Definicja samobójstwa:
zachowanie samodestrukcyjne; pozbawienie się życia lub samouszkodzenie na skutek zaburzeń psychicznych, nieuleczalnej choroby, ujemnego bilansu życiowego np. u ludzi samotnych, starych.
Typy samobójstw
1. Samobójstwa altruistyczne - polegają na poświęceniu siebie jako ofiary dla dobra innych np. żołnierz, który wyrzuca na bok granat, by osłonić innych oraz rytualne samobójstwo takie jak hara - kiri, którego celem jest ocalenie własnej rodziny przed wstydem i hańbą.
2. Samobójstwa amoralne, anomiczne - wynikają one z przeświadczenia, że życie nie ma już sensu, z braku moralnych zasad, samotności, izolacji i utraty łączności (więzi) z normami i wartościami społeczeństwa.
3. Samobójstwa egoistyczne - wynikają z silnego odczuwania osobistej porażki, z poczucia, że jednostka jest osobiście odpowiedzialna za funkcjonowanie niezgodne ze społecznymi i osobistymi oczekiwaniami.
1. Samobójstwa “stanowiące ucieczkę” - są spowodowane pragnieniem ucieczki z sytuacji, której nie da się dłużej tolerować. Wydają się być najbardziej powszechne w krajach zachodnich. Samobójcy - uciekinierzy mogą doświadczyć znaczącej straty i odczuwać depresję, wstyd, poczucie winy, lęk i niepokój oraz bezwartościowość, a także widzieć przyszłość w czarnych barwach tj. jako stan beznadziejny;
2. Samobójstwa agresywne - są spowodowane zemstą, tj. aby wykreować u drugiej osoby poczucie żalu, skruchy oraz wyrzuty sumienia lub by nakłonić drugą osobę do śmierci;
3. Samobójstwa “polegające na poświęceniu siebie” - polegają na złożeniu siebie samego w ofierze. W tym typie samobójstw ludzie poświęcają swoje życie z wyższych pobudek takich jak: ideały religijne, honor i miłość do ojczyzny lub usiłują osiągnąć wyższy wymiar człowieczeństwa.
4. Samobójstwa absurdalne, przypadkowe - dotyczą tych samobójstw, które pojawiają w kontekście uczestnictwa w jakiejś grze lub teście, jak np. rosyjska ruletka, w której ryzyko utraty życia jest oznaką odwagi.
Czynniki ryzyka popełnienia samobójstwa:
pora roku: wiosna i jesień;
dni tygodnia: poniedziałek i wtorek;
wiek powyżej 45 r.ż.;
płeć męska;
rozwód lub owdowienie;
osamotnienie;
zła sytuacja materialna;
utrata pracy;
samobójstwo wśród osób bliskich;
przewlekłe choroby somatyczne;
przewlekłe bóle;
nieuleczalne choroby;
sygnały samobójstwa;
złowieszczy spokój;
depresja o ciężkim nasileniu, z poczuciem winy, niską samooceną, lękiem, bezsennością i myślami samobójczymi;
nadużywanie alkoholu;
schizofrenia zwłaszcza z omamami słuchowymi rozkazującymi;
zaburzenia osobowości.
Oznaki samobójstwa
- groźby samobójcze
- wypowiedzi ujawniające pragnienie śmierci
- poprzednie próby samobójcze
- nagłe zmiany w zachowaniu (izolacja, apatia, zmienność nastroju)
- depresja (płacz, bezsenność, brak apetytu, poczucie beznadziejności)
- kończenie załatwiania spraw (np. rozdawanie osobistej własności)
- mówienie o śmierci, samobójstwie lub zranieniu siebie
- chroniczna panika lub niepokój
- ciągła bezsenność
- zmiany osobowościowe lub w wyglądzie zewnętrznym
- zmiany w zakresie nawyków spania i odżywiania się
- uzyskiwanie słabszych stopni (w odniesieniu do uczniów)
- rozdawanie cennych przedmiotów
- narastanie poczucia izolacji społecznej
- mówienie o depresji, że życie jest nic nie warte
Wszelkie obsesje na punkcie spraw takich jak śmierć, choroby śmiertelne, cmentarze, żałoba, a nawet tematy religijne, jak koniec świata czy życie pozagrobowe mogą wskazywać na zamiar samobójstwa. Takich obsesji nie nabywa się przypadkowo. Zwykle są przejawem jakiegoś wewnętrznego problemu, cierpienia czy konfliktu.
