PROMOCJA ZDROWIA - PODSTAWOWE POJĘCIA
CZYNNIKI WARUNKUJĄCE ZDROWIE - w końcu lat 70-tych Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła czynniki warunkujące zdrowie. Należą do nich:
pełne korzystanie z praw i swobód obywatelskich,
możliwość zatrudnienia i praca w odpowiednich warunkach,
dobre warunki mieszkaniowe,
utrzymanie kondycji psychofizycznej stosownej do wieku i płci,
uzyskanie odpowiedniego wykształcenia,
odpowiednie zaopatrzenie w żywności i odpowiedni stan odżywienia,
poczucie bezpieczeństwa,
komunikacja i łączność z innymi ludźmi,
możliwość gromadzenia oszczędności,
możliwość wypoczynku , regeneracji sił i rozrywki oraz dostępność odpowiedniej odzieży (J. B. Karski).
DETERMINANTY ZDROWIA - dane opisujące warunki zdrowotne, w jakich dana ludność żyje. Determinanty zdrowia, poza uwarunkowaniami genetycznymi, stanowić mogą bezpośrednie lub pośrednie przyczyny występowania chorób, urazów, dolegliwości czy zgonów. BEZPOŚREDNIE DETERMINANTY ZDROWIA: żywienie, palenie tytoniu, zaopatrzenie w zdrową wodę, ekspozycja na zakażenie. DETERMINANTY POŚREDNIE to: warunki makroekonomiczne i społeczno - demograficzne, wykształcenie, czy środowisko w najszerszym tego słowa znaczeniu (J. B. Karski).
EKOTRAFOLOGIA - nauka zajmująca się optymalizacją żywienia z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb (J. B. Karski).
EDUKACJA ZDROWOTNA - dotyczy całego życia człowieka wobec zmieniających się warunków i potrzeb w różnych okresach. Według T. Williama edukacja zdrowotna to proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i społeczności, w której żyją. Edukacja zdrowotna jest zawsze wychowaniem do zdrowia w kontekście fizycznym, psychicznym, społecznym jednostki i grupy. Według E. Charońskiej pod pojęciem edukacja zdrowotna należy rozumieć całokształt działań zmierzających do kształtowania zachowań zdrowotnych ludzi, by mogli prowadzić zdrowy styl życia i przyczyniać się do umacniania zdrowia oraz rozwijać kompetencje skutecznego wpływania na zdrowie własne i społeczności, w której żyją.
EPIDEMIOLOGIA - nauka zajmująca się badaniem rozpowszechnienia w populacji stanów związanych ze zdrowiem, ich determinantów oraz zdarzeń, a następnie zastosowaniem wyników tego badania do nadzorowania i kontroli problemów zdrowotnych (Z. Słońska).
EWALUACJA - proces zbierania informacji o przebiegu działania i uzyskiwanych efektach oraz ich analizowania w celu udoskonalenia przebiegu tego działania i osiągnięcia zamierzonych efektów (A. Brzezińska).
EWALUACJA PROCESU - obserwowanie, śledzenie (monitorowanie) przebiegu realizacji programu w celu dokonywania ewentualnych korekt lub modyfikacji (Z. Słońska).
EWALUACJA WYNIKÓW - zbadanie stopnia realizacji ustalonych zadań i osiągnięcia przyjętych celów programu (Z. Słońska).
GRUPA RYZYKA - grupa osób, która w wyniku posiadanych cech biologicznych, statusu społeczno - ekonomicznego oraz cech środowiska, w którym żyje jest bardziej podatna na pewne choroby lub utratę zdrowia niż reszta populacji (Z. Słońska).
INFRASTRUKTURA DLA PROMOCJI ZDROWIA I PREWENCJI CHORÓB - ogół zasobów ludzkich i materialnych, struktur organizacyjnych i administracyjnych, strategii oraz przepisów niezbędnych do prowadzenia systematycznych, długofalowych i wielosektorowych działań z zakresu promocji zdrowia i prewencji chorób (Z. Słońska).
JAKOŚĆ ŻYCIA - poczucie satysfakcji jednostek lub grup społecznych wynikające ze świadomości zaspokojenia własnych potrzeb oraz postrzegania możliwości osiągnięcia pełni rozwoju jednostkowego i społecznego (Z. Słońska).
KOALICJA - czasowy sojusz najczęściej zawierany przez instytucje i organizacje różniące się, na co dzień celami, które decydują się współpracować, aby osiągnąć ustalony, wspólny cel. Wspólny cel o dobrowolność stowarzyszania są istotą koalicji. Poszczególne koalicje mogą różnić się siłą i charakterem wzajemnych powiązań między partnerami oraz stopniem sformalizowania współpracy (Habana - Hafnem, Reed 1995).
