Złamania kości i uszkodzenia stawów

Złamania kości
Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie jej ciągłości po urazie przekraczającym granicę elastyczności tkanki. Odłamki złamanej kości mogą ulec przemieszczeniu. Jeśli dochodzi do przerwania ciągłości skóry nad złamaniem, a w ranie widoczne są odłamki kości, mamy do czynienia ze złamaniem otwartym.

Rozpoznanie złamania:

• obecność fragmentów kostnych lub końców złamanej kości w ranie

• nieprawidłowe ustawienie kości (np. nienaturalne ustawienie stopy w wypadku złamania podudzia)

• nieprawidłowa ruchomość w miejscu złamania, której może towarzyszyć tarcie o siebie odłamów kostnych.

Dla ratownika stwierdzenie choćby jednego objawu złamania jest sygnałem do udzielenia takiej pomocy, tak jak przy pewnym złamaniu. Należy przy tym cały czas pamiętać, że każdym nieostrożnym ruchem czy złym ujęciem kończyny można wywołać ból lub dodatkowe uszkodzenie naczyń, nerwów i skóry.

Powikłania

• Wstrząs. Każde złamanie może być przyczyną wstrząsu. W każdym przypadku złamania kości zostają również uszkodzone naczynia krwionośne. Wylew krwawy ogranicza się zwykle do okolicy złamania. Jeżeli odłamki kostne uszkodzą przebiegające w pobliżu duże naczynie krwionośne, to wylew krwi do tkanek jest duży i utrata krwi może sięgać, np. w złamaniu kości udowej, nawet kilku litrów. Prowadzi to do wstrząsu.

• Dodatkowe uszkodzenie tkanek, spowodowane samym urazem lub ostrymi krawędziami złamanych kości. Oprócz naczyń uszkodzeniu ulegają też nerwy i mięśnie, co objawia się zaburzeniami czucia i porażeniami.

• Zatory tłuszczowe. Są rzadkim typem powikłań w złamaniach kości długich. Przyczyną zatoru tłuszczowego jest przedostanie się drobnych fragmentów tkanki tłuszczowej lub szpiku żółtego do światła uszkodzonych naczyń krwionośnych. Zator powoduje zaburzenie w ukrwieniu narządów, a fakt, że drobne naczynia krwionośne mózgu, płuc lub serca ulegają najczęściej zaczopowaniu wyjaśnia, jak groźne mogą być jego następstwa (zawał serca, mózgu, płuc).

• Zakażenie. Zakażenie skóry i tkanek głębiej położonych następuje najczęściej przy złamaniu otwartym: otwarta rana to wrota, przez które wnikają drobnoustroje chorobotwórcze. Zakażenie może objąć tylko skórę, ale zdarza się, że obejmuje również wszystkie tkanki miękkie oraz kość. Powikłane zakażeniem złamanie goi się trudno, często z pozostawieniem ubytków tkankowych.

Ogólne zasady udzielania pomocy w złamaniach

• Nie wolno wykonywać żadnych ruchów i naginań w miejscu domniemanego lub pewnego złamania. Grozi to dodatkowym uszkodzeniem okolicznych tkanek oraz samej kości.

• Ranę w miejscu urazu należy nakryć jałowym opatrunkiem, najlepiej jałową gazą.

• Poszkodowanego należy ułożyć w bezpiecznej pozycji, a miejsce złamania unieruchomić odpowiednio do okolicy urazu.

• Nie należy nastawiać złamań i zwichnięć, a jedynie je unieruchamiać.

• Przy złamaniach należy unieruchamiać dwa sąsiednie stawy.

• Dalszą część kończyny należy „dopasowć” do bliższej części.

• Kończyny górne unieruchamia się do tułowia, a dolne - jedna do drugiej.

• Należy walczyć z rozwijającym się wstrząsem, układając poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej i uważając przy tym, aby nie poruszać uszkodzoną kością.

• Nie wolno stosować ułożenia przeciwwstrząsowego przy złamaniach czaszki, miednicy i kręgosłupa.

• Nie należy podawać poszkodowanemu płynów i jedzenia. Spowoduje to utrudnienie przy ewentualnym znieczulaniu ogólnym, koniecznym do nastawienia kości.

• Nigdy nie wolno poruszać okolicy urazu w celu potwierdzenia rozpoznania złamania. Powiększa to rozmiary uszkodzenia tkanek.

• W każdym przypadku złamania należy wezwać pogotowie.

Sposoby unieruchamiania
Ze względu na sposób unieruchamiania, złamania można podzielić na:

• unieruchamiane za pomocą obłożenia sztywnymi przedmiotami

• unieruchamiane odpowiednim ułożeniem

• unieruchamiane chustami trójkątnymi.

