Nauczanie języka polskiego przez zabawę, piosenkę i muzykę

Na dzisiejszym spotkaniu chciałam zaprezentować Państwu opracowane przeze mnie podręczniki i pomoce naukowe do nauczania języka polskiego jako obcego dla dzieci i młodzieży:

1. Nowe słowa, stare rzeczy. Podręcznik do nauczania słownictwa języka polskiego. Książka z ćwiczeniami i teczka z 50-cioma kolorowymi planszami. Wydawnictwo OO Pijarów 1999 Kraków.

2. Zielona muzyka. Pomoc naukowa do nauczania słownictwa języka polskiego. Książka z malowankami i płyta / kaseta z nagraniami. Wydawnictwo OO Pijarów, 2001 Kraków.

3. Tańce malowane. Pomoc naukowa do nauczania wiedzy o kraju i kulturze. Książka z malowankami i płyta z nagraniami. Wydawnictwo Univeritas. W druku.

4. Moje litery. Pomoc naukowa do nauczania dzieci głosek, liter i sylab. Książka z malowankami i kolorowe karty z literami. Wyd. Univeritas. W druku.

Wyżej wymienione podręczniki i pomoce naukowe zostały przygotowane dla dzieci uczących się języka polskiego poza granicami naszego kraju.
Charakter tych pomocy naukowych uzupełnionych płytą CD lub kolorowymi planszami włącza je w nurt metodyki nauczania za pomocą zabawy. Pedagogika zabawy jako sposób prowadzenia pracy z grupą, odnosi spore sukcesy w Polsce i na świecie. Twórcy tej metody są głęboko przekonani, że pozbawiona stresu i przymusu atmosfera zabawy jest najlepszym sposobem poszerzania horyzontów myślowych nie tylko u dzieci a także jest sposobem wydobywania z bawiących się ukrytych zdolności i możliwości. Główna zasada omawianej metody mówi, że zabawa jest bardzo ważnym czynnikiem stymulującym rozwój intelektualny i emocjonalny bez względu na wiek i stopień rozwoju osób biorących w niej udział.
Popularna metoda komunikacyjna, wykorzystywana do nauczania języków obcych, także chętnie posługuje się grą i zabawą sytuacyjną (Np. T. Pelc, Teraz polski, Łódź 1999).
Język polski nie jest językiem łatwym, a nauczyciele poza granicami kraju nie mogą poświęcić nauczaniu go dostatecznej ilości czasu. Wymienione na wstępie pomoce naukowe zostały przygotowane w nadziei na ułatwienie i uprzyjemnienie dzieciom kontaktów z językiem polskim poprzez grę, zabawę i piosenkę.

1. Nowe słowa, stare rzeczy

Podręcznik ten przeznaczony jest od nauczania słownictwa języka polskiego i składa się z dwóch części. Część pierwsza to książka z ćwiczeniami służącymi do przyswajania słownictwa zebranego wokół 14 tzw. centrów tematycznych (np. Dom, zakupy itd.). Ćwiczenia podzielone są na trzy poziomy zaawansowania - ( jedną kropką oznaczone są ćwiczenia najłatwiejsze, (( dwiema kropkami nieco trudniejsze, a ((( trzy kropki oznaczają ćwiczenia dla bardziej zaawansowanych. Taki układ jest pomocny w nauczaniu tzw. "spiralnym". Ćwiczenia są bogato ilustrowane, a na końcu książki jest klucz czyli rozwiązanie ćwiczeń.
Część druga zestawu to 50 kolorowych plansz ilustrujących słownictwo używane w ćwiczeniach. Z tyłu plansz zebrane jest słownictwo potrzebne do pracy przy danym temacie. Słownictwo to podzielone jest na grupę A - czyli słowa najczęstsze oraz na grupę B - słownictwo dodatkowe. Plansze o numerach 47-49 są jednokolorowe i przewidziane do pracy metodą flash-cards. Są zadrukowane dwustronnie formami nazw zawodów (rodzaj męski i żeński), zdrobnieniami rzeczowników, nazwami członków rodzin itp. Należy je pociąć według przerywanych linii i używać do ćwiczeń.

