Kubacka - Jasiecka

Rozdział 1. Pojęcie kryzysu psychologicznego (emocjonalnego)

• Kryzysy emocjonalne, większe czy mniejsze, stanowią naturalną składową ludzkiego losu, nieuchronnie przeplatając bieg naszego codziennego życia,

• PARAD wyraża przekonanie, że określenie tego, co jest, a co nie jest kryzysem, mogłoby pozostać do pewnego stopnia płynne i niejednoznaczne, aby uniknąć ograniczania obszaru wciąż aktualnych i niezbędnych poszukiwań badawczych,

• Zróżnicowane są też charakterystyki stanu załamania równowagi uważane za typowe dla kryzysu emocjonalnego:

- bezradność, chaos poznawczym, podwyższone napięcie, dezorganizacja działania, niemożność efektywnego psychospołecznego funkcjonowania,

• LINDEMANN i CAPLAN = twórcy i pionierzy psychologii kryzysu

• Kryzys emocjonalny = przejściowe, okresowe zaburzenia równowagi psychicznej spowodowane zagrożeniem powiązanych z sensem życia wartości w konfrontacji z ważnym problemem życiowym. Jako stan psychiki cechuje go wysoki poziom napięcia emocjonalnego, w znacznej mierze przeżywanego lękowo,

• Wg słownika - kryzys = stan nierównowagi mający znaczenie przełomowe, zwrotne. W tym sensie wymaga natychmiastowych rozwiązań,

• Osoby w kryzysie przeżywają równocześnie emocje lęku, gniewu, złości, są niepewne i zmieszane, pełne poczucia winy. Emocje ty wywołują poczucie chaosu i zamętu, bólu, popychają do impulsywnych rozwiązań, które położą kres psychicznej udręce,

• Dążąc do podtrzymania względnie przywrócenia stanu równowagi, jednostka usiłuje rozwiązać problemy i zaspokoić zagrożone potrzeby za pomocą nawykowych strategii i środków. Mimo że jednostka może posiadać wiele zasobów zapewniających efektywność zmagania się, w stanie kryzysu nawykowe, zmierzające do rozwiązania problemu wysiłki okazują się nieadekwatne, nie pozwalając na przywrócenie stanu równowagi w sposób bezpośredni i szybki,

• Rozwój i wystąpienie kryzysu jest konsekwencją znaczącego obniżenia się odporności psychicznej, skutkiem wyczerpania się, zablokowania lub nieskuteczności dotychczasowych strategii zmagania się zagrożeniem; koncepcja ta odnosi się do wewnętrznego stanu osoby, która znalazła się w niosącej ryzyko sytuacji,

• Kryzys to reakcja zdrowego, dobrze przystosowanego człowieka na sytuację trudną, krytyczną, zazwyczaj dotąd niespotykaną, nagłą, nieprzewidywalną przekraczającą zwykłe ludzkie doświadczenie, wobec której dotychczasowe zasoby i umiejętności rozwiązywania problemów stają się niewystarczające,

• Istotną składową przeżywania kryzysu staje się zaburzenie, zachwianie równowagi emocjonalnej na skutek uświadomienia sobie sprzeczności między charakterem napotykanych trudności i znaczeniem sytuacji zagrażającej a środkami zaradczymi dostępnymi w konkretnej sytuacji, które okazują się nieskuteczne w opanowaniu zagrożenia we właściwym stosunkowo krótkim czasie,

• CAPLAN uważa, że ludzie reagują stanem kryzysu kiedy napotykają przeszkodę w dążeniu do ważnych celów życiowych; przez pewien czas mniej lub bardziej skutecznie zmagają się za pomocą nawykowych środków rozwiązywania problemów,

• CAPLAN określa kryzysy jako okresy przejściowe, które dla jednostki mogą oznaczać zarówno szansę rozwoju, jak i podwyższoną podatność na zaburzenia psychiczne,

• Termin kryzys odnosi się zazwyczaj do poczucia lęku, szoku i trudności przeżywanych w związku z występującymi zaburzeniami równowagi, a nie do samego zaburzenia,