Ponieważ do każdego przypadku złamania zostanie wezwana pomoc z zewnątrz, nie ma potrzeby stosowania wyrafinowanych technik unieruchamiania złamania - lekarz sam, na miejscu wypadku, unieruchomi złamanie na czas transportu. W wyjątkowych sytuacjach: kiedy poszkodowanego nie można przetransportować karetką, bo wypadek miał miejsce w terenie, poszkodowany musi być ewakuowany lub zachodzi konieczność działania przeciwwstrząsowego, dopuszczalne jest wykonanie unieruchomienia transportowego przez ratownika udzielającego pierwszej pomocy.

Należy pamiętać, że złe unieruchomienie może spowodować więcej szkody niż samo złamanie.

Złamania unieruchamiane obłożeniem sztywnymi przedmiotami

Do tego typu unieruchomienia można użyć np. zrolowanych koców, poduszki czy części garderoby, które dopasują się do kształtu kończyny. Dodatkowo, po bokach kończyny można ustawić ciężkie przedmioty, które uniemożliwią ruchy. W ten sposób zabezpiecza się złamania kości udowej czy kości podudzia. Pozycji kończyny najczęściej się nie zmienia. Należy unikać zbędnych manipulacji przy wykonywaniu obłożenia.
Obłożenie sztywnymi przedmiotami stosuje się w przypadku złamania kości udowej i kości podudzia oraz złamania w obrębie stawu skokowego. Złamania te powstają najczęściej w wyniku bezpośredniego urazu (uderzenia, zgięcia, skręcenia, nacisku, skoku na nogi). Zwykle towarzyszy im krwotok, który może wywołać wstrząs.
Typowe objawy złamań w obrębie kończyny dolnej to:

• ból

• obrzęk

• skrócenie złamanej nogi

• niemożność stania

• niemożność chodzenia

• nieprawidłowa ruchomość części kończyny

• nienaturalna pozycja części dalszej kończyny

• widoczne wybrzuszenie (schodek), np. w miejscu urazu na przednim brzegu piszczeli

• często otwarta rana ze sterczącymi odłamami kostnymi (złamanie podudzia)

• zniekształcenie stawu

• zniesienie ruchomości.

Złamania unieruchamiane odpowiednim ułożeniem.

W ten sposób unieruchamia się złamania czaszki, żuchwy, żeber, kręgosłupa czy miednicy.

Złamanie czaszki następuje w wyniku bezpośredniego urazu lub upadku. Typowe objawy złamania to:

• ból w miejscu urazu i całej głowy

• zniekształcenie kości czaszki

• czasem utrata przytomności.

Pierwsza pomoc polega na ułożeniu poszkodowanego na zdrowym boku, w pozycji bocznej ustalonej.

Złamanie żuchwy jest wynikiem bezpośredniego urazu lub upadku. Typowe objawy złamania to:

• ból

• zniekształcenie żuchwy

• często wybite zęby

• krwawienie

• nasilanie się bólu przy poruszaniu żuchwą

• zniesienie ruchomości żuchwy.

Pierwsza pomoc polega na posadzeniu poszkodowanego w pozycji pochylonej do przodu, z rękami podpierającymi czoło. Ranny nieprzytomny lub z dużym krwawieniem leży w pozycji na brzuchu, opierając czoło na skrzyżowanych przedramionach lub twardym wałku.

Złamanie żeber jest najczęściej następstwem bezpośredniego urazu (uderzenia lub upadku). Złamanie, najczęściej kilku żeber, może być także spowodowane uciskiem dużej powierzchni klatki piersiowej na skutek przysypania czy przygniecenia.
Typowe objawy złamania to:

• ból nasilający się przy oddychaniu

• maksymalne spłycenie oddechu w celu ochrony uszkodzonej części klatki piersiowej.

Pierwsza pomoc polega na ułożeniu poszkodowanego na chorym boku. Często poszkodowany sam wskazuje pozycję, w której ma najmniejsze dolegliwości bólowe. Może również sam ograniczyć ruchomość klatki piersiowej przez uciśnięcie dłońmi okolicy uszkodzenia.

Złamanie kręgosłupa jest najczęściej wynikiem zgniecenia (zadziałania dużych sił ściskających), np. przy upadku z dużej wysokości lub skoku na głowę do płytkiej wody, albo bezpośredniego urazu. Szczególnym zagrożeniem jest możliwość równoczesnego uszkodzenia rdzenia kręgowego oraz przerwania rdzenia nieuszkodzonego podczas wypadku, na skutek nieumiejętnego udzielenia pierwszej pomocy.
Typowe objawy złamania kręgosłupa to:

• ból w miejscu urazu

• nasilenie bólu przy ruchach tułowia

• czasami niemożność wyprostowania się.