2. Zielona muzyka

Książka przeznaczona jest dla dzieci na poziomie przedszkola i klasy pierwszej. Zawiera nuty i teksty ponad 30-tu piosenek pogrupowanych tematycznie (pory roku, części ciała itp.) oraz rysunki do kolorowania.
Z tyłu książki znajduje się część przeznaczona dla nauczyciela, zawierająca mini-scenariusze zajęć z użyciem piosenek.
Do podręcznika dołączona jest płyta CD (lub kaseta) z nagranymi przez dzieci piosenkami, które są w książce.

3. Tańce malowane

Książka poświęcona polskim tańcom narodowym i regionalnym. Jest to malowanka z płytą CD, na której nagrane są ludowe piosenki, wykonane przez dzieci. Książka zawiera nuty i teksty nagranych utworów oraz rysunki do kolorowania, przedstawiające polskie stroje ludowe.
Na końcu książki jest część przeznaczona dla nauczyciela, omawiająca charakter polskich tańców narodowych i regionalnych. Są w tej części także mini-scenariusze zajęć do przeprowadzenia w oparciu o podręcznik.

4. Moje litery

Jest to zeszyt ćwiczeniowy z dołączonym doń kompletem kolorowych kart do nauczania alfabetu. Zeszyt ćwiczeniowy składa się z dwóch części: dla ucznia i dla nauczyciela. W części przeznaczonej dla ucznia są rysunki do kolorowania, linijki do wpisywania liter i kratki do oznaczania głosek i sylab. W części dla nauczyciela zgromadzono ćwiczenia i zabawy, które mają pogłębiać tzw. świadomość fonologiczną dziecka. Książka poświęcona jest zagadnieniom takim jak: głoska, litera, sylaba. Na końcu książki są tablice z literami i sylabami do wycinania i układania. Dołączone do zeszytu kolorowe karty przedstawiają zwierzęta i przedmioty, których nazwy zaczynają się na literę wypisaną na odwrocie.

Przykłady wykorzystania materiału zawartego w pomocach naukowych

Zielona muzyka<BR< ANIA

1. Słuchamy nagranej na płycie piosenki pt. Ania.
   Śpiewamy razem z płytą i pokazujemy części ciała wymieniane w piosence.
   Kolorujemy rysunek w książeczce. Uczymy się piosenki.

2. Nauczyciel rozdaje dodatkowe rysunki do kolorowania przedstawiające np. TATĘ, MAMĘ, DZIECKO.
   Kolorujemy rysunki i wyjaśniamy dzieciom, że TATO ma rękę, nogę, a dziecko ma rączkę, nóżkę (...)

3. Nauczyciel rozdaje dzieciom rysunek do kolorowania np. pieska - zabawki.
   Nauczyciel mówi: mój piesek ma lewą nóżkę różową, niebieski ogonek, zielone uszka. Jaki jest twój piesek?
   Dzieci mówią: mój piesek ma czerwoną (prawą) nóżkę.

4. Gramy z dziećmi w GRĘ pt. Lampa - nos
   Pokazujemy szybko:

lampa

-

nos

-

ręka

-

oko

-

nos

-

nos

-

ucho

-

nos

-

noga

-

stopa

5. Lepimy PLASTUSIA
   Na grubej kartce (kartoniku) naklejamy pod dyktando nauczyciela kolejne części ciała Plastusia.
   Nauczyciel dyktuje:

Plastuś ma okrągłą głowę, duże uszy, duży nos, okrągły brzuszek, dwie nogi ...
Teraz proszę zrobić Plastusiowi ołówkiem minkę.
Jaki jest Twój Plastuś? Wesoły czy smutny?
Jaką ma rękę? Gdzie na nogę?

6. Gra CEBULA (można bawić się przy rytmicznej muzyce)
   Dzieci stoją parami naprzeciwko siebie po kole.
   Prowadzący wydaje polecenia: podaj koledze lewą rękę, (zmień partnera), dotknij nosa kolegi, (zmień partnera), klepnij kolegę w ramię, (zmień partnera) itd.