• W odpowiedzi na zagrożenie potrzeb i integralności tożsamości rozwija się lęk, w reakcji na utratę czy deprywację - depresja,

• JAMES i GILLILAND = kryzys rozwija się w wyraźnych stadiach: a) występuje sytuacja krytyczna, b) narastające napięcie i dezorganizacja towarzyszące tej sytuacji przekraczają zdolność osoby poradzenia sobie z trudnościami, c) wybrnięcie z sytuacji, d) konieczne może okazać się skierowanie do specjalisty,

• JAMES i GILLILAND = kryzys odczuwanie lud doświadczania wydarzeń bądź sytuacji jako trudności nie do zniesienia, wyczerpującej zasoby wytrzymałości i naruszającej mechanizmy radzenia sobie z trudnościami; jeżeli osoba w kryzysie nie otrzyma wsparcia, może to się stać przyczyną poważnych zaburzeń,

• DIXON = teoria kryzysu jest mocno osadzona w holistycznym spojrzeniu na naturę ludzką, zakładającym naturalne dążenie człowieka do rozwoju,

• Najczęściej o rozpoznaniu kryzysu przesądza info. o wystąpieniu wydarzenia krytycznego oraz zablokowanie zdolności rozwiązywania problemu,

• RAPAPORT = dla rozwoju kryzysu oprócz niosącego zagrożenie wydarzenia istotne jest symboliczne powiązanie udaremnionych przez stres potrzeb z wcześniej występującymi problemami.

Rozdział 8. Rodzaje kryzysów psychologicznych (emocjonalnych)

Z perspektywy praktycznych oddziaływań interwencyjnych stosunkowo największą popularność oraz użyteczność zyskał podział wyróżniający trzy podstawowe rodzaje kryzysów psychologicznych:

1. kryzysy rozwojowe, zwane też kryzysami przemiany = są związane z naturalnymi procesami przemiany dokonującymi się na przestrzeni biegu życia; istotę tych kryzysów stanowią problemy dojrzewania tożsamości oraz relacji między dotychczasowymi standardami i dążeniami Ja a wymaganiami społecznymi; mogą wystąpić w toku: naturalnego procesu biologicznego dojrzewania i przekwitania, przemian rozwojowych wieku dojrzałego wraz z procesami wzbogacania osobowości i pogłębiania się samoświadomości.

2. kryzysy egzystencjalne, zwane kryzysami dojrzałości, doskonalenia i wzrostu osobowości = w kryzysach egzystencjalnych wieku dojrzałego na pierwszy plan wysuwają się pytania o znaczenie własnej aktywności i wysiłku jednostki dla jakości życia, jego sens czy uwarunkowania szczęścia. Kryzysy związane z osiąganiem wyższego poziomu dojrzałości, występujące w różnym wieku u ludzi dorosłych, wiążą się ze świadomym dążeniem do samo urzeczywistnienia, samorealizacji, z poszukiwaniem własnej tożsamości. Źródłem kryzysów jest lęk przed zmianą, trud konieczności podejmowania decyzji i wyboru wartości, walka o ich realizację i stałe umacnianie. Do tej grupy należą kryzysy religijne czy egzystencjalne, kryzysy spowodowane walką o najważniejsze wartości, kryzysy wieku średniego.

Kryzysy w ujęciu rozwojowym stanowią punkt zwrotny, przełom między koniecznością realizacji wyobrażonych czy rzeczywistych możliwości a niewystarczającą energią oraz brakiem innych zasobów aby je zrealizować. W toku rozwoju jednostki przechodzą przez okresy stabilizacji i transformacji. W okresach stabilizacji dokonujemy kluczowych wyborów, nadajemy kształt naszemu życiu. W okresach transformacji podważamy fundamenty zbudowanej dotychczas struktury psychicznej.

