1. Rozumowanie indukcyjne - od szczegółowych obserwacji do ogólnych prawidłowości

Rozumowanie dedukcyjne - od tego co ogólne do tego co szczegółowe

2. PARADYGMATY - układy odniesienia

1. Pozytywistyczny - można w sposób naukowy odkryć reguły rządzące życiem społecznym

2. Makroteoria - zajmuje się wielkimi, zagregowanymi bytami społecznymi, albo nawet całymi społeczeństwami

3. Mikroteoria - problemy życia społecznego na poziomie jednostek lub małych grup

4. Paradygmat konfliktu - Karol Marks - zachowania społeczne mogą być postrzegane jako proces, w którym stale dochodzi do konfliktu - prób zdominowania innych i uniknięcia cudzej dominacji; gdy różne grupy mają przeciwstawne interesy

5. Symboliczny interakcjonizm - jednostki osiągają wzajemne porozumienie poprzez użycie języka i innych podobnych systemów; jak uznawane znaczenia i wzorce społeczne są rozwijane w toku społecznej interakcji

6. Etnometodologia - ludzie nieprzerwanie próbują zrozumieć życie, którego doświadczają; każdy działa jak badacz społeczny

7. Funkcjonalizm strukturalny - byt społeczny, taki jak organizacja lub całe społeczeństwo, może być postrzegany jako organizm. Podobnie jak inne organizmy, system społeczny składa się z części, z których każda przyczynia się do funkcjonowania całości

8. Paradygmaty feministyczne - różnice między płciami i w jaki sposób te różnice wiążą się z resztą społecznej organizacji; wskazują ograniczenia w badaniu i rozumieniu innych aspektów życia społecznego; dotychczasowe wyobrażenia rzeczywistości społecznej często wynikały z doświadczenia mężczyzn i dodatkowo je wzmacniały

3. Debriefing - sesja poeksperymentalna z badanymi, mająca na celu zidentyfikowanie i skorygowanie wszystkich problemów, które wynikają z uczestnictwa w eksperymencie.

4. Cele badań:

1. Eksploracja - próba wstępnego, ogólnego zrozumienia jakiegoś zjawiska

2. Opis - dokładne sprawozdanie i pomiar cech badanej populacji albo zjawiska; „jak jest?”

3. Wyjaśnianie - odkrywanie i opisywanie związków między różnymi aspektami zjawiska; „dlaczego?”

5. Kryteria nomotetycznej przyczynowości:

1. Zmienne muszą być skorelowane -dopóki nie stwierdzimy że zmienne są skorelowane nie możemy powiedzieć, że istnieje między nimi jakakolwiek zależność przyczynowa

2. kolejność występowania - nie możemy powiedzieć, że występuje zależność przyczynowa, jeśli przyczyna nie występuje w czasie przed skutkiem.

3. Nie ma pozorności - skutek nie może być wyjaśniany w kategoriach jakiejś trzeciej zmiennej. Zależność pozorna - im więcej mułów, tym mniej osób z doktoratem (trzecia zmienna: otoczenie); im większy rozmiar obuwia tym większe zdolności matematyczne (trzecia zmienna: wiek)

6. Błędne kryteria nomotetycznej przyczynowości (czego nie mają na myśli badacze społeczni, kiedy mówią o związku przyczynowym)

1. Pełna przyczynowość - wyjaśnienie idiograficzne jest relatywnie całościowe, natomiast nomotetyczne, opierające się na prawdopodobieństwie, jest zazwyczaj niekompletne; coś jest jedną z przyczyn, a nie jedyną

2. Przypadek wyjątkowy - wyjątki nie podważają prawdziwości związku; wyjątkowe przypadki nie mogą być podstawą do odrzucenia zależności

3. Większość przypadków - związek przyczynowy może być prawdziwy, nawet jeśli nie odnosi się do większości przypadków

7. Przyczyny konieczne i wystarczające

1. Przyczyna konieczna - warunek, który MUSI być spełniony, aby nastąpił określony skutek

2. Przyczyna wystarczająca - warunek, który jeżeli zostanie spełniony, gwarantuje oczekiwany skutek (nie jest jedyną możliwą przyczyną danego skutku)

8. Jednostki analizy - kto lub co ma być poddawane badaniu; te przedmioty, które badamy, aby stworzyć ich syntetyczny opis oraz wyjaśnić różnice między nimi

1. Jednostki indywidualne - po zbadaniu agregujemy indywidualne jednostki i formułujemy uogólnienia dotyczące populacji, do której należą

2. Grupy - grupa traktowana jako pojedynczy byt

3. Organizacje -

4. Interakcje społeczne - zamiast analizy jednostek ludzkich, to co się dzieje między nimi

5. Wytwory społeczne - wytwory istot społecznych lub ich zachowań (konkretne przedmioty - książki, wiersze, obrazy, dowcipy, odkrycia naukowe)

9. błędne wnioskowanie o jednostkach analizy

1. błąd ekologiczny - założenie, że to czego dowiadujemy się o jednostce zbiorowej („ekologicznej”), mówi nam coś także o pojedynczych elementach, z których się ona składa; dotyczy pomieszania jednostek analizy w taki sposób, że wnioski

dotyczące jednostek indywidualnych opieramy na obserwacjach grup.

