FEMINIZM
Termin pojawił się na gruncie francuskim w 1830, użył go socjalista Charles Fourier - wg miara emancypacji kobiet była miarą emancypacji społeczeństwa. Termin pojawił się w Anglii ok. 1890, a dopiero potem w USA.
F. socjopolityczny
Ruch o char. społecznym i politycznym nastawiony na konkretną walkę z dyskryminacją
-I fala: przełom XIX/XX wieku - lata 60, hasło: równość (płciowa), cel: równe prawa
Początki już w Anglii XVIIIwieku-powodem zmiany w sferze gosp.- ekonomicznej - polepszyły się warunki życiowe ale jednocześnie odsunięto kobiety od życia publicznego; M. Wollstonecraft szukała rozwiązania w dostępności edukacji dla K. , krytykowała model wychowania wg Rousseau(męski punkt widzenia). Wiek XIX to ruchy sufrażystek - dążenie do zrównania praw obywatelskich. 1848 w USA - Deklaracja Uczuć na wzór D. Niepodległości; dot. konieczności wprowadzenia reform życia rodzinnego i nadania kobietom prawa do publicznego wypowiadania się. Inny dokument to rezolucja Kobiecego Ruchu Sufrażystek pod wodzą Susan Anthony - nakładała na amerykańskie kobiety obowiązek zagwarantowania sobie „świętego prawa do wyzwolenia się”. W latach 60 tego wieku powstawały stowarzyszenia działające na rzecz zrównania praw obywatelskich.
„Druga płeć” Simone de Beauvoir - “Nikt nie rodzi się kobietą” - zarzuty wobec książki: umacnianie męskiego uniwersalizmu i perspektywy androcentrycznej (poprzez sposób ujęcie różnic płciowych) - to meżczyzna jest paradygmatycznym człowiekiem, a kobieta tą „inną”, kobieta to nie-mężczyzna, oczywiście takie odczucia były wbrew zamierzeniom i intencjom autorki
-II fala: '60-'80, ważna: różnica płciowa, cel: określenie specyfiki różnic płciowych
Termin „drugiej fali” wprowadzony przez Marshę Weigman Lear. Umownym początkiem tego nurtu jest wydanie „Mistycznej kobiecości” Betty Friedman w 1921, zwracała uwagę na mechanizmy mistyfikacji, jakim podlegają kobiety chcąc dostosować się do wymogów idealnej kobiecości, jako jedna z pierwszych podjęła się krytyki mizoginii Freuda. W 1964 - ustawa o prawach obywatelskich w USA, głosząca zakaz dyskryminacji ze względu na pleć, rasę, itp. Dokonuje się podział na nurt liberalny (ważna postać: Betty Friedman, domagały się równych szans w edukacji i gospodarce i zrównania praw obywatelskich. Wywierały naciski prawne i społeczne na różne instytucje) i radykalny (doszły do głosu pod koniec '60, tzw. grupy wyzwolenia kobiet, jedną z działaczek była Ti-Grace Atkinson, chciała zwiększać świadomość kobiet na temat opresyjności struktur społ. i analizę przejawów patriarchatu. Uzurpowały sobie prawo „jedynej prawdy”, były agresywne wobec mężczyzn).
1970 - K. Millet, Sexual politics, rozszerzyła pojęcie polityki na rozmaite sposoby sprawowania władzy i rodzajów dominacji w życiu społecznym. Millet analizowała źródła opresji kobiet w społ. seksistowskim, wykazała polityczne uwarunkowania ról społecznych dla obu płci. Podobne problemy analizowała S. Firestone w „Dialectics od sex”. Obie mówiły, że „prywatne jest polityczne”. W feminizmie drugiej fali kobieta przestała być określana w relacji do mężczyzny.
