Dysleksja to trudności w czytaniu i pisaniu. Łączy się je z trudnościami zarówno ortograficznymi (dysgrafia), jak i graficznymi (dysgrafia). Współcześnie pojęcie dysleksji stosowane jest w odniesieniu do zespołu specyficznych trudności w nabywaniu umiejętności czytania i pisania wystękujących wśród dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym.
Dysleksja stanowi syndrom zaburzeń wyższych czynności psychicznych, które przejawiają się w postaci specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania, warunkowanych parcjalnymi zaburzeniami rozwoju psychomotorycznego, funkcji uczestniczących w czynności czytania i pisania oraz ich integracji.
Dysgrafia jest zaburzeniem czynności pisania, które zwykle utrzymuje się długo i nie ustępuje poprzez stereotypowe działania, perswazję i zalecenia, stąd wymaga stosowania odpowiednich, indywidualnych form pomocy, obejmujących sprawność manualno-wzrokową, kierunkowo-przestrzenną i lateralizację dziecka.
Dysortografia to zaburzenie, stanowiące podłoże trudności szkolnych. Jest zjawiskiem patologicznym, polegającym na niemożności opanowania w określonym czasie umiejętności ortograficznego pisania.
Przyczyny i patomechanizmy dysleksji rozwojowej.
Koncepcje wyjaśniające etiologię dysleksji (przyczyny pierwotne):
Koncepcja genetyczna-dziecko dziedziczy zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym, które leżą u podstaw trudności w czytaniu i pisaniu, stanowi najwcześniejszy sposób wyjaśniania zaburzeń dyslektycznych.
Koncepcja ograniczna-przyczyn dysleksji upatruje się w organicznych uszkodzeniach struktur mózgowia odpowiedzialnych za założoną czynność czytania i pisania, czyli uszkodzenia zlokalizowane w okolicy lewego płata skroniowego.
Koncepcja hormonalna zakłada, iż dysleksję powoduje nadprodukcja testosteronu w okresie prenatalnym, co zaburza funkcjonowanie organizmu, głównie przez spowolnienie rozwoju lewej półkuli mózgowia, powodując opóźnienie rozwoju mowy w dzieciństwie, zaś w wieku szkolnym dysleksję.
Koncepcja opóźnionego rozwoju OUN wskazuje m. in. na wolniejsze tworzenie się połączeń synaptycznych i migrację komórek jako podstawę fragmentarycznych dysfunkcji układu nerwowego, czyli jego niedojrzałość, która ma charakter wrodzony.
Koncepcja psychodysleksji (emocjonalna) wskazuje, iż przyczyną dysleksji mogą stać się poważne zaburzenia emocjonalne w postaci urazów psychicznych czy długotrwałego stresu.
Koncepcja wieloprzyczynowości, która jest pochodną wcześniejszej, zakłada iż o powstaniu dysleksji decyduje splot niekorzystnych oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych
i kulturalno-społecznych, stąd wskazuje się tu czynniki wtórne, egzogenne, takie jak: metody wychowawcze, struktura, atmosfera i poziom intelektualno-kulturalny rodziny, reakcje rodziców na trudności dziecka i sposoby ich usuwania…
E. Boder na podstawie różnic jakościowych w sposobie czytania i pisania dokonała klasyfikacji dyslektyków, wyróżniając:
Dysejdetyków-stanowiących 9 procent populacji dyslektyków, których charakteryzuje pismo i czytanie fonetyczne, a więc trudności w percepcji wyrazu, co oznacza niezdolność rozpoznawania jego „obrazu.”
Dysfonetyków-stanowiących ok. 63 procent populacji dyslektyków, których cechuje czytanie wzrokowe , zaś ich zdolność do pisania oparta jest o obraz pamięciowy słowa, wykazują więc zaburzenia analizy i syntezy wyrazy, co powoduje zapisywanie fonetycznego zapisu z dużą liczbą błędów) ortograficznych.
Typ mieszany
Diagnoza dysleksji-założenia metodologiczne i kryteria diagnozy.
Diagnoza dysleksji jest procesem złożonym i wymaga zawsze indywidualnego podejścia. Trudności, jakie napotyka dziecko, spowodowane są bowiem nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego, a w szczególności zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, a więc funkcji percepcyjno-motorycznych, lateralizacji…
Kwalifikacja specyficznych zaburzeń funkcji poznawczych jako przejawów dysleksji rozwojowej jest możliwa przy spełnieniu trzech głównych warunków, które muszą wystąpić jednocześnie:
Warunek dydaktyczny-realizacja obowiązującego programu i przyjęcie odpowiednich metod nauczania , a więc dziecko jest poddawane systematycznemu nauczaniu szkolnemu według obowiązujących programów i metod nauki czytania i pisania.
Warunek intelektualny-norma intelektualna, czyli dziecko prezentuje co najmniej przeciętny poziom sprawności intelektualnej.
