Waikhanasa
- legendarny założyciel: Wikhanasa
- autentyczne powiązania z tradycją wedyjską
- wg nich regularne oddawanie czci Wisznu w świątyni ma takie same skutki, co ogniowe ofiary
- skrajny konserwatyzm
- ich pisma: Waikhanasasutra III w. n.e.; podręczniki rytuału
- teoria pięciu aspektów Wisznu: Wisznu - najwyższy bóg, Purusza - zasada życia, Satja - aspekt statyczny, Aćjuta - aspekt niezmienny, Anirudda - aspekt nieredukowalny
- Śri to moc i natura Wisznu
- rozróżniają Wisznu w pierwotnej postaci i Wisznu uwikłanego w stworzenie
- od X w. członkowie tej sekty b. często byli kapłanami w świątyniach Wisznu
- obrzędy odprawiają tylko w sanskrycie
SEKTY ŚIWAICKIE
Paśupta
- najstarsza z sekt śiwaickich
- podstawowy tekst Paśupatasutra przypisywana Lakuliśie (Lakuliśa miał być ostatnim wcieleniem Śiwy)
- uznają, że Śiwa jest absolutnie niezależny; materia (prakryti) i jaźnie (atman) są zależne od niego
- filozofia sekty przypomina system sankhji-jogi
- zorganizowany system ćwiczeń i kodeks postepowania; cel tego systemu to położenie kresu cierpieniu dojście do zjednoczenia z Śiwą
- główne tematy ich literatury: cierpienie, skutek i przyczyna, dyscyplina i praktyki religijne
- trzy stadia na drodze do Śiwy 1) przebywanie przy świątyni i oddawanie czci Śiwie 2) opuszcza się świątynie i swoim zachowaniem wystawia na pośmiewisko 3,4 i 5) etap to coraz dalej posunięta asceza - w ten sposób mieli zdobyć nadludzkie ciało jednoczące ich z Śiwą; ostateczny cel tj. wyzwolenie (moksza) to nie tylko wyzwolemie z cierpienia ale też współuczestnictwo w naturze Śiwy
- wyznawcy dzielili się na grupy pomiędzy którymi panowała pewna amimozja
- niektóre praktyki polegały na naśladowaniu zwierząt, bądź udawaniu obłąkania
Kapalika
- pobożne uwielbienie Śiwy poprzez naśladownictwo i ofiary przebłagalne
- przyswoili sobie szczególny ślub: za zabicie bramina grzesznik żyje w lesie, żebrze o pokarm i głosi swą winę
- sekta powstała w VI w. na terenie Dekanu, od VIII w. rozprzestrzenia się na obszary pn, wymarła przed XIV w.
Kalamukha
- powstała na terenie Karnataki pomiędzy XI a XIII w.
- dość podobna do paśupatów
- nagły upadek w XIII w.
Trika
- jest to śiwaizm kaszmirski
- powstał w IX w.
- monoteistyczny punkt widzenia: Śiwa to atman zamieszkujący wszystkie istoty, jest doznającym; rzeczywistość jest jednolita i jest świadomością; ostateczna realnością jest Śiwa - jest on najwyższym podmiotem doznań, jego istotą jest czysta świadomość, niezmienny i wieczny, stanowi podstawę wszechświata
- pięć aspektów Śiwy: świadomość, szczęśliwość, pragnienia, poznanie, działanie; jest to równocześnie pięć stron rzeczywistości
- stworzenie to autoprojekcja świadomości
- Śiwa ukrywa samego siebie
- przejawiony wszechświat jest jedynie aspektem ostatecznej rzeczywistości
- niewola jaźnie wynika z nieznajomości rzeczywistości, a wyzwolenie osiąga się poprzez jej poznanie
- boża łaska doprowadza jednostkę do właściwego guru, który uruchamia proces oświecenia poprzez inicjację
KULT BOGINI
- bogini ma dwa aspekty: dobroczynny i przerażający
- związek pomiędzy nią a Śiwą nie jest do końca wyjaśniony
- jej imiona: Kali, Durgi
- przed upływem VIII w. Kali i Durge zaczęto utożsamiać z małżonka Śiwy Umą czy też Parwati
- w miarę rozwoju mitologii zaczyna być znana w dobroczynnym aspekcie jako małżonka Śiwy Uma, Parwati, Gauri a w aspekcie dzikim i budzącym grozę pod imionami Kali, Durga lub Ćamunda
- poza tym bogini ma też stronę zmysłową
- do jej przejawów zalicza się joginie, żeńskie demony, siedem Matek
- kult bogini łączy się przede wszystkim z tantryzmem; tantry to podręczniki określonej doktryny, szczególnie kultu bogini
TANTRY
- mają zwykle formę dialogu pomiędzy Śiwą - nauczycielem a jego małżonką, śakti - uczennicą
- kluczem jest kontakt z guru
- centralne miejsce zajmują metody przyswajania: recytowanie mantr, gesty rytualne (mudra)
- podstawowa mantra - jedna sylaba
- zrytualizowany kult obowiązuje każdego tantrystę, polega on na oddaniu czci całej linii guru, nakreślenie jantry (podobna jest do mantry, tylko że funkcjonuje w sferze wizualnej), medytacji, wewnętrznym akcie uwielbienia, ceremoniał ofiar
- wewnętrzne uwielbienie prowadzi do stopienia się z bóstwem
- zwykły świat jest biegunowy, ofiary ta biegunowość mają przezwyciężyć
- nie unika się zwyczajowych zakazów społecznych, lecz stawia się im czoło dla ich opanowania
- adept ma przezwyciężyć Kali jako uosobienie niszczącego aspektu rzeczywistości jednocząc się w ten sposób z Śiwą pokonującym Kali w zawodach tanecznych
- idea panowania nad sobą i wszechświatem
Rozdział 7
Bhakti na południu.