ŁAŃCUCH ZDROWIA - wspólne działania opieki zdrowotnej i lokalnego społeczeństwa wokół określonego problemu zdrowotnego (J. B. Karski).
ŁAŃCUCH JAKOŚCI - polega na otwarciu możliwości analizowania opieki zdrowotnej poprzez badania kontrolne osób, członków danej społeczności i analizowanie wyników w aspekcie pozyskiwania zdrowia wskutek podjętych już działań (J. B. Karski).
NARODOWY PROGRAM ZDROWIA - założenia polityki zdrowotnej państwa, w których wyodrębniono cele strategiczne i operacyjne, których realizacja zmierza do podniesienia poziomu zdrowotności obywateli. Narodowy Program Zdrowia (NPZ) jest przedsięwzięciem ogólnokrajowym, w którym uczestniczyć powinno całe społeczeństwo, wszystkie systemy społeczne i istniejące w nich organizacje. Obecnie w Polsce opracowany jest projekt NPZ na lata 2006 - 2015.
NORMA - stanowi niejako przepis na określenie prawidłowości lub nieprawidłowości właściwości, cechy, zjawiska. Z biologicznego punktu widzenia normą jest stan optymalny organizmu i jego składowych struktur i funkcji. W biologii normą jest zazwyczaj wartość określonej cechy najbardziej charakterystyczna dla danej zbiorowości, wobec czego można jej nadać znaczenie statystyczne (J. B. Karski).
OŚWIATA - działanie mające na celu upowszechnienie wiedzy i kultury w społeczeństwie poprzez szkoły, placówki kulturalno - oświatowe, książki, czasopisma, radio, telewizję, wystawy itp. (E. Charońska). J. Szczepański definiuje oświatę jako:
kompleks instytucji służących przekazywaniu wiedzy,
działalność mająca w ramach instytucji i organizacji przekazywać członkom społeczeństwa określone treści,
stan oświecenia społeczeństwa, a więc zasób wiedzy poszczególnych obywateli.
OŚWIATA ZDROWOTNA - zajmuje się wychowaniem społeczeństwa w zakresie kształtowania postaw wobec wartości zdrowia i zdrowotnych zachowań ludności (H. Wentlandowa).
POLITYKA PROZDROWOTNA - budowanie wspierającego środowiska umożliwiającego ludziom prowadzenie zdrowego życia oraz dokonywanie prozdrowotnych wyborów. Wyraża się poprzez respektowanie dobra zdrowia i równości w procesie ustalania polityki w obrębie wszystkich sektorów państwowych, a w szczególności w rolnictwie, handlu, edukacji, przemyśle i komunikacji oraz poprzez odpowiedzialność za skutki zdrowotne podejmowanych decyzji politycznych. Naczelną zasadą jest by dobro zdrowia było rozważane na równi z problemami natury ekonomicznej (Z. Słońska).
POLITYKA ZDROWOTNA - jest dającym się wyodrębnić procesem instytucjonalnie wywołanych zdarzeń odnoszących się do spraw zdrowia w skali ponadjednostkowej, w którym to procesie obecne są rozstrzygnięcia o charakterze władczym (J. B. Karski).
PREWENCJA CHORÓB - termin stosowany dla zobrazowania strategii obliczonych za zredukowanie częstości występowania czynników, które zmniejszają podatność na chorobę. Obejmuje również działania i strategie związane z zapobieganiem częstości występowania następstw chorób. Wyróżnia się trzy rodzaje prewencji: prewencję pierwotną, wtórną i trzeciego stopnia (Z. Słońska).
PROMOCJA ZDROWIA - to proces umożliwiający jednostkom i grupom społecznym zwiększenie kontroli nad uwarunkowaniami zdrowia w celu poprawy ich stanu zdrowia oraz sprzyjający rozwijaniu zdrowego stylu życia, a także kształtowaniu innych społecznych, środowiskowych i osobniczych czynników prowadzących do zdrowia (Glossary, 1995).
SIEDLISKO - miejsce, gdzie ludzie żyją, pracują, uczą się, korzystają z pewnych świadczeń. Podejście siedliskowe zakłada, że każde siedlisko jest częścią szerszego systemu, na który składają się także inne siedliska wzajemnie, choć w różnym stopniu ze sobą powiązane (B. Woynarowska).
STAN ZDROWIA - sposób opisu lub pomiaru zdrowia jednostki, grupy czy populacji odniesiony do obowiązujących standardów, m. in. wskaźników zdrowia. Termin ten jest często używany w odniesieniu do fizycznego lub biologicznego stanu jednostki lub populacji. Należy pamiętać o tym, że w promocji zdrowia odnosi się on także do społecznych i emocjonalnych aspektów zdrowia oraz do subiektywnej oceny stanu zdrowia (Z. Słońska).
