Socjalizacja
Socjologia 2008
Agenda
Socjalizacja jako uczenie się życia z innymi
Socjalizacja i społeczeństwo
Jak przebiega proces socjalizacji? Koncepcje G.H.Meada, J.Piageta, Z. Freuda
Zasady socjalizacji
Odmiany socjalizacji
Efekty socjalizacji
Słabe ogniwa socjalizacji
Socjalizacja jako uczenie się życia z inymi
To nie nasza struktura biologiczna zapewnia nam człowieczeństwo. Nie da się zredukować człowieka do wymiaru biologicznego
Trzeba uczyć się „bycia człowiekiem” - dowodzą tego m.in. wszystkie przypadki ludzi, którzy w dzieciństwie byli izolowani od środowiska społecznego
Socjalizacja i społeczeństwo
Ludźmi stajemy się poprzez interakcje z innymi.
Socjalizacja = uczestnictwo w interakcjach, które rozwijają w jednostkach umiejętność życia w społeczeństwie;
…to uczenia się życia z innymi ludźmi i wśród innych ludzi.
Socjalizacja i społeczeństwo
Socjalizacja sprawia, że każdy z nas nabywa cech, które czynią z niego kogoś niepowtarzalnego, wyjątkowego;
Nie można wskazać dwóch jednostek, które uczestniczyłyby w takich samych układach interakcji.
Nasze biografie odzwierciedlają różnice interakcji, w jakich uczestniczymy czy też uczestniczyliśmy. Różnimy się czymś, co można by określić mianem „życiowego doświadczenia”.
Socjalizacja i społeczeństwo
Jednak socjalizacja sprawia również - i to najbardziej interesuje socjologów - że poprzez nią stajemy się do jednych podobni, od innych zaś różnimy się
Czy to paradoks? Tylko na pozór…
W toku socjalizacji nabywamy podobnych umiejętności, podobnej wiedzy. Uczymy się rozpoznawać i reagować na komunikaty nadawane przez innych i sami takie komunikaty „emitujemy”.
Socjalizacja i społeczeństwo
Różnimy się biografiami, lecz nie wyklucza to, że nabywamy podobnej wiedzy, podobnych umiejętności.
Jest tak dlatego, że uczestniczymy - jako członkowie społeczeństwa - we wspólnej kulturze
To różni naszą socjalizację od socjalizacji Niemca czy Francuza
Socjalizacja i społeczeństwo
Zachowujemy wpływ na to, kim chcielibyśmy być - nie jest tak, że społeczeństwo programuje nas w 100%;
Ponieważ jednak nie tworzymy „w pojedynkę” kontekstu, w którym działamy (tworzą go także inni ludzie współcześnie z nami żyjący a także minione pokolenia tradycja)...
...nasza wolność staje się „uświadomioną koniecznością”
Czego uczymy się w toku socjalizacji?
Uczymy się motywów skłaniających nas do podejmowania określonych pozycji w społeczeństwie, pełnienia istotnych ról (ról pracowników, rodziców, studentów, zwierzchników, podwładnych, przyjaciół, krewnych itp.)
Czego uczymy się w toku socjalizacji?
uczymy się wraz z innymi wspólnych wartości, przekonań, uznawania tych samych norm zachowania;
jest to niezbędne dla zachowania społecznej integracji i przeciwdziałania rozpadowi społeczeństwa na wielość odrębnych subkultur;
Czego uczymy się w toku socjalizacji?
uczymy się pewnej koncepcji samego siebie; gdybyśmy nie mieli koncepcji własnego „ja”, nasze zachowania byłyby niespójne, nielogiczne, pozbawione stałego układu odniesienia;
osoby, które nie mają stabilnego wyobrażenia o sobie, sprawiają wrażenie zmiennych i dziwacznych.
Czego uczymy się w toku socjalizacji?
w wyniku socjalizacji nabywamy też umiejętności sytuacyjnego wyobrażania siebie - to znaczy widzenia siebie nieco inaczej w miejscu pracy i na rodzinnym pikniku, w grupie nieznanych dotąd osób udających się wspólnie z nami na wycieczkę zagraniczną i wśród ludzi z którymi wykonujemy pilne zadanie
Jednak nasze stabilne „ja” nakłada pewne ograniczenia na to, w jaki sposób widzimy siebie w tych różnych sytuacjach.
