HUMANIZM I HUMANIŚCI EPOKI ODRODZENIA.
Humanizm narodził się w XIV w. we Włoszech, dając początek epoce Renesansu. Humanizm był zarówno ogólnoeuropejskim ruchem umysłowym jak również prądem, który w centrum stawiał człowieka. Humaniści zarówno artyści jak i uczelni interesowali się jednostką, głosili potrzebę poznania i kształtowania silnej jednostki ludzkiej. Humanizm jako prąd dążył do odrodzenia starożytnej wiedzy o człowieku poprzez znajomości języków oraz literatury i kultury starożytnej. Głównym zadaniem humanizmu był rozwój filozoficznych studiów nad antykiem, zwłaszcza jego literaturę, kulturę, sztukę, historią oraz filozofię. Jednym z głównych celów humanizmu była elokwencja, której szukano w dawnych, starożytnych tekstach literackich. Humanizm przejął antyczne wzory estetyczne i kulturowe. Przedstawiciele humanizmu starali się poznać właściwe znaczenia dawnych tekstów literackich. Głównym hasłem humanistów było „ad fontem” czyli do źródeł. Humanizm pojmowany jest jako sposób widzenia świata, w którym człowiek stanowi jego centrum a jego zainteresowania i indywidualność stanowi zainteresowanie wśród uczonych i artystów.
Samo słowo humanizm pochodzi od łacińskiego humanitas - człowieczeństwo, ludzkość, homo - człowiek, humanus - ludzki. Określenia te wyznaczają skalę przepaści między starą a nową epoką. Życie człowieka i rzeczywistość ziemska zyskały wartość wbrew zakazom Kościoła, wbrew naukom kleru o marności świata, o potrzebie wyrzeczenia się cielesności i o pogardzie dla ludzkich spraw. Ruch ten przyniósł nie tylko nowy obraz człowieka i świata, ale także nowe spojrzenie na moralność, religię, nauki ścisłe, sztukę. Humanizm upominał się o człowieka, często uciśnionego, zapomnianego na dole drabiny feudalnej, pokrzywdzonego.
Renesans postulował nowe odczytanie starożytności, czytanie dzieł starożytnych twórców bez średniowiecznych naleciałości, studiowanie greki, łaciny, języka hebrajskiego, by w czystej formie mieć kontakt ze słowami klasyków. Humaniści zaś z dorobku starożytności najwyżej cenili dzieła traktujące o człowieku jako jednostce. W kontraście do średniowiecznego postrzegania ludzi jako zbiorowości, humaniści wysoko cenili indywidualizm i poznanie własnej, ludzkiej natury. Dewizą humanistów było stwierdzenie Terencjusza: "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce". Samopoznanie oraz rozwój osobisty miały dokonywać się poprzez poznawanie dzieł klasyków, naukę rzymskiej retoryki, zgłębianie dzieł greckich, rzymskich, nowe odczytanie pism klasycznych filozofów. Również chrześcijańskie teksty religijne, przede wszystkim Biblię, starano się poznawać w językach oryginalnych, zwłaszcza hebrajskim i greckim.
Humanizm kładł duży nacisk na znajomość języków klasycznych, lecz równocześnie języki lokalne (początkowo włoski, potem, wraz z rozprzestrzenianiem się w Europie idei renesansowych, także inne języki narodowe) zyskiwały na znaczeniu.
Cechą humanizmu był egalitaryzm: humaniści postulowali powszechny dostęp do edukacji niezależny od stanu majątkowego czy pochodzenia, zaś literatura tworzona w językach narodowych i upowszechniana dzięki wynalazkowi druku nie była już, jak w średniowieczu, przeznaczona jedynie dla elit intelektualnych. Humanizm renesansowy wypracował wzorzec "człowieka renesansu", który swoją kreatywność rozwija w wielu różnych dziedzinach, osiągając w ten sposób pełnię człowieczeństwa. Najbardziej znanym, wręcz archetypowym przykładem był Leonardo da Vinci. Renesansowi humaniści wierzyli, że sztuki wyzwolone (muzyka, sztuka, gramatyka, retoryka, oratorstwo, historia, poezja klasyczna) powinny być uprawiane niezależnie od stanu majątkowego. Podkreślali także wartość istoty ludzkiej i indywidualną godność.
Przedstawiciele humanizmu w dziedzinie myśli:
Erazm z Rotterdamu (zakonnik, filozof, filolog)
Głosił ideę wolności chrześcijańskiej, nawoływał do naprawy życia wewnętrznego w łonie samego kościoła poprzez reformy religijne i odrodzenie obyczajów. Uznawał, że kościół jest dla człowieka a nie człowiek dla kościoła. Do jego najważniejszych dzieł zaliczamy: Pochwałę głupoty w których ostro skrytykował monarchów oraz społeczeństw, którzy kierują się w swoich działaniach przede wszystkim chorymi i zgubnymi dla poddanych ambicjami.
