nie przymusem).

3. zasada Królestwa Bożego - Chrystologiczna, w centrum jest działalność Kościoła, Bóg; zadaniem Kościoła jest głoszenie Boga; ważna jest świadomość nieustannej obecności Boga w Kościele. Naczelną ideą jest głoszenie, że w Chrystusie przybliżyło się do nas Królestwo Boże.

4. zasada ewolucji historycznej - każdy człowiek żyje w określonej sytuacji historycznej. Należy uwzględniać:

1. ewolucję psychologiczną - rozwój dojrzewania osobowościowy (inaczej mówimy do dorosłych i inaczej do dzieci o Bogu)

2. ewolucję socjologiczno-historyczną - uwzględnienie człowieka w rozwoju cywilizacyjnym jest konieczne, ale Kościół musi dokonywać pewnych ocen moralnych.

PODZIAŁ TEOLOGII PASTORALNEJ (wg Sekcji pastoralistów polskich)

1. ogólna (fundamentalna)

2. szczegółowa (nie ma zamkniętej listy zagadnień)

ANTROPOLOGIA PASTORALNA

to duszpasterska troska Kościoła o człowieka.

a) misterium creationis - prawdy wypływające z tajemnicy stworzenia:

• przyczyny natury filozoficznej człowieka:

1. człowiek jako jedność złożona z duszy i ciała - chrześcijaństwo uznaje integralny istotny związek duszy i ciała człowieka. (Uwaga na dualizm.) z jednej strony duch powinien dominować nad elementali cielesnymi a z drugiej strony należy dowartościować element cielesności.

2. człowiek jako osoba - definicja Boecjusza - indywidualna substancja natury rozumnej; działalność Kościoła dotyczy konkretnego człowieka, jego godności osobowej; pierwsze spojrzenie - podejście indywidualne;

• podobieństwo do Boga (z aktu stwórczego)

• szacunek Kościoła do każdego człowieka - od początku jego istnienia

1. człowiek jako istota społeczna - (głosił to Arystoteles) człowiek nie może istnieć bez wsparcia i pomocy innych ludzi; w hierarchii bytów stoi najwyżej, ale jest zależny od innych ludzi w swoim rozwoju. Duszpasterstwo musi uwzględniać człowieka w tym społecznym wymiarze, żyjemy w siatce relacji; duszpasterstwo jest uzależnione np. od tego co dała nam rodzina; w chrześcijaństwie nie można żyć w izolacji; nie może nas nie obchodzić cierpienie innych ludzi;

2. człowiek w historii - zrównany z wymiarem społecznym jest dzieckiem swojej epoki; pewne zwyczaje, mentalność, upodobanie do określonych form np. muzyki, zaplecza kulturowego. Kościół nie może pominąć elementów płynących z epoki, bo ma za zadanie odczytywać znaki czasu.

b) misterium salutis - prawdy wypływające z tajemnicy zbawienia

1. przyczyny natury teologicznej człowieka

1. nadprzyrodzona transcendencja człowieka - człowiek stworzony na obraz i podobieństwo Boże - dlatego jest w nas wpisane ukierunkowanie na Boga.

2. człowiek jako grzesznik

3. odkupienie w Bogu

4. życie z Ducha

1

zbawcza misja Chrystusa, którą realizuje Kościół - dzieło ewangelizacji, działalność duszpasterska Kościoła

---