7. Gra LUDZIE DO LUDZI (może być przy muzyce)
   Uczestnicy gry chodzą po sali parami, jedna osoba nie ma partnera. Prowadzący wydaje polecenie, które trzeba wykonać np. na komendę "LUDZIE DO LUDZI" trzeba zmienić partnera. Osoba bez pary wydaje kolejne polecenie np. ręce do rąk, / plecy do pleców, / kolana do kolan, / stopy do stóp itd.
   W małej grupie można przeprowadzić grę wydając komendy kolano do nosa, łokieć do brzucha, prawa dłoń do pleców itp.
   UWAGA: nie poleca się hasła głowa do głowy jeśli dzieci są bardzo żywe z uwagi na możliwość nabicia sobie guza.

8. Zabawa ENERGETYZOWANIE
   Dzieci siedzą spokojnie, na komendę pocierają swoje ręce, a nauczyciel mówi: proszę potrzeć czoło, brwi, nos i strzepnąć ręce. Znowu proszę potrzeć ręce i naenergetyzować policzki, brodę, uszy ...

Ćwiczenie z Taj Chi.

9. Dzieci stoją w parach naprzeciwko siebie (mogą przybrać różne pozy). Oglądają się a potem jedno zamyka oczy i z pamięci opisuje partnera (jego wygląd lub pozę).

Piosenka pt. SMAKOŁYKI

1. Słuchamy piosenki. Kolorujemy kosze i wrysowujemy w pusty kosz ulubione smakołyki. Ustalamy co oznacza słowo "smakołyk".

2. Przygotowujemy dwa duże kosze albo rysunki, na których są 2 kosze. Przygotowujemy rysunki (naklejki, opakowania) smakołyków.
   Dzieci są w dwóch grupach - ze stosu rysunków wybierają smakołyk, którego nazwę znają i umieszczają je w koszach.
   Liczymy smakołyki w koszach, wygrywa grupa, która uzbiera ich więcej czyli zna więcej nazw smakołyków.

3. Robimy PLAKAT
   Przygotowujemy smakołyki na festyn / urodziny / bal.
   Dzieci rysują / naklejają swoje ulubione smakołyki (1 - 2) i mówią co narysowały.
   Grupujemy podobne smakołyki:
   - owoce
   - słodycze
   - ciasta
   - cukierki
   - robione w domu
   - kupione w sklepie

4. Zabawa z formami gramatycznymi
   Z czego zrobiony jest:

lizak

?

z cukru

baton

?

z czekolady

krem

?

z owoców

lody

?

z owoców, z mleka

czekolada

?

z kakao

tort

?

z ciasta

jaka jest czekolada

?

brązowa, mleczna, gorzka,

jaki jest lizak

?

słodki, owocowy, twardy,okrągły

jakie jest ciastko

?

słodkie, duże, smaczne,

jakie są lody

?

zimne, owocowe, śmietankowe

6. Zagadka z nagrodą
   Nauczyciel ma w koszu smakołyki. Opisuje jeden: To, co trzymam w ręce jest: białe, miętowe, słodkie... Co to jest ? (guma). Kto zgadnie dostaje smakołyk w nagrodę.

7. Prosimy, aby dzieci przyniosły opakowania po różnych smakołykach lub wykonały rysunki swoich ulubionych smakołyków. Niech opowiedzą kolegom z czego jest zrobiony ich smakołyk, jak to smakuje, kiedy ma okazję jeść swój smakołyk - inne dzieci niech zgadują co to jest.

8. Można poćwiczyć liczebniki:
   Ile czekolad możesz zjeść ? Ile zjadłeś lizaków ?

Piosenka o krasnoludkach

1. Słuchamy piosenki o krasnoludkach, śpiewamy razem z płytą, kolorujemy obrazek.

2. Rysujemy dwa duże plany domów na papierze / tablicy.
   Dzieci rysują / naklejają meble. Dwie grupy opisują umeblowany przez siebie dom. (My mamy sypialnię. Tam jest łóżko, dywan ... )

3. Dzieci rysują plan domu / mieszkania, w którym mieszkają. Opowiadają co narysowały.

4. Dzieci rysują swój pokój - nazywają meble w pokoju.

5. Robimy plakat pt. MIESZKANIE
   a) Dzieci piszą / rysują meble, których nazwy znają i przyklejają na planie,
   b) grupujemy meble do kuchni, do sypialni, do gabinetu.

