• UKŁAD KRĄŻENIA KRWI: Naczyn krwionoś + serce, (tętnice, tętniczki, żyłki, żyły, nacz. włos.)

człowiek - 10 mld naczyń krwionośnych (t. i ż. Tylko 40 tys.),pow wymiany gaz nacz. krwion. = 6,5 tys. m2

FUNKCJE: Utrzymywanie krwi w ruchu, transport i wymiana subst, wydzielanie hormonów- f. regulująca: kom. śródbłonka i przedsionka serca: endotelina, czynnik natriuretyczny, miocyty gładkie tętniczek doprowadzającyh nerki: enzym renina

krążenie duże - od serca do tkanek i powrót małe (płucne) - od serca do płuc i powrót

3 w-wy ściany naczyń: błona wewn-intima, błona środk-media, błona zewn-externa/dodatk-adventitia

ŚRÓDBŁONEK: nabł pochodz mezenchymat żyją10 dni, nabł. płaski 1w leży na bl podstawnej, jądra grubsze niż cytopl - charakteryst zgrub, wym kom=10na30μm, grubość=0,2μm, kompleksy aktyny i miozyny - kurczliwość i zwiększanie rozstępów, mikrokosmki zwłaszcza nad jądrami

glikoproteiny błonowe-wiążą inne kom z pow: selektyna E, adresyna - ligand dla selektyny P płytek krwi

>Swoiste struktury: ciałka wielocewkowe (Weibela-Palade'a) : pałeczkow twory 0,2-0,4μm, otocz bł, w kom. wsierdzia, t. i ż., skład: rurki Ø20nm, białko von Willebranda-czynnik VIII krzepn krwi, mikrotubule

pory - otwory w cytoplazmie-transport cząsteczek (powstają przez fuzję pęcherzyków)

(żyły węzła limfatycz, kępki Peyera, migdałki- Ś z kom. wysokośródbłonkowych)

>Połączenia: occludens, neksus, nieprzepusz a wymiana góra dół przez trans cytozę, Neksus - zapewnia przechodz subst z kom do kom,

>Funkcje: 1.udział w transp gazów i subst. chem. z krwi do tk (bierny lub transcytoza  mogą przechodzić leukocyty i erytrocyty na drodze diapedezy) 2.synteza i uwalnianie hormonu lokalnego prostacykliny PGI2- silnie przeciwdziała agregacji płytek krwi, rozszerza nacz krwion 3.wydziel hormonów: endoteliny (ET-1, ET-2, ET-3)-dział parakrynowe, silnie pobudz skurcze mioc gład naczyń i są miogenami-pobudz do mitozt 4.obniż cis krwi- acetylocholina, histamina, bradykinina, substancja P (uwalniają NO) 5.rozkurcz tętnic dzięki EDHF- śródbłonk czyn hiperpolaryzuj otwiera kanały dla K+ które wypływ na zew powod hiperpolaryz bł kom. mięśni gład. i rozkurcz 6.wydzielają enzym proteolityczny konwertazę-ACE- we krwi płuc odcina od dekapeptydu angiotensyny1 dwa aminokw i wytw się angiotensyna2 - podnosi ciśnienie krwi 7.wydziela konwertazę 1-9- odcina 1 aminokw od angiotensyny1, powstaje angiotestyna 1-9 - rozszerz naczyń kwionoś

ROZROST NACZYŃ Przyczyny: przerost kom i zwiększ zapotrzebow na O2 i subs odżyw np. powiększ masy mięśn, cykl jajnikowy, wzrost nowotworów litych

geny Notch - dają początek śródbłonk tętnic i tętnicom, geny COPU-TFII - śródbł żył i żyły

cytokina EGFL7- łączy sąsiednie kom śródbł które spłaszczają się i dzielą wytwarzając rurkowate naczynia

Cytokiny biorące udział: naczyniowy czynnik wzrostu śródbłonkowy A (VEGF-A), naczyniowy czynnik wzrostu pochodz z gruczołu wew wydzielania (EG-VEGF), naskórk czynnik wzrostu (EGFL7), angiopoetyny (ang), efryny (eph), płytkopochodny czynnik wzrostu (PDGF),