Bhakti to ruch pobożnościowy, zaczął rozkwitać w VII wieku. Cecha charakterystyczna to osobisty związek miedzy bogiem a wiernym.
Miał dwa odgałęzienia, oba monoteistyczne. Jedno koncentrowało się na Śiwie, a drugie na Wisznu, w obu czczono lokalne bóstwa utożsamiane z Śiwą lub Wiszną.
Tirukkural (święte dwuwiersze, IV/V w.) akcentuje rolę miłości pomiędzy ludźmi i pomiędzy bogiem a człowiekiem; to miłość nadaje życiu sens i cel.
Najanmarowie, śiwaicka odmiana bhakti - najwybitniejsze postacie to: Ćampantar (napisał liczne hymny pochwalne, podkreślał potrzebę aktów czci), Ćuntarar (bramin, pisze o miłości do boga, dzięki której dostępuje się łaski Śiwy), Appar (w jego poezji poczucie grzechu i skruchy oraz wielkiej pokory, błaga Śiwę o wybaczenie), Manikkawaćakar (jego dzieła wyrażają miłość do Śiwy i tesknotę za zjednoczeniem z nim).
Alwarowie, wisznuicka odmiana bhakti - ośrodek: świątynia Śrirangam, podkreśla wagę osobistego związku z bogiem. Najwybitniejsze postacie: Pojkai, Putam, Pej oraz Nammalwar (ułożył cztery zbiory wierszy) i kobieta Antal, która miała poślubiona posągowi Wisznu.
Mistycy akcentują, że w religii najważniejsze jest osobiste doświadczenie prowadzące do zaufania bożemu wybaczeniu. Boża miłość powinna znaleźć wyraz w miłości bliźniego. Wyznawcy przemierzali kraj tańcząc i śpiewając. Alwarowie uważali, ze wszyscy ludzie są przed bogiem równi, sprzeciwiali się podziałowi na kasty. W ich kulcie podobizna boga odgrywała ważną rolę.
Kult jest monoteistyczny.
W X w. zaczyna się proces przekształcania tych hymnów w zorganizowany system - ruch alwarów przekształca się w sektę śriwisznuitów. Dokonał tego przede wszystkim Jamuna oraz Ramanudża (głosił on, że świat jest realny tak jak materia i dusza, a bóg tak się ma do materii jak dusza do ciała; bóg jest realny i niezależny, dusze zaś realne i zależne od boga, ciało jest podporządkowane duszy; bóg jest bezosobowym absolutem, brahmanem a Atman i Prakryti konstytuują jego ciało; świat zależy od woli bóstwa. Zależność od boga była urzeczywistniona przez bhakti, gorącą pobożność, w ten sposób wierny uświadamiał sobie swoją zależność od boga. Należy oddać się całkowicie w ręce boga, podporządkować się jego woli i czekać na jego łaskę. Bóg jest pełen łaski i miłości do swego stworzenia. Po osiągnięciu pełnego wyzwolenia dusz jednostkowa nie traci indywidualności, mimo że żyje w pełnej łączności z bogiem. Uważa rytuał za pierwszy stopień na drodze pobożności. Bhagawadgita nie jest co prawda księgą świętą, ale jest tekstem mającym autorytet. Praktyka bhakti to wielokrotna medytacja nad doskonałością boga).
Później pojawiły się dwa odłamy: szkoła północna głosiła, że wierny musiał dołożyć starań, aby pozyskać łaskę, a południowa, że to Wiszny zbawia swoją łaską, bez wysiłku ze strony człowieka. Według szkoły północnej także Lakszmi może użyczyć zbawienia.