2. Redukcjonizm - próbuje tłumaczyć zjawiska przy użyciu wąskiego zbioru pojęć lub pojęć niższego poziomu (wyjaśnienia są zbyt ograniczone); sugeruje że pewne jednostki analizy lub zmienne są istotniejsze niż inne; nie można badać tylko jednej przyczyny, wtedy to będzie redukcjonizm; gdy użyjemy niewłaściwych jednostek analizy

/socjobiologia - wszystkie zjawiska społeczne mogą zostać wytłumaczone w kategoriach biologicznych/

10. Badania przekrojowe - składają się z obserwacji próby czy przekroju jakiejś populacji lub zjawiska, zebranych w jednym punkcie w czasie (badania eksploracyjne i opisowe są często przekrojowe); jak zrobienie zdjęcia

11. Badania dynamiczne- obserwacja tego samego zjawiska przez dłuższy czas; dokonujemy więcej niż 1 pomiaru za każdym razem, uwzględniając przynajmniej część tych samych zmiennych, po to by uchwycić zmianę społeczną w zbiorowości

1. Badania trendów - koncentrują się na zmianach w czasie wewnątrz jakiejś populacji

2. Badania kohort demograficznych - analiza zmian zachodzących w poszczególnych populacjach (kohortach demograficznych); najczęściej kohorta to grupa wiekowa; przykład - seria ogólnokrajowych sondaży, przeprowadzanych co ok. 20 lat w celu zbadania postaw kohorty ludzi urodzonych w czasie II wojny światowej wobec zaangażowania się Stanów Zjednoczonych w politykę międzynarodową

3. Badania panelowe - dotyczą za każdym razem tego samego zbioru ludzi; problem wycierania się panelu - niektórzy respondenci biorący udział w pierwszej fali badań mogą nie uczestniczy w późniejszych falach, ci którzy wypadli z badań, mogą nie być typowi, przez co wyniki badań zostaną zafałszowane

12. 4 etapy procesu badawczego:

1. Konceptualizacja - wyznaczanie zmiennych i korelacji między nimi, określenie przedmiotu badania i populacji; teza postawiona na etapie konceptualizacji musi być falsyfikowana

2. Operacjonalizacja - jak będziemy przeprowadzać badanie? Jak sfalsyfikować postawione na etapie konceptualizacji tezy? Wybór technik badawczych

3. Pomiar - dotarcie z badaniami do ludzi

4. Analiza danych - interpretacja danych, odniesienie się do konceptualizacji

13. Konceptualizacja - proces, w toku którego określamy co mamy na myśli, używając danego terminu; powstaje szczególne, uzgodnione dla celów badawczych znaczenie pojęcia. Nadaje jasne znaczenie pojęciu poprzez wyszczególnienie jednego lub większej liczby wskaźników tego co mamy na myśli

1. Wskaźnik - znak obecności lub nieobecności badanego pojęcia

2. Wymiar - możliwy do wyszczególnienia aspekt pojęcia

3. Wzajemna wymienialność wskaźników - jeśli jest kilka różnych wskaźników reprezentujących w określonym stopniu to samo pojęcia, będą one wszystkie zachowywać się tak, jak zachowywałoby się owo pojęcie, gdyby było rzeczywiste i mogło być obserwowane

14. Definicje

1. Realna - stwierdzenie „zasadniczej natury” lub „cech istotnych” pewnego bytu

2. Nominalna - przypisana do danego terminu bez żadnych roszczeń co do tego, że jest ona odbiciem realnego bytu; arbitralna; większość jest odbiciem konwencji co do sposobu użycia danego terminu

3. Operacyjna - precyzuje sposób pomiaru danego pojęcia, czyli działania, jakie mamy zamiar wykonać; definicja robocza na potrzeby badania

15. Anomia

1. Odstępstwo od normy związane dezintegracją społeczną

2. Rebelia, chaos, frustracja społeczna

3. Rozdźwięk między środkami, którymi dysponujemy, a celami które się przed nami stawia

16. Skala Srole'a

1. Wbrew temu co się często słyszy, wielu przeciętnym ludziom wiedzie się coraz gorzej.

2. Nie jest w porządku sprowadzać dzieci na świat teraz, gdy perspektywy na przyszłość są takie, a nie inne.

3. W naszych czasach trzeba żyć dniem dzisiejszym, a jutro niech się martwi samo o siebie

4. Nie wiadomo, na kogo można liczyć w dzisiejszych czasach.

5. Nie ma większego sensu pisać do urzędników, bo przecież problemy przeciętnego człowieka tak naprawdę ich nie interesują.

17. Poziomy pomiaru

1. miary nominalne - zmienne, których wartości są jedynie wzajemnie rozłączne i wyczerpujące (płeć, wyznanie, sympatie partyjne, miejsce urodzenia, kolor włosów); mierniki nominalne są jedynie zbiorem nazw lub określeń cech

2. miary porządkowe- zmienne o wartościach, które możemy logicznie uporządkować; różne wartości zmiennej porządkowej odpowiadają względnie niższemu lub wyższemu poziomowi zmiennej (klasa społeczna, konserwatyzm, alienacja, uprzedzenia, poziom intelektualny)

3. miary interwałowe - faktyczne odległości między zmiennymi mają znaczenie (testy na inteligencję)

4. pomiar ilorazowy - wartości składające się na zmienną mają wszystkie powyżej opisane własności strukturalne, poza tym są oparte na prawdziwym punkcie zerowym

18. Kryteria jakości pomiaru

1. Rzetelność - dana technika, stosowana do tego samego przedmiotu, daje za każdym razem ten sam wynik; metoda testu powtórnego; metoda połówkowa - losowe dzielenie pytań na dwa zbiory; stosowanie ustalonych mierników; rzetelność osób zatrudnionych przy realizacji badań

2. Trafność - jak blisko jesteśmy istoty tego co badamy; uzyskiwanie wyników, które są adekwatnym odbiciem mierzonego pojęcia

1. Trafność fasadowa - czy coś mierzy to o co nam chodziło; można się spierać co do adekwatności pomiaru nastroju robotników na podstawie liczby skarg związków zawodowych, ale ma to COŚ ze sobą wspólnego

2. Trafność kryterialna (predykcyjna) - opiera się na kryterium zewnętrznym; trafność egzaminów na studia przejawia się w możliwości przewidywania na tej podstawie przyszłych sukcesów studentów; religijność - kryterium: czy chodzi do kościoła

3. Trafność teoretyczna - opiera się na logicznych powiązaniach między zmiennymi; oprócz miernika są przewidywania teoretyczne, jeśli to się sprawdza to jest to trafność teoretyczna

4. Trafność treściowa - oznacza zakres, w jakim miernik obejmuje skalę znaczeń zawartych w pojęciu (test umiejętności matematycznych, nie może się ograniczać tylko do dodawania)

19. Napięcie między rzetelnością a trafnością - niektóre metody są rzetelniejsze, inne trafniejsze (nastroje robotników -rzetelne- ilościowe, nomotetyczne. Sondaże i eksperymenty.) Obserwacja zdarzeń,metody jakościowe,idiograficzne, badania terenowe, studia historyczne, rozmowy bardziej trafne