3. kryzysy sytuacyjne (w tym traumatyczne) = zewnątrzpochodne, są reakcją na stosunkowo rzadkie, wstrząsające wydarzenia krytyczne, przekraczające zwykłe ludzkie doświadczenie, których człowiek nie jest w stanie ani przewidywać ani kontrolować. Mają przypadkowy, nieprzewidywalny, nagły, katastroficzny charakter. Zazwyczaj kryzysom tym towarzyszą dysfunkcje i/lub zagrożenia tożsamości oraz poczucia sensu życia. Szczególnym typem są kryzysy spowodowane przez wydarzenia krytyczne niosące zagrożenie istotnych potrzeb, wartości, koncepcji Ja czy poczucia tożsamości.

Kryzysy katastroficzne (środowiskowe) = dotykają nie tylko poszczególnych osób, ale większych grup ludzi, a nawet całych społeczności. U ofiar katastrofy dochodzi do dezintegracji tożsamości, koncepcji własnej osoby i otaczającego świata oraz utraty sensu życia. Mogą mieć pochodzenie biologiczne, polityczne, wynikać z poważnej zapaści gospodarczej czy przemian społeczno - systemowych.

Rozdział 2. Założenia i ogólne idee interwencji kryzysowej.

Interwencja kryzysowa - jest dziedziną pomocy i oddziaływań świadczonych na rzecz potrzebujących, której początki przypadają na lata 60. XX wieku; wielostronna pomoc w kryzysach psychologicznych i w innych poważnych problemach życiowych. Jest ukierunkowana mniej lub bardziej bezpośrednio na szeroko rozumiany kryzys emocjonalny.

2.1 Paradygmaty konstytuujące współczesną konceptualizację interwencji kryzysowej

- paradygmat salutogenetyczny

- perspektywa rozwojowa

- podejście systemowe, reprezentowane przez paradygmaty psychosocjokulturowy i ekologiczny.

2.1.1. paradygmat salutogenetyczny

Obecnie obserwuje się odchodzenie od tradycyjnego paradygmatu patogenetycznego. Jego miejsce zajmuje paradygmat salutogenetyczny, akcentujący znaczenie aktywizowania jednostki w procesach zmagania się z wydarzeniami krytycznymi teraz i w przyszłości oraz inicjowanie procesów wzrostu i rozwoju.

Model salutogenetyczny został opracowany przez Antonovsky'ego.

Za istotne czynniki zachowania zdrowia pomimo niesprzyjających warunków Antonovsky uważa:

• Uogólnione zasoby odpornościowe

• Stresory i wydarzenia krytyczne

• Poczucie koherencji = jest ogólnym nastawieniem orientacyjnym, wyrażającym trwałe i dynamiczne przekonanie o przewidywalności i racjonalności świata i własnego położenia życiowego,

• Styl życia i zachowania zdrowotne jednostki.

2.1.2. perspektywa rozwojowa

Rozwój człowieka jest produktem interakcji między indywidualnymi potrzebami i uzdolnieniami oraz społecznymi oczekiwaniami i żądaniami.

Twierdzenia:

• Rozwojowo ukierunkowane interwencje służą ułatwieniu optymalnego psychologicznego rozwoju klientów, zarówno przez akcentowanie dążenia do wyższego poziomu rozwoju, jak i pomoc w usunięciu przeszkód dalszego rozwoju

• Problemy rozwijających się jednostek można w pełni zrozumieć oraz pomóc w ich rozwiązaniu, gdy uwzględni się kontekst interakcji z fizycznym i kulturowym środowiskiem

• Rozwojowo ukierunkowane interwencje ułatwiają dynamiczne i sprzyjające dalszemu rozwojowi dopasowanie między dojrzewającą osobą a jej środowiskiem w całym biegu życia.

2.2. ogólne idee interwencji kryzysowej

• Kryzys jest normalną, zdrową, zrozumiałą reakcją na wydarzenia krytyczne może stać się udziałem każdego z nas. Dotychczasowe zdrowie psychiczne zostaje zachwiane przez wydarzenie krytyczne. Klienci powinni usłyszeć, że to nie oni są nienormalni, lecz niezdrowa jest sytuacja, w której się znaleźli.