System śiwa-siddhanta
Tak jak z ruchu Alwarów powstała sekta śriwisznuitów, tak z poezji najanmarów wyłonił się system śiwa-siddhanta.
Opiera się on na Wedach, uważa je za kompletne objawienie. Oprócz Wed świętymi pismami były agamy śiwaickie, śastry i Tirumaurai.
Śastry: streszczenie doktryny. Dusza, pogrążona w złu, może osiągnąć wyzwolenie tylko przez poznanie Śiwy za sprawą jego łaski i przez swą miłość do niego. Łaska boska jest zawsze obecna, choć czasem uśpiona. Dusza, na skutek uśpienia, zaprzecza swojej prawdziwej naturze i uważa się za byt niezależny. Śiwa pojawia się w postaci guru, by udzielić duszy pouczenia i doprowadza do tego, że staje się podobna do samego Śiwy. Tak bliski związek z bogiem nie znosi jednak indywidualności duszy. Śiwa jest aktywnie obecny w duszach. Działalność Śiwy ma trojaki charakter: działa jako stwórca, zachowawca i niszczyciel.
Cztery stadia bhakti: 1) opiekowanie się świątynią i służenie wiernym, przybrania pozycji sługi wobec Pana, osiąga się w ten sposób sferę Śiwy
2) ofiary, postawa przywiązania dziecka do rodziców; przynosi zbliżenie do boga
3) medytacja nad Śiwą jako intelektem, jak przyjacielska relacja; umożliwia osiągnięcie formy Śiwy
4) bezpośredni ogląd Śiwy, jak połączenie kochanków; zjednoczenie z Śiwą
Najważniejsza w tych wszystkich etapach jest miłość do Śiwy oraz uczestnictwo duszy w jego naturze.
Śiwa jest nieskazitelny i czysty, jest jedynym bogiem. Poznać go można jedynie przez jego łaskę. Śiwa jest najwyższą istotą, podlegają mu Brahma (stwórca) i Wisznu (zachowawca), którzy mogą realizować swoje zadania jedynie za pomocą energii Śiwy czyli śakti.
Śiwa jest przyczyną świata zarówno materialną (przez swoją śakti), jak i sprawczą (jako Śiwa).
Śiwa-saddhanta założyła sieć ośrodków nauczania.
Ruch bhakti rozszerzył się dość szybko z regionów tamilskojęzycznych.
Na obszarach dzisiejszej Karnataki w poł. XII w. pojawił się reformator - Basawa. Założył on sektę ligatajów. Uznają oni, że jedyna realną i wieczną istnością jest Śiwa. Dusza jednostkowa jest ograniczeniem Śiwy, symbolem Śiwy jest linga. Każdy wyznawca otrzymuje w chwili inicjacji lingę i nosi ją jak amulet i otacza czcią. Miedzy bogiem, a wyznawcą nie jest potrzebny żaden pośrednik, nie są potrzebni kapłani, ofiary, pielgrzymki, posty. Basawa odrzuca wedy.
Wszyscy noszący lingę są sobie równi, także kobiety.
Basawa odrzucił też kremację, astrologię i system kastowy, choć nie uczynił tego skutecznie- można wyróżnić wśród lingajatów 3 warstwy społeczne.
W XIII w. pojawia się na kanaryjskim obszarze językowym Madhwa. Ustanowił on system religijny. Wiara ogniskuje się wokół oddania Krysznie. Uznaje absolutny autorytet Wed, których celem jest ujawnienie ludziom boga. Wedy opisują bardzo wiernie absolut. Mathwa uznaje Wisznu, duszę jednostkową i materię za całkowicie odrębną. Wisznu ma pełną władzę nad duszami i materią. Zbawia dusze dzięki swojej łasce.
System Madhwy określa się jako wedanta dualistyczna.
Wg Madhwy miedzy materią a duchem zachodzi absolutna różnica, są one odwieczne i odrębne od siebie, a różnicę te nie znikną nawet w stanie wyzwolenia.
Wisznu jest łaskawy. Jego łaska może nas wyzwolić z koła wcieleń.
Ludzie dzielą się na 3 rodzaje: wybranych do wyzwolenia, skazanych na wieczne potępienie i przeznaczeni do ciągłego odradzania się na ziemi.
Dzięki marzeniom sennym można się oczyścić z minionego zła karmana.
Rozdział 8
Bhakti na północy
Rozprzestrzenianie się ruchu bhakti na pn: przez migracje poszczególnych osób (zwykle połączone z tendencją do zakładania sekt) oraz poprzez powolne przenikanie na płaszczyźnie ludowej (związane z pojawieniem się poetów ludowych). Przedstawiciel pierwszego nurtu: Nimbarka, który założył sektę nimwatów.
Proces powolnego przenikania - główną rolę odegrała Maharastra: geograficznie jest to pd, ale językowo pn.