Wszystko pozostaje w pewnych granicach, dzięki czemu inni ludzie mogą o nas powiedzieć: „no, z pewnością nie zachowywał się tak jak w pracy, ale to ciągle on”
Czego uczymy się w toku socjalizacji?
Uczymy się też tego, jak nas widzą inni; kształtujemy w sobie obraz zbudowany z naszych sądów o tym, jak nas postrzegają inne osoby z otoczenia rodzinnego, pracy, przyjaciół;
musi istnieć zgodność między stabilnym wyobrażeniem o sobie i postrzeganiem tego, jak mnie widzą inni;
rozbieżność między tymi dwoma obrazami bywa przyczyną ciężkich stresów, czasem chorób psychicznych
Czego uczymy się w toku socjalizacji?
umiejętności odgrywania ról - jest to zasadnicza umiejętność warunkująca jakość naszego działania w społeczeństwie; uczymy się sposobów wykonywania i konstruowania własnych ról, wchodzenia w role innych ludzi,
musimy umieć identyfikować role innych, kategoryzować jakoś innych oraz sytuacje; inaczej nie bylibyśmy w stanie żyć w społeczeństwie;
Czego uczymy się w toku socjalizacji?
wreszcie - przez socjalizację przyswajamy sobie wiele stanów emocjonalnych; uczymy się odczytywać i okazywać wiele różnych uczuć, nie tylko tzw. uczucia pierwotne, jak szczęście, strach, gniew, smutek, zdziwienie.
Czego uczymy się …?
Przebieg socjalizacji
Po urodzeniu człowiek jest „narcystyczną drobiną” (J.Turner) : domaga się natychmiastowego zaspokojenie odczuwanych potrzeb. Głośno protestuje, jeśli to zaspokojenie nie jest natychmiastowe…
Równocześnie z urodzeniem człowiek „ląduje” jednak w strukturze społecznej i rozpoczyna swoje socjalizacyjne doświadczenie.
Przebieg socjalizacji (G.H.Mead)
Socjalizacja - proces uczenia się ról
Wczesne dzieciństwo: 1-2 rok życia; rozwój sensomotoryczny jako podstawa rozwoju umysłu i własnego „ja”
Przebieg socjalizacji (G.H.Mead)
Stadium zabawy: 3-6 r.ż.) przyjmowanie ról konkretnych osób, pierwsze obrazy samego siebie, rozważania w których bierze się pod uwagę innych ludzi; gra: przyjmowanie ról wielu osób na raz; rosnące zdolności autorefleksji;
Przebieg socjalizacji (G.H.Mead)
„Uogólniony inny”: 7-12 rok życia; zdolność do przyswajania perspektyw kulturowych, wykorzystywanie ich jako podstawy do samooceny i rozważań nad kierunkami działania
Przebieg socjalizacji (G.H.Mead)
Wiek dojrzewania: 13-17 rok zycia, od tego etapu socjalizacja angażuje możliwości umysłu, wyobrażenia o sobie, oraz umiejętności wchodzenia w role po to, by można było uczestniczyć w systemach społecznych i podtrzymywać ich istnienie
Przebieg socjalizacji (J. Piaget)
Socjalizacja - uczenie się przedstawiania przedmiotów za pomocą symboli i manipulowania symbolami
Etap sensomotoryczny: rozwój sensomotoryczny służący rozpoznawaniu rzeczy (od urodzenia do 2 roku życia)
Przebieg socjalizacji (J. Piaget)
Etap przedoperacyjny: zdolność posługiwania się symbolami na oznaczenie rzeczy (2-7 rok życia)
Etap operacji konkretnych: zdolność posługiwania się logicznym rozumowaniem w odniesieniu do otaczających przedmiotów (7-11 rok zycia)
Etap operacji formalnych: umiejętność rozwiązywania skomplikowanych zadań matematycznych, dyskutowania na tematy ogólne, zdolność myślenia abstrakcyjnego (11 - 18 rok)
Przebieg socjalizacji (Z. Freud)
Sojalizacja - proces formowania się osobowości nacechowany fundamentalnym konfliktem między antyspołecznymi popędami i przyswojopnymi normami kulturowymi
