BIOMEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I WYCHOWANIA

mgr A. Sobolewska-Popko

konsultacje : pon 9-10.30 i śr 11.30-13

[e-mail]

zaliczenie na ocenę.

Test - jedna odpowiedź poprawna.

WYKŁAD I

ANTROPOLOGIA - nauka o historii gatunkowej człowieka, o jego zmienności w czasie i przestrzeni.

ANTROPOGENEZA - historia rodowa, filogeneza człowieka i człowiekowatych, całokształt procesów ewolucyjnych, które poprowadziły drogą stopniowych przemian struktury genetycznej gatunku do przekształcenia się populacji przedludzkich naczelnych (prehominidów) w populację Homo Sapiens.

KIERUNKI EWOLUCJI CZŁOWIEKOWATYCH :

• Pionizacja ciała, która jak się sugeruje wyprzedziła powiększanie objętości mózgu.

• Powiększenie objętości mózgu w stosunku do wielkości bezwzględnej i względnej ciała

• Znaczny stopień komplikacji struktur mózgu.

• Zmiany w szkielecie (w tym zmiany w czaszce ).

- pojawienie się krzywizn kręgosłupa po przyjęciu postawy wyprostowanej.

- przesunięcie otworu wielkiego czaszki z jej tylnej części na środek podstawy.

- zmiana kształtu miednicy i kąta jej ustawienia.

- wydłużenie się nóg w stosunku do rąk i przesunięcie palucha.

- brak wałów kostnych nad oczodołami.

- spłaszczenie u człowieka części twarzowej czaszki.

- inny kształt szczęki (układ zębów u małp jest prostokątny, u człowieka zaś paraboliczny)

• Pojawienie się mowy oraz zachowań społecznych, świadomości, wyższych czynności psychicznych, co przyczyniło się do rozwoju kultury.

• Zwolnienie tempa rozwoju osobniczego (wydłużenie dzieciństwa)

• Brak owłosienia całych powłok ciała.

AUKSOLOGIA - nauka o rozwoju ontogenetycznym (osobniczym) i oddziaływaniach środowiska zewnętrznego na rozwijające się dziecko. Zajmuje się prawidłościami rozwoju dziecka, dąży do optymalnego rozwoju dziecka, ma wielkie znaczenie dla pediatrii i geriatrii. Wyniki auksologicznych badań mają duże znaczenie dla szkolnictwa. Nauczyciele klas 1-3 są zobowiązani do oceny auksologicznej dzieci z tych klas.

AUKSOLOGIA opiera się głównie na:

- zbieraniu wywiadu : ciąża, poród, pierwsze 2 lata.

- ocenie sematoskopowej : proporcje ciała, stan odżywienia, czynność tarczycy, wtórne cechy płciowe.

- badaniu przedmiotowym wraz z oceną wieku kostnego i zębowego oraz sprawności i wydajności fizycznej.

- badaniach dodatkowych.

Badania wykonuje lekarz. Gdy ma trudności kieruje dziecko do poradni specjalistycznej. Wybrane przypadki leczy się w oddziałach pediatrycznych lub poradniach endokrynologicznych.

ONTOGENEZA - rozwój osobniczy rozpoczynający się od podziału komórki jajowej, aż do osiągnięcia przez organizm stanu dorosłego czyli od poczęcia, aż do śmierci.

Ontogenezę dzielimy na :

- prenatalną - przed urodzeniem.

- postnatalną - po urodzeniu.

FILOGENEZA - zmiany zachodzące międzypokoleniowo.

GENETYKA - nauka o dziedziczności i zmienności organizmów żywych; zajmuje się ona przyczynami płodzenia potomstwa podobnego do rodziców oraz odstępstwami od tego podobieństwa.

ROZWÓJ - proces ukierunkowanych zmian, w których można wyróżnić następujące po sobie etapy przemian (fazy rozwojowe) danego obiektu, wykazuje różnicowanie się tego obiektu pod określonym względem. Rozwój ma charakter progresywny, jeżeli w jego wyniku powstaje nowa, wyższa jakość. Rozwój może być traktowany jako stały postęp, ponieważ w zasadzie nigdy w przyrodzie, a szczególnie w przyrodzie ożywionej nie obserwujemy całkowitego powrotu do stanu wyjściowego. Istota rozwoju wyższych organizmów, a przede wszystkim człowieka, polega na doskonaleniu się organizmów prowadzącym do uzyskania optymalnej samodzielności osobniczej i przedłużenia istnienia gatunku przez wydanie potomstwa.

ROZWÓJ OSOBNICZY - może być rozpatrywany z wielu punktów widzenia np. rozwoju psychiki, postawy społecznej.

ROZWÓJ FIZYCZNY ( somatyczny lub biologiczny ) - całokształt procesów biologicznych , jakie zachodzą w rozwijającym się organizmie, z wyłączeniem sfery psychicznej.

- jest procesem, a nie stanem, chociaż w określonych okresach ontogenezy można mówić o stanie rozwoju fizycznego.

ASPEKTY ROZWOJU FIZYCZNEGO :

A) JAKOŚCIOWE

1. - wzrastanie - powiększanie się ciała.

- wzrost - zwiększenie się wymiarów i masy tkanek.

- rozplem - mnożenie się liczby komórek na drodze podziału komórek i powielania kwasów dezoksyrybonukleinowych.

2. różnicowanie - doskonalenie struktury (budowy) :

Różnicowanie obejmuje następujące rodzaje zjawisk rozwojowych :

- przebudowę struktur Komorek i tkanek czyli cytogenezę i histogenezę

- grupowanie się tkanek w określone układy i narządy, czyli organogenezę.

- dostrajanie się poszczególnych układów i narządów do pozostałych i formowanie się ogólnych kształtów i proporcji organizmu czyli typogenezę.

3. dojrzewanie - doskonalenie się funkcji.

- specjalizacja - kształtowanie się funkcji układów i narządów.

- integracja - dostrajanie się funkcji w ramach całego organizmu.

4. postęp - doskonalenie organizacji organizmu jako systemu.

B) ILOŚCIOWE:

1. kinetyka rozwoju - jest to poziom na jakim przebiega rozwój danego osobnika, np. niższy, wyższy, normalny.

2. dynamika rozwoju - jest to wielkość przyrostów danej cechy w jednostce czasu, inaczej tempa rozwoju.