Rozdawanie swoich cennych rzeczy uważane jest za najbardziej radykalne zachowanie ostrzegawcze i powinno się na nie zareagować natychmiast. Wszelkie inne zachowania w typie ostatecznego porządkowania swoich spraw, jak na przykład pisanie testamentu czy nagłe szukanie pojednania z dawnymi nieprzyjaciółmi powinno być traktowane jako wyraźny objaw przygotowywania się do śmierci.
Inne zachowania ostrzegawcze to pogłębiająca się depresja i zniechęcenie widoczne w codziennych zwyczajach danej osoby. Jeśli następują wyraźne zmiany w jej zwyczajach i zachowaniu, można przyjąć, że ma miejsce jakieś zaburzenie emocjonalne. Zmian należy szukać w pięciu podstawowych dziedzinach:
- jedzenie - za mało albo za dużo, co powoduje drastyczny przyrost wagi lub znaczną utratę na wadze,
- sen - o wiele więcej niż zazwyczaj lub bezsenność. Objawami obydwu skrajności może być ciągłe zmęczenie lub hiperaktywność i nadpobudliwość,
- dbałość o wygląd zewnętrzny - zaniedbanie swojego zwykłego wyglądu. Niechlujstwo i nieświeżość mogą być oznakami depresji i wyrażać: „ Już się o siebie nie troszczę”
- życie towarzyskie - osoby w depresji lub przytłoczone problemami coraz bardziej odchodzą na bok. Mogą wycofywać się ze zwykłych zajęć i zainteresowań, ograniczając się do kontaktu z jednym przyjacielem lub z nikim. Osoby te mogą stawać się trudne w kontakcie, pozbawione entuzjazmu i ponure. Ważna jest obserwacja ich zdolności podtrzymywania przyjaźni i znajomości. Im wyższy stopień izolacji, tym bliższa samobójstwa jest osoba,
- zmiany osobowości - osoba zwykle łagodnego, spokojnego usposobienia staje się często głośna, nerwowa, gwałtowna, a nawet agresywna. Z drugiej strony osoba zwykle żywa, towarzyska często staje się odludkiem i popada w nadmierną refleksyjność.
Po długich okresach przygnębienia jednostka o skłonnościach samobójczych często popada w nagłą euforię. Logika, która się za tym kryje, to jej wewnętrzne przekonanie, że znalazła „rozwiązanie” swoich problemów i konfliktów - czyli samobójstwo. Osoba przeżywająca ogromny ból i rozterki wewnętrzne bez perspektywy rozwiązania może dać się zwieść nagłemu poczuciu natrafienia na rozwiązanie. Przyjaciele i rodzina dają się również zwieść pozornej poprawie, kiedy w rzeczywistości zagrożenie staje się jeszcze poważniejsze. Gdy dojdzie do takiego stanu spokojnego zdecydowania, konieczna jest natychmiastowa reakcja.
Co robić aby pomóc
- uczenie sposobów rozpoznawania i radzenia sobie z zagrożeniem samobójstwem
- „gorąca linia” - telefon zaufania
-terapie i leczenie psychiatryczne
- szkolenie duchownych, pielęgniarek, policjantów, nauczycieli i innych grup zawodowych mających szerokie kontakty społeczne w środowisku - wyczulenie i uwrażliwienie tych ludzi na sygnały świadczące o zagrożeniu samobójstwem
Wszystkie groźby samobójcze należy traktować poważnie. Podczas rozważania samobójstwa młody człowiek może postrzegać świat w sposób odmienny od rzeczywistego. Jeżeli młody człowiek może być uznany za zagrożonego samobójstwem, należy działać szybko i we właściwy sposób. Nie należy liczyć, że sytuacja sama się wyjaśni. Lepiej zareagować zbyt pochopnie, niż ryzykować, że przedstawiona na wstępie ponura statystka zwiększy się o kolejną osobę.
