WSPÓŁCZESNE SYSTEMY POLITYCZNE

Literatura:

Sarnecki „Ustroje konstytucyjne państw współczesnych”

TEMAT: Istota systemu politycznego - państwa demokratycznego

1. Na system polityczny składają się:

1. Idee i wartości polityczne

2. Instytucje i organizacje polityczne

3. Normy polityczne

Ad. 1 Idee i wartości polityczne - są to idee i wartości, które mają charakter polityczny, są uznawane w życiu politycznym, życie polityczne się na nich opiera (życie polityczne)

Przykłady życia politycznego społeczeństwa demokratycznego:

1. Idea suwerenności narodu - władza należy do społeczeństwa i od niego pochodzi

2. Idea podziału władzy

3. Idea społeczeństwa obywatelskiego, samorządności

4. Idea państwa prawa

5. Idea świeckiego charakteru państwa

6. Idea rozdziału świeckiego charakteru państwa

7. Idea cywilnego nadzoru nad służbami

Ad.2 Instytucje i organizacje polityczne - są to instytucje i organizacje, które mają charakter polityczny i działają w polityczne sferze życia społecznego. Określają one życie polityczne. Za ich pomocą obywatele w życiu politycznym mogą uczestniczyć. Organizują społeczeństwo w życiu politycznym.

Przykłady instytucji i organizacji politycznych:

1. Partie polityczne - zmonopolizowały życie polityczne

2. Związki zawodowe

3. Organizacje samorządowe i każde organizacje, które wywierają wpływ na władze polityczne

Najbardziej powszechną organizacją polityczną jest PAŃSTWO - jest organizacją społeczną i przymusową, posiada środki przymusu

Ad.3 Normy polityczne - są to normy, które mają charakter polityczny, zespalają je, są uznawane w życiu politycznym .

I. Część norm prawnych stanowionych przez państwo np:

1. prawo wyborcze

2. konstytucje

2. Normy, którymi kierują się organizacje i instytucje polityczne

1. statuty

2. regulamin obrad sejmu, senatu, parlamentu

3. Normy prawa zwyczajowego - regulują życie polityczne (etykieta dworska, gabinet rządowy)

SYSTEM POLITYCZNY TO WSZYSTKO CO SKŁADA SIĘ NA ŻYCIE POLITYCZNE PAŃSTWA I OBYWATELI

TEAMAT: Istota i rodzaje konstytucji

KONSTYTUCJA - ustawa zasadnicza, podstawowy akt prawny, najwyższego rzędu akt prawny.

Definicja : Konstytucja jest to akt prawny, który traktuje o ustanowieniu i urządzeniu państwa

Łacińskie: konstituo, konstituer oznacza ustanawiać, urządzać

Nie wszystkie państwa mają konstytucje

- jest 197 państw

- 12 państw nie posiada konstytucji, są to państwa gdzie panuje MONARCHIA ABSOLUTNA - Arabia Saudyjska, Oman, Suazi, oraz państwa rządzone przez reżimy, które uzyskały władzę w wyniku zamachu stanu - głównie w Afryce - Libia, Tajlandia

Konstytucja różni się od pozostałych ustaw:

1. szczególnym trybem stanowienia

2. szczególną treścią

3. szczególną systematyką

4. szczególną mocą

5. szczególną ochroną

Ad. 1 Szczególny tryb stanowienia - przy szczególnym kworum i szczególnej większości

- kworum - w niektórych państwach rozpisuje się referendum - Szwajcaria, Szwecja, Norwegia, Japonia, itd. Francja na wspólnym posiedzeniu obu izb.

- Szczególna większość - większość kwalifikowana - 2/3 Polska, ¾ Portugalia

Ad. 2 Szczególna treść - konstytucję pisze się w sposób uroczysty, doniosły, przy użyciu słów, który podkreślają wyjątkowy szczególny charakter, pisze się ją w sposób ogólnikowy aby była możliwa do uchwalenia i długotrwała (omawia się w niej działy życia - stabilizuje porządek publiczny). Konstytucja USA obowiązuje od 1787 roku

Ad. 3 Pisze się wg pewnego porządku - porządek ten to:

1. Preambuła (nie zawsze) - nie normatywna, ma charakter woli ustawodawcy

Następnie podział na rozdziały:

1. Poświęca się na omówienie ustroju politycznego

2. Traktuje o ustroju społeczno gospodarczym

3. Traktuje o prawach , wolnościach i obowiązkach obywatelskich

4. Organizacja i zasady funkcjonowania władz państwowych

5. Określa tryb zmiany konstytucji

Ad. 4 Konstytucja jest aktem prawnym o najwyższej mocy - wszystkie inne akty prawne muszą z konstytucji wychodzić i być jej podporządkowane.