W XIII w. wraz z kultem Wittahli rozkwita na pn bhakti.
Kult Wittahli: Wittahli urodził się jako bohater kannaryjski a z powodu rysów pasterskich zasymilował się z Kryszną - tym samym z Wisznu.
Kierownictwo kultu sprawują nauczyciele i poeci z niższych klas: Namdew (bóg znajduje się wszędzie i jest dostępny dla wszystkich, należy jedynie kochać boga i chwalić jego imię, pielgrzymki, posty itp. są zbędne; Wittahli to brahman), Dżanabai, Sena, Tukaram (najpopularniejszy spośród nich; uważał, że miłość do boga jest najważniejsza, bez nie ma rozwoju duchowego).
W związku z tym kultem co roku pielgrzymowano do Pandharpur, w czasie pielgrzymki śpiew hymnów. Podziały klasowe nie są zniesione, ale tracą na znaczeniu.
Ramananda - założył własną sektę ramanandinów, najwyższym bóstwem dla nich był Rama i Sita. Inicjuje w pn Indiach ludowy ruch religijny; uznaje równość wszystkich czcicieli prawdziwego boga. Czcią otaczali Ramę jako wcielenie najwyższego boga, wraz z Sitą - jego mają - i hanumana - małpę.
Nathowie - dziewięciu wielkich wtajemniczonych, pierwszym z nich jest sam Śiwa. Najsłynniejszy guru nathów to Gorakhnath, uważany za wcielenie Śiwy. Stosowali jogaistyczne techniki dla doskonałości ciała. Mogli panować nad śmiercią i rozkładem. Poszukują wyzwolenia w ciele doskonałym, ciało nie jest przeszkodą dla mokszy, lecz narzędziem w jej osiąganiu-> trzeba zachować je jak najdłużej i w jak najlepszej kondycjii w tym celu - joga. jedyna drogą prowadzącą do nieśmiertelności jest hathajoga: dzięki niej jogin może spalić własne ciało i stworzyć ciało doskonałe, przez które może z kolei uzyskać boskie ciało prowadzące do boskiego stanu Śiwy.
Nathowie zdobyli wielki prestiż jako cudotwórcy.
Sekta ma wiele klasztorów, jej członków można zidentyfikować po dużych kolczykach.
Pod wpływem kultu nathów i obecności islamu bhakti przybiera nowy kształt: tradycję santów.
Santowie, czyli święci mężowie, nie byli żadną zorganizowana grupą ani sektą. Podkreślali potrzebę bezpośredniego uwielbiania boga. Droga postępu duchowego jest trudna.
Najwybitniejsza postać wśród santów: Kabir. Uznaje się go za ucznia Ramanandy, lecz jego działalność przypada na XV w. (Ramananda - XIII w.). Jego wiersze, w starej odmianie hindi, są w żywym stylu. Kabir zbliża się do boga na drodze poznania i pobożności. Bóg jest bytem absolutnym, bez formy osobowej., bez ziemskich wcieleń. Dążenie duszy do osiągnięcia ukrytego boga; poszukiwania boga są trudne i niebezpieczne; znalezienie boga to niewysłowiona radość. Ważne jest tylko wewnętrzne doświadczenie. Jednostka musi się najpierw przygotować - przez miłość boga. Objawienie przychodzi nagle.
Kabir odrzuca praktyki religijne, rytuał modlitewny, kult podobizn, pielgrzymki
Kabir miał sporo zwolenników spośród hindusów i muzłuman. Uczniowie Kabira stworzyli sektę, istnieje do dziś: monoteizm, kodeks etyczny, opozycja wobec klas i kultu podobizn.
Nanak - pierwszy sikhijski guru (1469-1539).
Głosił syntezę hinduizmu i islamu, czerpał też z tradycji santów.
Monoteizm, żadnych kast, równość wszystkich ludzi. Wszyscy mogą osiągnąć zbawienie poprzez medytacje nad bożym imieniem i pobożne oddanie. Bóg jest transcendentny, łaskawy; stworzył i uporządkował świat. Prawdziwym Guru jest bóg. Naturą boga jest prawda, Imię boże i Słowo są wyrazami prawdy. Ważne jest oczyszczenie umysłu i serca przez miłującą pobożność i pokorne oddanie się Panu, a nie rytuały. Łaska - tylko ci, których bóg nią obdarzył słyszą głos guru. Droga do zbawienia: łaska boga, odpowiedź człowieka, wewnętrzna dyscyplina polegająca na pobożności i medytacji nad imieniem - w ten sposób dusza wznosi się aż w końcu łączy z bogiem.
Wprowadzona zwyczaj wspólnych posiłków. Nanak wyznaczył następcę.
Ćaitanja (1486-1533) - najwybitniejsza postać bengalskiego wisznuizmu.