-III fala: '90, d głosu dochodzi różnorodność (zarzuty o afirmację białych kobiet), wielość grup kobiecych i ich problemów
Koniec '80 to kryzys feminizmu, potem następuje postfeminizm - silny nurt krytyczny, dostrzeżenie ciągłych dysproporcji między przestrzenią prywatną i publiczną. Trzeciofalowe feministki zarzucają swoim poprzedniczkom przyjęcie perspektywy białych, heteroseksualnych kobiet Zachodu uzurpujących sobie prawo do wyrażania poglądów wszystkich kobiet. Detronizują poglądy o uniwersalnej naturze kobiety i zamaskowany patriarchalizm dotychczasowych teorii feministycznych, chcą uwzględnić wielość i różnorodność kobiecych światów.
F. akademicki
Rozpoczyna się wraz z drugą falą w kręgach uniwersyteckich. Za jedną z prekursorek nurtu uważa się Florynce Howe, nauczycielkę, która w 1964 przeprowadziła krytyczną analizę amerykańskich programów nauczania, zaatakowała kanon edukacji tworzony przez białych mężczyzn w USA. W latach 60 rozpoczynają się tzw. Women's studies (dot. wszelkiej możliwej weidzy dotyczącej sytuacji kobiet, analiza doświadczeń kobiecych, podst. kat. - kobiecość).
Krytyka feministyczna-rozumienie, analiza i odbiór dzieła i języka i instytucji badań z punktu widzenia doświadczenia kobiecego. Ważne: różnice płciowe (dla E. Showalter), specyfika kobiecych doświadczeń w świecie przedstawionym i samej formie dzieła (dla P. Meyer-Spacks), nowe interpretacje z punktu widzenia kobiecego (dla J. Fetterley).
Cele:
-ujawnianie hierarchicznych struktur płciowych w społ. i kulturze zachodniej
-wykazanie odmienności pisarstwa kobiecego
-wydobycie z niepamięci pisarek
-badania języka z punktu widzenia androcentrycznych konstrukcji językowych, np. Bóg, filozof, podmiot => analizowały ich znaczenie dla utrwalania stereotypów
-dążyły do zmiany nazewnictwa/ symboliczny postulat zmiany history na herstory (to symbol, chodziło też o dokumentowanie losów kobiet a nie tylko dokonań męskich)
Krytyka rewizjonistyczna, ginokrytyka
1981 wyd. Krytyka feministyczna na rozdrożu E. Showalter - pisze o potrzebie wprowadzenia podstawowych rozróżnień i porządków teoretycznych w krytyce feministycznej
Krytyka rewizjonistyczna ('70-'80) polega na badaniu wątków mizoginicznych i poszukiwaniu i krytyce form represji wobec kobiet, struktur patriarchalnych i stereotypów utrwalonych w dyskursie teoretyczno i historycznoliterackim
W tym nurcie wypowiedziała się S. M. Gilbert (What do feminist critics want?) - mówiła, że rewizjonizm daje szansę na odkrycie związków między tekstualnością i seksualnością, rodzajami literackimi a płciowymi zróżnicowaniami.
Rewizjonizm miał pokazywać mechanizmy represji wobec kobiet, demaskowanie męskiej dominacji, krytykę kanonu literackiego, który jest ułożony z perspektywy męskiej. W centrum miała znajdować się feministka-czytelniczka poszukująca stereotypowych przejawów kobiecości w sztuce.
Niestety ponieważ rewizjonistyczna krytyka nakierowana była na przejawy męskiej dominacji brak w niej było jakiegokolwiek aspektu pozytywnego, był to nurt androcentryczny, nie było tu pojęcia pisarstwa kobiecego, wszystko dotyczyło analizy perspektywy męskiej.
