Na tle rozwoju pojęcia zdrowia oraz poglądów na znaczenie zdrowia dla jednostki i społeczeństwa można się dopatrzyć bardzo wczesnych tendencji do, jak to byśmy dzisiaj powiedzieli, jego promowania. Oczywiście można zacząć od czasów kiedy zdrowie było centralną ideą medycyny hipokratesowskiej oraz zasadniczą częścią Pandei czyli greckiego ideału kształcenia.
Pojęcie “promocja zdrowia” ukształtowało się pod koniec lat 1970-tych, a ściślej w czasie obrad Światowego Zgromadzenia Zdrowia w 1978 roku. Po wydaniu przez Biuro Światowej Organizacji Zdrowia (ŚOZ)Regionu Europejskiego “Dokumentu dyskusyjnego” na temat promocji zdrowia w 1984 r., wraz z zaproponowaniem jej definicji I Międzynarodowa Konferencja na temat promocji zdrowia w Ottawie (1986) dopełniła formą i treścią jej ideę i przysporzyła potencjalnej energii na tyle, że już w ciągu kilku następnych lat z dynamicznego ruchu społecznego rozwinęła się nowa dziedzina nauki o nazwie promocja zdrowia.
Przyjęto, że promocja zdrowia
to proces umożliwiający jednostkom i grupom społecznym zwiększenie kontroli nad uwarunkowaniami zdrowia w celu poprawy ich stanu zdrowia oraz sprzyjający rozwijaniu zdrowego stylu życia, a także kształtowaniu innych środowiskowych i osobniczych czynników prowadzących do zdrowia.
Promocja zdrowia ma obejmować wszystkich ludzi i dotyczyć ich codziennego życia.
Publiczny udział w określaniu problemów, podejmowanie decyzji dotyczącej poprawy lub zmiany czynników warunkujących zdrowie to naczelne zadania promocji zdrowia.
PROMOCJA ZDROWIA jest procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem, jego poprawę i utrzymanie. Największy, bo 53% wpływ na zdrowie człowieka ma styl życia, na który składają się między innymi takie elementy : aktywność fizyczna, sposób odżywiania się, umiejętności radzenia sobie ze stresem, stosowanie używek ( nikotyna, alkohol, używki psychoaktywne szkoła oraz zakład pracy. Negatywne oddziaływanie środowiska na zdrowie wynika w znacznym stopniu z degradacji środowiska naturalnego, promieniowania jonizującego, szkodliwych substancji chemicznych, czynników biologicznych oraz z hałasu. Zdrowie człowieka w 16% uwarunkowane jest przez czynniki genetyczne, natomiast 10%, czyli w najmniejszym stopniu, poprzez opiekę zdrowotną, jej strukturę, organizację, funkcjonowanie czy też dostępność do świadczeń medycznych i ich jakość.
Średnia długość życia Europejczyków jeszcze nigdy nie była tak wysoka. Tendencja wzrostowa nadal utrzymuje się. Jednak stan zdrowia obywateli UE mógłby być jeszcze lepszy i niestety w dalszym ciągu odnotowuje się wysoki poziom zachorowalności na choroby, którym można zapobiegać, oraz wczesnej umieralności. Najważniejsze czynniki mające wpływ na zdrowie rzutują także na warunki gospodarcze i społeczne, a także warunki życia i pracy. Kwestie te stanowią przedmiot unijnej polityki gospodarczej i społecznej. Główne czynniki mające wpływ na zdrowie to m.in. palenie tytoniu, odżywianie, aktywność fizyczna, sposób odżywiania się, spożywanie alkoholu oraz sposób, w jaki ludzie zachowują się względem siebie i innych. Natomiast głównymi przyczynami przedwczesnej śmierci i niepełnosprawności są m.in. wypadki i obrażenia, zaburzenia psychiczne, nowotwory, choroby układu krążenia oraz choroby układu oddechowego.
Wpływ wszystkich tych czynników można ograniczyć poprzez skuteczne zapobieganie chorobom i promocję zdrowia. Podstawę działań zapobiegawczych stanowią przepisy prawne i uregulowania, jak np. przepisy dotyczące używania pasów bezpieczeństwa i bezpieczeństwa drogowego czy ograniczenia w zakresie składu, wprowadzania na rynek i stosowania wyrobów tytoniowych. Informowanie społeczeństwa jest ważne, jednak rzadko wystarcza, żeby skłonić odbiorców do prowadzenia zdrowszego stylu życia. Często najbardziej skutecznymi działaniami promującymi zdrowie okazują się działania, które na różne sposoby pomagają obywatelom w podejmowaniu właściwych decyzji dotyczących ich zdrowia. Działania te mogą okazać się szczególnie skuteczne w miejscach, w których ludzie spędzają dużo czasu, takich jak miejsce pracy, szkoła czy więzienie.
Duży problem w procesie kształtowania prawidłowych zachowań zdrowotnych
wiąże się z koniecznością przezwyciężania stereotypów ukształtowanych w przeszłości.
