ELEMENTY PRAWA AMERYKAŃSKIEGO

07.03.2011r.

Podstawowe cechy prawa amerykańskiego:

• Kontrolny charakter (kontrola społeczna zachowań ludzkich)

• Represyjny charakter

• Prawo zagwarantowane autorytetem władzy państwowej

• Wszechobecność prawa (w życiu człowieka- od narodzin do śmierci)

• Dążenie do sprawiedliwości

• Zmienność treści (prawo dostosowywane do okoliczności)

• Duża rola procedur

• Rola konfliktów społecznych w procesie powstawania prawa

Rodzaje prawa

1. Prawo stanowe (state law) i federalne (federal law) - najważniejszy podział, bo St. Zdjednoczone są państwem o ustroju federalnym

2. Prawo powszechne (common law) i stanowione (statute law)

3. „prawo w działaniu” i „prawo w książkach”

4. Prawo fomalne i oficjalne

5. Prawo nieformalne i nieoficjalne

6. Prawo krajowe i międzynarodowe

7. Prawo publiczne i prywatne (6 i 7 - słabo podkreślane)

System prawa - jest to zespół norm regulujących zachowania się jednostek ludzkich w społeczeństwie; wskazuje na cechy prawa danego kraju; cechą amerykańskiego systemu prawa jest wewn. złożoność i niejednorodność (55 podsystemów prawnych)

Hierarchia norm prawnych - uregulowana jest w art. VI Konstytucji St. Zjednoczonych Ameryki, który zawiera tzw. Klauzulę nadrzędności:

1. Konstytucja federalna

2. Ratyfikowane umowy międzynarodowe

3. Ustawy federalne

4. Konstytucje stanowe

5. Ustawy stanowe

6. normy lokalne (osad, hrabstw itp.)

-Wynikają z tego 2 konsekwencje: nie mogą być stosowane przez sądy normy niższego rzędu, sprzeczne z normami nadrzędnymi; określanie zgodności norm w hierarchii należy do sądów

Funkcje amerykańskiego systemu prawa:

1. kontrola zachowań ludzkich

2. rozwiązywanie sporów

3. utrzymywanie porządku społecznego

4. realizacja uprawnień jednostek ludzkich

5. dokonywanie zmian społecznych

Zasada precedensów - opiera się na założeniu, że podobne przypadki powinny być rozpatrywane podobnie

• sąd musi najpierw ustalić, czy sprawa, którą rozpatruje, należy do tej samej kategorii, co sprawa precedensowa

• precedens to szczególna norma prawna, która zachowuje ścisły związek ze stanem faktycznym (odzwierciedla konkretną sprawę, ale też tworzy normę, która będzie wykorzystana w przyszłości)

• istnieje tysiące precedensów, dla danej sprawy może istnieć kilka precedensów i kontr precedensów

• sąd może przychylić się do precedensu/ powołać się na inny/ utworzyć nowy

• precedensy sądów wyższych wiążą sądy niższych instancji

21.03.2011r.

Prawo konstytucyjne - w systemie prawnym Stanów Zjednoczonych to prawo fundamentalne; nadrzędne wobec innych gałęzi prawa; wywodzi się z Konstytucji federalnej

Konstytucja Stanów Zjednoczonych

• uchwalona 17.09.1787r. (walka o uchwalenie między federalistami a antyfederalistami)

• opracowana podczas Konwencji w Filadelfii (konwencja złożona z 55 delegatów z 12 stanów na drodze zamachu stanu przekształciła się w Konstytuantę, rozstrzygnęła ona sporne zagadnienia- obawy zdominowania w parlamencie małych stanów, stosunek do niewolnictwa, relacje między prawem federalnym a stanowym)

• Akt prawny pisany, zwięzły (jednozd. preambuła, 7 artykułów i 26 poprawek)

• Najstarsza konstytucja świata, nie zmienia się od ponad 200 lat

Poprawki:

• 10 poprawek - w 1791r., w celu zabezp. podst. swobód i wolności obywatelskich

• Kolejne 16 poprawek - wydawane nieregularnie (np. o prohibicji alkoholowej, opodatkowaniu, zniesieniu niewolnictwa, sprawach wyborczych)

• POPRAWKI ANTYFEDERALISTYCZNE (I-XII), POPRAWKI ERY REKONSTRUKCJI (XIII-XV), POPRAWKI ERY POPULIZMU I RUCHU POSTĘPOWEGO(XVI-XIX, XXI), POPRAWKI PROCEDURALNE (XX, XXII-XXVI)

Tryb zmiany konstytucji i ratyfikacji zmian:

1. Uchwała podjęta kwalifikowaną większością 2/3 gł. Obu izb Kongresu

2. Zmiana nabiera mocy po ratyfikowaniu przez 3/4 stanów

• Na 5000 projektów: 33 uzyskały 2/3 gł; tylko 26 zostało ratyfikowanych przez stany

Zasady konstytucji

• ZASADA DEMOKRACJI (przejawia się w demokratycznym państwie prawa, wyborach opartych na woli większości, poszanowaniu praw jednostek)

• ZASADA PODZIAŁU WŁADZY (w aspekcie horyzontalnym- trójpodział władz, aspekt wertykalny- władza krajowa i federalna)

• ZASADA RÓWNOWAŻENIA WŁADZ (z. hamulców i równowagi; kluczowa rola- kontrola sądowa zgodności ustawodawstwa i działań władzy wykonawczej z Konstytucją sprawowana przez SN

• ZASADA FEDERALIZMU (podział władzy między władzą federalną a stanową)

• ZASADA OGRANICZENIA WŁADZY WOBEC OBYWATELI (ma to na celu zabezpieczyć obywateli przed naruszeniem ich uprawnień)

• ZASADA RZĄDÓW PRAWA (nadrzędność prawa nad wolą władzy)

04.04.2011r.

II Kongres Kontynentalny, złożony z przedstawicieli stanów, doprowadził do powstania Unii (późniejszych Stanów Zjednoczonych Ameryki), która od 1781r. stała się związkiem stanów. Władza Kongresu była zbyt słaba, decyzje musiały być podejmowane za zgodą stanów. Konwencja w Filadelfii z 1787r. miała umocnić władzę Kongresu, a tymczasem uchwaliła nową Konstytucję.

Konstytucja- stany zrzekły się suwerenności na rzecz Stanów Zjednoczonych (zagadnienie podwójnej suwerenności- stanów i Unii)

Konstytucje stanowe- uchwalane przez parlamenty stanowe i obowiązujące w granicach określonego stanu, permanentnie krytykowane (poddawane dlatego częstym zmianom); najwięcej konstytucji miały: Luizjana (11), Georgia (9), Płd Karolina (7)

• 8 konstytucji do 1776 r.

• 146 konstytucji do 1995r.

Konstytucje stanowe to podstawa prawna powoływania władz stanowych; prawodawstwo stanowe reguluje przeprowadzanie wyborów; stany posiadają własne kodeksy i akty prawne. Status obywatela amerykańskiego w 10% reguluje prawodawstwo federalne, a w 90% prawodawstwo stanowe (podwójne obywatelstwo).

WŁADZA USTAWODAWCZA- art. 1 Konstytucji

• KONGRES:

(ogólnie- obrona i dobrobyt państwa, regulacja handlu, pobór do armii, emisja pieniądza, itp.)