3. rozmach - wielkość zmian względem wyjściowej urodzeniowej lub maksymalnej wielkości cechy

4. rytmiczność rozwoju - to różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy.

AKCELERACJA - a antropologii fizycznej ogólnoświatowe zjawisko międzypokoleniowego przyspieszenia całokształtu zjawisk związanych z rozwojem organizmu.

Przykłady akceleracji :

- wcześniejszy zanik migdałków, szyszynki i grasicy.

- w okresie pourodzeniowym obserwuje się tendencje do wcześniejszego wyrzynania się zębów zarówno mlecznych jak i stałych.

- wcześniejsze siadania i stanie dzieci w okresie niemowlęcym oraz lepsze wyniki testów sprawności fizycznej z wyjątkiem mierników wytrzymałości.

- obniżeniu ulega również wiek występowania wielu chorób okresu dziecięcego, co często prowadzi do zmian w ich przebiegu.

- wcześniej mają miejsce zmiany gospodarki hormonalnej

- przesunięcie wieku wystąpienia pierwszej miesiączki w Polsce o 3 lata, z 15-16 lat na 13 rż.

- skok pokwitaniowy wysokości ciała - intensywne tempo wzrastania. Podwyższenie wzrostu ciała i smuklenie sylwetki, a co za tym idzie nasilenie się wad postawy ciała.

- skrócenie morfologicznego okresu dzieciństwa.

- zwiększenie rozbieżności między wiekiem chronologicznym (kalendarzowym), a biologicznym.

Przyczyny powstawania zjawisk akceleracji :

- zjawisko heterozji, korzystne skutki zwiększania różnorodności genetycznej ludzi zawierających małżeństwa, na co wpływ miały masowe ruchy ludności. W większości krajów spowodowane przez czynniki polityczne i ekonomiczne.

- polepszenie poziomu odżywiana się w krajach rozwiniętych nie występuje głów, lub występuje, ale w mniejszym stopniu, w konsekwencji dzieci mogą pełniej realizować program genetyczny.

Zjawiska negatywne wynikające z akceleracji :

- obniżenie wieku dojrzałości płciowej będące sprzeczne z kierunkiem rozwoju ewolucyjnego człowieka.

- szybsza inwolucja układu chłonnego oraz związana z nią zwiększona labilność układu odpornościowego na wpływy środowiska zewnętrznego, co prowadzi do zwiększonej zachorowalności.

- podwyższenie wzrostu ciała i smuklenie sylwetki, a co za tym idzie nasilenie się wad postawy ciała.

- zwiększenie rozbieżności między wiekiem chronologicznym ( kalendarzowym )[słaby miernik rozwoju], a biologicznym.

- skrócenie morfologicznego okresu dzieciństwa, co pociąga za sobą wiele problemów także natury wychowawczej, prawnej i społecznej czemu sprzyja fakt, iż za przyspieszonym rozwojem biologicznym nie nadąża rozwój psychiczny.

DYMORFIZM PŁCIOWY - określony jest chromosomami płciowymi, a realizowany jest przez cały zespół genów kierujących rozwojem, ma on ogromne znaczenie. Dotyczy nie tylko budowy ciała i czynności rozrodczych, lecz całokształtu właściwości organizmu. Np. mężczyźni są przeważnie wyżsi od kobiet, posiadają większą ilość tkanek aktywnych oraz wykazują wyższe spożycie kalorii, kobiety zaś mają większe zasoby tkanki tłuszczowej.

ZDROWIE :

„stan dobrego samopoczucie fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub kalectwa i niepełnosprawności” WHO 1946. Definicja ta uwzględnia następujące płaszczyzny :

- zdrowie fizyczne (somatyczne) - wszystko to, co odnosi się do organizmu człowieka.

- zdrowie psychiczne - którego miarą, zgodnie z tradycyjnym ujęciem, jest stopień interpretacji osobowości. M. Sokołowska podkreśliła, że zdrowie psychiczne stanowi część ogólnego zdrowia i wiąże się z posiadaniem potencjału psychicznego, umiejętnościami oraz podstawami osobistymi i społecznymi, które pozwolą człowiekowi zaspokajać potrzeby, osiągać sukcesy życiowe, czerpać radość i satysfakcję z życia, zwiększać zdolność do rozwoju, radzić sobie ze zmianami i pokonywaniem trudności oraz sprzyjać dobrym relacjom z innymi ludźmi.

- zdrowie społeczne - dotyczy relacji między jednostką a społecznością, pełnienia ról i zadań społecznych wyznaczonych przez proces socjalizacji, jego miarą jest stopień syntonii czyli społecznego współbrzmienia.

- zdrowie duchowe - pojawiło się w literaturze przedmiotowej niedawno, w psychologii zdrowia kształtuje się tendencja do traktowania duchowości jako właściwości (atrybutu) człowieka bez przyjmowania założeń dotyczących istnienia czynników nadprzyrodzonych stanowiących jej źródło.

W naukach o wychowaniu zainteresowanie zdrowiem ukierunkowane jest na pojmowanie zdrowia jako wartości o którą warto zabiegać i na którą należy ukierunkować edukację zdrowotną.

Zdrowie a choroba :

Zdrowie ujmuje się także w kategorii jego zmienności na pewnym kontinuum, co oznacza, że na jednym jego biegunie znajduje się zdrowie a na drugim choroba, miejsce kontinuum zmienia się, zdrowie więc nie jest stanem stałym ani stałym zasobem.

CZŁOWIEK

Choroba --------------------------------------------- zdrowie

Ochrona zdrowia : może być realizowana przez rozwijanie zdolności przystosowawczych ustroju z jednej strony, a eliminowaniem ze środowiska człowieka szkodliwych dla niego czynników, z drugiej; z tych względów nie jest dziś ona jedyną domeną służby zdrowia, ale również wchodzi w zakres działania szeregu instytucji i organizacji o różnych specjalizacjach, a także poszczególnych osób.

W ochronie zdrowia realizowanej przez medycynę można wyróżnić 3 podstawowe kierunki działalności :

1. Najstarszy i wynikający z istoty cierpienia człowieka w czasie choroby, jest to leczenie chorób i łagodzenie ich dolegliwości.

2. Zapobieganie powstawaniu chorób czyli medycyna zapobiegawcza ma na celu niedopuszczenie do powstania choroby, do jej nasilenia lub nawrotu do jej rozpowszechnienia lub przeniesienia z jednego człowieka na drugiego.