Z uwagi na to, że wcześniejszy rozwój opieki zdrowotnej koncentrował się
głównie na chorobie i leczeniu, postępowaniem człowieka często kieruje zasada,
wedle, której zachowania związane z ochrona zdrowia i zapobieganiem chorobie
są mniej ważne aniżeli dotyczące samej choroby i jej leczenia. W związku z tym
niezwykle istotne jest odpowiednie oddziaływanie w zakresie wychowania zdrowotnego,
które tylko wtedy osiąga swój cel, gdy nie kończy się na poziomie wiedzy,
ale prowadzi do określonej zmiany psychicznej, czyli zmiany w wiedzy i sposobie
postępowania.
Program UE w dziedzinie zdrowia publicznego (2008-2013) obejmuje działania na rzecz promocji zdrowia i zwalczania głównych czynników powodujących stany chorobowe i wczesną umieralność. W ramach programu realizowane są szczegółowe projekty i inicjatywy mające na celu zwiększenie świadomości społeczeństwa na tematy związane ze zdrowiem, rozpowszechnianie informacji oraz wymianę najlepszych rozwiązań. Unia Europejska rozpoczęła już na przykład kampanie informacyjne oraz inicjatywy mające przyczynić się do zwiększenia świadomości społeczeństwa na temat np. szkodliwego wpływu palenia papierosów i spożywania alkoholu, dbania o zdrowie seksualne i zapobiegania HIV/AIDS oraz zapobiegania obrażeniom i wypadkom. UE wspiera również wdrażanie programów badań przesiewowych w kierunku raka.
Skuteczność działań profilaktycznych zwiększa współpraca państw UE z organizacjami międzynarodowymi oraz koordynacja wspólnych działań. UE wspiera wymianę informacji oraz najlepszych rozwiązań, co przyczynia się do podniesienia ogólnego poziomu ochrony zdrowia w całej Wspólnocie.
Mandala Zdrowia to model ekosystemu człowieka opracowany po raz pierwszy we wczesnych latach osiemdziesiątych przez Departament Zdrowia Publicznego w Toronto. Model ten powstał w oparciu o mandalę, figurę będącą symbolem wszechświata, zbudowaną na planie koła.
W modelu tym zakłada się wzajemne powiązania między kulturą a środowiskiem i ich jednoczesne oddziaływanie na człowieka pojmowanego jako jedność obejmująca wymiar fizyczny, intelektualny i duchowy. Najszerszymi kręgami są biosfera i kultura. Najbliższym kręgiem otaczającym człowieka jest rodzina, traktowana jako najważniejsza struktura pośrednicząca między jednostkami i instytucjami społecznymi, łagodząca i osłaniająca przed skutkami oddziaływania społeczności i kultury. Pozostałe determinanty zdrowia, takie jak: społeczność, system opieki nad chorym, styl życia, praca, biologia człowieka, środowisko fizyczne i psychospołeczne, rozmieszczone są hierarchicznie na pozostałych kręgach. Mandala Zdrowia znakomicie ilustruje bogactwo uwarunkowań zdrowia i jest bardzo użyteczna dla celów edukacyjnych. Model ten jednoznacznie zwraca uwagę na ograniczone możliwości służby zdrowia, wskazując, iż system opieki zdrowotnej jest tylko jednym z wielu determinantów zdrowia.
W osiąganiu celów zdrowotnych może pomóc DEKALOG ZDROWIA. Posiada on dziesięć zasad do których należy się stosować.
Zasada pierwsza :
wiedza o samym sobie - oznacza konieczność zrozumienia wszystkich podstawowych zasad funkcjonowania organizmu w takim stopniu aby człowiek umiał ocenić stan swojego zdrowia, prawidłowo interpretować różne dolegliwości i aby posługując się tą wiedzą umiał uprawiać strategię zdrowego stylu życia.
Zasada druga :
utrzymanie sił obronnych w stałej gotowości - zasada ta opiera się przede wszystkim na wiedzy a realizację jej warunkują następujące działania :
niedopuszczanie do zachowań obsuszającą biosferę immunologiczną ( lekomania, palenie tytoniu, alkohol, narkotyki )
wzmacnianie sił obronnych ustroju poprzez ( właściwe odżywianie, systematyczną aktywność fizyczną i hartowanie ciała, umiejętne postępowanie podczas różnych dolegliwości i chorób
Zasada trzecia :
nie nadużywanie leków
Zasada czwarta :
każdy człowiek a zwłaszcza nie pracujący fizycznie powinien ćwiczyć trzy razy w tygodniu przez 30 min. tak intensywnie aby tętno wynosiło 130 mmHg
Zasada piąta :
prawidłowe odżywianie się : przestrzegać prawa bilansu energetycznego, wyeliminować z diety tłuszcze zwierząt oraz produkty wysoko przetworzone zwane „białą trucizną”, spożywać maksymalnie dużo warzyw i owoców.
Zasada szósta :
hartowanie się : wzmacniać pozytywny potencjał zdrowia .