Ruch wisznuicki w Bengalu jest od XI w.; powstają pobożnościowe hymny w języku bengalskim odwołujące się do tradycji erotycznej.
Wpływ na Ćaitaję miał ruch sahadzija (człowiek to mikrokosmos, wszelka dwoistość jest pozorem, jedność kosmiczna jest symbolizowana przez fizyczne zbliżenie mężczyzny i kobiety). Właściwie Ćaitanja nie był założycielem nowej sekty, lecz dołączył do sannjasinów. Oddał się kultowi Kryszny, śpiew hymnów. Ruch przez niego zapoczątkowany był raczej konserwatywny, ale odznaczał się ekstatycznym podejściem do religii. Czcić należy tylko Krysznę jako najwyższego boga. Wyznawcy uznawali Ćaiitanje za wcielenie Kryszny.
Wallabha (1479-1531) - założył dość klasyczną szkołę, ale o silnym zabarwieniu erotycznym. Doktryna opiera się na Bhagawata-puranie, która uznał za ostateczny autorytet w dziedzinie świętych ksiąg. Istnieją trzy postawy wobec świata, odpowiadające trzem fazom religii: wprowadzenie do sekty (inicjacja), studiowanie filozofii Wallabhy, doskonałe służenie bogu. Jednostkowe dusze i materia stanowią całość z brahmanem i nie mają żadnego bytu jednostkowego. Brahman to byt, świadomość i szczęśliwość. Stworzenie następuje gdy brahman zataja część siebie. W brahmanie, wiecznym i niezmiennym nie zachodzi żadna przemiana. Dusze jednostkowe stanowią część brahmana, lecz w procesie twórczym zapominają o swojej naturze, ta niewiedza to sansara. Przywrócenie poprawnego rozumienia może nastąpić tylko dzięki zastąpieniu postaw światowych postawami pozaświatowymi, a to może nastąpić tylko dzięki łasce Kryszny. Jednostki różnią się od siebie stopniem duchowości (trzy kategorie) i w zależności od tego stopnia duchowości postępują. Najważniejsze jest postępowanie, które polega na wyzbyciu się egoizmu i skupieniu się na służeniu Krysznie. W ten sposób, od pierwszych zarodków uczucia, wrodzonych przez Krysznę, przechodzi się, przez siedem stadiów, do namiętności która nie może się obyć bez Kryszny. Podobizna Kryszny to on sam; czci się ją w 8 kolejnych porach dnia.
Wallabha uznaje 4 główne typy pobożnościowe: postawę sługi, towarzysza, rodziciela i kochanka.
Największa postać ruchu bhakti: Tulsidas. Jego główne dzieło: „Jezioro cudów Ramy”. Skłania się on do rozróżniania Ramy od Wisznu, wynosząc go do rangi najwyższego bóstwa jako wcielenia absolutu, a nawet bezpostaciowy brahman. Zainteresowanie Tulsidasa skupia się głównie na pobożnym oddaniu łaskawemu bogu, właściwa postawa wobec Ramy to oddanie sługi, choć ujawnia się także uczuciowość typu rodzicielskiego. Wyjątkowo mocno wychwala boże imię, imię jest dla niego esencją najwyższego bóstwa, a jego zbawcza moc jest nieskończona. Imię przewyższa nawet samego Ramę, który nie może pojąć swojego imienia. Wszyscy którzy śpiewają imię lub przesłuchują się mu będą zbawieni.
Twórczość Tulsidasa ma silne akcenty etyczne.
Ramalila - przedstawienia, których osnową jest historia Ramy. Są one pokazywane w kilkudniowej serii.
Rozdział 9
Odrodzenie i ruch reformatorski
Pod koniec rządów Mongołów żywotność hinduizmu słabnie. Pod panowaniem brytyjskim powstało wiele ruchów reformatorskich społecznych i religijnych.
Pierwszy z nich to stowarzyszenie Brahma Samadź, założone przez radżę Ram Mohan Roya (1772-1833) Doszedł do wniosku, że racje rozumowe wyłożone w upaniszadach są podstawą hinduizmu. Uważał, że upaniszady głoszą czysty teizm i nie tolerował kultu podobizn. Według niego prawa człowieka nie są sprzeczne z hinduizmem. Sprzeciwiał się zwyczajowi sati i małżeństw dziecięcych. Zamierzał przywrócić Indiom ich starożytna tradycję dharmy, poprzez usunięcie późniejszych naleciałości.
W 1828 r. założył stowarzyszenie Brahma Samadź w celu praktykowania czci jednego, najwyższego i niepodzielnego Boga. Odrzucało ono roszczenia braminów do roli pośredników, bałwochwalstwo, rytuał ofiarny i kastowość. Zakazywał kultu podobizn i obelżywego wyrażania się o jakiejkolwiek innej religii. Odrzucił też doktrynę sansary. Po śmierci Rama Mohana nowym przywódcą został Debendranath Tagore.