>WASKULOGENEZA - wytw naczyń de novo w czasie embriogenezy: kom prekursorowe śródbł- tylna cz smugi pierwotnej, pojawienie na angioblastach lub hemangioblastach recept dla cytokin- FGF i BMP, wędrują do ściany pęch żółtkow i dają preursory kom. krwi, kom. śródbłonka, kom. prekursor perycytów i miocytów gładkich, formow naczyń, remodel naczyń, ważna też rola uszkodzenia naczyń, niedotlenienia, powstaw skrzeplin krwi

>ANGIOGENEZA (angioneogeneza) - wytw naczyń w warunk fizjologicz i patologicz po urodz (przebiega podobnie do waskulogenezy) kom progenitor śródbł, perycytów, i miocyt gł powst z k macierz/prekursor A. pobudzana przez lektynę(tk tłuszcz) i relaksynę(hormon wytwarzany przez kom. jajnika i jądra)

• TĘTNICE: typu sprężystego (dużego kalibru), typu mięśniowego (średniego kalibru), małego kalibru

1. TYP SPRĘŻYSTY: wyrównują bieg krwi, np. t.główna, t.wspólna szyjna, t.wspólna biodrowa, t.podobojczykowa, t.kręgowa, t.płucna, cienka ściana w porównaniu do Ø, bł wewn- gruba z śródbłonka na bł. podstawnej i podśródbłonkowej tk. łącznej wł, błona sprężysta wewn- liczne wł. kolagenowe i sprężyste, nieliczne fibroblasty i miocyty gładkie, (czasem ma warst wew i zewn.) bł środkowa- najgrubsza z bł ma blaszki sprężyste- szer 2-3μm ściśle upakowane wł spręż, zawierają otwory (błony okienkowate), między blaszkami są miocyty gładkie, fibroblasty, wł siateczk i kolagen bł dodatkowa (zewn)- grubsza niż wewn. z tk. łącznej właś, liczne wł. kolagenowe, nieliczne sprężyste, mało miocyt gład, pojedyncze kom nerw zwojowe, są tutaj też naczynia naczyń o Ø do 2mm

zatoka tętnicy szyjnej - baroreceptor: odbiera sygnały o ciś krwi, bł środk i bł dodatk są grubsze i mają wiele zakończ nerwowych nerwu X

kłębek szyjny, aorty, płucny i ogonowy - Ø3-5mm, odbieraja sygnały o pH i stężeniu CO2 i O2 we krwi, otoczone torebką łącznotk, komórki typu I-jasne(układ APUD)mają wiele pęcherz z noradrenaliną, dopaminą i serotoniną - odpowiadają depolar. bł. na obniż O2 we krwi, komórki typu II- zmodyfikowane lemocyty

• 2. TYP MIĘŚNIOWY: Ø 0,3-10mm, obkurczanie/rozkurcz m gładkich, np. t. wieńcowa, t. promieniowa, t. krezkowa,

błona wew- 3 warstwy: śródbłonek+bł. Podstawna: kom śródbł- długie wypustki z miocytami bł środk tworzą połączenia neksus warstwa pośrednia - wł. kolagenowe, sprężyste (mniej) i miocyty gł. warstwa sprężysta wewn. - najgrubsza, głównie wł. sprężyste, mało wł. kolagenowych, grubsza u starszych- ogniska miażdżycowe

błona środkowa- 30-40 warstw miocytów gład ułoż okrężnie, połączenia adherens/occludens, wł. siateczkowe, mało sprężystych, skurcze miocytów reguluje ciśnienie krwi (izometryczny- bez zmiany dług miocytu, ze wzrostem napięcia, izotoniczny - ze skróc miocytu) zapłon wapniowy + działnie tlenku azotu (NO)

błona zewn- z tk. łącznej wł. Luźnej, wł. kolagenowe, mało sprężystych, zawiera naczynia naczyń i zmielinizowane i niezmielinizowane wł. nerwowe współczulne (w niekt t. też przywspółczulne)