3. Medycyna pozytywna, czyli wzmocnienie sił fizycznych i psychicznych człowieka, polega na wzmocnieniu zdrowia człowieka a nie zapobieganiu.

Choroba: polega na zaburzeniu funkcji lub uszkodzeniu struktury organizmu. O Zaistnieniu choroby można mówić wtedy, gdy działanie czynnika chorobotwórczego wywołuje niepożądane objawy, różnice się od czynników zdrowego organizmu. Choroba jest takim stanem organizmu, kiedy to czujemy się źle, a owego złego samopoczucia nie można powiązać z krótkotrwałym przejściowym uwarunkowaniem psychicznym lub bytowym, lecz z dolegliwościami wywołanymi przez zmiany strukturalne lub zmiany czynności organizmu. Przez dolegliwości rozumiemy przy tym doznania, które są przejawem nieprawidłowych zmian struktury organizmu lub zaburzenia regulacji funkcji narządów.

WYKŁAD II

ROZWOJ OSOBNICZY (ONTOGENETYCZNY) CZŁOWIEKA.

Rozwój ontogenetyczny dzielimy na okresy :

1. okres rozwoju wewnątrzczłonowego czyli prenatalnego.

- faza jaja płodowego (trwa 10-14 dni od zapłodnienia, do chwili zagnieżdżenia się zygoty w macicy)

-faza zarodkowa (trwa od 2 do 7 tygodni)

-faza płodu

2) okres rozwoju postnatalnego, czyli po urodzeniu dziecka.

- okres noworodkowy- I miesiąc życia dziecka po urodzeniu (28dni)

- okres niemowlęcy (od 29 dnia życia do 12 miesiąca)

- okres poniemowlęcy, znany okresem wczesnego dzieciństwa (od 1 do 3 roku życia)

- okres przedszkolny (od 3 do 7 roku życia)

- młodszy wiek szkolny ( od 7 do 11 roku życia)

- okres dojrzewania (od 11 do 16 roku życia)

- okres młodzieńczy (trwający od momentu osiągnięcia ostatecznej wysokości ciała, co u kobiet następuje w wieku 18-20 lat, u mężczyzn 20-23 lat)

- okres wieku dorosłego (do 40 roku życiatj do wystąpienia pierwszych objawów starzenia się)

- okres wieku dojrzałego do 60 roku życia tj: do zakończenia funkcji gruczołów płciowych u obu płci, po czym następuje okres starości.

- okres starości :

* przedstarość - od 45 do 59 rż.

* starość - od 60 do 74 rż.

* sędziwość - powyżej 75 rż.

W procesie gastrulacji powstają 3 listki zarodkowe : (dają początek tkankom)

- zewnętrzny (ektoderma )

- wewnętrzny (endoderma)

- pomiędzy nimi mezoderma.

Ektoderma : układ nerwowy i narządy zmysłów, naskórek (zewnętrzna warstwa skóry i związane z nią struktury np. włosy, paznokcie ) przysadka mózgowa.

Mezoderma : szkielet, mięśnie układu krążenia, układ rozrodczy, układ wydalniczy, skóra właściwa (wewnętrzna warstwa skóry), przewód pokarmowy, elementy układu oddechowego.

Endoderma : wyściółka przewodu pokarmowego, gruczoły trawienne, elementy układu oddechowego.

Istotne dla prawidłowego rozwoju zarodka jest wytworzenie błon płodowych, które dostarczają składniki odżywcze, usuwają zużyte produkty i wytwarzają wody płodowe (kosmówkę, owocnię, woreczek żółciowy, owodnię )

Czynniki niekorzystnie wpływające na rozwijający się płód :

- energia promienista - RTG w czasie ciąży jest zabroniona

- substancje chemiczne

- zakażenia wirusowe - szczególnie niebezpieczna dla płodu jest różyczka

- używki - alkohol, nikotyna, narkotyki są całkowicie zakazane.

- leki - bez porozumienia z lekarzem nie wolno zażywać żadnych leków.

- schorzenia marki, takie jak anemia , choroby płuc, serca, nerek - powinny być leczone przed zajściem w ciążę.

- choroby dziedziczne i genetyczne - nie mamy na nie wpływu ( hemofilia, cukrzyca)

Choroby genetyczne:

Grupa chorób wywołana mutacjami w obrębie genu lub genów mających znaczenie dla prawidłowej budowy i czynności organizmu :

Rodzaje :

I ABERACJE CHROMOSOMOWE :

- Zespół Downa

- Zespół Pataua

- Zespół Edwarda

II ZABURZENIA W LICZBIE CHROMOSOMÓW PŁCI

- Zespół Turnera

- Zespół Klinefeltera

- Trisomia Chromosomów X

III DELECJE

- Zespół Kociego Krzyku

- Zespół Wolfa- Hirschhorna

- Zespół Angelmana oraz Pradera - Williego

- Zespół Di George'a

IV MUTACJE PUNKTOWE

- Mukowiscydoza

- Hemofilia

- Dystrofia mięśniowa

- Anemia sierpowata

- Zespół Retta

- Alkaptonuria

V MUTACJE DYNAMICZNE (KODOWANE)

- Zespół Łamliwego Chromosomu X

ZESPÓŁ DOWNA

Osoby z ta wada posiadają cechy charakterystyczne:

mongoidalne rysy twarzy, migdałowaty kształt oczu spowodowany fałdem nad powieka, krótsze kończyny, osłabione napięcia mięśniowe, wystający język, niski wzrost, szczególny układ bruzd na dłoniach, niezborność ruchów i niedorozwój

Zespól Downa wykrywa się metodami diagnostyki prenatalnej.

U osób z zespołem Downa istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia: wad wrodzonych serca, refluksu żołądkowo-przełykowego, nawracających infekcji ucha,

Komfort życia dziecka z zespołem Downa mogą poprawić działania zainicjowane już we wczesnym dzieciństwie tj.: prawidłowa opieka lekarska, akceptacja i zaangażowanie rodziny, edukacja i szkolenie zawodowe.

ZESPÓŁ PATAUA

Zespól wad wrodzonych. Trisomia ta wiąże się z dużym ryzykiem poronienia lub urodzenia martwego dziecka.

Najczęściej spotykane objawy u dzieci urodzonych z zespołem Pataua to:

• niska masa urodzeniowa,

• ubytek skory skalpu (aplazja skory głowy),

• rozszczep warg i/lub podniebienia,

• wady małżowin usznych,

• anomalie kończyn,

• wady sercowo-naczyniowe,

• wady nerek,

• wady rozwojowe mózgowia i cewy nerwowej,

• napady drgawek, przepukliny,

• naczyniaki głównie w okolicy czoła.