6. Wymyślamy dom i meble dla ufoludka:

Ufoludek

ma trzy nóżki

- w domu są więc same taborety

ma długą antenę

- sufit wysoki

pije benzynę

- w kuchni musi być cysterna / dystrybutor

7. Dzieci wchodzą w rolę mebli:

jestem stołem

- nie lubię, kiedy na mnie kapie gorąca zupa,

- lubię, gdy leży na mnie serweta

Tańce malowane - Krakowiak

1. Opisujemy i omawiamy strój krakowski.

2. Słuchamy piosenek - krakowiaków. Analizujemy tekst, wyjaśniamy słowa, których nie rozumiemy.

3. Kolorujemy obrazki przedstawiające pary tańczące krakowiaka.

4. Omawiamy kroki i figury krakowiaka.

5. Słuchamy piosenek drugi raz i omawiamy melodię - jaka ona jest? Wesoła czy smutna? Jak tańczyć krakowiaka?

6. Ustawiamy się i tańczymy - cwał boczny z ręką wyciągniętą do góry na początek. Potem uczymy się figur - kaszka, krzesany, na kolano.

7. Nauczyciel opowiada historyjkę, którą dzieci ilustrują tańcem np. Krakowiacy wybierają się na wesoły jarmark. Są pięknie ubrani i dumni ze swoich pięknych strojów (- dzieci tańczą cwałem dookoła, ręka wyciągnięta do góry). Krakowiacy spotykają kolegów i cieszą się ze spotkania więc chwytają ich za ręce. (dzieci kręcą "kaszkę krakowską"). Krakowiacy idą dalej (dzieci wykonują galop krok kulawy) i spotykają sąsiada, z którym często się spierają więc gniewnie brzękają ostrogami (dzieci wykonują krzesanie). Krakowiacy idą dalej i spotykają prześliczną Marysię. (Połowa dzieci klęka na kolano, druga połowa tańczy w koło). Żegnają Marysię i biegną na jarmark (cwał). Na jarmarku targują się (wytupy). Po udanych zakupach cieszą się (hołubce z radości). Wracają do domu parami, cwałem.

Kujawiak

Wysłuchać nagranych kujawiaków. Zwrócić uwagę na liryczność, "smuteczek" w melodii.

1. Zachęcić dzieci, aby "rękami zatańczyły" to, co im dyktuje melodia.

2. Omówić tekst piosenki:
   - Ja Kujawiak, ty Kujawiak - zwrot do współmieszkańców,
   - Forma "mamy soli, mamy chleba" jest skrótem od "mamy dość soli"
   - Zagrajże od ucha - mówiło się "grać od ucha do ucha" czyli tak jak daleko sięgał smyczek basów, od lewej do prawej
   - Żem koniucha - że jestem koniuchem czyli pastuchem koni; dawniej znaczyło tyle co sługa, parobek doglądający koni,
   - Siwa owca - biała owca
   - Koń cisawy - dziś kasztanowy (barwa drewna cisowego)

3. Omówić budowę i elementy stroju kujawskiego. Zapytać czy ktoś był na Kujawach, na Pojezierzu kujawsko-pomorskim.

Zabawa integracyjna w rytm kujawiaka

• Naśladujemy życie i pracę Kujawiaków:

• Idziemy po kole i siejemy zboże prawa ręką, szeroko od siebie.

• Patrzymy jak zboże rośnie i falujemy rękami jak łany zboża na wietrze.

• Kołyszemy dziecko w kołysce z rąk przed sobą.

• Rozdajemy po kromce chleba pozostałym dzieciom, lewą i prawą ręką, szerokim, miękkim ruchem od siebie.

• Idziemy do kumy (przyjaciółki) i plotkujemy - skłaniamy się od siebie i do siebie.

• Wahamy się - iść już do domu czy zostać z kumoszką - kolebiemy się , przenosząc ciężar ciała z lewej nogi na prawą.

• Zaglądamy z kumą przez "okienko" czy w domu wszystko w porządku.

• W domu wszystko w porządku więc idziemy na spacer, trzymając partnera za rękę, a drugą ręką pokazujemy jaki piękny jest świat na Kujawach - szeroko i miękko ręką od siebie i do siebie.

Magdalena Szelc-Mays
Instytut Studiów Polonijnych i Etnicznych UJ, Polska

---