Komunikacja niewerbalna
Justyna Witczak
Pedagogika
Semestr 4
Grupa 1
Wstęp.
Od zarania dziejów człowiek próbuje znaleźć regułę na opis swojego zachowania i wyrażania swoich uczuć. Niewerbalny sposób komunikowania towarzyszy mu już od dawna.
Ludzie komunikują sobie nawzajem to kim są, czego pragną, nie tylko poprzez wypowiadane słowa, ale poprzez bezgłośny język ciała i swój styl ekspresji.
Bardzo znaczącymi środkami komunikowania się są miedzy innymi wyraz twarzy, spojrzenie, ruchy ciała, gesty, modulacja i natężenie głosu.
O ogromnym znaczeniu sygnałów niewerbalnych w porozumiewaniu się świadczy między innymi fakt, że istnieje ponad milion świadomych i nieświadomych gestów.
Komunikacja niewerbalna.
Jakiekolwiek ludzkie zachowanie czy wykorzystywany przez ludzi przedmiot staje się sygnałem niewerbalnym i komunikuje niewerbalną wiadomość, jeżeli nadawca, odbiorca albo grupa społeczna intencjonalnie przypisują mu znaczenie. Drapanie się po głowie lub marszczenie brwi, mogą powiedzieć innym, że jesteś zdziwiony lub zdezorientowany. Jeżeli np. kobieta nosi klasyczne kostiumy, to może stać się to sygnałem niewerbalnym, o ile nada się znaczenie temu co nosisz. Mrugnięcie lub znaczący uśmiech mogą stać się sygnałem niewerbalnym i zakomunikować innej osobie, że pragniesz poznać ją lepiej.
Komunikacja niewerbalna dotyczy wszystkich zachowań, postaw i obiektów, innych niż słowa, które komunikują wiadomości i posiadają wspólne społeczne znaczenie. Obejmuje wygląd fizyczny, ruchy ciała, gesty, wyraz twarzy, ruchy oczu, dotyk, głos oraz sposób wykorzystywania czasu i miejsca w komunikowaniu się.
Ludzie używają sygnałów niewerbalnych do osiągnięcia różnych celów komunikacyjnych.
Ekman i Friesen (1969) wyróżniają pięć kategorii zachowań niewerbalnych :
Emblematy - jest to sygnał niewerbalny, który zastępuje słowa oraz tłumaczy je bezpośrednio na wyrażenie słowne. Emblematy są także wykorzystywane do powtarzania wypowiedzianego słowa lub wiadomości werbalnej.
Ilustratory - sygnał ten uzupełnia i akcentuje wiadomość werbalną. Używa się ilustratorów takich jak : ton głosu, szybkość mówienia, wyraz twarzy i gesty.
Wskaźniki emocji - sygnały te powiązane są z mimiką twarzy. Wskaźniki emocji są w mniejszym stopniu używane świadomie czy intencjonalnie niż emblematy czy ilustratory. W rezultacie mogą ujawniać informacje, których nie ujawnilibyśmy z własnej woli.
Regulatory konwersacyjne - ten sygnał niewerbalny, pomaga w regulowaniu i koordynowaniu interakcji komunikacyjnych. Mają na celu wywieranie wzajemnego wpływu na rozpoczęcie, czas trwania i zakończenie wypowiedzi.
Adaptory - najważniejszymi rodzajami adaptorów są gesty odnoszone do siebie tzw. autoadaptory oraz adaptory przedmiotowe. Autoadaptory obejmują głównie ruchy rąk przy twarzy lub ciele. Adaptory przedmiotowe odnoszą się do dotykania bądź używania przedmiotów znajdujących się w najbliższym otoczeniu.
Typy przekazów niewerbalnych.
Typy wiadomości niewerbalnych, które wysyłamy i otrzymujemy dotyczą :
wyglądu fizycznego,
mowy ciała,
dotyku,
głosu
wykorzystywania czasu i przestrzeni.
Wygląd fizyczny - na wygląd fizyczny osoby składa się jej atrakcyjność fizyczna, rasa, płeć, wzrost, waga, budowa ciała, ubranie a nawet zapach. Pierwsze wrażenie wpływa na to, jak później postrzegamy daną osobę. Tworzymy swój pogląd na temat poziomu wykształcenia, statusu społecznego, zamożności, wiarygodności czy poziomu moralnego. Atrakcyjność fizyczna pozostaje w dużej mierze pod naszą kontrolą. Jest jedną ze sfer samoprezentacji.
Mowa ciała - zwana też kinezą, skupia się na tym, jak ludzie komunikują się przez ruch ciała, postawę, gesty, wyraz twarzy i wzrok.
Ruch ciała i postawa - sposób w jaki osoba stoi, siedzi, chodzi czy jak utrzymuje postawę ciała komunikuje nam bardzo ważne treści. Każdy wykonany przez nas ruch potencjalnie mówi innym coś o naszej osobie. Niezależnie czy tego chcemy czy nie.
Ruchy ciała i postawa, komunikują w każdej sytuacji trzy rzeczy : jak ludzie postrzegają relacje władzy, jak sami czują się w danej sytuacji, co odczuwają w stosunku do tematu interakcji.