DELECJE - typ mutacji genowej dotyczącej zmiany składu nukleotydowego DNA.

ZESPÓŁ KOCIEGO KRZYKU objawia się:

specyficznym rodzajem płaczu noworodka przypominającego miauczenie kota, niepełnosprawnością intelektualna (od lekkiej do głębokiej), jasna karnacja.

MUTACJE PUNKTOWE

MUKOWISCYDOZA (zwłóknienie torbielowate),

choroba polegająca na zaburzeniu wydzielania przez gruczoły zewnątrzwydzielnicze. Jest nieuleczalna.

Schorzenie to najczęściej powoduje zmiany w:

• układzie oddechowym -nawracające zakażenia, które prowadza do uszkodzenia płuc i niewydolności oddechowej

• przewodzie pokarmowym- przewlekły stan zapalny trzustki, prowadzi do uszkodzenia tego narządu i jego niewydolności, a niekiedy także wtórnej cukrzycy.

Powikłania i następstwa Mukowiscydozy :

• Niepłodność - prawie wszyscy mężczyźni są niepłodni wskutek niedrożności nasieniowodów.

• Cukrzyca zwykle dopiero u młodzieży, 10-25% pacjentów powyżej 25 roku życia.

• Niewydolność serca- prawo komorowa, zaburzenia rytmu,

• Marskość wątroby - u 5% chorych na mukowiscydozę.

Leczenie jest wyłącznie objawowe.

Leczenie objawów ze strony układu oddechowego :

- antybiotykoterapia.

- inhalacje.

- fizykoterapia.

- sport.

- terapia tlenowa.

- przeszczep płuc.

OKRES NOWORODKOWY :

Po urodzeniu dziecko poddawane jest badaniu, w którym ocenia się jego stan biologiczny czyli działanie :

• Układu oddechowego

• Układu krążenia

• Układu nerwowego

Skala Apgar : skala ta pozwala ocenić pięć podstawowych funkcji noworodka :

1. Czynność serca (0-2pkt)

2. Oddychanie (0-2pkt)

3. Napięcie mięśni (0-2pkt)

4. Reakcja na bodźce (0-2pkt)

5. Barwa skóry(0-2pkt)

Rozwój noworodka i jego potrzeby : noworodek nie posiada jeszcze tak dobrze wyspecjalizowanej regulacji cieplnej, różnica temperatur pomiędzy ciałem matki a środowiskiem wynosi 15 stopni. Przy czym dziecka nie ma doświadczeń z wahaniami ciepłoty otoczenia.

Utrata wagi o 10% urodzeniowej masy ciała, strata ta wyrównuje się w ciągu kilku dni. W przypadku jeśli do 10 dnia życia masa ciała nie wyrówna się konieczna jest konsultacja medyczna, gdyż może to wskazywać na proces chorobowy lub inne zaburzenia rozwoju.

- żółtaczka fizjologiczna trwająca 3 doby.

- napięcie mięsni dobre- ruchy kończyn nie skoordynowane.

- oddech równy regularny.

- dobre odruchy ssania i połykania.

- sen ok. 20-21 h na dobę.

- pierwszy stolec (smółka) ok. 5 razy na dobę.

- głód, pragnienie, stolec, mocz sygnalizuje płaczem.

- słaba odporność.

W momencie urodzenia dziecko wykazuje niski stopień rozwoju motorycznego. Wyposażone jest w pewną liczbę odruchów bezwarunkowych (wrodzonych) :

I grupa - odruchy podtrzymujące podstawowe funkcje życiowe :

• Oddychania

• Ssania

• Połykania

• Krzyku

• Kichania

• Czkawki

• Zwężania źrenicy

II grupę stanowią odruchy dające początek powstawaniu odruchów warunkowych i będące podstawą dla dalszych etapów rozwoju motorycznego :

• Zaciskanie dłoni pod wpływem podrażnienia jej wewnętrznej powierzchni.

• Odruch naprzemiennego stawiania nóg przy dotykaniu stopami płaszczyzny.

• Odruch pełzania - wykonywanie w pozycji leżącej naprzemiennych ruchów przypominających pełzanie.

III grupę stanowią odruchy stanowiące ewolucyjną pozostałośc po przodkach :

• Odruch pływania

• Odruch Moro - dziecko wykonuje ramionami najpierw ruch rozrzucenia na boki a następnie przywiedzenia (obejmowania) połączonego z odruchem zaciskania dłoni. Służy on chwytaniu się matki. Zanika po 3-5 msc.

• Odruch Babińskiego - wyprost palucha i rozstawienie pozostałych palców po podrażnieniu stopy.

Okres noworodkowy kończy się wraz z odpadnięciem pępowiny i zagojeniem rany pępkowej, ustąpieniem wpływów hormonalnych matki i przystosowaniu do nowych warunków życia.

KARMIENIE NOWORODKA:

Najkorzystniejszą formą karmienia dziecka jest karmienie piersią, na żądanie dziecka,

Matka pozostały pokarm musi odciągać wyparzonym laktatorem.

Po karmieniu należy dziecko podnieść do pionowej postawy, aby umożliwić odbicie połkniętego powietrza, podczas jedzenia.

HIGIENA NOWORODKA

• Kąpiel 1 raz dziennie wieczorem przed snem, przed ostatnim karmieniem i opatrunek na pępowinę, skórę natłuszczać oliwką dla dzieci.

• Po każdym oddaniu stolca, należy okolice intymne dziecka przetrzeć chusteczką nawilżająca, użyć zasypki

POTRZEBY NOWORODKA:

Fizjologiczne :

Karmienie na żądanie dziecka

Dbanie o pielęgnacje skóry- częste przewijanie, by nie doszło do odparzeń skóry, zapobieganie wystąpieniu ciemieniuchy - codzienna kąpiel.

Nie przegrzewać dziecka - zapewnienie odpowiedniego ubrania.

Psychiczne:

Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa w trakcie wykonywania wszystkich czynności karmienia, pielęgnacji.

Obecność matki i ojca -kontakt poprzez noszenie, przytulanie, mówienie do niego.

Potrzeba kontaktu - zmieniać położenie ciała dziecka,

W tym okresie następuje intensywny rozwój, który wiąże się także z przybieraniem masy ciała, a także jego wzrostu.