Warunek społeczny-środowisko, głównie rodzinne, stymulujące rozwój poznawczy dziecka, czyli brak zaniedbań wychowawczych.
Na podstawie zidentyfikowanych symptomów charakterystycznych dla danego okresu rozwojowego można, określić, czy zaburzenia dziecka mają charakter dyslektyczny i jakie ewentualnie patomechanizmy stanowią ich podłoże. Przy czym należy mieć t na uwadze, iż w młodszym wieku szkolnym, przedszkolnym i niemowlęcym można mówić o jedynie symptomach ryzyka dysleksji, zaś dopiero w późniejszych okresach rozwojowych, o symptomach zaburzeń dyslektycznych.
Zasady diagnozy dysleksji.
Zasada wieloaspektowości i interdyscyplinarności w diagnozie zaburzeń dyslektycznych.
Zasada uprzedzającego rozpoznania symptomów ryzyka dysleksji w celu kompensacji dysfunkcji dziecka i zapobiegania rozwojowi zaburzeń dyslektycznych oraz niepowodzeń szkolnych.
Zasada uwzględniania występowania istotnej dysproporcji między poziomem tych umiejętności, określonym na podstawie wieku, rozwoju, wieku umysłowego (inteligencji) i poziomu edukacji szkolnej.
Zasada uwzględniania dynamizmu objawów dysleksji.
Zasada uwzględniania dynamiki rozwojowej dysleksji, a wic identyfikacji występowania podobnych trudności w wieku wcześniejszym, czyli od wczesnych etapów uczenia się.
Zasada uwzględniania konsekwencji przejawianych trudności, czyli niekorzystnego wpływu na osiągnięcia szkolne i czynności życia codziennego, które wymagają umiejętności czytania i pisania.
Zasada różnicowania objawów i patomechanizmów.
Zasada koncentrowania się w rozpoznaniu diagnostycznym zarówno na dysfunkcjach, jak i mocnych stronach dziecka.
Zasada uwzględniania w diagnozie dysleksji doświadczeń szkolnych dziecka w celu odrzucenia innych źródeł trudności w nauce czytania i pisania np. zaniedbania dydaktyczne.
Zasada uwzględniania poziomu rozwoju sprawności umysłowej w diagnozie dysleksji.
Zasada uwzględniania w diagnozie dysleksji charakteru oddziaływań wychowawczych środowiska rodzinnego w celu wykluczenia zaburzeń związanych z zaniedbaniem wychowawczym.
Zasada tworzenia odpowiedniej atmosfery badania-życzliwość i zapewnienie poczucia bezpieczeństwa.
Zasada niedopuszczania do znużenia dziecka, a więc stosowania różnych technik diagnozy, zmiany ich kolejności, robienie przerw, stosowanie technik zabawowych…
Aspekty i etapy diagnozy dysleksji.
Aspekty:
Psychologiczne aspekty diagnozy-badania opierają się na wywiadzie dotyczącym rozwoju dziecka i warunków jego rozwoju. Przeprowadza się badania sprawności intelektualnej dziecka, percepcji i pamięci wzrokowej oraz słuchowej, badanie motoryki, integracji percepcyjno-motorycznej, a także badanie funkcji językowych.
Medyczne aspekty diagnozy dysleksji polegają na wykluczeniu elementarnych wad narządów słuchu i wzroku, a także elementarnych zaburzeń nerwicowych. Lekarz ocenia stan psychiczny i neurologicznych dziecka, a także może formułować hipotezy o pierwotnych przyczynach dysleksji.
Logopedyczne aspekty diagnozy dysleksji wiążą się z koniecznością oceny przebiegu rozwoju mowy i aktualnego stanu mowy dziecka.
Pedagogiczne aspekty diagnozy dysleksji są związane z oceną poziomu wiadomości i umiejętności szkolnych, a także zakresu, rodzaju i specyfiki trudności w uczeniu się.
Społeczne aspekty diagnozy dysleksji dotyczą konieczności oceny jakości środowiska rodzinnego dziecka, a także środowiska szkolnego.
Etapy diagnozy.
Etap diagnozy wstępnej , w której przeprowadza się wstępną identyfikację zaburzeń w nauce czytania i pisania, stąd dokonują jej osoby pozostające w bezpośrednim i względnie stałym kontakcie z dzieckiem-nauczyciele i pedagodzy szkolni.
Etap diagnozy właściwiej, w której celem jest rozpoznanie zjawiska, jego ocena i prognoza dalszego rozwoju.
Etap diagnozy projektującej, w której na podstawie dokonanego rozpoznania tworzy się projekt działań reedukacyjnych.
Etap diagnozy weryfikacyjnej, w której sprawdza się jakość rozpoznania diagnostycznego poprzez ocenę efektywności podjętych działań reedukacyjnych.