(Iran- państwo teokratyczne - prymat prawa religijnego nad państwem - rządzi Rada Strażników Rewolucji)

Ad. 5 Szczególna ochrona - na straży konstytucji stoją specjalnie do tego powoływane instytucje, jak Sąd Najwyższy, Trybunał Konstytucyjny - orzeczenia trybunału konstytucyjnego mają moc ustawy

Mamy różne rodzaje konstytucji - różnice się na tyle duże, aby można było dokonać podziału

Typy konstytucji:

1. konstytucja mała

2. konstytucja pełna

Ad. 1 Konstytucja mała - wyróżnia ją to, że jest stanowiona na czas określony, na czas do ustalenia konstytucji pełnej. Uchwala się ją np. po ustanowieniu państwa, odzyskaniu niepodległości, przewrotu, itd. Konstytucję małą wyróżnia treść - organizuje zasady działania i funkcjonowania najwyższych władz państwowych.

POLSKA

I Mała Konstytucja - 1919 do uchwalenia konstytucji marcowej 1922

II Mała konstytucja - 1947 po zmianie ustroju do 1952 roku

III Mała Konstytucja - 1992 po zmianie ustroju do 1997 - obecnie obowiązująca

Ad.2 Konstytucja pełna - wyróżnia ją to, że jest stanowiona na czas nieokreślony (na zawsze), oraz określa 5 następujących spraw aby była pełna:

1. Ustrój polityczny

2. Ustrój społeczno gospodarczy

3. Prawa, wolności i obowiązki obywatelskie

4. Organizacje i zasady funkcjonowania władz państwowych

5. Przepisy o zmianie konstytucji

Obywatele mogą robić wszystko czego prawo nie zakazuje

Czym są:

I Prawa obywatelskie

1. Wynikają zawsze z prawa stanowionego przez państwo ( jest ustawa, mamy prawo)

2. W przypadku praw obywatelskich mamy prawo wyboru postępowania (nie ma przymusu z korzystania praw obywatelskich)

3. W sytuacji konfliktowej to obywatel musi wskazać normę prawną na mocy, której dane prawo mu przysługuje (wynika)

II Wolności obywatelskie

1. Nie wynikają z prawa stanowionego, ale mogą być przez to prawo ograniczone. Wolności są to predyspozycje do życia w społeczeństwie, w którym się rodzimy

2. W przypadku wolności obywatel także ma możliwość wyboru sposobu postępowania, może korzystać, nie musi.

3. W sytuacji konfliktowej to organ państwowy musi wykazać normę prawną na mocy, której dana wolność zostaje ograniczona.

4. Obowiązki obywatelskie

1. Obowiązki wynikają zawsze z prawa stanowionego przez państwo. W Państwie demokratycznym obowiązki nakłada się w drodze ustaw

2. W przypadku obowiązku obywatel nie ma możliwości wyboru sposobu postępowania. Obywatel obowiązek musi wypełniać.

3. W sytuacji konfliktowej to organ państwowy musi wykazać normę prawną, z której dany obowiązek wynika

Konstytucja w rozdziale 4 - określa do kogo należy władza ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza. Kto ją powołuje, jakie ma kompetencje, jakie relacje występują między nimi i relacje między nimi, a obywatelem.