Zasada siódma :
umiejętność walki ze stresem , oprócz treningu sportowego należy poznawać różne techniki psychoterapeutyczne pozwalające na obronę własnego JA bez uszczerbku na zdrowiu.
Zasada ósma :
wyeliminowanie nałogów : łakomstwo, lenistwo, hazard, alkoholizm,
Podstawowym kluczem do sukcesu jest motywacja i wsparcie. Żeby człowiek nie wpadł w jakiś nałóg albo się go pozbyć musi mieć w zasięgu coś takiego atrakcyjnego co zastąpi lub wyprze nałóg . Porzucenie nałogu musi przynosić komuś odpowiednią nagrodę . Nagrodą może być uznanie bliskich , satysfakcja z silnej woli , polepszenie zdrowia .
Zasada dziewiąta :
Być życzliwym dla innych ludzi : zdrowym społecznie jest ten kto jest życzliwy dla innych, zna dobro , zna wartości pojęcia tolerancja , kompromis . Jednocześnie ma poczucie własnej wartości , jest pewnym siebie , jest ustabilizowany .
Zasada dziesiąta :
Dawanie sobie radę w życiu , demonstrowanie postawy pozytywnej .
„Droga do zdrowia” Michała Tombaka to jedna z kilku pozycji jakie ten autor, biolog poświęcił profilaktyce zdrowotnej. Spojrzenie na medycynę oczami biologa a nie lekarza
ma swoje walory, wiadomo medycyna konwencjonalna mieści się w ścisłych ,naukowych standardach postępowania ,nacisk kładzie na leczenia a nie na zapobieganie i koncentruje się na lekach chemicznych, natomiast biolog patrzy na zagadnienia profilaktyki zdrowotnej
od strony bardziej holistycznej, zaleca zdrowy tryb życia aby nie dopuścić do konieczności leczenia konwencjonalnego lub chociażby ten moment opóźnić. Co zaleca Michał Tombak?
Najpierw zaleca życie zgodne z prawami natury, wstawanie o świcie i kładzenie się do snu o zmroku oraz ruch w każdej postaci ,na przykład spacer nazywa królową ćwiczeń fizycznych, najlepiej odbywać spacery po lesie lub po parku dwa razy dziennie po pół godziny. Co ciekawe, ważne jest też aby w czasie spaceru nie zadręczać się myśleniem o problemach w pracy czy w domu ale wypełnić umysł pozytywnymi myślami.
Przebywając na powietrzu hartujemy się powietrzem i światłem słonecznym.
Tombak też radzi dbać o swój kręgosłup gdyż pełni on ważną rolę dla organizmu.
Oczywiście na drugim miejscu jest prawidłowe odżywianie , nie należy objadać się mięsem czy innym pokarmem, zachować umiar w jedzeniu, nie zapominać też o spożywaniu surowych warzyw i owoców. W ogóle umiarkowanie we wszystkim jest bardzo ważne zarówno w jedzeniu jaki i w piciu, w obciążeniach fizycznych.
Podoba mi się ,że Tombak zwraca uwagę na rolę psychiki w zachowaniu zdrowia i urody,
należy wzbudzać w sobie dobre emocje, radość dużo uśmiechać się bo nasz umysł jest ściśle związany z ciałem a umysłem możemy sterować.
Co ciekawe ważne jest również jak oddychamy, chociaż jest to czynność automatyczna to
ludzie z uwagi na to że dużo siedzą oddychają za płytko co zmniejsza zaopatrzenie organizmu w tlen niezbędny do życia.
Podsumowując myślę, że osoby o krytycznym podejściu mogą dużo z książki skorzystać natomiast osobom zbyt łatwowiernym nie zalecałabym czytanie rozdziału o głodówkach gdyż osobiście nie jestem zwolennikiem tak radykalnego postępowania z własnym organizmem. Czytelnik musi zawsze analizować przeczytane rady a nie traktować ich jako nieomylnych sądów, gdyż Pan Tombak nie jest nieomylną wyrocznią tylko skromnym doradcą a każdy z nas jest całkiem odrębnym organizmem i inaczej reaguje na dietę i ćwiczenia.
Mimo że o „promocji zdrowia” mówi się od ponad 20 lat, jeszcze dzisiaj wiele osób sądzi, że jest to synonim „zapobiegania chorobom” czy „profilaktyki chorobowej”. Tymczasem więcej racji mogą mieć ci, którzy twierdzą, że dzisiejsza promocja zdrowia zastąpiła dawniejsze pojęcie higieny. Podstawą zdrowia jest harmonijna równowaga, korzystne zdrowotnie oddziaływanie człowieka na otaczające go środowisko oraz tegoż środowiska na organizm człowieka - a sam człowiek ma tylko dwie możliwości - albo żyć zgodnie z prawami natury i być zdrowym, albo te prawa naruszać i nieustannie chorować.
BIBLIOGRAFIA :
Zdrowie Publiczne Unii Europejskiej - internet
„Droga do zdrowia” Michał Tombak
„Promocja zdrowia” Słońska Z.
„Problemy Medycyny Społecznej” - internet