Ginokrytyka (przejście do tzw. krytyki afirmatywnej)
Postulatem Showalter była konieczność odwołania się do doświadczeń stricte kobiecych. Ważna badaczka Patricka Meyer-Spacs zastanawiała się w jaki sposób kobiecość wpływa na twórczą wypowiedź kobiety. Próbowano zdefiniować żeńskość. Gdzie tkwi (i czym jest) specyfika pisarstwa kobiecego. Showalter dostrzegła 4najważniejsze modele definiowania specyfiki i odmienności kobiety oraz jej pisarstwa:
Biologiczny - źródło twórczości i obrazowania w akceptowanej kobiecej cielesności, ciało uznawane za nierozłączne od umysłu (w myśleniu męskim - dualizm), większa odwaga w cielesnych, zmysłowych prezentacjach
Lingwistyczny - pytania czy istnieją jakieś determinacje płciowe wpływające na sposób użycia języka przez kobiety, charakter teorii raczej postulatywny (Anne Leclerc, Chantal Chawaf) - chęć stworzenia specjalnego jezyka kobiecego,
psychoanalityczny - poszukiwanie związków między psychiką pisarki i twórczością, zadaniem stało się przezwyciężenie stereotypów w tym, co stworzyły psychoanalizy pacanowskie i freudowskie, zwł. temat „wybrakowania” kobiety (brak penisa)-te teorie prowadziły do marginalizacji pisarek /wg Showalter, psychoanalityczne teorie także były ubogie, bo np. nie uwzględniały zmiennych czynników historycznych , społecznych etc. Kulturowy - perspektywa antropologii kulturowej brała pod uwagę właściwie wszystkie wymienione już sposoby patrzenia, wszystkie zagadnienia z poprzednich nurtów mogła dodatkowo i bardziej bogato zinterpretować ze względu na szerokie odniesienia do kontekstów kulturowych
Strategie kobiety-autorki:
Arachnologia (odw. do mitu Arachne)
To koncepcja Nancy Miller będąca odpowiedzią na Barthes'owską hyfologię.
-utożsamienie produkowania tekstu z tkaniem, ale Barthes twierdził, że wraz z powstawaniem pajęczyny- pająk znika, u niego pajęczyna-dzieło stawało się upodmiotowione, mogło zacząć żyć własnym życiem, bo zostało wyswobodzone od producenta, wtedy powstaje miejsce dla odbiorcy (zdaniem Barthesa). Miller zgadzała się z B. o konieczności uśmiercenia pierwotnego podmiotu, ale ona chciała szukać autorskiego podmiotu później w „splotach tekstu”. Arachnologia to idea tekstu z wyraźną obecnością twórczyni.
Ta metafora:
-nobilitowała żeńską podmiotowość twórczą i kobiece źródła sztuki pisarskiej
-zwracała uwagę, że twórczość kobiety jest aktem w pełni podmiotowym-tworzeniem dzieła i jednocześnie siebie
-wzmacniała tendencję do osłabiania dualizmu podmiotu i przedmiotu pochodzącego z androcentrycznej koncepcji sztuki
-wzmocnienie przekonania, że twórczość kobieca bierze się z ciała, jest emanacją kobiecej cielesności
-uwydatnienie związku twórczości kobiety z życiem codziennym
Ecriture feminine
Helene Cixous-„Na początku są nasze różnice”
Pisarstwo kobiece przede wszystkim nieokiełznane, swobodne, przekraczające bariery, tajemniczość, dzikość - specyficzne doświadczenia kobiece całkowicie niedostępne dla mężczyzn
Cixous - „Śmiech meduzy”, pisanie kobiet to „Ciemny kontynent” zamieszkiwany przez śmiejącą się Meduzę, to teren działalności „partyzantek” u M. Wittig.
Dawniej przejawy kobiecego pisarstwa były tłumione (patriarchat), były zapisywane „białym atramentem”
Ecriture feminine miał wymykać się klasyfikacjom, które są typowo patriarchalną potrzebą porządku
Gdzie tkwia początki twórczości kobiecej?:
-faza preedypalna
-relacja matki i córki
-sfera cielesności
Luce Irigaray nawiązywała do psychoanalizy Lacana - 3 faz rozwoju, przejścia z porządku wyobrażonego do symbolicznego. Ale u Lacana kobieta znowu była stroną wybrakowaną, gorszą (dziewczynki miałay pozostawać w fazie wyobrażonego). Irigaray znajdowała siłę, tam gdzie Lacan widział brak, bo w sferze wyobrażonego „przechowało się” wiele cennych inspiracji.