3. TĘTNICE MAŁEGO KALIBRU: Ø 0,1- 1mm, gdy Ø<0,1mm = tętniczki, np. tętniczki przedwłosowate

błona wew- śródbłonek + bł podstawna, wypustki cytoplazma kom śródbł tworzą neksus z miocyt gład bł środ, cienka warstwa tk. łącznej wł bł środk- do 4 warstw miocytów gł, im mnieszy kaliber tym mniej miocytów,

bł zewn- z tk. łącznej wł luźnej, wł kolagenowe i siateczkowe

• NACZYNIA WŁOSOWATE: włośniczki/kapilary, śródbłonek + blaszka podstawna, pericyty leżące na śródbł,

• 99% masy układu krwion, Ødo 10μm (zmiana Ø przez obkurczanie kom. śródbłonka oraz kurczenie się przylegających do ściany miofibroblastów,

perycyty - komórki przydanki (gwiaździsty kształt, intens podziały i różnicow się uważane za k. macierzyste)

3 rodzaje: naczynia włosowate ciągłe: śródbłonek - z nielicznymi rozstępami pozwalającymi na przechodz cząst, ciągła d rozwin blaszka podstawna, są w mięśniach i mózgu, transport przez transcytozę,

porowate: liczne pory w cytopl (fuzja pęcherzyków transcytarnych), 2rodzaje:mniejsze Ø9nm i większe Ø 50nm, cienkie przepony z glikoprotein- regul transport, blaszka podst z otworami (nieciągła), w szpiku i śledzionie,

zatokowe - sinusoidy: w wątrobie, szpiku, śledzionie, gruczołach wydz wewn, ściana łatwo przepuszczalna, Ø30-40μm, rozstępy między kom śródbł, pory w cytopl kom śródbł, otwory w blaszce podst śródbł

Czynność: przepływ z t. do ż., przepływ przez ścianę zw. odżyw. i metabolit., ciśnienie w naczyniach t. wyższe niż onkotyczne, przepłyt wody i związ nierozp w H2O do tkanek - powstaje płyn tkankowy, w żylnych ciśnienie krwi niższe niż onkot, przepływ subst z tkanek do krwi

BARIERA KREW-NARZĄDY: np. bariera krew-mózg, krew-szyszynka, krew-nerw, krew-grasica, krew-jądro niektóre ściany naczyń nieprzepuszczalne, brak porów w kom śródbł, przyleganie, occludens, blaszka podst ciągła i gruba, obecne pompy cząsteczkowe- transportery ABC

ŻYŁY: większe światło, cieńsza ściana, więcej tk. łącznej wł, zastawki, mają: bł zewn (dodat.), środk i wewn, podział na żyły: dużego, średniego, małego kalibru i żyłki, ciśnienie krwi niższe,

górna cz. ciała- małe ciśnienie- cienka bł. wew o słabo rozwiniętej bł sprężystej, bł. środkowa-słabo rozw szczególnie w dużych, bł dodat- dobrze rozwinięta lepiej im większa żyła,

dolna cz. ciała- ciśn krwi większe- dobrze rozw bł wewn (śródbłonek +tk. łączną spręż. + bł. spręż. wewn.) + liczne miocyty gładkie, bł środk. - kilka okręż warstw miocytów gład, bł dodatk- dobrze rozw (tk łącz wł+ liczne mioc gład), żyły pośredniej budowy- w kończynach górnych, miocyty gł tylko w bł środk

żż. dużego i średniego kalibru mają naczynia naczyń

kardiomiocyty- obecne w bł. dodat. ż. gł. dolnej, żż. płucnych,

małe żyłki: miejsce przechodzenia leukocytów głównie limfocytów z krwi do tkanek i odwrotnie

• ZASTAWKI: są w: ż o Ø > 2mm brak w: ż. gł. górnej i dolnej, żż trzewiowych, są sfałdowaniami wewn. bł., dużo wł. kolagenowych i spręż, pokryte śródbłonkiem, brak mioc gład(są tylko u nasady), zapobiegają cofaniu się krwi