W rozdziale 5 Konstytucji - ustawodawca określa tryb zmiany konstytucji

Inne rodzaje konstytucji

Podział z uwagi na tryb zmiany konstytucji

I Sztywna

II Elastyczna (giętka)

Ad. I Konstytucja sztywna - to taka konstytucja, której tryb zmiany jest czasochłonny i trudny do przeprowadzenia

1. konstytucja, którą można zmienić tylko w drodze referendum np. Szwajcaria, Norwegia , Szwecja, Irlandia, Japonia

2. Sztywna w Portugalii, gdzie zmiana konstytucji może nastąpić 4/5 głosów w dwóch głosowaniach, z warunkiem, iż drugie głosowanie następuje po następnych wyborach

Ad. II Konstytucja elastyczna - to taka konstytucja, której tryb zmiany nie różni się od trybu stanowienia ustaw zwykłych np. Wielka Brytania, Izrael, Nowa Zelandia

TEMAT: Demokracja

Istota i formy demokracji

Demokracja - jest to zjawisko znane w cywilizacji ludzkiej od V wieku p.n.e

Greckie DEMOS - LUD, KRACJA - WŁADZA = WŁADZA LUDU

Od XIX wieku następuje rozwój demokracji

Cechy demokracji - czym się wyróżnia ustrój demokratyczny

1. Społeczeństwo ma wpływ na skład władz państwowych (przez wybory i krytykę)

2. Wpływ na treść podejmowanych decyzji (bezpośredni przez referenda, przez krytykę)

3. Kontrola skuteczna władz państwowych (przez dostęp do sądów i trybunałów, przez krytykę)

4. Wolność mediów (pluralizm - wielość mediów)

5. Państwo prawa - urzeczywistnia idee państwa prawa (prawo jest przestrzegane, normy prawne mają być uchwalane zgodnie z prawem, prawo nie działa wstecz, działa Trybunał Konstytucyjny)

6. Rozwinięte społeczeństwo obywatelskie (fundacje, organizacje społeczne)

7. Samorządowość

8. Cywilna kontrola nad służbami mundurowymi (nie wpływają na wynik wyborów)

9. Rywalizacyjnie i systematycznie przeprowadzane wybory

Dwie formy demokracji

I. Bezpośrednia

II. Pośrednia

Ad.I

Demokracja bezpośrednia występuje wtedy, gdy każdy obywatel ma taką samą możliwość uczestniczenia w podejmowaniu decyzji państwowych. Wyróżniamy 3 formy demokracji bezpośredniej:

1. Referendum - referendare (łac.) - odwołanie się; odwołanie się przez organ je rozpisujący do woli, opinii obywateli. Dwa rodzaje referendum:

1. opiniodawcze - społeczeństwo nie podejmuje decyzji, co najwyżej opiniuje jakąś decyzję. Takie referendum było cztery razy ( 1946 - 3 x TAK, 1987 - referendum w sprawie kierunków gospodarczych, 1996- chodziło o 100 mln zł. uwłaszczenie gospodarki, 2003 - wstąpienie do unii europejskiej,

* ustawodawcze obligatoryjne lub fakultatywne

* ustrojodawcze obligatoryjne lub fakultatywne

2. Prawodawcze - pod głosowanie poddaje się gotowe projekty prawne, jeżeli przedmiotem jest konstytucja ( 1997 rok uchwalenie konstytucji )to referendum jest:

• ustrojodawcze :

∗ obligatoryjne - to referendum obowiązkowe, które musi się odbyć, aby akt prawny mógł wejść w życie;

∗ fakultatywne - może, ale nie musi się odbyć, aby akt prawny mógł wejść w życie, rząd od negatywnej opinii sejmu może odwołać się w referendum do narodu.

jeżeli zaś przedmiotem jest ustawa zwykła to referendum jest:

• ustawodawcze - - obligatoryjne i fakultatywne.

2. Inicjatywa obywatelska -określona w konstytucji liczba obywateli ma prawo zgłosić pod obrady parlamentu projekt zmiany konstytucji bądź ustawy zwykłej. (w Polsce 100 000 obywateli może zgłosić projekt ustawy, Włochy 500 000). Z inicjatywy korzystają głównie ludzie w stosunku do tematów kontrowersyjnych.