Dokonał on wyboru tekstów do liturgii, ułożył obrzędy mające zastąpić tradycyjne. Przekształcił Brahmę w oficjalne stowarzyszenie.
W 1866 r. Brahma Samadź rozpadło się na konserwatywne Pierwotne Brahma Samadź, które wkrótce straciło popularność i nowe Brahma Samadź Indii.
Na czele Brahma Samadź Indii stał Keszab Ćhandra Sen. Zaangażował sie on w naukę chrześcijańską, wprowadził zwyczaj wspólnego śpiewania hymnów. Następnie, pod wpływem Ramakriszny, jego poglądy stały się bardziej mistyczne, łącząc elementy chrześcijaństwa i kultu bogini Kali.
W 1878 r. doszło do kolejnego rozłamu: z Brahma Samadź Indii powstało Sadharana Brahma Samadź i Kościół Nowego Przymierza, który rozpadł się po śmierci Senaw 1884 r.
W 1867 r. powstało Prarthana Samadź, mające pewne wspólne ogniwa z brahma Samadź. Kult miał być oparty na pobożnościowych poematach warkari panth. Poświęciło się sprawie reform społecznych: polepszenie losu kobiet i niedotykalnych, zniesienie kast.
Brahma Samadź i Prarthana Samadź to reakcja westernizująca.
Arja Samadź założone w 1875 r. to reforma nawracająca do zasad ortodoksyjnych. Założyciel - Dajananda Saraswati. Postanowił odrzucić wszystko co nastąpiło po Wedach, jako przesąd.
napisał „Światło Prawdy”. Domagał się powrotu do Wed, twierdząc że nie są one politeistyczne, a wymienieni w nich bogowie to tylko imiona jednego Boga. Zaakceptował prawo karmana i sansrę, ale odrzucił kult podobizn, poligamię, odosobnienie wdów. Kasty odrzucał jako instytucję religijną, ale akceptował jako społeczną. Zmierzał do zapobiegnięcia przechodzeniu wielu hindusów na chrześcijaństwo i islam.
Misja Ramakryszny została założona po śmierci Ramakryszny przez Wiwekanandę.
Ramakryszna, pod wpływem wizji, głosił, że wszystkie religie są prawdziwe i nie ma żadnej potrzeby syntezy.
Misja Ramakryszny stała się głównym instrumentem umacniania hinduizmu w Indiach i szerzenia go poza Indiami. Przedstawiała ona hinduizm jako matkę innych religii. Wiwekadanda uważał, że Indie mogą się uczyć materialnych osiągnięć d zachodu, ale mają mu dużo do zaoferowania pod względem duchowym. Zakładał wyższość hinduizmu. duchowe odrodzenie powinno łączyć się z pomocą dla ubogich i potrzebujących. Bronił systemu kastowego i kultu podobizn.
Aurobindo Ghose (1872-1950). Stworzył własną filozofię - jogę integralną. Miała się ona odwoływać do Wed, upaniszad i Bhagawadgity. Był to jeszcze jeden system jogi, ale odwołujący sie do anglojęzycznego odbiorcy. Aurubindo wierzył w ewolucję, jej cel wg niego to ubóstwienie człowieka. Silny element tantryczny, celem jogi jest oddanie się boskości. Zasięg jego oddziaływania był ograniczony.
Mahatma Gandhi.
Podczas pobytu w Afryce sformułował koncepcje satjagrahy, `wierności prawdzie', na podstawie doktryny nieczynienia gwałtu. W 1919 r. przyłączając się do bojkotu brytyjskich towarów określił go `biernym oporem” i zaczął wzywać do obywatelskiego nieposłuszeństwa. Pisał buntownicze artykuły w swojej gazecie „Młode Indie”, za co odbył karę więzienia. Po uwolnieniu przez trzy tygodnie pościł w intencji społecznej zgody. W latach dwudziestych podjął kampanię na rzecz zniesienia kategorii niedotykalności ( jednocześnie uznając kasty) oraz używanie produktów krajowych. Próbował uśmierzyć napięcia społeczne, głosił posłannictwo pojednania. 30.01.1948 r. został zamordowany. Ideały Gandhiego w znacznym stopniu przyczyniły sie do podtrzymania tradycyjnego hinduizmu.
Rozdział 10
Tradycja triumfująca
Historia Ramy wywarła ogromny wpływ na Hindusów.
Hinduizm miał zawsze większy zasięg niż jego sekty. Większość Hindusów z wyższych warstw to albo wisznuici albo śiwaici to nie pociąga to za sobą absolutnej wierności sekcie. Sekty to pewien dodatek do „ogólnego” hinduizmu, jego uzupełnienie.