• Przekonanie o decydującej roli i mocy zasobów własnych klienta w zmaganiu z kryzysem

• Wielotorowość oddziaływania na osobę klienta

• Eklektyczny charakter oddziaływania - posługiwanie się rozmaitymi środkami zależnie od sytuacji kryzysu

• Procesy oddziaływania opierają się na relacji wsparcia między osobą w kryzysie a odpowiedzialną, rzeczywistą i zaangażowaną osobą wspomagającą

• Inicjowanie procesów zmiany na poziomie indywidualnym i społecznym.

Aktywizowanie i zwiększenie mocy klientów w int. kryz. klienci to najczęściej osoby w ostrym kryzysie. Niektórzy przejawiają symptomy zespołu stresu pourazowego. W przebiegu kryzysów katastroficznych dochodzi do ukształtowania się właściwości znamionujących ofiary kryzysu: wyuczonej bezradności, ambiwalentnych postaw, irracjonalne oczekiwania.

Podstawowe cele int. kr.:

- zwiększenie siły i mocy osoby w kryzysie

- zwiększenie kontroli nad sytuacją kryzysu i swoim otoczeniem, ale również samokontroli.

2.2.3. czas otwarcia na interwencję

U osób dotkniętych kryzysem obserwuje się wzrost podatności na przemianę życia. Zwiększona otwartość i zapotrzebowanie na działania perswazyjne, a nawet dyrektywne ze strony terapeuty stanowi szansę stania się skuteczną formą oddziaływania psychologicznego.

W ostrym kryzysie momentem sprzyjającym nawiązaniu więzi z osobą interweniującą jest krótki okres szczytowego napięcia kryzysowego - momentu całkowitego zablokowania możliwości zmagania się i dezintegracji dotychczasowych mechanizmów obronnych.

2.2.4. wielostronność oddziaływania i eklektyczny paradygmat int. kryz.

Wielostronny charakter interwencji polega na wspomaganiu klientów w ostrym kryzysie i przeciwdziałaniu negatywnym konsekwencjom, wraz z zagrożeniem życia, wszelkimi dostępnymi środkami.

Eklektyczny paradygmat polega na świadomym wyborze i integracji istotnych koncepcji i strategii spośród wszystkich dostępnych podejść do udzielania pomocy klientowi.

• Wszyscy ludzie są jedyni w swoim rodzaju i niepowtarzalni

• Wszyscy ludzie, tak i wszystkie kryzysy są do siebie podobni

• W każdym kryzysie można znaleźć elementy wspólne.

2.2.5. problematyka wartości i promowanie zmian w int. kryz.

Ważnym celem int. jest inicjowanie procesów zmiany, a warunkiem uporania się z kryzysem konieczność przemian egzystencji czy tożsamości klienta. Za istotne uważa się uzgodnienie z klientem możliwych przemian życiowych, w tym jego relacji z bliskimi, a także kryteriów oceny stopnia realizacji zaplanowanych, zmierzających do zmiany sytuacji działań.

2.3. ogólne zasady int. w kryzysie

• Towarzyszenie klientowi w sytuacji kryzysu, aby odzyskał możliwie szybko sprawność i samodzielność funkcjonowania

• Zapobieganie tak długo jak będzie to możliwe instytucjonalizacji i hospitalizacji klientów poprzez tworzenie alternatywnych rozwiązań

• Inicjowani procesów zmiany.

Natychmiastowe reagowanie na zagrożenie kryzysem uważa się za istotny definicyjny wyróżnik interwencji - pozbawiona tego elementu działalność psychologiczna przyjmuje znamiona poradnictwa, pomocy psychologicznej czy terapii kryzysu.

Istotą int. kryz. pozostaje zawsze działanie.

Zasada prymatu sytuacji kryzysu nad technikami i strategiami interwencji oznacza, że int. powinna rozporządzać różnorodnymi strategiami i umiejętnościami oddziaływania, zróżnicowanymi dla danego typu kryzysu, ale także uwzględniając indywidualność klienta i możliwości interwencji.

---