3. Zgromadzenia ludowe - formą demokracji bezpośredniej, zebranie ogółu pełnoprawnych obywateli mające na celu stanowienie prawa i wybór władzy wykonawczej, zaczęły zanikać po rewolucjach burżuazyjnych, przybyło wtedy pełnoprawnych obywateli i takie zebrania stały się niemożliwe, chociażby ze względów technicznych. Zgromadzenia ludowe zachowały się tylko w 2 kantonach Szwajcarii. zwołuje się raz w roku (ostatnia niedziela kwietnia)

Ad.II pośrednia ( przedstawicielska)- społeczeństwo sprawuje władzę ale za pośrednictwem wybranych spośród siebie i przez siebie obywateli. Demokracja ta wymaga przeprowadzania systematycznie rywalizacyjnych wyborów. Systematycznie tzn. zgodnie z upływem kadencji. Wybory powinny być rywalizacyjne to znaczy takie aby różne partie i kandydaci mogli ze sobą rywalizować konkurować

ZASADY PRAWA WYBORCZEGO

Społeczeństwo sprawuje władzę za pośrednictwem wybranych przez siebie i spośród siebie przedstawicieli. W każdym państwie demokratycznym funkcjonuje prawo wyborcze.

Wyróżniamy 2 systemy wyborcze, które opierają się na 5 zasadach prawa wyborczego, które są wyliczone w konstytucji:

1. wybory czteroprzymiotnikowe, następujący fundamenty:

• zasada powszechności,

• zasada równości,

• zasada bezpośredniości lub pośredniości,

• zasada tajności,

• zasada większości.

2. wybory pięcioprzymiotnikowe:

• zasada powszechności,

• zasada równości,

• zasada bezpośredniości lub pośredniości,

• zasada tajności,

• zasada proporcjonalności.

Wybory powszechne - są powszechne wówczas gdy warunkiem uzyskania prawa wyborczego jest ukończenie określonego w konstytucji wieku, przy czy nie może być różnicy między wiekiem uzyskania prawa wyborczego, a wiekiem uzyskania zdolności do czynności prawnej; CENZUSY - ograniczenia zasady powszechności wyborów, spowodowane względami politycznymi, ekonomicznymi lub społecznymi ( cenzus majątkowy, cenzus płci, cenzus wykształcenia, cenzus zawodowy, cenzus zamieszkania, cenzus polityczny). Praw wyborczych nie mają osoby ubezwłasnowolnione wyrokiem sądu, osoby skazane - pozbawione praw publicznych.

Prawo wyborcze dzieli się na:

• czynne - głosowania,

• bierne - do kandydowania.

Zasada powszechności - określa krąg osób uprawnionych do udziału w wyborach

Zasada równości ma dwa znaczenia:

• równość w znaczeniu formalnym - wybory są równe w znaczeniu formalnym, gdy każdy wyborca ma jeden głos lub równą liczbę głosów,

• równość w znaczeniu materialnym - wybory są równe w znaczeniu materialnym jeżeli „siła” głosu każdego wyborcy jest taka sama.

Zasada bezpośredniości - jeżeli każdy wyborca oddaje swój głos bezpośrednio na kandydata ubiegającego się o mandat.

Zasada pośredniości - wyborcy wybierają elektorów, a dopiero oni głosują na kandydatów ubiegających się o wybór (np. wybory prezydenckie w USA i senatu we Francji).

Zasada tajności - wybory sątajne jeżeli nie ma prawa ani możliwości sprawdzenia w jaki sposób wyborca głosował. Wyborca może mieć prawo lub obowiązek głosować tajnie.

Zasada większości - na podstawie tej zasady wyłania się zwycięzcę wyborów, którym zostaje kandydat uzyskujący najwięcej głosów. 3 rodzaje większości:

1. względna - to najwięcej głosów, chociaż mniej niż połowa,

2. bezwzględna - to 50% + 1 głos,

3. kwalifikowana - 50% + 1 głos + x (w Polsce 2/3 zgromadzenia stawia prezydenta w stan oskarżenia i 3/5 taką większością sejm może oddalić veto prezydenta), (większość kwalifikowana wymagana jest tylko przy wyborze papieża),

Wybory proporcjonalne - mandaty dzieli się między partie, proporcjonalnie do liczby uzyskanych przez te listy głosów. Wybory takie mogą być przeprowadzane tylko w okręgach wielomandatowych. Przy tych wyborach tych najczęściej używaną metodą dzielenia mandatów jest metoda d'Dhonta. Zabezpiecza ona parlamenty przed zbyt dużym rozdrobnieniem, zabezpiecza parlamenty przed partiami skrajnymi

---