Rozwój psychomotoryczny :

1-3 m.ż - niemowlę zaczyna podnosić głowę, uśmiecha się na głos na widok matki.

2-3 mż - dziecko zaczyna wydawać dźwięki określane jako gaworzenie

3-4 mż - dziecko zaczyna podnosić główkę w pozycji leżącej, na brzuchu.

3-5 mż - leżąc, wykonuje obrót wokół własnej osi.

4-5 mż - niemowlę zaczyna interesować się intensywnie zabawkami, zaczyna je chwytać.

5-6 mż - niemowlę obraca się samodzielnie na brzuchu.

6-7 mż - dziecko zaczyna siadać.

7-8 mż - niemowlę raczkuje

8-9 mż- dziecko zaczyna chwytać palcami.

9-10 mż - dziecko stopniowo przyjmuje postawę stojącą.

10-11 mż - z pomocą osób trzecich zaczyna stawiać pierwsze kroki.

12-13 mż - dziecko samodzielnie chodzi.

UZĘBIENIE

W 6 mż - pokazują siekacze dolne i górne.

W 11 mż - dziecko posiada 5 zębów mlecznych.

KSZTAŁTOWANIE MOWY - kształtuje się pod wpływem zmiany uczuciowej tonacji głosu (krzyk, gruchanie, gaworzenie, sylaby, 1-2 proste słowa), kontakty z dorosłymi mają bardzo pozytywny wpływ.

Następuje intensywny rozwój zmysłów :

• Rozwój uczucia bólu

• Wrażliwość na dotyk, uścisk, ciepło, zimno

• Smak

• Węch

• Wzrok

• Słuch

• Istotna jest więź emocjonalna

• Częste bodźce słowne i przedmiotowe sprzyjają temu rozwojowi.

Od ok 3 mż wzrasta własna odporność, jednak wciąż jest jeszcze słaba, stąd istotne jest zapobieganie infekcjom, a także szczepienia ochronne.

Istotne jest zapobieganie i wykrywanie wad rozwojowych - częste wizyty u lekarza

Podawanie witaminy :

• D3 od 1 dnia życia do 2 rż

• K od 2 tygodnia życia do ukończenia 3 mż (gdy karmione mlekiem matki)

POTRZEBY NIEMOWLĘCIA

Potrzeby fizjologiczne :

- odzywiania - karmienie piersią najlepiej do 6 mż stopniowo należy wprowadzić zróżnicowane pokarmy- od 4mż. Pokarm papkowaty, herbatki ziołowe w zależności od wieku, podobnie soki, owoce, zupki.

- snu - zmniejsza się w 6 mż do 18 h na dobę

- wydalania - należy często zmieniać pieluchy, dbać by skora nie odparzała się.

- dbanie o prawidłową temp. W pomieszczeniu - nie należy przegrzewać dziecka ani wychładzać.

Potrzeby bliskości, bezpieczeństwa, miłości, potrzeba alienacji - wspomaga proces kształtowania mowy. Więź emocjonalna nie powinna ograniczać się tylko do przytulania, noszenia ale także istotne jest mówienie do dziecka.

- należy dbać o zdrowie dziecka - szczepienia ochronne wg. kalendarza.

Potrzeba ruchu - w tym okresie znacznie wzrasta należy dbać o bezpieczeństwo dziecka, nie sadzać za wcześnie, warto zaczekać aby dziecko rozwijało się zgodnie z czasem rozwojowym i tempem.

OKRES PONIEMOWLĘCY

• Zmniejszone tempo przyrostu wagi i wzrostu

• Zmiana postawy ciała - zmienia się przodowy gięcie kręgosłupa w części lędźwiowej.

• Pozorne płaskostopie.

• W 1-3 rż - wykształca się świadome oddawanie kału i moczu.

• W 2-3 rż - dziecko posiada wszystkie zęby mleczne

• Doskonali się sprawność ruchowa

• Wykształca się potrzeba ciągłych wrażeń, dostarczania nowych bodźców

• Rośnie sprawność manipulacyjna.

• Wzrasta stopien samodzielności.

• Narasta również negatywizm

• Zmienność uczuciowa - od śmiechu do płaczu

• Dziecko uczy się poprzez zabawę - wzrasta egocentryzm i upór

• W 2 rż dziecko zaczyna interesować się rówieśnikami i odczuwa potrzebę wspólnej zabawy

• Doskonali się mowa

• Zwiększona liczba kontaktów sprzyja zakażeniom stad ważne są szczepienia

• Jest to okres który ze względu na duża ruchliwość dziecka sprzyja wypadkom, urazom, oparzeniom, stąd należy zachowywać szczególną ostrożność.

• Doskonali się koordynacja wzrokowo- ruchowa

POTRZEBY DZIECKA

Fizjologiczne

- odżywiania - warto dbać o regularne posiłki, jednak nie zmuszać do jedzenia.

- przy zaspokajaniu potrzeby wydalania warto kierować się cierpliwością.

- należy pamiętać o odpowiedniej organizacji dnia dziecka (zabawa, sen, spacer, na świeżym powietrzu)

Bezpieczeństwa, miłości, afiliacji.

- realizowanie potrzeb psychicznych, gdyż występuje u dziecka duża zmienność uczuciowa.

- stworzenie możliwości interakcji z rówieśnikami.

- zapewnienie odpowiednich zabawek, które będą wspierały koordynację wzrokowo-ruchową.

Potrzeby poznawcze

- dostarczanie bodźców rozwijających zdolności poznawcze dziecka.

OKRES PRZEDSZKOLNY

• Wzrasta siła mięśniowa i sprawnośc ruchowa

• Stopy dziecka SA w pełni ukształtowane (wyodrębnione sklepienie stopy)

• Od 6-7 rż rozpoczyna się zmiana uzębienia z mlecznego na stałe

• Ok. 7 rż dojrzałość odpornościowa

• Wzrasta jego ruchliwość

• Wzrasta potrzeba nawiązywania kontaktów rówieśniczych

• Zabawki wspierają rozwój dziecka

• W 4 rż dziecko wykazuje zainteresowanie i chęć rysowania.

• W 7 rż dziecko próbuje liczyć i czytać.

• Stopniowo dziecko uczy się umiejętności społecznych, choć nadal zaznacza się egocentryzm

• Od 5 rż dziecko zaczyna stawiać pytania, jest ciekawe świata, rozwija się wyobraźnia.