Przebieg socjalizacji (Z. Freud)
Dominacja popędów id oraz pierwszy kontakt z sankcjami i ograniczeniami narzucanymi przez kody kulturowe (do 2 roku życia)
Uświadomienie sobie przez ego potrzeby kontrolowania popędów w obliczu ograniczeń kulturowych (2-6 rok życia)
Przebieg socjalizacji (Z. Freud)
Ego aktywnie zaangażowane w godzenie wymagań id i superego; rozwój mechanizmów obronnych (7-12 rok zycia)
Wytworzenie mechanizmu godzenia id z superego; mechanizmy obronne ego już funkcjonują (12-17 rok)
Przebieg socjalizacji (Z. Freud)
Rozwój jednostki i trwałego poczucia własnej tożsamości; zaburzenia wtedy, gdy wypracowane są już mech. Obronne zaś konflikt id-superego nadal się utrzymuje (18-35 rok życia)
Zasady socjalizacji
WCZESNA SOCJALIZACJA MA WIĘKSZY WPŁYW NA FORMOWANIE SIĘ CECH LUDZKICH SOCJALIZACJA PÓŹNIEJSZA.
Interakcje z osobami ważnymi mają większe znaczenie niż kontakty z pozostałymi ludźmi; osoby ważne to te, z którymi łączy nas więź emocjonalna; na początku są to rodzice i krewni
Interakcja w grupach pierwotnych jest znacznie ważniejsza niż interakcja w grupach wtórnych, w których interakcje są sformalizowane, pośrednie i często silnie rzeczowe
długotrwałe związki z innymi mają większy wpływ na osobowość niż związki przelotne i krótkotrwałe; oczywiście - może się zdarzyć że nawet krótkotrwały związek z kimś wywrze na osobowość bardzo znaczący wpływ, jednak podstawowych społecznie istotnych umiejętności uczymy się od tych osób, z którymi pozostajemy w długotrwałych kontaktach
Odmiany socjalizacji
Socjalizacja początkowa: dokonuje się w rodzinie i w grupach pierwotnych, rówieśniczych, sąsiedzkich; uczymy się podstaw społecznego współżycia
Socjalizacja zawodowa: edukacja szkolna i uczelniana, doskonalenie kwalifikacji po ukończeniu edukacji, uczenie się od współpracowników; dziś znaczenie jej rośnie
Odmiany socjalizacji
Socjalizacja do faz biografii: przebiegająca po części w formach zorganizowanych, towarzysząca przechodzeniu z jednej kategorii wieku do drugiej; w wielu społeczeństwach zmiany tych faz akcentowane jest poprzez tzw. rytuały przejścia: zbiorowe ceremonie, często o charakterze sakralnym, symbolizujące koniec jednej fazy życia i początek następnej
Odmiany socjalizacji
Resocjalizacja: ponowna socjalizacja do radykalnie zmienionych warunków funkcjonowania jednostki; na przykład w wyniku emigracji;
Socjalizacja polityczna: uczenie się reguł gry obowiązujących w sferze polityki; w społeczeństwie ulegającym stałym i gruntownym przemianom, socjalizacja tego rodzaju winna być szczególnie intensywna; potrzeba bowiem obywateli, którzy byliby gotowi do uczestnictwa w systemie demokratycznym i korzystali z jego instytucji
Odmiany socjalizacji
Socjalizacja do ról dewiacyjnych (przestępczych) : uczenie się norm kontrkulturowych, sprzecznych z dominującymi w społeczeństwie;
dokonuje się w środowiskach przestępczych, izolowanych od głównego strumienia życia społecznego, w sposób spontaniczny, poprzez naśladowanie tych, którzy cieszą się w tych środowiskach uznaniem lub sławą.
Odmiany socjalizacji
Socjalizacja antycypująca: chodzi o to, że część jednostek mimo braku przynależności o jakiejś grupy już stara się uczyć obowiązujących w niej norm, stylu życia; nowobogaccy zwykle uczą się ten sposób stylu życia starych tradycyjnych elit.