Pojęcie trimurti (Wisznu, Śiwa i Brahma) pojawia się w puranach.
Purany - teksty poświęcone w dużej mierze zadaniu syntezy oraz ustaleniu religii dostępniejszej niż w wersji wedyjskiej. Układane były przez braminów, są manifestacją religii ludowej. Większość puran ma oblicze wisznuickie lub śiwaickie. Koncentrują się bardziej na rytuałach, niż na doktrynie.
Początki puran są bardzo wczesne, termin ten pojawia sie po raz pierwszy w „Atharwawedzie” i odtąd często purany łączą się z eposami jako „starodawne materiały” składające się razem z Wedami na tradycyjną wiedzę. Zachowane purany pochodzą z IV - XII w. ale opierają się na wcześniejszych materiałach.
Każda purana zawiera tradycyjnie pięć tematów: 1) emanacja wszechświata, 2) jego zniszczenie i ponowne narodziny, 3) rządy i epoki poszczególnych Manu, 4) genealogie bogów i mędrców 5) oraz genealogie dynastii słonecznych i księżycowych (od których wywodzą się wszystkie dynastie królewskie).
Dodano też inne kwestie: pouczenia co do sposobu życia związane z klasą i stadium życia, sprawę świętych miejsc i pielgrzymek, kult podobizn.
Pierwsze trzy tradycyjne tematy to prezentacja kosmologii. Świat przechodzi odwiecznie podstawowy cykl emanacji: od stanu niezróżnicowania przez całą serię epok aż do swojego ponownego roztopienia się w stanie nie przejawionym (pralaja). Główną jednostka czasu jest eon, równy dniu Brahmy, obejmujący 1 000 lat bogów, których każdy dzień stanowi rok ludzi. W każdym dniu Brahmy wszechświat jest stwarzany, a każdej nocy ponownie wchłaniany przez boga. Każdy dzień Brahmy zawiera w sobie 14 cykli Manu; każdy okres Manu rozpada się na wielkie epoki, a każda z epok na 4 okresy (każdy kolejny okres jest gorszy od poprzedniego).
Obecnie żyjemy w czwartym (najgorszym) okresie siódmego okresu Manu, w dniu należącym do 51-wszego roku życia Brachmy.
Mamy 18 ważniejszych puran i tyle samo pomniejszych.
Każdy z bogów został wyposażony w swojego osobistego wierzchowca (wahana): Brahma-gęś, Wisznu-Garuda (mityczny ptak), Śiwa - byk Nandin, Ganesa - szczur.
System boskich wierzchowców, obok wciąż powiększanej rodziny Śiwy i mnożenia atawar Wisznu, był sposobem na dostosowanie lokalnych kultów do struktury rozwiniętego hinduizmu.
Pielgrzymka jest elementem przechwyconym przez purany z lokalnego podłoża religijnego. Zwyczaj pielgrzymowania do świętych miejsc stał się dość popularny w okresie średniowiecza jako sposób na zmazanie grzechów i zgromadzenie zasług. Święte miejsca miały zastąpić ofiary wedyjskie z tym że były one dostępne dla wszystkich. Ośrodki pielgrzymkowe nazywano tirtha, zwykle związane były z rzekami. Wszystkie rzeki są święte, najświętszą z nich jest Ganges, a wyjątkowo świętym miastem jest położone nad Gangesem Waranasi. Zgodnie z wierzeniami ludowymi, potępionymi przez Kabira, lecz wciąż silnymi, ci którzy kąpią się w Gangi (Gangesie), a szczególnie ci, którzy umierają w Waranasi mają zapewnione niebo. Świętość rzek łączy się z hinduską obawą skalania. Kąpiel w Gandze zmywa grzechy, pojmowane w zasadzie jak cielesne nieczystości.
Kwestia skalania i czystości wiąże się silnie z systemem kastowym. Bramini jako grupa z której jedynie mogą wywodzić się kapłani, musi wystrzegać się skalania np. żenią się tylko w obrębie własnej grupy, czy jedząc tylko z członkami własnej kasty. Takie reguły stają się z upływem czasu coraz surowsze.
Ceremonia nałożenia świętego sznura była początkowo dostępna dla wszystkich mężczyzn z trzech wyższych klas (braminów, kszatrijów i waisjów) i oznaczała przyjęcie do dorosłej społeczności. Po założeniu świętego sznura (na lewe ramię, przewlekając pod prawą pachą) wtajemniczony zaczynał naukę Wed. Ci, którzy przeszli tą ceremonię nazywani byli podwójnie urodzonymi. Dość wcześnie obrzęd ten wyszedł z użycia co do kszatrijów i waisjów).