1. Izba Reprezentantów (izba niższa) - składa się z 435 członków (kongresmeni/deputowani) wybieranych co 2 lata wyborach bezpośr. (okręgi tworzone wg spisów ludności)

• Czynne prawo wyborcze- na podst. obywatelstwa; bierne- 25lat i 7 lat mieszkania na terenie stanu, z którego się kandyduje

• Dzieli uprawnienia ustawodawcze z senatem, ale tylko do niej należy inicjatywa ustawodawcza w sprawach finansowych, postawienie w stan oskarżenia prezydenta i urzędników za naruszenie prawa (impeachment), wysłuchiwanie orędzi prezydenta o stanie państwa, zgoda na wypowiedzenie wojny, przyjmowanie ważnych osób (np. przemówienie Havela, Wałęsy, Churchilla)

• Przywództwo- speaker, komisja porządkowa i przewodniczący komisji stałych

2. Senat (izba wyższa) - 100 senatorów (po 2 z każdego stanu) wybieranych na 6 lat w wyborach bezpośr. i nieproporcjonalnych; co 2 lata zmiana 1/3 składu

• Bierne prawo wyborcze- 30 lat i 7 lat mieszkania w stanie, z którego się kandyduje

• Inicjatywa ustawodawcza prócz spraw podatkowych, zatwierdzanie ustaw, ratyfikacja traktatów międzynarodowych, zatwierdzanie prezydenckich nominacji urzędniczych, obstrukcja (nieograniczona w czasie debata mająca na celu przekonanie do zmiany ustawy/ projektu)

• Komisje kongresowe (sprawy podatków, bankowości, finansów)

• Władza ustawodawcza na szczeblu stanów to LEGISLATURY STANOWE (stanowe zgromadzenia ustawodawcze)- różna liczba deputowanych)

WŁADZA WYKONAWCZA- art. 2 Konstytucji

• PREZYDENT Stanów Zjednoczonych (system prezydencki) = głowa państwa

• Obywatel amerykański z urodzenia, 35 lat i 14 lat mieszkania na terenie kraju, wybierany w wyborach powszechnych i niebezpośr. (wybiera go Kolegium elektorów)

• Kadencja- 4 lata, możliwość reelekcji (w szczególnych przypadkach- można 2,5 kadencji)

• Władza wygasa, gdy prezydent umrze/ po upływie kadencji/ gdy odwoła się go w drodze impeachment

• Prezydent wybiera wiceprezydenta (zastępuje on go w wypadku śmierci)

• Grupę doradców prezydenta tworzy gabinet (sekretarze stanu

• Kompetencje: obrońca konstytucji, pełnia władzy wykonawczej za pośrednictwem podległej administracji, wybór Gabinetu za zgodą senatu, odwoływanie czł. Gabinetu, wyznacza sędziów SN zatwierdzanych przez senat, polityka wewn. i krajowa, coroczne orędzie o stanie państwa, wskazuje Kongresowi kierunki działalności, prawo weta wobec ustaw, polityka zagraniczna (ambasadorzy), naczelny dowódca sił zbrojnych

• Kongres kontroluje prezydenta (może go blokować, przesłuchiwać, odmówić zatwierdzenia budżetu wojskowego itp.)

• Na szczeblu stanowym władza wykonawcza należy do gubernatora (jego władza = mała prezydentura) wybieranego na 4letnią kadencję z wyjątkami;

• Władzę dzieli z innymi organami, np. wicegubernatorem, sekretarzem stanu, ministrem sprawiedliwości, skarbnikiem itp.

WŁĄDZA SĄDOWNICZA- art. 3- należy do Sądownictwa Stanów Zjednoczonych, złożonego z dwóch pionów (federalny i stanowy)

1. PION FEDERALNY

• Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych- 1pr +8s mianowani przez prezydenta (zatw.-senat); 6s- quorum, siedziba Waszyngton, działa jako s. I i II instancji

• Sądy dystryktowe (s. I instancji, sprawy cywilne i karne; liczba sędziów w dystryktach sądowych - od 1 do 27 i urzędnicy załatwiający sprawy notarialne)

• Sądy apelacyjne (rozpatrują odwołania od sądów dystryktowych; złożone z 3-15 sędzió, w tym 1 sędzia SN

2. PION STANOWY

• Dystrykty sądowe, gdzie działa 1sąd powszechny (I inst, rozpatruje sprawy cywilne i karne)

i sąd apelacyjny (odrębny dla spraw cywilnych i odrębny dla spraw karnych (3-9 sędziów zawodowych na 4- 9 lat

---