Odmiany socjalizacji
Socjalizacja odwrócona: młode pokolenie uczy rodziców nowych wzorów zachowania
zmiany społeczne dokonują się dość szybko, młode pokolenie szybciej chłonie te wzory, ma mniejsze kłopoty z ich akceptacją;
oddziaływanie mediów masowych - treści propagowane przez te media docierają do młodego pokolenia z pominięciem rodziców lub nawet wbrew nim; ograniczone możliwości kontroli
Efekty socjalizacji
Socjalizacja pełni dwie ogromnie istotne funkcje:
transmisja kultury - międzypokoleniowy przekaz wartości, norm, reguł
stabilizowanie porządku społecznego - poznane i zaakceptowane reguły zachowania sprawiają, że jesteśmy wzajemnie obliczalni dla siebie, wiemy, czego się możemy spodziwać po sobie itp.
Efekty socjalizacji
Najbardziej społecznie pożądana sytuacja to taka, w której ludzie chcą postępować tak, jak wymaga od nich kultura, tzn. zgodnie z zakodowanymi w niej standardami myślenia i działania
Druga sytuacja, mniej doskonała, to taka, w której ludzie nie mają ochoty stosować się do wymagań norm lecz mimo to postępują zgodnie z nimi z poczucia obowiązku na przykład, z powodu oddziaływania sumienia;
Efekty socjalizacji
Sytuacja trzecia - jeszcze mniej społecznie korzystna - to taka, w której ludzie przestrzegają norm wyłącznie z obawy przed sankcjami;
tak jest w przypadku socjalizacji, która nie doprowadziła do internalizacji norm zachowania;
obawa jest jednak relatywna: można zgromadzić zasoby chroniące przed sankcjami lub zmniejszające ich dolegliwość
Efekty socjalizacji
Klęskę socjalizacji znamionuje sytuacja czwarta: ludzie nie stosują się do norm, ponieważ w ogóle nie boją się sankcji;
Gdzie szukać źródeł takiej sytuacji?
Słabe ogniwa socjalizacji
Anomia: w okresach szybkich i radykalnych zmian społecznych kultura może popadać w stan chaosu, dezorganizacji - taka zatomizowana kultura oddziaływa oczywiście znacznie słabiej; wskaźnikami kryzysu kultury mogą być:
antynomie normatywne - czyli wzajemnie sprzeczne reguły odnoszące się do tego samego zakresu zachowań,
ambiwalencje normatywne - niezgodności oczekiwań dyktowane przez jedna i tę samą normę;
konflikty w rolach i konflikty ról pełnionych przez jednostki
wielość agend socjalizacji: rodzina, szkoła, uczelnia, miejsce pracy, media, autorytety, wzorce kultury popularnej niespójne a nawet sprzeczne oddziaływania;
klimat permisywności: społecznego przyzwolenia lub obojętności wobec działań dewiacyjnych, przestępczych
Słabe ogniwa socjalizacji
Funkcję korygowania nieudanej socjalizacji pełni kontrola społeczna; może mieć charakter sformalizowany i nieformalny; sformalizowany
Kontrola społeczna jest bronią obosieczną - pozwala na identyfikację dewiacyjnych jednostek czy grup i równocześnie na ich izolację i poddanie działaniom wychowawczym. Kary wymierzone przez grupę/zbiorowość uderzają w jaźń jednostki, w jej poczucie własnej wartości i tożsamość …
Słabe ogniwa socjalizacji
Zastosowanie takich sankcji uruchamia pewien mechanizm, który może wzmocnić dewiację
Stygmatyzacja społeczna: przypisywanie trwałych „etykiet”, stygmatów, naznaczanie osób, które np. weszły w konflikt z prawem jako przestępców, bandytów itp.;
zamiast dotychczasowej tożsamości - pojawia się nowa - tożsamość odszczepieńca, odmieńca, wygnańca, outsidera. Odrzucona jednostka poszukuje wspólnoty zastępczej - właśnie grupy dewiacyjnej