ANASTOMOZA: połączenie tętniczo-żylne (bez nacz włosow): prosta- dł do 100μm, gruba bł. środkowa, do bł dodatk dochodzi wiele nerwów ukł współ i przywspół, kłębkowata- duża, wielkość do 2,5mm, otoczona torebką łącznotkank, we wnętrzu kłębek z A. prostych, tętnica doprowadz krew traci bł wew spręż , gruba bł. środk a jej kom mięś gład nazwane kom. nabłonkowatymi typu I( dużo mitoch, mało kompleksów aktyna-mizozyna) i typu II(dużo kompleks aktyna-miozyna) do bł dodatkowej dochodzi wiele wł. nerwowych

>Występowanie: skóra pod paznokciami, skóra opuszków palców, dłoni, stóp, małżowiny usznej

>Funkcja: termoregulacja: niska temp- rozkurcz anastomoz zapobiega utracie ciepła - pominięcie nacz włosow, wysoka temp- skurcz anast- zapobiega przegrzaniu, połączenia jamiste- w tk erekcyjnych krew z tętnic do żył przez jamy z śródbłonkiem np. w prąciu, łechtaczce, bł. śluz. nosa i mózgu

• SERCE: worek mięśniowo-łącznotkankowy, pełni funkcję pompy

>szkielet: tk. łącznej wł zbita, dużo wł kolagen, składa się z: przegrody błoniastej - budowa rozścięgna, wł. kolagen w regularne błony, pierścienie włókniste- tworzą przegrodę między przedsionkami i komorami, otaczają ujścia przedsionk-komor, wiele wł sprężyst, trójkąty włókniste- miejsce zetknięcia się pierśc włókn, wiele wł spręż, wyspy chrząstki szklistej która z wiekiem wapnieje

>ściana serca - 3 warstwy: wsierdzie- endocardium, śródsierdzie- myocardium, nasierdzie- epicardium

WSIERDZIE: przedłużenie bł wewn dużych naczyń dochodzących do serca, wyściela komory i przedsion, grubość większa w przedsion niż w komor, pokryte śródbłonkiem- kom o okrągłych lub owalnych jądrach leżące na bl podst.

pod śródbłonkiem są 3 warstw łącznotkankowej części: podśródbłonkowa warstwa luźna - fibroblasty i wł. kolagenowe, mało wł. spręż, warstwa mięśniowo sprężysta-szeroka, zbite utkanie, głownie wł. sprężys., kolagenowe i miocyty gładkie, warstwa podwsierdziowa - łączy wsierdzie ze śródsierdziem, dużo naczyń krwionoś, nieliczne kom tk tł żółtej (!! Brak tej warstwy w strunach ścięgnistych i mięśniach brodawkowych !!)

• ŚRÓDSIERDZIE: najgrubsze, słabo rozbudow tk łączna wł. luźna z dużą ilością naczyń krwion, grubsze w komorach, między łukami mięśni wsierdzie styka się z nasierdziem

• kardiomiocyty- kom mięśniowe serca, poprz prążkowane, kształt rozgałęziających się włókien, dł do120μm, szer15μm, mają 1 lub 2 jądra w centrum kom, K. łączą się szczytowymi pow (wstawki-tkanka łączna właś zrębu, poł adherens i nexus) tworząc sznury, cytopl z miofibrylami zawierającymi sarkom ery, dużo sarkosomów, ziaren glikogenu i tłuszczów, rozwinięta SER - zbiorniczki z kanal poprzecznymi T- diady na wysokości prążków Z

warstwa podsierdziowa - tworzy, mm. brodawkowate( napinają płatki zastawek serca zaponiegając ich wgłobieniu), głębsze warstwy m sercowego - opróżnianie komór z krwi