Młody człowiek zagrożony samobójstwem może wymagać natychmiastowej pomocy specjalisty. Z uwagi na impulsywny charakter zamiarów samobójczych konieczne jest, aby osoba, która nawiąże kontakt z zagrożonym samobójstwem młodym człowiekiem potrafiła prowadzić rozmowę we właściwy sposób. Pamiętajmy, że w wielu przypadkach myśli samobójcze wynikają z zaburzeń relacji interpersonalnych. Taka rozmowa może mieć zasadnicze znaczenie i wręcz usunąć przyczynę zagrożenia.
Interwencja opiera się następujących założeniach:
- afirmacja naszego rozmówcy w dowolny sposób, który uznamy za odpowiedni, aby młody człowiek mógł poczuć się dowartościowany i wart naszego zachodu
- afirmacja problemu - rozpoznanie stosunku, naszego rozmówcy do problemu, nie wolno dewaluować tego problemu i lekceważyć jego znaczenia
- negowanie samobójstwa jako wyjścia z sytuacji, poszukiwanie innych punktów widzenia i innych rozwiązań; należy bezwzględnie unikać pouczania i moralizatorskiego tonu.
W świetle coraz liczniejszych badań - podstawowe znaczenie w profilaktyce samobójstw dokonywanych przez osoby z zaburzeniami afektywnymi przypada wczesnemu i poprawnemu rozpoznaniu depresji oraz poprawnemu leczeniu tych zaburzeń (właściwy lek, właściwa dawka, właściwa długość terapii). Szczególnie wymowne są w tym zakresie badania Isacssona i wsp. (1992, 1994), z których wynika, że wśród osób depresyjnych, które dokonały skutecznego zamachu samobójczego, jedynie nieliczne były poprawnie leczone (tylko 13% kobiet i 9% mężczyzn otrzymywało leki przeciwdepresyjne, często w dawkach poniżej terapeutycznych). Chorym leczonym w warunkach ambulatoryjnych nie należy udostępniać dużych ilości leków przeciwdepresyjnych, zwłaszcza trójpierścieniowych, bowiem środki te są używane do realizacji zamiarów samobójczych (rozpiętość pomiędzy dawką leczniczą i toksyczną jest mała). W fazie aktywnej terapii, gdy ilość leku niezbędnego do zapewnienia jednotygodniowego leczenia jest znaczna, najlepiej, aby lek był pod kontrolą rodziny. W aktywnej fazie leczenia ambulatoryjnego lekarz powinien widzieć pacjenta często (ocena tolerancji leku, możliwość pojawienia się niekorzystnych zmian w obrazie klinicznym depresji, np. lęku, bezsenności, tendencji samobójczych, ocena stanu somatycznego, zwłaszcza stanu narządu krążenia). W niektórych krajach europejskich wdrażane są narodowe programy zapobiegania samobójstwom. Należy do nich m.in. Szwecja, w której od wielu lat realizowane są kompleksowe działania zmierzające do identyfikacji osób z wysokim ryzykiem zagrożenia życia, w tym wczesnego wykrywania i leczenia zaburzeń depresyjnych.
Istotne znaczenie przypada programom edukacyjnym adresowanym do pracowników podstawowej opieki zdrowotnej, zwłaszcza do lekarzy "pierwszego kontaktu" (lekarze rodzinni, domowi, ogólni), których celem jest dostarczenie wiedzy praktycznej z zakresu rozpoznawania i leczenia depresji W świetle doświadczeń szwedzkich wczesne rozpoznawanie i leczenie zaburzeń depresyjnych wydatnie przyczyniło się do obniżenia wskaźników samobójstw. Dotyczy to jednak głównie kobiet, które wyraźnie częściej niż mężczyźni zasięgają porad lekarskich. W populacji mężczyzn, którą cechuje niska zgłaszalność, wskaźniki samobójstw nie uległy istotnym zmianom.
Jednym ze sposobów zwiększenia wykrywalności depresji i torowania chorym drogi do instytucji, w których mogą uzyskać pomoc, jest edukacja społeczeństwa w zakresie oświaty zdrowotnej z wykorzystaniem różnorodnych form przekazu. Szczególna rola przypada tu popularnym opracowaniom adresowanym do ogółu oraz mass mediom. W profilaktyce samobójstw u części osób z depresją nie może być pomijana pomoc środowiskowa i materialna, bez której w pełni poprawne postępowanie terapeutyczne może się okazać mało efektywne. Szczególne znaczenie przypada rozwiązaniu problemów związanych z bezrobociem.
7