KONCEPCJA MISTA MAXA WEBERA
Weberowska analiza miejskiego fenomenu stworzyła podwaliny socjologii miasta i stała się inspiracją dla wielu pokoleń socjologów. Max Weber przeprowadził szeroką analizę porównawczą miasta w historii, co doprowadziło do ważnych uogólnień i stworzenia typów idealnych miast: europejskiego miasta średniowiecznego i miasta formacji azjatyckiej.
Jeżeli poszukujemy czysto ekonomicznej definicji miasta (Weber) to miastem będziemy nazywać osiedle, w którym większość mieszkańców trudni się przemysłem lub handlem, a nie rolnictwem. Aby mówić o mieście, na jego obszarze musi się dokonywać regularna wymiana handlowa, a więc miasto cechuje obecność rynku. Egzystencja rynku opierała się często na protekcji władcy, który miał interes w stałej podaży artykułów pochodzących z zewnątrz, pobierał przy tym podatki i opłatę za ochronę. Oprócz miast korzystających z opieki księcia powstały też miasta- kolonie handlowe lokalizowane w korzystnych miejscach, na skrzyżowaniu szlaków handlowych, a przede wszystkim zakładane, niekiedy przez piratów, na morskich wybrzeżach. W mieście książęcym mieszkańcy byli w zasadzie zależni od siły nabywczej dworu oraz licznych funkcjonariuszy państwowych. Pewną odmianę tego typu stanowiły miasta rentierskie zamieszkane przez szlachtę żyjącą z posiadanych majątków ziemskich. W opozycji do miast konsumentów powstały miasta producentów, w instalowały się manufaktury i fabryki dające utrzymanie większości jego mieszkańców. Miasto handlowe, podobnie jak przemysłowe, różniło się odmiata konsumentów tym, że siła nabywcza dużej części mieszkańców pochodziła z dochodów uzyskanych z detaliczne sprzedaży produktów zewnętrznych na rynku lokalnym.
Relacje między miastem a rolnictwem były złożone i historycznie zmienne, chociaż jest rzeczą oczywistą, że im miasto jest większe, tym mniejsza liczba ludności może trudnić się rolnictwem. Jednakże przez wiele stuleci mieszkańcy miast uprawiali ziemię, byli właścicielami lasów i pól uprawnych. Zarówno w starożytności, jaki w średniowieczu posiadłości ziemskie należące do uprzywilejowanych warstw społecznych znajdowały się wokół miasta lub na obszarach bardziej odległych, ale zawsze politycznie kontrolowanych przez ich właścicieli, którymi były także władze potężnych nieraz miast.
Miasta < typu Brugia>- gdzie władcy nie mieli prawa mieszkać tym mieści
Miasta <typu Liege>- gdzie wszystko kręciło się wokół księcia biskupa.
Wspólnota miejska w pełnym tego słowa znaczeniu pojawiła się masowo jedynie na Zachodzie. Można wprawdzie znaleźć wyjątki w niektórych częściach Bliskiego Wschodu.( Syria, Fenicja, być może Mezopotamia), ale jedynie w pewnych okresach i formach zalążkowych. Aby stanowić wspólnotę, ludność aglomeracji miejskiej musi trudnić się zajęciami pozarolniczymi i posiadać co następuje:
fortyfikacje
rynek
własny sąd z przynajmniej częściowo odrębnym prawem
stowarzyszenia
przynajmniej częściową autonomię i władze wybierane z udziałem obywateli
Można stwierdzić za J. Freundem, że „Miasta zachodnie ( nie wszystkie ale w sposób socjologicznie charakterystyczny, nieznany gdzie indziej) były wspólnotą, która jako taka korzystała przede wszystkim z autonomii. Oznaczało to:
swobodne decyzje, przy udziale wszystkich obywateli, powoływaniu swoich przywódców oraz odpowiedzialność za wewnętrzny porządek w mieście; prawo to mogło być uzyskane jako przywilej nadany przez władcę kraju lub zdobyte w walce i następnie potwierdzone;
posiadanie własnej konstytucji, zgodnie z którą obywatele mogli, wedle swej woli, organizować się w korporacje i gildie w liczbie przez nich samych ustalonej, funkcjonującej jako korpus administracyjny miasta; istniało więc jednolite prawo (miejskie), któremu podlegali wszyscy obywatele;
posiadanie, jako wspólnota, prawa własności; mając własne prawa, wspólnota stawała się w całym tego słowa znaczeniu właścicielem”.
Miasto zachodnie miało charakter autokefaliczny, tzn. władza miejska nie była narzucona z zewnątrz, i na ogół z zewnątrz nie pochodziła. Nie podlegała także gubernatorom mianowanym przez króla. Miasto było wolne i cieszyło się suwerennością, co oznaczało:
prawo mianowania sędziów, których w zależności od miasta nazywano dwunastką, piętnastką, setką;
posiadanie własnego kodeksu i autonomicznego aparatu sądowego egzekwującego prawo, któremu byli podporządkowani wszyscy obywatele;
możliwość nakładania własnych podatków, a nawet bicia odrębnej monety;
odpowiedzialność za własną obronę w podwójnym sensie: obywatele byli członkami milicji dowodzonymi bądź przez jednego jej członków, bądź przez osobę z zewnątrz wybraną przez władze miejskie, a armia ta była niezależna od króla i wyekwipowana przez miasto z jego własnych środków; miasto dysponowało także własną policją; mogło ponadto wchodzić w alianse z innymi miastami, wypowiadać wojnę według swojego uznania i prowadzić ją niekiedy przeciw władzy centralnej, lub zawierać pokój według tych samych zasad.
1