• W 7 rż u dziecka wydłuża się czas skupienia, koncentracji uwagi.

• Dziecko spożywa 4-5 posiłków na dobę

• Kształtują się nawyki, zachowania, potrzeby

• Rozwija się osobowość

• Ustalenie dojrzałości szkolnej (badania lekarskie)

• Dziecko uczy się rezygnacji z zachcianek

• Uczy się nawyków higienicznych

• Uczy się zasad, norm.

POTRZEBY DZIECKA

Fizjologiczne

- odżywiania - dbać o regularność posiłków, powinny być one urozmaicone i przygotowane zawsze ze świeżych produktów.

- wydalania - kształtować zasady higieny.

- snu - należy dbać o wypoczynek dziecka.

Psychiczne

- bliskości, bezpieczeństwa

- uznania

- osiągnięć

- kontakt z rodzicami - werbalne i niewerbalne okazywanie uczuć

Poznawcze

- wyrabianie u dziecka zaciekawienia

- kształtowanie sytuacji, w których dziecko będzie moglo wykazać się sprawnością ruchowa, intelektualna, spoleczną, towarzyska

- uczyc praca, zabawą zespołową, jednak istotne jest dostosowanie wymagań do możliwości

- dostarczanie pozytywnych wzorców.

MŁODSZY WIEK SZKOLNY

• Obserwuje się harmonijną budowę ciała

• Występuje dobra koordynacja ruchowa oraz dobra sprawność fizyczna

• Duża wydolność organizmu

• Dziecko rzadziej choruje

• U dzieci w tym wieku obserwuje się dużą chłonność umysłową

• Dzieci posiadają sprawną pamięć - uczą się szybciej

• Nawiązują poprawne kontakty z rówieśnikami i dorosłymi

• W tym okresie ocenia się dojrzałość szkolną - poprzez m.in. dokonanie badania narządów zmysłów

POJAWIENIE SIĘ NOWYCH POTRZEB

Rozwijają się postawy i ocena charakteru - należy dziecku dostarczyć sytuacji, aby mogło wykazać się odpowiednią postawą i dokonać oceny samego siebie.

Dziecko potrzebuje czasu, by zaadaptować się do nowych warunków, stąd należy uczyć dziecko jak należy zachowywać się np. w klasie szkolnej, jakie obowiązują tam zasady, czego się oczekuje od innych i jakie są warunki. To pozwala dziecku zapewnić poczucie bezpieczeństwa, akceptacji i przynależności

NASTĘPUJE AKCELERACJA ROZWOJU

U chłopców

11 rż - przyspieszony rozrost

11 rż - powiększenie jąder i prącia

11-12 rż - rozrost prostaty

12-14 rż - maksymalny skok wzrostu

14 rż - rozwój prącia i pomarszczona moszna wzwody i polucje nocne.

U dziewcząt

Powyżej 9 rż - rozrost ciała

9-10, 5 rż - rozrost miednicy i tkanki tłuszczowej

10-11 rż - rozwój sutków

10-11 rż - pojawia się owłosienie łonowe

10-11 rż - rozwój narządów płciowych.

DOJRZEWANIE CHARAKTERYZUJE :

• Chwiejność psychiczna

• Zmęczenie

• Trudności w nauce

• Duża pobudliwość nerwowa

• Szukanie własnej drogi (odrzucanie poglądów świata dorosłych)

• Fascynacja płcią przeciwną

• Pokazywanie swojej dojrzałości

• U chłopców nasilone napięcie seksualne

• U dziewcząt - potrzeba więzi uczuciowej, przyjaźni, miłości.

• Rozwój intensywny myślenia

• Obniżona odporność

• Pierwsze kontakty seksualne - ryzyko patologii w tej płaszczyźnie.

POTRZEBY W OKRESIE ADOLESCENCJI :

1. Bardzo istotne są potrzeby poznawcze - stąd warto włączyć w tym zakresie pedagogów, wychowawców.

2. Istotne jest właściwe wykorzystanie znaczenia grupy rówieśniczej - mogą tworzyć subkultury.

3. Potrzeba właściwych wzorców

4. Potrzeba opanowania umiejętności organizowania czasu wolnego

5. Potrzeba uspołecznienia.

6. Potrzeba indywidualizacji procesu nauczania i kształcenia

7. Ważne są również potrzeby psychiczne:

- bezpieczeństwa

- przynależności

- akceptacji

- przyjaźni, miłości

8. Kształtowanie osobowości

9. Rozwój moralny

WSKAZÓWKI DLA RODZICÓW I NAUCZYCIELI :

- należy zadbać o pogodną atmosferę w domu.

- nie ulegać dziecku we wszystkim, jednak pozwolić mu na autonomię i nie wymagać czegoś, co jest ponad jego siły i możliwości

- przestrzegać planu dnia dziecka

- chwalić, a nie tylko ganić

- stwarzać sytuacje w których dziecko wykaże się samodzielnością, odwagą, zaradnością.

- nie izolować, przyzwyczajać na kontakty z innymi.

- cierpliwość, zrównoważenie, wewnętrzny spokój opiekunów i wychowawców.

WYKŁAD III

KRYTERIA OCENY ROZWOJU DZIECI I MŁODZIEŻY

Dziecko w wieku szkolnym powinno być oceniane pod względem rozwoju fizycznego i psychicznego min.raz w roku. W tym celu porównuje się wiek kalendarzowy i wiek rozwojowy dziecka :

Wiek kalendarzowy - jest to liczba lat, miesięcy i dni w życiu postnatalnym, jakie upłynęły od dnia urodzenia danego osobnika.

Wiek rozwojowy - jest to wiek dziecka wyrażony w jednostkach czasu odpowiadających pewnym etapom w rozwoju odpowiednich układów ustroju.

KONTROLA ROZWOJU DZIECI I MŁODZIEŻY UWZGLĘDNIA :

• Metody pomiarowe : „(tj pomiar wielkości, masy ciała, pomiar składników tkankowych, testy funkcjonowania narządów, testy psychomotoryczne) dotyczą one oceny umiejętności i predyspozycji ruchowych i psychicznych.

• Normy (wielkości standardowe) będące biologicznym odniesieniem badanego dziecka do wielkości przeciętnych uważanych za prawidłowe, a także skale odchyleń od tych wielkości przeciętnych.