Powikłania po urazie rdzenia kręgowego:

• mrowienia, najczęściej stopy

• brak czucia w nogach

• mimowolne oddawanie moczu i stolca

• zaburzenia oddychania

• utrata możliwości czynnych ruchów kończynami.

Osoba udzielająca pierwszej pomocy powinna pozostawić rannego w pozycji, w której został odnaleziony, aż do momentu przybycia pogotowia ratunkowego. Oczywiście, gdy istnieje dodatkowe niebezpieczeństwo i konieczna jest ewakuacja, zasady tej nie można stosować. W takiej sytuacji należy postępować bardzo ostrożnie, starając się nie zmieniać ułożenia poszkodowanego, a zwłaszcza osi kręgosłupa. Poszkodowany musi być przenoszony na nosze lub inny środek transportu przez kilka osób.

Jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny, należy zadbać o drożność dróg oddechowych, aby zapobiec zachłyśnięciu. Najnowszym osiągnięciem techniki w tym zakresie jest tzw. materac próżniowy do przewożenia poszkodowanych, który sam dopasowuje się do ciała ludzkiego. W ten sposób uzyskuje się unieruchomienie całego ciała. Jeśli poszkodowany ma uszkodzony odcinek szyjny kręgosłupa, należy unieruchomić mu głowę, np. własnymi kolanami, lub utrzymywać szyję w pozycji neutralnej, stosując ręczny wyciąg w osi kręgosłupa. W przypadku podejrzenia, że osoba przysypana ma złamany kręgosłup, należy ją odkopywać, nie wyciągać.

Złamanie miednicy następuje najczęściej na skutek urazu bezpośredniego, przy ściśnięciu, zasypaniu, upadku czy przejechaniu. Uraz może spowodować uszkodzenie narządów miednicy mniejszej (pęknięcie moczowodów, pęcherza moczowego, jelita, naczyń krwionośnych).
Typowe objawy złamania miednicy to:

• ból w podbrzuszu

• niemożność stania i wyprostowania się

• bóle nasilające się podczas ruchów

• wstrząs - jeżeli zostaną uszkodzone naczynia krwionośne.

Pierwsza pomoc to walka ze wstrząsem. Pozostałe czynności wykonuje się tak, jak przy uszkodzeniach kręgów.


Złamania unieruchamiane chustami trójkątnymi

Za pomocą chust unieruchamia się złamania kości kończyn górnej i dolnej. Złamania te powstają w wyniku bezpośredniego urazu lub upadku. Typowe objawy złamania to:

• ból w miejscu urazu

• opadanie barku

• obrzęk w okolicy złamania

• nieprawidłowa ruchomość w miejscu złamania

• ograniczenie ruchów, przy czym ruchomość może być zachowana, gdy złamana jest tylko jedna kość.

• nierówność kości.

Pierwsza pomoc polega na założeniu temblaka lub chust na kończynę i ogólnej opiece nad poszkodowanym.
Uszkodzenia stawów - skręcenie i zwichnięcie

Zamknięte uszkodzenie stawu, spowodowane zbyt obszernym w nim ruchem, nazywane jest skręceniem. Powierzchnie stawowe zostają czasowo przemieszczone względem siebie, po czym powracają do prawidłowego ustawienia. Przy silnym skręceniu może dojść do uszkodzenia więzadeł i torebki stawowej. Skutkiem takiego urazu bywa obrzęk, krwawienie w obrębie stawu, ból i ograniczenie ruchów w stawie. Obraz skręcenia przypomina obraz złamania, dlatego przy udzielaniu pierwszej pomocy każdy uraz w okolicy stawu powinno się traktować podobnie jak złamanie. Staw unieruchamia się w zależności od okolicy, postępując jak przy złamaniu kości.

Uszkodzenie stawu, w którym dochodzi do trwałego zaburzenia prawidłowych stosunków najmniejsze dolegliwości. anatomicznych, nazywamy zwichnięciem. Pod wpływem urazu dochodzi do uszkodzenia aparatu więzadłowego stawu, uszkodzenia naczyń krwionośnych, czasem do rozerwania torebki stawowej. Przy zwichnięciu ból nasila się przy każdym ruchu, a wykonanie jakiegokolwiek ruchu w stawie jest prawie niemożliwe. Nieprawidłowe położenie jest utrwalone, często występuje sprężynujący opór. Udzielający pomocy pozostawia staw w pozycji przymusowej, a poszkodowanego układa tak, aby odczuwał jak

---