Aby utrzymać czystość rytualną bramini muszą unikać kontaktu z nieczystością i tymi którzy się z nieczystością stykają: praczami (bo mają kontakt z brudna bielizną), zamiataczami i czyścicielami ulic.
W puranach można znaleźć także informacje o kulcie podobizn i budowie świątyń.
Pierwsze zachowane przykłady architektury świątynnej pochodzą z okresu Guptów. Skaładają się one z kwadratowej sali, szybko zaczęto jednak konstruować je na plincie i zwieńczać iglicą (śikhara). Świątynie i kult podobizn miały wyprzeć rytuał wedyjski, ale odwoływały się do jego symboliki. Sala osadzona na plincie nawiązywała do wedyjskiego ołtarza; pole ofiarne przekształca się w szereg dziedzińców. Świątynia ma być mostem przez który bóg zstępuje na ziemię.
Purany podają pierwszy wyraźny wzór kultu podobizn, zaczynając od metod ich wytwarzania a potem umiejscowiania w świątyni. PO poświęceniu posągu w świątyni dokonuje się otwarcia oczu, które ożywia posąg. Codzienna liturgia zaczyna się od budzenia boga (posągu) muzyką, kąpania go i ubierania. Potem następują posiłki, audiencje i rozrywki. Bóg to władca któremu trzeba służyć.
Świątynie przekształcają się w ośrodki kulturalne. W ważniejszych świątyniach zaczęły się pojawiać sale wykładowe i koncertowe, coś w rodzaju galerii sztuki. W pobliżu świątyni zawsze jest zbiornik z wodą, jakaś sztuczna sadzawka lub , jeśli świątynia jest nad rzeką, to schody do niej (tj. rzeki) wiodące.
Podstawowe ceremonie hinduizmu to nie kult świątynny lecz domowy, są to codzienne rytuały po przebudzeniu się, związane z narodzinami, ślubem, śmiercią.
Zazwyczaj Wisznu i jego awatry przedstawia się antropomiorficznie. Śiwę przedstawia sie najczęściej w formie lingi osadzonej w joni (reprezentującej żeński narząd płciowy) co ma symbolizować zespolenie Śiwy z jego sakti. Symbolem Wisznu są minerały.
Za święte uważa się rozmaite rośliny; przede wszystkim roślina tulusi poświęcona Wisznu i utożsamiana z Lakszmi.
Sezonowe święta.
Święto sztandaru Indry - odchodzone pod koniec okresu monsunowego. Pień drzewa ustawia się w mieście i przystraja wieńcami, potem tańce i zabawy, w końcu ten pień wrzuca się do rzeki.
Holi - na wiosnę. Opryskiwanie przechodniów barwioną wodą, rozpalanie ognisk i zbieranie ich popiołów.
Święto pongal - ozdobione wieńcami bydło oprowadza się w procesji po mieście. Krowa doznaje czci jako wielki dostawca, jest utożsamiana z ziemią i uchodzi za zbyt świętą by ją można było zabić.
Diwali - święto lamp, obchodzone w październiku lub listopadzie, łączy się z Lakszmi. Trwa pięć dni, przez 2 dni oddaje się cześć Krysznie. Zapala się lampy. 4-ty dzień przeznacza się na gry hazardowe.
Święto daśahara „dziesięć dni” w formie przedstawień Ramlili, w Bengalu ma postać Durgapudzy, podczas której, po 10 dniach oddawania czci, zanurza się posąg bogini w rzece lub morzu. W czasie durgapudży zarzyna się w ofierze wielką ilość kóz.
Życie religijne zwykłego Hindusa wyraża się przez uczestnictwo w kulcie i świętach, bez oglądania się na doktryny i struktury myślowe. Do najważniejszych obrzędów zaliczają się rytuały pogrzebowe i ceremonie żałobne; niektóre z nich dot. przodków w ogólności. Składniki rytuału pogrzebowego zaczerpnięte są z Rigwedy, da się więc zauważyć tu wedyjski pogląd na życie przyszłe. Ceremonie pogrzebowe odprawiał syn.
Składane zmarłym ofiary pozwalają na wniosek, że zmarły istnieje w jakimś odrębnym świecie, co sprzeciwia się doktrynie sansary.
Pomiędzy mokszą (wyzwoleniem) a trzema innymi celami życia ludzkiego (dharmą - moralnością, materialnym dobrobytem i zaspokojeniem pragnień) istnieje opozycja. Wyzwolenie, moksza wykracza poza te trzy cele, więc moralność ma tylko ograniczoną wartość w osiąganiu celu ostatecznego. Dlatego wendanta kładzie taki nacisk na poznanie. Ta opozycja nie jest sprzecznością nie do rozwiązania: trzy pierwsze cele są warunkiem koniecznym dla czwartego, bo moksza nie sprzeciwia się ziemskim celom, ale je przekracza.