20. Indeks - tworzony przez proste zsumowanie wyników przypisanych poszczególnym wskaźnikom

1. Dobór pytań

1. Trafność fasadowa - pierwsze kryterium wyboru pytań

2. Jednowymiarowość - złożony miernik powinien odzwierciedlać tylko jeden wymiar danego pojęcia

3. Ogólnie czy szczegółowo -charakter dobranych pytań decyduje o tym, jak ogólnie czy szczegółowo dana zmienna będzie mierzona

4. Zmienność - zakres zmienności obejmowany przez pytania

2. Badanie zależności empirycznych - między pytaniami wchodzącymi potencjalnie w skład indeksu; odpowiedź respondenta na jedno pytanie pozwala przewidzieć jego odpowiedź na inną jeśli 2 pytania są ze sobą empirycznie powiązane, można założyć, że wskazują na tę samą zmienną i włączyć je do jednego indeksu

1. Zależności dwuzmiennowe - między dwiema zmiennymi

2. Zależności wielozmiennowe -

3. Punktacja indeksu

21. Walidacja indeksu - ocena trafności indeksu; zakładamy, że indeks jest miernikiem jakiejś zmiennej, czyli przypadki można uporządkować według kolejności w kategoriach tej zmiennej za pomocą wyników uzyskanych w tym indeksie (indeks konserwatyzmu politycznego porządkuje ludzi w kategoriach ich względnego konserwatyzmu. Jeśli indeks spełnia to zadanie, ludzie ocenieni jako względnie konserwatywni za pomocą tego indeksu okazaliby się także względnie konserwatywni według inych wskaźników orientacji politycznej)

1. Wewnętrzna - analiza pytań - w jakim zakresie indeks jest powiązany z poszczególnymi pytaniami w nim zawartymi (lub w jakim zakresie pozwala przewidywać odpowiedzi na nie udzielone), istotne: zmienność między skrajnościami; wartości zmiennej powinny być rozłączne; czy zmienna wyczerpuje wszystkie wartości;

2. Zewnętrzna - właściwe uporządkowanie grup respondentów według indeksu powinno umożliwić przewidywanie porządku tych grup według odpowiedzi na inne pytania dotyczące tego samego; odwołuje się do zależności między miernikiem złożonym a innymi wskaźnikami zmiennej, nie uwzględnionymi w mierniku

22. Skala - przypisanie określonego wyniku punktowemu pewnym układom odpowiedzi, przy założeniu, że niektóre pytania świadczą o relatywnie niższym, inne zaś o wyższym poziomie danej zmiennej

1. Skala dystansu społecznego Bogardusa - pomiar skłonności ludzi do uczestniczenia w -zróżnicowanych co do stopnia bliskości - stosunkach społecznych z innymi grupami ludzi

1. Czy zgodziłbyś się, aby… mieszkali w Twoim kraju

2. Czy zgodziłbyś się, aby… mieszkali w twojej miejscowości

3. Czy zgodziłbyś się, aby… mieszkali w twojej dzielnicy

4. Czy zgodziłbyś się, aby… był twoim sąsiadem

5. Czy zgodziłbyś się, aby twoje dziecko poślubiło…

2. Skala Thurstone'a - grupa sędziów otrzymuje setki pytań, uważane za wskaźniki danej zmiennej. Każdy ma ocenić jak mocnym wskaźnikiem zmiennej jest każde z pytań, np. w skali od 1 do 13. Badacz analizuje oceny, pytania co do których nie ma zgodności odrzuca jako niejednoznaczne

3. Skala Likerta - zdecydowanie się nie zgadzam, nie zgadzam się, zgadzam się, zdecydowanie się zgadzam; umożliwia określenie względnej intensywności różnych pytań

4. Dyferencjał semantyczny - wybór między dwiema przeciwnymi postawami

5. Skala Guttmana - typy skalarne i typy mieszane (te, które wydają się dziwne)

23. Typologie - skrzyżowanie dwóch lub więcej zmiennych, tworzących zbiór kategorii lub typów

24. Próby nieprobabilistyczne - dobierane celowo

1. Dobór oparty na dostępności badanych - np. zatrzymywanie ludzi na ulicy; uzasadniony, gdy badacz chce zbadać cechy osób przechodzących przez dane miejsce o określonych porach lub gdy nie ma możliwości zastosowania mniej ryzykownych metod doboru próby

2. Dobór celowy lub arbitralny - na podstawie własnej wiedzy o badanej populacji oraz o celach badań; do ogólnych celów porównawczych

3. Metoda kuli śnieżnej - gdy trudno odszukać członków jakiejś specyficznej populacji; zbieranie danych o kilku członkach badanej populacji, których da się odszukać i proszenie ich o informacje o następnych

4. Dobór kwotowy - taki sam udział poszczególnych grup w próbie jak w populacji

5. Wybór informatorów - zazwyczaj badacz chce dobrać informatorów typowych dla badanych grup; zazwyczaj informatorzy nie będą typowi, będą outsiderami; marginalna pozycja informatorów może zafałszować obraz rzeczywistości oraz ograniczać dostęp do różnych sektorów społeczności, którą chcemy badać

6. Dobór probabilistyczny - losowy; we wszystkich dużych sondażach; aby próba jednostek z danej populacji mogła być podstawą dobrego opisu całej populacji, musi ona mieć zasadniczo taką samą zmienność jak populacja.