• NASIERDZIE: zew warstwa ściany serca i trzewna cz osierdzia, cienka warstwa tk. łącznej wł, sieć wł. sprężystych , naczynia i nerwy, wzdłuż naczyń wieńcowych obfita tk tł żółta, na zewnątrz bł. surowicza z tk. łącznej wł. pokrytej nabł. surowiczym

• OSIERDZIE: łącznotkankowy worek, 2 warstwy: surowicza od strony światła worka osierdziowego, pokryta nabł. surow, zbudow z tk łącznej włóknistej, zewnętrzna z tk łącznej włóknistej

• ZASTAWKI serca: z 3 warstw: środkowej- tk. łącznej wł. włóknistej, przedłużenie pierścienia włóknistego, 2 warstwy zewnętrzne: identyczne z wsierdziem, środkowa przedłużeniem włóknistego pierścienia przedsionkowo-komorow, zewnętrzna- skierowana ku przedsionkom, nieliczne miocyty gładkie, naczynia krwionośne

UKŁAD PRZEWODZĄCY PRZEDIONKOWO-KOMOROWY:

1.węzeł zatokowo-przedsionkowy Keitha-Flacka- zgrupowanie zmodyf kom m serca, pobliże ujścia ż głów górn do prawego przedsionka, komórki P- kom kształtu wrzecionowatego, mniejszaØ i mniej miofibryli niż kardiomiocyty, cytopl słabo kwasochł i blada, W.jest rozrusznikiem serca- powstają rytmiczne impulsy elekt (Na+ i białka kanał bł)

ANKIRYNA - białko syntetyzujące i umieszczające białka kanałowe dla Na+ w bł. kardiomiocytyu

oscylator wapniowy i pompa Na+ , 2. szlaki międzywęzłowe- przedni, środk i tylny, przewodzą impulsy z węzła zat-przed do przed-komor, kom podobne do kardiomioc 3. węzeł przedsionkowo-komorowy Aschoffa-Tawary-Kocha- w dolnej-tylnej cz przegrody międzyprzedsionk, podobny do węzła zat-przed, kom zdolne do wytw impulsów i ich przewodzenia, impulsy opóźniane przez kom. środkowej jego części, po uszkodzeniu węzł z-p, przejmuje rolę rozrusznika jednak ma mniejszą częstotliw 4. pęczek przedsionkowo-komorowy (Hissa)- odchodzi od węzł przeds-kom, przchodzi przez trójkąt włóknisty prawy, w przegrodzie błoniastej rozdziela się na 2 gałęzie: prawą (kształt cylindryczny, wzdłuż przegrody międzykom, odgałęzienia do wsierdzia pr. komory i mm brodawk i lewą ( kształt płaskiej wstęgi, dochodzi do wsierdzia w górnej cz. przegrody międzykom, wzdłuż przegrody, liczne odgałęzienia między wsierdziem a śródsierdziem lewej kom), P.- kom. mięśniowe przewodzące serca - komórki Purkinjego - przwodzenie impulsów 4x szybciej, tylko one przewodzą przez szkielet serca, zmodyfikowane kom. mięśniowe, kształt wydłużonych walców, większąØ, mniej miofibryli, kwasochłonne blade, więcej ziaren glikogenu niż kardiomioc

unerwienie serca: wł nerw ukł autonomicz współczuln i wł czuciowe, wł ukł autonom kończą się jako bezrdzenne wł nerw w węzł zat-przeds i przeds-kom lub w ich pobliżu- wpływają na zwolnienie(przywspół) lub przyśpiesz(współcz), nocyceptory- w pobliżu pow kom śródbłonka

wewnątrzwydzielnicza f.serca: kom mioendokrynowe- w śródsierdziu praw przeds, głównie w okolicy uszka, pod wsierdziem, zgrupowania zmodyf kom m serca, niewiele miofibryli, dużo pęch wydziel typu I i II, wytwarzają hormony: przedsionkowe czynniki natriuretyczne ANF- atriopoetyna, peptyd BNF(także w mózgu), CNF(także w nerce, płucach, śródbł naczyniowym), przy wytwarzaniu biorą udział metaloproteazy

---