Gesty - czyli duże i małe ruchy dłoni i rąk. Odpowiednio dobrane i wykorzystane gesty wzmacniają wiadomość werbalną, ale także mogą jej zaszkodzić. Gestykulując możemy :
określać strukturę wypowiedzi przez wyliczanie elementów lub pokazywanie w jaki sposób są one pogrupowane,
wskazywać na ludzi lub przedmioty,
podkreślać coś,
ilustrować kształty, rozmiary bądź ruchy, szczególnie te, które trudno określić słowami.
Kiedy mowa nie jest możliwa rozwija się język gestów, np. w hałaśliwych fabrykach, w sędziowaniu sportowym, podczas nurkowania.
Wyraz twarzy - służy głównie do ujawniania uczuć i emocji. Ekspresja twarzy komunikuje sześć uniwersalnych emocji, które twarz ludzka jest zdolna pokazać : smutek, złość, wstręt, strach, zdziwienie, radość. Zdziwienie i radość są komunikowane oczami i dolną częścią twarzy, strach i smutek najczęściej oczami, złość dolną częścią twarzy, brwiami i czołem, a wstręt dolną częścią twarzy ( Ekman i inni, 1972). Twarz odzwierciedla szybko zmieniające się reakcje na to, co inni powiedzieli lub zrobili oraz aktualny komentarz dotyczący tego, co właściciel twarzy właśnie mówi.
Bardzo ekspresyjne w tym względzie są brwi:
całkowicie podniesione - niedowierzanie,
podniesione do połowy - zdziwienie,
stan normalny - bez komentarza,
do połowy obniżone - zakłopotanie,
całkowicie obniżone - złość.
Dzięki stosowaniu tzw. technik kierowania mimiką, możemy :
intensyfikować emocje,
deintensyfikować emocje,
neutralizować emocje,
maskować emocje.
Wzrok - ludzie na ogół wykorzystują kontakt wzrokowy w dwóch celach : aby zakomunikować zainteresowanie i bliskość oraz by wyrazić dominację, władzę czy kontrolę. Ekspresywność oczu przejawia się również przez :
zmianę wielkości źrenic,
wskaźnik mrugania,
kierunek zmiany spojrzenia w lewo bądź w prawo,
otwarcie oczu,
ekspresja mimiczna, określona jako „mordercze spojrzenie”, „robienie oczu”, itp.
Dotyk - badacze społeczni tę formę komunikacji niewerbalnej nazywają haptyką. Kontakt fizyczny jest uważany za podstawę w rozwoju społecznym człowieka i w ułatwianiu komunikacji. Dotyk często ma dość silny pozytywny wpływ (przytulanie, pocieszanie, głaskanie). Ludzie na co dzień używają dotyku jako rytuału społecznego, zamiast „ dzień dobry” → uścisk dłoni, objęcie się czy pocałunek.
Jest wiele sposobów dotykania ludzi, jednakże ilość i sposób dotyku różni się w zależności od kultury. Muzułmanie jedzą prawą ręką, natomiast lewą rękę używają w toalecie. Dlatego też, dotknięcie muzułmanina lewą ręką zostanie odebrane jako obraźliwe (Samovar, Mills, 1998).
Istnieją także różnice w kontakcie fizycznym u kobiet i mężczyzn. Kobiety są bardziej skłonne do uścisków, pocałunków i do wykorzystywania dotyku w aspekcie wsparcia i przywiązania. Natomiast mężczyźni używają dotyku, raczej by pokazać władzę niż wsparcie.
Głos - Głos przekazuje znacznie więcej niż same tylko słowa. Ludzie mówią różnymi akcentami, które wynikają z ich geograficznego i społecznego pochodzenia i informują o tym. Podstawowymi składowymi naszego głosu, które wpływają na kompetencję komunikacyjną to :
szybkość - prędkość z jaką mówisz.
wysokość - ton głosu niski lub wysoki
intensywność - czyli głośność
Prócz zróżnicowania wokalnego, wiadomości niewerbalne komunikują też brak głosu i cisza. Ważność jakiejś wypowiedzi może podkreślić cicha pauza. Także cichą pauzą możemy stopniować wagę wypowiedzi.
Czas i przestrzeń - ludzie mogą wymieniać między sobą znaczące wiadomości, wykorzystując czas - zegar i przestrzeń - środowisko i dystans.
Zegar - wykorzystanie czasu w komunikacji jest zwane chronomiką.
Morreale S.P., Spitzberg B.H., Barge J.K. „ Komunikacja między ludźmi. Motywacja, wiedza, umiejętności.”
PWN, Warszawa 2007, s. 175
Leathers Dale G., „ Komunikacja niewerbalna” , PWN, Warszawa 2007, s. 91 - 97
Morreale S.P., Spitzberg B.H., Barge J.K. „ Komunikacja między ludźmi. Motywacja, wiedza, umiejętności.”
PWN, Warszawa 2007, s. 181.
Argyle M. “Psychologia stosunków międzyludzkich” PWN, Warszawa 1999, s. 41