7. Obciążenie próby - wybrane osoby nie są typowe czy reprezentatywne dla większej populacji, z której zostały dobrane (np. przy dobieraniu ludzi z najbliższego otoczenia, własne skłonności badacza, dzwonienie do stacji radiowych, kupony z gazet do odesłania)

8. Reprezentatywność - jeśli zagregowane cechy próby ściśle odzwierciedlają te same zagregowane cechy populacji, z której została dobrana; próba jest reprezentatywna dla populacji, z której jest dobierana, jeśli wszyscy członkowie tej populacji mają takie same szanse, że zostaną wybrani do tej próby (próby EPSEM - metody równego prawdopodobieństwa wyboru)

9. Element - jednostka, o której zbiera się informacje i która dostarcza podstaw do analiz (ludzie, typy ludzi, rodziny, kluby towarzyskie, stowarzyszenia)

10. Populacja - określony teoretycznie zbiór elementów badania; grupa, której ma dotyczyć badanie

11. Badana populacja - zbiór elementów, z którego próba jest faktycznie pobrana

12. Jednostka losowania - ten element, lub zbiór elementów, który jest brany do wylosowania na jakimś etapie procesu doboru próby

25. Rozkład z prób i szacowanie błędu z próby

1. Parametr - syntetyczny opis jakiejś zmiennej w populacji (średni dochód wszystkich rodzin w mieście, rozkład wieku ludności miasta)

2. Błąd z próby - poziom błędu oczekiwany dla danego rodzaju próby (wzór na błąd standardowy); duża próba daje mniejszy błąd z próby niż mała próba; z populacji homogenicznej otrzymujemy próby obciążone mniejszym błędem niż te, które otrzymujemy z populacji heterogenicznej

26. Dokładność statystyk z prób wyraża się w kategoriach poziomu ufności co do tego, że statystyki te mieszczą się w określonym przedziale ufności od parametru (95% ufność, że statystyka z próby mieści się w przedziale ±5% od parametru w populacji)

27. Operat losowania - lista elementów, z której losuje się próbę

28. Prosty dobór losowy

29. Dobór systematyczny -dobierany jest co któryś tam element listy, pierwszy element jest losowany (próba systematyczna z losowym punktem startowym); czasem dokładniejszy niż prosty dobór losowy; ryzyko obciążenia cyklicznością

1. Interwał losowania - standardowa odległość między elementami dobieranymi do próby (interwał losowania =
   )

2. Proporcja losowania - stosunek liczny elementów wylosowanych do liczebności całej populacji (proporcja losowania =
   )

30. Dobór warstwowy - nie jest alternatywą dla losowania z listy, daje możliwość modyfikacji metod użycia; pozwala na zwiększenie reprezentatywności poprzez obniżenie możliwego błędu z próby; badacz gwarantuje, że w próbie znajdzie się odpowiednia liczba elementów wylosowanych z homogenicznych podzbiorów populacji, zamiast zdawać się na losowanie próby z całej populacji; celem jest uporządkowanie populacji w homogeniczne podzbiory (które między sobą są heterogeniczne), a potem wylosowanie odpowiedniej liczby elementów z każdego z nich

Zogniskowane wywiady grupowe (FGI) to technika badawcza polegająca na dyskusji grupy respondentów o zbliżonych doświadczeniach takich jak podobny styl życia, aczkolwiek różniących się wyznaczonymi cechami społeczno-demograficznymi. Dzięki temu badane zagadnienia są szczegółowo omawiane pod różnymi kątami oraz pobudzana jest kreatywność, co umożliwia uzyskanie ciekawych rozwiązań stawianych problemów.

 

Każda z jednostek badawczych (grup fokusowych) prowadzona jest według scenariusza, zbudowanego w porozumieniu ze Zleceniodawcą. Scenariusz zawiera zagadnienia w formie przykładowych pytań, które stanowić będą podstawę luźnej dyskusji prowadzonej podczas wywiadu.

 

Cechy badań fokusowych:

• Spotkanie dyskusyjne, prowadzone przez specjalnie wyszkolonego moderatora — według ramowego scenariusza.

• Są stosowane jako metoda samodzielna lub jako narzędzie rozpoznawcze przed badaniami ilościowymi.

• Projekt badawczy składa się zwykle z kilku lub kilkunastu sesji grupowych, trwających od 1,5 do około 2 godzin.

• W każdej z nich bierze udział od 8 do 10 osób oraz moderator.

 

Warianty badań fokusowych:

• Brief Group — krótka (30-60 min.) dyskusja, poświęcona zwykle jednemu tematowi. Stosowane są m.in. jako podsumowanie indywidualnych testów produktów (zwłaszcza In-Home Testów).

• Extended Group — dyskusja grupowa trwająca do 6 godzin, wymagająca w związku z tym innej organizacji przebiegu dyskusji (przerwy, posiłek itp).

• Mini Group, Affinity Mini Group — dyskusje grupowe w gronie 4-6 osób; w przypadku Affinity Group są to osoby ze sobą naturalnie powiązane (najczęściej członkowie rodzin, sąsiedzi, współpracownicy).

Rozdział 3: Osobowość, socjalizacja, postawy

Osobowość jednostki to struktura czynników biogennych, psychogennych i socjogennych, wpływających na zachowanie jednostki.

Czynniki

Biogenne

• Wywodzą się z właściwości bioanatomicznych organizmu,

• Popędy, odruchy, właściwości fizyczne budowy ciała, potrzeby biologiczne,

Psychogenne

• Uczucia, afekty, wzruszenia, nienawiść, zazdrość,

Socjogenne

• A Elementy inwentaryzowane przez jednostkę: wartości, normy, wzory zachowań, wzory ról społecznych,

• Kształtują się one pod wpływem życia w różnych grupach

Każde ludzkie działanie czy zachowanie bazuje na tych trojakiego rodzaju uwarunkowaniach.

Stanisław Ossowski - poliformiczna koncepcja osobowości - osobowość jednostki składa się z wielości dyspozycji, które nazywał „dyspozycjami psychicznymi”, choć uznawał ich biogenne, a przede wszystkim społeczne pochodzenie. Osobowość działa jako jedna funkcjonalna całość i przedstawia się jako struktura dyspozycji psychicznych, wyrażających się w postawach jednostki (struktura czynników-elementów wpływających na zachowania jednostki).

Wartości - Jan Szczepański, wartość to dowolny przedmiot materialny lub idealny, idea lub instytucja, przedmiot wyimaginowany lub rzeczywisty, w stosunku do którego jednostki przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus. Wartości dzielimy na:

• Odczuwane - atrakcyjne dla jednostki w znaczeniu emocjonalnym,

• Uznawane - przedmioty, w stosunku do których żywimy przekonanie, że posiadają jakąś wartość obiektywną,

• Uroczyste,

• Codzienne,

• Autoteliczne - wartości podstawowe, wiodące (dobro, piękno, sprawiedliwość), wartości same w sobie,

• Instrumentalne - czyli środki prowadzące do osiągnięcia wartości podstawowych.