Piccolo Machiavelli ( włoski pisarz polityczny)
Skupiał się przede wszystkim na zadaniach monarchy, który powinien mieć władzę niczym nie ograniczoną. Poddani powinni wielbić i kochać swojego władcę, szanować Go i czuć przed nim strach. W osiąganiu swoich celów władca może stosować wszystkie środki nawet zdradę i postęp. Był twórcą doktryny zwanej makiawelizmem, której główna zasada wyraża się w zdaniu „cel uświęca środki.”
Thomas Moore (angielski pisarz i polityk, prekursor socjalizmu)
Postulował zniesienie własności prywatnej. Autor „Utopii”, wedle którego celem człowieka jest szczęśliwe życie tu i teraz, w kraju zbudowanym w oparciu o tolerancję. Krytykował rozrzutność, arogancję i brutalność królów, brak dbałości o lud i 'psucie' pieniądza. Uważał, że źródłem ludzkich nieszczęść często bywa własność prywatna, która rodzi nierówność ekonomiczną.
Michał Montaigne (francuski pisarz i filozof-humanista)
odwoływał się do różnych szkół filozoficznych starożytności: do stoicyzmu i do epikureizmu, zwłaszcza zaś do sceptycyzmu. W centrum uwagi autora był zawsze człowiek i jego ziemskie losy. Dla pisarza - wzorującego się na Sokratesie - nie istniały prawdy stałe, jednoznaczne i niezmienne. Trzeba do nich dochodzić stopniowo - poprzez dyskusję, rozważania, polemiki, wątpliwości - i mogą one ulegać przemianom, modulacjom, przybliżać się i oddalać.
Polscy przedstawiciele humanizmu.
Mikołaj Kopernik - był polskim astronomem, matematykiem, fizykiem, lekarzem, twórcą reformy pieniężnej, był geniuszem, mówi się o nim, że "wstrzymał słońce ruszył ziemię".
Andrzej Frycz Modrzewski - był typowym humanistą, człowiekiem wszechstronnie wykształconym. Jego studia obejmowały teologię, filozofię, prawo oraz widzę starożytną. Postulował elekcję króla, powołanie komisji, która miałaby ustalić obowiązujące prawa, a wszelkie decyzje miałyby być podejmowane za zgodą większości obywateli. Modrzewski pojmował demokrację w sposób podobny, jak robi się to w czasach dzisiejszych - czyli jako zapewnienie wszelkich praw obywatelskich. Postulował więc prawo do nauki wszystkim stanom.
Mikołaj Rej- ojciec polskiej literatury pięknej, chciał po przez swoje utwory stworzyć dla szlachty szkołę, miał oryginalny styl i pisarski język, który przypominał język mówiony, twórca piszący po polsku, samouk, słynne są jego słowa "Polacy nie gęsi i swój język mają"
Jan Kochanowski - najwybitniejszy twórca renesansowy, nawiązywał do antyku min. w gatunkach literackich (pieśni, fraszki, dramat klasyczny, elegie), propagował starożytne filozofie i odwoływał się do twórczości Horacego, uważał, że świat to jedna harmonia, głosił epikureizm i stoicyzm.
Przedstawiciele humanizmu w dziedzinie kultury i sztuki:
Leonardo da Vinci (1452-1519) - filozof, uczony, malarz, rzeźbiarz, architekt, teoretyk malarstwa, zajmował się także anatomią, medycyną, biologia, geologią, akustyką, optyką, mechaniką. Z zapałem oddał się studiom nad możliwościami lotów człowieka. Uznany za geniusza, wielki artysta i erudyta. Według jego filozofii człowiek mógł osiągnąć wszystko, dokonać nawet rzeczy niemożliwych, pod warunkiem trudu i ciężkiej pracy. Potęgę człowieka widział on w postępie technicznym oraz w twórczości artystycznej. Podstawą wszelkiego poznania była według niego matematyka.
Michał Anioł, architekt, rzeźbiarz, malarz i poeta, uczeń takich mistrzów jak: D. Ghirlandaio oraz B. Giovannii. Tworzył w Bolonii, Florencji i Rzymie. Jego twórczość pozostawała w opozycji do innego wybitnego malarza i rzeźbiarza Rafaela Santi, którego charakteryzował spokój, harmonia i dostojeństwo przedstawianych postaci. U Michała Anioła figury są żywiołowe, różnorodne, przedstawione w różnych pozach, gwałtowne, chaotyczne i ekspresyjne. Autor starał się uchwycić różnorodność człowieka, jego emocje oraz stany duchowe.