ETAPY INTEGRACJI GOSPODARCZEJ
Bela Balassa definiując zjawisko integracji gospodarczej (w wydanej w 1961 r. książce The Theory of Economic Integration), wyraźnie akcentuje, iż należy je traktować równocześnie jako pewien stan rzeczy i jako proces. Konsekwentnie wskazuje na kolejne etapy integracji tj.:
strefę wolnego handlu,
unię celną,
wspólny rynek,
unię gospodarczą (ekonomiczną) oraz
pełną integrację gospodarczą.
Tym ważnym etapom procesów integracyjnych przypisane są określone właściwości.
W strefie wolnego handlu zniesione są cła (i ograniczenia ilościowe) istniejące uprzednio pomiędzy jednoczącymi się krajami, z tym wszakże, iż każdy z tych krajów zachowuje swą własną politykę celną w stosunku do krajów nie należących do strefy.
Utworzenie unii celnej pociąga za sobą - poza zniesieniem dyskryminacji odnośnie wymiany towarowej dokonującej się w ramach unii - ustalenie wspólnej (jednakowej) polityki celnej dotyczącej krajów nie będących członkami unii.
Jeszcze wyższy stopień integracji gospodarczej osiąga się w przypadku wspólnego rynku, w ramach którego znosi się restrykcje nie tylko w odniesieniu do wymiany towarowej, ale także w odniesieniu do transferu czynników produkcji (przepływ kapitału, przepływ pracowników).
Unia gospodarcza, w odróżnieniu od wspólnego rynku, łączy zniesienie ograniczeń dotyczących wymiany towarowej i transferu czynników produkcji, z pewnymi formami harmonizacji narodowej polityki ekonomicznej w zamiarze zniesienia tych przejawów dyskryminacji, które mogły wynikać z różnic charakteryzujących tę politykę.
Wreszcie całkowita integracja gospodarcza zakłada unifikację polityki monetarnej, fiskalnej, socjalnej i antykryzysowej oraz przewiduje utworzenie władzy ponadrządowej, której decyzje miałyby charakter wiążący dla krajów członkowskich.
Klasyfikacja etapów integracji gospodarczej zastosowana przez B. Balassę jest dość rozpowszechniona i wykorzystywana w badaniach procesów integracyjnych. W samej rzeczy model ten, dzięki swej przejrzystości, jest bardzo przydatny analitycznie, przy właściwym jednakże jego interpretowaniu i użytkowaniu. Nie może być traktowany mechanicznie i tylko niejako „kalendarzowo”. Poszczególne etapy procesu integracyjnego następują po sobie, ale także nakładają się na siebie. Ponadto, realizowane procesy integracyjne oddziaływają na siebie, uzupełniają się wzajemnie i stają się czynnikiem sprawczym kolejnych, nowych zjawisk i uwarunkowań.
J. Pelkmans rozbudował schemat Balassy zaopatrując go odpowiednim komentarzem:
Etap |
Określenie |
Strefa wolnego handlu |
- Zniesienie cła i kwot dla importu z krajów członkowskich - Kraje zrzeszone utrzymują własne cła (i kwoty) wobec krajów trzecich |
Unia celna |
- Zniesienie dyskryminacji na rynku produktów dla krajów członkowskich Unii - Zrównanie cła (przy wykluczeniu lub wprowadzeniu wspólnych kwot) w handlu z krajami nie będącymi członkami |
Wspólny rynek |
- Unia Celna przy równoczesnym zniesieniu ograniczeń w przepływie czynników produkcji |
Unia gospodarcza |
- Wspólny Rynek przy pewnej harmonizacji narodowych polityk ekonomicznych w celu usunięcia dyskryminacji wynikającej z różnic tych polityk |
Pełna integracja gospodarcza |
- Unifikacja polityki monetarnej, fiskalnej, socjalnej i antykryzysowej - Ustanowienie władzy ponadnarodowej, której decyzje są wiążące dla krajów członkowskich |
Przykładem ograniczeń ilościowych są kontyngenty (tzw. kwoty) importowe - kontyngent decyduje o tym, ile towaru można legalnie importować.