Socjalizacja - wpływ życia społecznego i kultury na osobowość jednostki. Socjalizacja obejmuje procesy internalizacji, czyli nabywania czy przyjmowania przez jednostkę wartości i norm z nich wynikających oraz procesy uczenia się i tworzenia wzorów zachowań, a wśród nich wzorów ról społecznych.

Procesy socjalizacji zachodzą w drodze spontanicznego naśladownictwa, identyfikacji, wychowywania czy też świadomych osobistych decyzji samowychowawczych, dokonują się dzięki interakcjom (wzajemna komunikacja za pomocą języka i znaków) z innymi ludźmi.

Socjalizacja pierwotna - okres dzieciństwa, dziecko w drodze naśladownictwa, identyfikacji, później w drodze przyjmowania ról innych ludzi ze swego otoczenia, przede wszystkim tzw. znaczących innych (rodzice, rodzeństwo, nauczyciele) uczy się wzorów zachowań oraz wartościowania i oceniania. Osobowość kształtowana jest w grupach pierwotnych, opartych na stosunkach „twarzą w twarz”.

Socjalizacja wtórna - dokonuje się w wieku dorosłym, przez samą jednostkę i jej własne akty, pod wpływem tzw. uogólnionego innego (w drodze interakcji z innymi podmiotami).

Jaźń - (self), Mead określał ją jako samoświadomość siebie:

• Jaźń subiektywna - polega na tym że jednostka może być sama dla siebie obiektem, jest to subiektywne odczucie,

• Jaźń obiektywna - taka jaźń, jak ona przedstawia się innym,

• Jaźń odzwierciedlona - jest obrazem siebie, jakim jednostka się posługuje, a który uzyskuje w drodze własnej interpretacji percepcji siebie przez innych:

• Wyobrażanie sobie przez jednostkę, jak ją widzą inni,

• Wyobrażanie sobie, jak ją oceniają inni,

• Rodzaj samopoczucia, jakie w świadomości jednostki powstaje: od dumy do upokorzenia, jeśli te wyobrażenia siebie przez jednostkę odebrane są jako negatywne.

Adam Podgórski, 4 rodzaje jaźni:

• Jaźń pierwiastkowa - to inaczej jaźń subiektywna,

• Jaźń odzwierciedlona - jak u Coole'ya,

• Jaźń zobiektywizowana - jest samowiedzą jednostki o sobie, opartą na długotrwałym procesie socjalizacji i wielu aktach samokontroli,

• Jaźń fasadowa - zjawisko prezentowania przez jednostkę różnych swych właściwości czy cech, często nie posiadanych, ae które mogłyby być pozytywnie odbierane przez innych,

Tożsamość - Zbigniew Bokszański, układ autodefinicji jednostki jako aktora społecznego, koncepcja siebie, jaką jednostka ma o sobie:

• Tożsamość osobowa - poczucie ciągłości jaźni, ciągłości własnego istnienia, mimo upływu czasu,

• Tożsamość społeczna - poczucie zajmowania przez jednostkę określonego miejsca w świecie społecznym, pełnienie określonych ról społecznych, ulega zmianom i transformacji:

• Transformacja najgłębsza, totalna - zachodzi przy zmianie przez jednostkę swego światopoglądu, religii, całego systemu wartości.

Kryzys tożsamości - jest spowodowany ogromną złożonością niespójnych struktur społecznych, fragmentaryczną przynależnością jednostki do najrozmaitszych grup społecznych, często ścierających się ze sobą.

Postawa - definicja sytuacji, jakiej dokonuje jednostka podejmując interakcję skierowaną do określonej osoby jako partnera interakcji, albo jako element osobowości, rozumiany jako gotowość jednostki do określonego zachowania się względem danego przedmiotu postawy.

Definicja sytuacji - polega nie tylko na ustaleniu znaczenia sytuacji, odtworzenia roli drugiej osoby, ale również na aktywnym operowaniu tymi znaczeniami w doborze odpowiedniego toku własnego działania. Dwustopniowa interpretacja:

• Strukturalizacja - wyróżnianie w danej sytuacji obiektów, które mają znaczenie,

• Wewnętrzna konwersacja - selekcja, sprawdzanie, grupowanie i przetwarzanie znaczenia dostosowanie do potrzeb wynikających z konkretnych sytuacji, w której się znajduje.

Rodzaje postaw:

• Realne - tworzone przez same jednostki w toku swych czynności,

• Ideacyjne - Konstruowane przez jednostki mówiące lub piszące,

3 komponenty postaw:

• Poznawczy - prezentuje wiedzę jednostki o różnym stopniu pewności, co jest prawdziwe, dobre, pożądane lub co jest fałszywe, złe lub niepożądane w przedmiocie postawy, sądy, oceny,

• Emocjonalny - zawiera uczucia pozytywne lub negatywne względem przedmiotu postawy, nie zawiera ocen, musi mieć tzw. Walencję - uczucie o określonym zabarwieniu,

• Behawioralny - działania i zachowania względem przedmiotu postawy,

Postawy mogą być:

• Spójne lub niespójne - w zależności od kierunków walencji poszczególnych komponentów,

• Pełne i niepełne - w zależności od występowania poszczególnych komponentów,

• Trwałe i zmienne,

• Postawy należące do podstawowej struktury osobowości (obejmują postawy uwarunkowane silnie przez biogenne czynniki osobowości i ukształtowane w okresie dzieciństwa) oraz postawy drugorzędne (wtórne, ukształtowane głównie pod wpływem czynników psycho- i socjogennych, które mają charakter plastyczny, dynamiczny, zmienny),

• Postawy centralne w strukturze osobowości (nadrzędne, związane z systemem wartości podstawowych, autotelicznych, trudniej zmienialne) oraz postawy spoza centralnego trzonu postaw (łatwiej zmienialne, dotyczą wartości instrumentalnych,

• Całe systemy postaw i postawy pojedyncze, nie związane z innymi,

Rodzaje działań, mające na celu zmianę postawy: informacja, dialog, dyskusja, przekonywanie, perswazja, propaganda, angażowanie jednostki w określone działania.