Julia Kristeva też zreinterpretowała teorię Lacana. Fazę preedypalną nazywała semiotyczną, a edypalną - symboliczną.
Semiotyczne (macierzyńskie i popędowe) - umożliwia wyrażanie uczuć, chaotyczne, nieregularne, szukające sposobu określania znaczenia
Symboliczne (porządek społeczny) - racjonalne, obiektywne, podporządkowane regułom gramatycznym (to co ojcowskie)
Z fazy semiotycznej pochodzi konflikt z symbolicznym, a zatem jest to twórcze źródło, zdaniem Kristevej twórczość kobieca pochodzi właśnie z tej preedypalnej sfery imaginatywnej. To także okres najsilniejszej jedności dziecka (córki) z ciałem matki.
Dla wielu badaczek e.f. oznaczało nawet „język ciała”. Szukały związku między językiem i stricte ciałem kobiety. Wg Cissus twórczość kobiety była aktem cielesno-językowym („więcej ciała, więc więcej pisma”). Ważną i charakterystyczną cechą jest z pewnością daleko pogłębiona indywidualizacja języka., częste wyeliminowanie regularnej narracyjności (to porządek symboliczny, czyli natura patriarchalna), język jest emocjonalny, zmysłowy, bogaty w metaforykę erotyczną.
Feminizm ponowoczesny
siedziba najaktywniejsza to Francja - inspiracje
Derridą - dekonstrukcja
System metafizyki zachodniej jako sys. hierarchicznych opozycji, m.in. represjonujących kobietę; dominacja fallogocentryzmu; myślenie dualistyczne - rozdział ciała i duszy - już od Platona z oczywistym uprzywilejowaniem rozumu, ciało jako więzienie duszy = dualizm natury (żeńskiej) i kultury (męskiej); centralistyczna pozycja męskiego podmiotu; dychotomia świata (mężczyzna-kobieta, aktywność-bierność itp.)
Foucaultem - koncepcja wiedzy
Deleuze'm - filozofia różnicy
jako dyskursu władzy
Lacan - psychoanaliza
+Simone de Beauvoir - motyw „kobiety jako Innej”
+krytyka myśli freudowskiej (zapoczątkowane przez feministki amerykańskie - Friedman, Firestone, Millett) - mizoginizm, biologiczny determinizm, panseksualizm
L. Irigaray mówiła, ze wszystko co wiadomo o kobiecie w tradycji zachodniej pochodzi z męskiej perspektywy, potrzeba zmiany wizerunku „kobiety fallicznej”, pojęcie tożsamości w wielkich systemach filozoficznych bazuje wyłącznie na zasadach męskich, . Wg niej należało dokonać dekonstrukcji struktur fallocentrycznych.
Wyłonienie kobiecej tożsamości za pomocą:
-budowania indywidualnego kobiecego języka
-tworzeniu kobiecej seksualności
-parodiowaniu zachowań narzuconych kobietom przez mężczyzn
Kristeva dążyła do zatarcia podziałów na męskie i żeńskie, tzn. utrzymywała różnice płciowe, ale dążyła do zatarcia rozdziału np. semiotyczne-symboliczne. Łączyła teorię feministyczną też z poststrukturalizmem np. teorią tekstu, krytyką tradycyjnej semiotyki.
Feminizm amerykański - J. Butler, D. Harvay, D. Elam - odeszły od kategorii płci na rzecz językowych form kategoryzowania i zdekonstruowały samą kategorię „kobiety” uznawaną przez nie za produkt patriarchalnego systemu pojęciowego.
Feminizm kulturowy - nie można analizować pisarstwa kobiecego w oderwaniu od całego uniwersum literackiego, trzeba patrzeć kulturowo i historycznie - całościowo
-czytanie palimpsestowe -literatura kobiet pisana jako „dwugłosowa”, jest warstwa dominująca i bezgłośna, to co zostało zepchnięte w toku głównego dyskursu
Feminizm
6