METODY OCENY - oparte na konkretnych normach, ułatwiające ocenę rozwoju wraz z jego dynamiką tj tabele, siatki centylowe, skorelowane cechy, morfogramy - graficzne obrazy średnich arytmetycznych wielu cech w kolejnych latach życia.

ZASADY OBOWIĄZUJĄCE PRZY OCENIE I KONTROLI :

1. Należy stosować wobec dziecka zawsze te same metody zarówno pomiarowe jak i kontrolne

2. Oceny najlepiej jest dokonywać w h 7 - 12 rano.

3. Należy stosować zasadę częstości tych badań dla wieku

4. Zawsze w odpowiednim pomieszczeniu i zawsze indywidualnie

5. Przy ocenie wyników kontroli należy wziąć pod uwagę rodziców, tryb życia, ruch, sport, warunki bytowe, atmosferę domową, przebyte choroby.

6. Badać wszystkie dzieci bez wyjątku.

TECHNIKI I RODZAJE POMIARÓW :

Pomiar wysokości ciała - wykonujemy przy użyciu antropometru lub wzrostomierza przy wagach lekarskich. Mierzy się od szczytu głowy do płaszczyzny na której dziecko stoi - dziecko stoi przodem do wzrostomierza.

Pomiar obwodu - z wykorzystaniem specjalnej taśmy lub taśmy krawieckiej :

- obwód klatki piersiowej - taśma w punkcie zrostu mostka z wyrostkiem mieczykowatym (pomiar na wdechu), u dzieci z obfitym biustem taśma poniżej biustu.

-obwód głowy

Obwód kończyn (udo, ramię)

Pomiary szerokościowe - z użyciem cyrkla kabłąkowego dużego

- Szerokość barków

- Szerokość bioder

- Szerokość klatki piersiowej

Pomiar fałdów skórno - tłuszczowych - z zastosowaniem fałdomierza wynik odczytuje się na suwaku fałdomierza

Pomiar ciężaru ciała dokonujemy :

- na wadze lekarskiej

- najlepiej w porze porannej

- dziecko tylko w bieliźnie

- do 18 m - na wadze niemowlęcej

Pomiar pojemności życiowej płuc :

- mierzymy spirometrem powietrznym

- przed pomiarem dziecko siada

- do ust podawana jest szklana końcówka na moment, aby się oswoiło

- po ustawieniu spirometru dziecko wykonuje maksymalny wdech

NORMY I METODY OCENY ROZWOJU FIZYCZNEGO :

Pomiary krążenia :

- RR („ciśnienie krwi)

- tętno na tętnicy promieniowej przez 1 min.

- liczba oddechów

Metoda siatek centylowych - w postaci tabel lub tzw siatek centylowych. Siatki te ułatwiają ocenę rozwoju dziecka, pozwalają wykluczyć dzieci z zaburzeniami i skierować je do lekarza.

Metoda skorelowanych cech - daje możliwość oceny wzrostu masy ciała oraz uchwycenie proporcji dwóch cech do wielkości. Metoda ta oparta jest na zapisaniu w oparciu o siatku graficzne z uwzględnieniem płci (chłopcy i dziewczynki)

Ocena rozwoju fizycznego na tle cech rodziców.

Dzięki siatkom graficznym można ustalić czy waga ciała jest właściwa do odpowiedniego wzrostu.

Ocena wzrostu ciała:

• Pomiar grubości tkanki tłuszczowej (falomierzem)

• Lub za pomocą siatek centylowych

OCENA POSTAWY CIAŁA :

Metoda sylwetkowa - porównanie się sylwetek dziecka, tzn stopień nasilenia krzywizn - lordoza, kifoza oraz ustawienie głowy, brzucha i barków.

Metoda punktowa - polega na przydzieleniu punktór karnych

• Postawa b dobra 0-4 pkt

• Postawa zła 9-11 pkt

• Postawa b zła 13-16 pkt

NORMY I METODY OCENY ROZWOJU PSYCHIMOTORYCZNEGO

Testy Oziereckiego (4-6 rż)

Ocena siły mięśniowej - pomiar siły mięśniowej rąk z wykorzystaniem dynamometru (odczytuje się sumę wyników obu rąk) następnie wynik odczytywany jest z siatek centylowych (oddzielnie dla chł i dziewcząt)

Pomiar siły mięśniowej dynamicznej - czas zwisu na drążku, na ugiętych konczynach. Im dłuższy czas zwisu tym lepszy wynik ( mierzony stoperem). Wynik odczytuje się z siatek centylowych.

Pomiar siły eksplozywnej kończyn górnych - jest to średni wynik 3 rzutów piłeczką palantową, wynik z siatek centylowych

Pomiar siły eksplozywnej kończyn dolnych - dziecko kuca i wykonuje wyskok z wyprostowaną kończyną górną, bokiem )

OCENA ZWINNOŚCI I GIBKOŚCI I RÓWNOWAGI

Zwinność - bieg przy okrążaniu chorągiewek trzy razy, nauczyciel mierzy czas. Im czas krótszy tym wynik i zwinność lepsza (odczytujemy z siatek centylowych)

Gibkość kręgosłupa - pomiar dokonywany jest w wyproście kręgosłupa i drugi przy skłonie przyrządem

Pomiar równowagi obrotowej - mierzymy liczbę obrotów przy zasłoniętych oczach w kole o średnicy 50 cm, wynik odczytujemy z siatek centylowych

Ocena wytrzymałości za pomocą testu Barpeego

Ocena innych aparatów motoryczności - szybkości, koordynacji i dokładności ruchów.