Rozdział 5: Struktura grupy społecznej

Zbiór, zbiorowość - Paweł Rybicki, pewna statystycznie wyodrębniona liczba ludzi, mogą być wyróżnione ze względu na ważną społecznie cechę, jak np. płeć, wiek.

Zbiorowości społeczne - zbiorowości, w których członkowie pozostają w stosunkach społecznych.

Grupy społeczne - zbiory ludzi, którzy w dążeniu do wspólnych wartości związani są więzią społeczną i wytworzyli wewnętrzną organizację.

Społeczności - communities, mogą być lokalne, regionalne, związane z określonym terytorium, jakim jest wieś, miasto, region.

Zbiorowości społeczne wielkie - jak np. społeczność narodowa, państwowa, zwane często społecznościami ustrojowymi.

Społeczeństwo - pewne kompleksy grup społecznych podporządkowanych określonej grupie nadrzędnej, np. społeczeństwo katolickie, sportowe.

Społeczeństwo globalne - ogólne, kompleksowe, historyczne, dla określenia wielości grup społecznych zintegrowanych współcześnie przez państwo, a złączonych wspólnymi obiektywnymi warunkami bytu i pewnymi kompleksami kultury.

Elementy grupy społecznej: zbiór osób, wartości wspólnogrupowe, więź społeczna, wewnętrzna organizacja grupy.

Zbiór osób jako element konstytutywny grupy społecznej:

• Niektórzy socjologowie utrzymują, że dopiero zbiór trzech osób kreuję grupę społeczną,

• Grupy dwuosobowe, proste, to np. małżeństwo, przyjaciele,

• Wzrost liczby członków:

• Zwiększa możliwość osiągnięcia celów w grupach zadaniowych, ale jeśli zadania są podzielne (np. grupa pracy),

• Zmniejsza jednolitość grupy, powoduje różnice w poglądach, zmniejsza zgodność w ujmowaniu celów grupy i zgodność działań,

• Mniejsza tendencja do aktywnego uczestnictwa członków grupy w jej działaniu, pasywność większości członków (prawo Olsona),

• Zmniejszenie częstotliwości i poziomu komunikacji, czyli zmniejszenie lojalności i zaangażowania się w działalność danej grupy,

• Liczebność grupy:

• W grupach małych występuje bezpośrednie porozumiewanie się członków, a w grupach wielkich zachodzi konieczność tworzenia instytucji grupowych, Simmel (radykalizm grup),

• Każdy wzrost wielkości jakiejkolwiek części jakiejś organizacji (grupy) powoduje inne wzrosty w strukturze organizacyjnej grupy - prawo Parkinsona, im bardziej liczebna grupa, tym większa konieczność tworzenia podgrup czy instytucji grupowych,

• Określa niezbędne warunki niezbędne dla istnienia grupy (np. wielkość rodziny warunkuje wielkość i strukturę mieszkania),

• Niektóre grupy ograniczają swoją liczebność, np. arystokracja,

• Grupy nieformalne, około 5-6 osób, do 12 stosunków interpersonalnych,

• Wzór fizyczny członka grupy: pewne cechy organizmu (wiek, wzrost, płeć, wygląd zewnętrzny itd.), jakie powinien mieć kandydat na członka danej grupy. Wg Znanieckiego: wzór fizyczny zespołu nie jest przeciętną wyglądu zewnętrznego jego członków ani też sumą cech wspólnych wszystkich jego członków, lecz kompleksem cech, który w oczach otoczenia i samejże grupy najbardziej odróżnia członków tej grupy od członków innych grup i do którego członkowie tej grupy w cudzym lub własnym przekonaniu się stosują. Grupa dąży do jego realizacji bądź go odrzuca,

• Wzór osobowościowy członka grupy: moralny, a więc zespół cech, jakie człowiek powinien przejawiać w swym postępowaniu.

Wartości wspólnogrupowe - funkcje grupy (ośrodek grupowy):

• Orientacja interpretatywna: grupa społeczna polega na skupianiu się zbioru ludzi wokół wspólnych wartości, jest skupieniem jednostek wokół zadań, jakie członkowie stawiają przed sobą.

• Druga orientacja, zwracająca uwagę na pojęcie funkcji, ukazuje co dana grupa wnosi, jaki jest jej wkład i znaczenie dla innych systemów społecznych, jakie są rezultaty, skutki jej działania, funkcje mogą być: jawne i ukryte, niedostrzegalne, świadome i niezamierzone, uboczne, przypisane i rzeczywiste.

Więź społeczna w grupie:

• To fakt uzależnienia się bądź zjednoczenia się członków danego zbioru ludzi wokół określonych wartości czy pełnionych funkcji społecznych,

• Więź społeczna jest traktowana jako:

• organizacja grupy, Jan Szczepański: więź społeczna jako zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju,

• ujęcie psychospołeczne: świadomość grupowa.

Identyfikacja - utożsamianie się jednostki z daną grupą.

Durkheim: solidarność mechaniczna (wynika ze wspólnoty ideowo-moralnej i światopoglądowo-religijnej), solidarność organiczna (wynika ze społecznego podziału pracy).

Ossowski: dystrybutywna - jeśli łączność czy solidarność jest następstwem łączności jednostki z członkami grupy, kolektywna - gdy jednostka identyfikuje się z celami i postawami postulowanymi da członka grupy.

• Ujęcie strukturalne: stosunki społeczne wiążące członków grupy, stosunek społeczny to system unormowanych czynności czy też świadczeń, wykonywanych przez partnerów stosunku, na podstawie wzajemnych uprawnień i obowiązków, wynikających z określonej podstawy zależności. Dwa rodzaje zależności: obiektywne, instytucjonalne, sformalizowane, przedmiotowe oraz osobowościowe, nieformalne, podmiotowe, subiektywne.