STYL ŻYCIA - zespół codziennych zachowań, specyficznych dla danej jednostki lub zbiorowości. Zakłada się, iż styl życia kształtuje się w procesie wzajemnego oddziaływania bardzo szeroko pojętych warunków życia oraz indywidualnych wzorów zachowań zdeterminowanych przez czynniki społeczno - kulturowe i cechy osobiste jednostek (Z. Słońska).
ŚRODOWISKO WSPIERAJĄCE ZDROWIE - środowisko oprócz stylu życia i czynników genetycznych jest determinantem określającym stan zdrowia. Możemy wyróżnić pięć zasadniczych grup środowisk wspierających zdrowie:
środowisko fizyczne - to powietrze i woda, odpady i inne substancje i promieniowanie, mieszkanie i inne miejsca przebywania człowieka, przyroda oraz struktury globalne (warstwa ozonowa, obieg węgla w przyrodzie),
środowisko społeczne - to jego normy, wartości, obyczaje, a także moda, uprzedzenia, zwyczaje i postrzeganie korzyści,
środowisko polityk - to kierunki działań i strategie reprezentowane prze rolnictwo, energetykę, transport, przemysł, rynek, ochronę środowiska, kulturę, ochronę zdrowia, naukę, edukację, pomoc i opiekę społeczną,
środowisko zasobów - istniejące lub pożądane źródła finansowania, które mogą pochodzić od społeczeństwa, handlu lub osób fizycznych, źródła infrastrukturalne, informacyjne oraz źródła jakie stanowią umiejętności i zdolności osobnicze jednostek,
środowisko polityczne - to warunki, w których żyje społeczeństwo, niezależnie od tego, czy jest ono otwarte, czy zamknięte politycznie, świeckie czy religijne, współrządzące czy samowładcze, demokratyczne lub niedemokratyczne, w stanie pokoju lub nawet w stanie wojny. Ponadto prawa człowieka, struktury konstytucyjne, partie polityczne, wolność informacji i wolny do nich dostęp (J. B. Karski).
WSPARCIE SPOŁECZNE - pomoc dostępna w obrębie społeczności, która jest zorientowana na łagodzenie negatywnego oddziaływania przykrych zdarzeń życiowych oraz innych źródeł stresu i tym samym może wspierać jednostki i grupy w procesie radzenia sobie w trudnych sytuacjach (Z. Słońska).
WYCHOWANIE ZDROWOTNE - proces, którego celem jest dostarczenie wiedzy o zdrowiu, uformowanie właściwych nawyków potrzebnych do jego utrzymania, wyrobienie odpowiednich sprawności, pobudzenie i rozwijanie pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia, nastawienie woli i ukształtowanie postawy umożliwiającej jego pielęgnację, zapobieganie chorobom, leczenie i stosowanie wymagań higieny w życiu jednostki i zbiorowości ludzkiej (E. Mazurkiewicz).
ZDROWIE - wg WHO - stan pełnej fizycznej, psychicznej i społecznej pomyślności, a nie tylko brak choroby czy ułomności.
ZDROWIE PUBLICZNE - Jak pisze J. B. Karski zdrowie publiczne to zadanie lub wysiłek organizowany przez społeczeństwo dla celów ochrony, promocji i odzyskania zdrowia ludności. Ma to być połączony twór nauki, umiejętności i wierzeń skierowanych na utrzymanie i poprawę stanu zdrowia ogółu poprzez wspólne, społeczne działanie wszystkich.
Pierwszą definicję zdrowia publicznego zaproponował już w 1923 roku C. E. A. Winslow. Według niego zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania chorobom, przedłużania życia i promocji zdrowia fizycznego poprzez wysiłek społeczności, higienę środowiska, kontrolę zakażeń, nauczanie zasad higieny indywidualnej, organizację służb medycznych i pielęgniarskich ukierunkowaną na zapobieganie chorobom i wczesne ustalanie diagnozy, rozwój mechanizmów społecznych zapewniających każdemu indywidualnie i społeczności, warunki życia pozwalające na utrzymanie zdrowia. Natomiast według Międzynarodowego Stowarzyszenia Epidemiologów zdrowie publiczne jest instytucją społeczną i oznacza po prostu zdrowie ludności. Obejmuje ono szeroki zakres działań wielodyscyplinarnych wiążących się z różnymi aspektami zdrowia ludzi, jego ochroną, umocnieniem i poprawą, oceną potrzeb zdrowotnych populacji oraz sposobami ich zaspakajania. Zajmuje się nie tylko zdrowiem jednostki, ale także zdrowiem wszystkich ludzi oraz jego uwarunkowaniami zarówno negatywnymi, jak i pozytywnymi, czyli działaniami prozdrowotnymi umacniającymi zdrowie.