NORMY I METODY OCENY WIEKU ROZWOJOWEGO

Wiek sylwetki - ocena na podstawie kształtowania się proporcji ciała

Wiek cech płciowych - (ocena dojrzałości płciowej) - na podstawie pięciostopniowej skali rozwoju cech płciowych

I - brak zmian dojrzewania

II, III, IV - pośredni

V - pełny rozwój danej cechy.

normy i metody oceny wieku rozwojowego
1) wiek sylwetki - kształtowanie się proporcji ciała
2)wiek kostny
3)wiek zębowy
4) wiek cech płciowych : I etap - brak znamion dojrzewania; II, III, IV etap - znamiona pośrednie; V etap - pełny rozwój danej cechy

ZJAWISKA FIZJOPATOLOGII ROZWOJU

• Zaburzenia o lżejszym przebiegu

• Utrudniają funkcjonowanie jednostki

• Mogą pojawić się w różnych okresach przy braku działań mogą się pogłębiać [ działania korekcyjne, by zapobiec]
  

karłowatość , gigantyzm (akromegalia u dorosłych) - zaburzenia pracy przysadki mózgowej ( zbyt duże lub zbyt małe ilości produkowanych hormonów)

otyłość :
1) metaboliczna - podatność organizmu, hormony i zła przemiana materii
2) regulacyjna - przejadanie się i brak ruchu
przyczyny :
- nieprawidłowe odżywianie ( mało owoców, warzyw, nabiału, mięsa)
- ograniczenie działania lub czynnościowe uszkodzenie układu hormonalnego, urazy psychiczne, nerwice, predyspozycje do ucieczki w jedzenie
- niechęć do wysiłku fizycznego

konsekwencje otyłości :

a)kompleksy, nerwice, konflikty
b) obciążenia układu krążenia
c) mniejsza odporność= infekcje dróg oddechowych
d) mała sprawność fizyczna ( wady postawy)
e)krótsze życie, załamanie psychiczne, trudności szkolne
f) cukrzyca

leczenie :

- najlepiej przeprowadzić je przed okresem dojrzewania
- należy zadbać o prawidłowy bilans energetyczny
- dieta niskokaloryczna ( bez makaronów, kasz, pieczywa, słodyczy, fast foodów, coca-coli)
- spożywanie potraw lekkostrawnych : gotowanych, bogatych w białko i witaminy
- ruch i prawidłowy rozkład dnia
- urozmaicanie zajęć, by zachęcić do wysiłku fizycznego

Przyczyny niedowagi :
* nieprawidłowe odżywianie, niedobór posiłków
* niehigieniczny tryb życia
*brak łaknienia
*pasożyty bytujące w przewodzie pokarmowym
*choroby o ciężkim przebiegu
*cechy dziedziczne i osobnicze
*zaburzenia hormonalne

Konsekwencje:
* kompleksy
* słabość fizyczna
* konflikty z otoczeniem
*nerwice
* trudności w trawieniu
* niedotlenienie (omdlenia)

Zaburzenia dojrzewania płciowego

Przedwczesne	Opóźnione
Zaburzenia hormonalne
Problemy z popędem seksualnym (chłopcy)	Małe genitalia
Dzieci pewne siebie (chł. I dziewczyny)	Małe piersi
Skutek : KOMPLEKSY

POMOC-> poradnia endokrynologiczna, pomoc pedagogiczna i psychologiczna

Wady postawy i budowy ciała
najczęstsze wady postawy :

1. Plecy okrągłe -charakterystyczne dla dzieci, które się garbią

2. Plecy wklęsłe - głównie w odcinku lędźwiowym; mięśnie brzucha i pośladków osiągają duże rozmiary

3. Plecy wklęsło- okrągłe - połączenie dwóch wad

4. Plecy płaskie - spłaszczenie obu krzywizn

Boczne skrzywienia kręgosłupa (skoliozy)

- idiopatyczne
- rozwojowe
- prawostronne piersiowe

Przyczyny :
* krzywica, niedowłady , poparzenia
*dziecięce porażenie mózgowe
*uraz kręgosłupa, żeber
* gruźlica płuc, zapalenia opłucnej
*anomalie kończyn dolnych
* choroba Heinego - Medina

Przyczyny wad postawy :
* nieprawidłowości układu kostnego
* przebyte choroby
* zła postawa
* używki
*praca dzieci wiejskich

PŁASKOSTOPIE

Do 3 roku życia występuje fizjologicznie :
podłużne - dotyczy wewnętrznej strony stopy
poprzeczne - tuż za palcami , wzniesienie skórne

Przyczyny płaskostopia:
* siedzący tryb życia
* niska aktywność fizyczna
* nieprawidłowa postawa podczas siedzenia w szkole, pracy
* aktywność ruchowa nieadekwatna do rozwoju ontogenetycznego

Objawy :
- ból przy długim chodzeniu i staniu
- pieczenie stóp
- trudności w chodzeniu, staniu, pracy

Leczenie :
* systematyczne ćwiczenie na wałeczkach
* rower, basen, biegi , skoki
* wygodne buty, wkładki ortopedyczne
* chodzenie na palcach

WADY WZROKU

1. Krótkowzroczność

2. Nadwzroczność

3. Astygmatyzm

4. Zez - tzw. Uciekające oczy ( wynik niedowładu, paraliżu, gałek ocznych bądź wynik urazu okołoporodowego albo niewyrównania wad

Leczenie :
* zabiegi operacyjne
*szkła korekcyjne
*ćwiczenia w poradniach okulistycznych

Daltonizm - dotyczy głównie mężczyzn

Zapobieganie wadom wzroku :

- dobre oświetlenie
- okresowe badania u okulisty
- wczesna korekta

ZABURZENIA WYMOWY I GŁOSU

• Seplenienie

• Reranie

• Łęłanie

• Gęganie

• Bezdźwięczność

• Mowa nosowa

Leczenie : operacyjnie lub poprzez ćwiczenia korekcyjne u logopedy

Przyczyny wad wymowy :
* niepełnosprawność intelektualna i wady układu nerwowego
* zaburzenia oddychania
*zanurzenia czynności krtani
* zła drożność przewodów nosowych
*zmiany anatomiczne zgryzu
* upośledzenie słuchu
*zła wymowa rodziców

Zapobieganie :

1. Usuwanie przyczyn organicznych (wrodzonych)

2. Ćwiczenia ortofoniczne (doskonalenie mowy)

3. Przestrzeganie prawidłowiej wymowy

4. Korekcja do 10 roku życia ( lekarz, logopeda, rodzice, szkoła)

JĄKANIE - gł. chłopcy w przedziale wiekowym 6-12 lat

- organiczne -zmiany w obrębie mózgu
- czynnościowe : a) rozwojowe - 3 rok życia : pocz.szkoły, okres adolescencji
b) urazowe - po silnym stresie, lęku
u dorosłych : zmiany w układzie nerwowym lub zaniedbanie

ZABURZENIA SŁUCHU :

- niedosłyszenie
- głuchota
- głuchoniemota

a) agramatyzm - niezdolność do układania poprawnie zdań

b) agrafia - niemożność pisania

c)dysgrafia - trudność wypowiadania myśli

d) dysleksja - utrudnia czytanie : nie odróżnianie d-t, p-b, c-dz, m-n.

---