• Ujęcie dwuaspektowe, poglądy uznające dwuaspektowy charakter (strukturalno-świadomościowy) więzi społecznej,

Paweł Rybicki: więź społeczna objawia się w dwu płaszczyznach: jedna to dające się rzeczowo określić wspólności i związki między ludźmi, takie jak krwi, pochodzenia, terytorium, języka, kultury, organizacji życia zbiorowego. Druga przedstawia swoiste stany i akty świadomości, poczucie szczególnej łączności z drugimi ludźmi, zależności, manifestacje tego poczucia w postawach, zachowaniach, działaniach.

• Rodzaje więzi wg Pawła Rybickiego:

• Naturalna - występuje w grupach społecznych, w których pochodzenie i pokrewieństwo tworzą podstawy społecznego powiązania ludzi i ich wzajemnej przynależności, odgrywają one również rolę w kształtowaniu więzi grupowej w społeczeństwach plemiennych i w grupach etnicznych,

• Zrzeszeniowa - powstaje za sadzie dobrowolnych związków kreowanych przez ludzi, którzy przystępując do danego zrzeszenia uzależniają się wzajemnie od siebie i zobowiązują do odpowiednich działań, czyli wszelkiego rodzaju związki i organizacje,

• Stanowiona - występuje w zbiorowościach, w których podziały członków i systemy styczności i stosunków zostają narzucone z zewnątrz lub ustalone siłą czy też prawem stanowionym przez szersze grupy społeczne, np. państwo.

Organizacja wewnętrzna grupy:

• Obejmuje ona ustalenie i wyznaczenie pozycji społecznych i podział ról społecznych między członków grupy,:

• Pozycja społeczna, prestiżowe rozumienie: pozycja społeczna jako określone miejsce w strukturze rangowej, w strukturze prestiżu; albo pozycja społeczna to splot uprawnień i obowiązków społecznie przez otoczenie uznawanych za przysługujące danej jednostce lub kategorii jednostek czy też jako obowiązki oczekiwane, żądane lub kierowane przez otoczenie w stosunku do danej osoby czy danych osób.

Linton: jednostka zajmuje tyle pozycji, ile pełni ról, więc jest to miejsce, jakie jednostka zajmuje w określonym czasie i w określonym systemie społecznym,.

• Rola społeczna - oznacza rodzaj, zakres i wzory czynności, jakie jednostka wykonuje czy powinna wykonywać w imieniu i na rzecz grupy, wynikające z zajmowanej przez nią pozycji społecznej,

• Instytucja - pewny trwały sposób postępowania lub instytucja grupowa: są to zespoły ról i stanowisk, obejmujące czynności określone publicznie, a skierowane do realizacji funkcji grupy, oraz zespoły osób czynności te sprawujących przy użyciu przydzielonych im urządzeń i odpowiednich środków rzeczowych,:

• Umożliwiają realizowanie funkcji danej grupy,

• Skłaniają do wykonywania ról,

• Zapewniają wewnętrzną spójność,

• Zapewniają ciągłość,

• Władza - jest to możność podejmowania decyzji o zachowaniach innych ludzi i stosowania względem nich systemu nagród i kar: przywództwo, kierowanie, rządzenie.

• Max Weber: władza legalna (oparta na ustanowieniach prawnych), panowanie tradycjonalistyczne (tradycja uznająca daną warstwę społeczną, dany ród jako uprawniony do sprawowania władzy), panowanie charyzmatyczne (przyznawane jednostce ze względu na jej szczególne przymioty i wrodzone talenty przywódcze).

• Kurt Lewin: model autokratyczny, model demokratyczny i model laissez faire (określają one stosunki między podwładnymi a przełożonymi).

Komunikacja i łączność w grupie:

• Komunikacja polega na przekazywaniu informacji pomiędzy uczestnikami życia społecznego, a dokonuje się za pomocą języka i różnych znaków oraz symboli.

• Funkcje komunikacji to: przekazywanie wiadomości, zapewnienie łączności,

• Łączność - oznacz i obejmuje określone drogi, czyli tzw. kanały, którymi wiadomości są przekazywane, wyróżnia się formalny system łączności i nieformalny,

• Funkcje komunikacji i łączności: informacyjno-organizatorska (przekazywanie wiadomości z góry na dół i z dołu do góry (nakazy, polecenia, raporty, sprawozdania), motywacyjno-inspirująca (wytworzenie poczucia zaangażowania, wspólnoty),

• W systemie łączności w grupie występują: nadawca (najlepiej ciekawe i nowe informacje), media-kanały informacji oraz odbiorcy (najlepiej aktywny-zapytania, wyjaśnienia).

• Modele łączności:

• Okrąg, koło: każde stanowisko ma jednakowe położenie w porównaniu z pozostałymi, każde stanowisko ma bezpośrednie połączenie z dwoma stanowiskami sąsiadującymi, a pośrednie z dwoma pozostałymi,

• Łańcuch, 3 stanowiska mają po dwa bezpośrednie połączenia, dwa krańcowe stanowiska mają tylko jedno połączenie,

• Koncentryczny model, oś, gwiazda, centralne położenie jednego stanowiska, to jedno stanowisko jest uprzywilejowane,

• Hierarchiczny model, występują tu szczeble pośrednie, jedno ze stanowisk ma 3 połączenia i jedno pośrednie, kolejne stanowisko ma 2 połączenia bezpośrednie i 3 pozostałe stanowiska mają po jednym połączeniu bezpośrednim.

• Im bardziej peryferyjna jest pozycja jednostki w systemie łączności, tym niższe jest morale (zadowolenie z pracy).

Rozdział 7: Teoria grup odniesienia

Tradycyjne koncepcje środowiska społecznego:

• Środowisko społeczne obejmuje kręgi osób i wytworów kulturowych znajdujących się trwale w przestrzennej „bliskości”, ale takiej, by owo otoczenie mogło oddziaływać na jednostkę,

• Względna tożsamość osób i innych obiektów znajdujących się w pobliżu i ich statyczny, niezmienny charakter,

• Jednostronny wpływ otoczenia na osobowość jednostki i jej dostosowywanie się do środowiska,

• Tadeusz Szczurkiewicz: ogól jednostek, zbiorów społecznych, zbiorowości o raz materialnych i niematerialnych wartości społecznych, z którymi dany osobnik wchodzi w ciągu swego życia w stosunki społeczne trwałe czy przelotne, uregulowane i wyznaczone grupowo czy nieregulowane, ale współwyznaczane grupowo, oparte na stycznościach bezpośrednich czy pośrednich,

• Pojmowanie środowiska społecznego zostało zakwestionowane przez teorię grup odniesienia,

Główni przedstawiciele teorii grup odniesienia:

• Herbert H. Hyman, grupy odniesienia porównawczego,

• Theodore M. Newcomb, badanie postaw studentów,

• Samuel A. Stouffer, badania wśród żołnierzy armii amerykańskiej, względne upośledzenie społeczne i względne uprzywilejowanie społeczne, dokonywanie wyboru grup odniesienia normatywnego,

• Harold K. Kelley, grupy odniesienia porównawczego, grupy odniesienia normatywnego,

• L. Festinger, Ralph Turner, G. Meed, Ch. H. Cooley,

Ludzie w swym życiu codziennym „porównują się”, odnoszą się do innych, aby móc się samookreślić czy też określić, zidentyfikować swe postępowanie. Dzieje się to zazwyczaj automatycznie, rzadziej refleksyjnie.

Grupy odniesienia porównawczego - to te grupy lub członkowie tych grup czy też nawet cechy ich charakteryzujące, które stanowią układ wielkości, w których dana jednostka postrzega siebie i innych i które pozwalają określić jej siebie, swoje cechy oraz ustalać rodzaj swego postępowania; grupy odniesienia dostarczają układu odniesienia do oceny samego siebie i kształtowania postaw.

Grupy odniesienia normatywnego - te grupy, z których dana jednostka czerpie dla siebie wartości, normy czy wzory zachowań.

Porównywanie się jednostki z różnymi grupami swego otoczenia prowadzi do:

• Poczucia upośledzenia społecznego (deprywacji), niskiej samooceny siebie, swego postępowania, świadomość zajmowania przez jednostkę niższej pozycji w porównaniu z innymi podobnymi do siebie osobami lub w porównaniu ze swą pozycją zajmowaną poprzednio.

• Poczucia uprzywilejowania społecznego, czyli wysokiej samooceny, świadomość zajmowania wyższej pozycji społecznej w stosunku do innych podobnych do siebie pod danym względem lub też w stosunku do swej pozycji zajmowanej poprzednio.

• Istnieje związek między stopniem poczucia deprywacji lub poczucia upośledzenia jednostki a wybieraną czy poszukiwaną przez daną jednostkę grupą odniesienia normatywnego, czyli grupą solidarności.

Uwarunkowania wyboru grup odniesienia normatywnego:

• Potrzeby odczuwane przez jednostkę oraz stopień ich nasilenia,

• Maslow stwierdza, że indywidualne potrzeby ludzkie stanowią pewną hierarchię od potrzeb niższego rzędu do potrzeb wyższego rzędu, a potrzeby hierarchiczne wyższe aktywizują się w taki stopniu, w jakim zostają zaspokojone potrzeby niższego rzędu. Potrzeby zaspokajane nie motywują działań,:

• Hierarchia potrzeb według Maslowa, od najniższego rzędu:

• Potrzeby fizjologiczne,

• Potrzeby bezpieczeństwa,

• Potrzeby afiliacji, społeczne, przynależenia do grup,

• Potrzeby szacunku i uznania społecznego,

• Potrzeby samorealizacji, rozwoju osobowości, realizacja zamiłowań twórczych,

• Rola zmiennych strukturalnych:

• Pozycje najwyższe (liderów),

• Przywódcy, (bezwzględnie o doktrynalnie wierni wartościom, normom i wzorom postępowania, brak cech twórczości i innowacyjności,

• Liderzy, czują obowiązek reformatorski, twórczy, również stosują się do wartości, norm i wzorów, ale dążą do reform, odchyleń,

• Pozycje średnie, konformizm wobec panujących wartości, norm i wzorów, lojalność ze względu na możliwość awansu,

• Pozycje najniższe, najmniej konformistyczne, w najmniejszym stopniu przyjmują wartości, normy i wzory:

• Jedni w pewnym stopniu przyjmują wartości, normy i wzory, aby utrzymać członkostwo, by nie zostać usuniętym,

• Drudzy, zajmujący pozycje najwyższe, odrzucają te normy, aspirują do innych grup odniesienia normatywnego.

Sympatycy - nie należą do danej grupy, lecz akceptują wartości, wzory zachowań i normy danej grupy, są emocjonalnie do nich przywiązani i chociaż nie należą od grupy, to w rzeczywistości Ideacyjne, intencjonalnie w niej uczestniczą.

Antycypacyjna socjalizacja jednostki - sympatyzowanie pewnej grupie, traktowanie jej jako grupy odniesienia normatywnego.

Kandydaci - są oni już wstępnie przyjęci do danej grupy, dana grupa jest dla nich grupą odniesienia normatywnego, ich uczestnictwo wstępne jest kontrolowane pod względem zgodności ich zachowań z wzorami i normami grupy.

Neofici - nowi członkowie grupy, najbardziej konformistyczni, porzucili grupę normatywną, albo zostali usunięci z grupy o przeciwstawnej ideologii, członkowie tych grup mają pozytywny stosunek do norm i wartości, co motywowane jest negatywnym odnoszeniem się do dawnej grupy przynależności.

Każda grupa społeczna, tj. jej członkowie, instytucje grupowe muszą dążyć do tego, aby każda jednostka w grupie była jak najbardziej zaangażowana w czynne uczestnictwo, członkowie grupy zaś powinni być związani między sobą względnie częstymi interakcjami.

Często jednostka znajduje się pod wpływem wielu grup odniesienia normatywnego, najczęściej konfliktowych, dlatego jednostka dąży do wyboru jednej z nich, która pozwala zachować jej swą tożsamość osobową i społeczną.

liczba stosunków interpersonalnych w grupe s. 79; prawo Parkinsona, s. 81

Współczynnik humanistyczny: Innymi słowy, badacz powinien brać pod uwagę, co dane działania znaczą dla aktorów działających, starać się przyjmować "punkt widzenia" badanych.

---