Leki immunosupresyjne
Leki immunosupresyjne mają różne mechanizmy działania, ale statecznym efektem jest zmniejszenie aktywności układu immunologicznego i hamowanie procesów zapalnych. Ich działanie polega na immunomodulacji a nie na efekcie cytotoksycznym.
Leki immunosupresyjne stosowane w dermatologii
Kortykosteroidy
Cykolsporyna A
Antybiotyki makrolidowe (takrolimus)
Leki alkilujące
Inhibitory syntezy zasad purynowch i pirymidynowych
KORTYKOSTEROIDY
Działanie immunosupresyjne: prednizon, prednizolon, metyloprednizolon
Działanie p/zapalne i p/obrzękowe: triamcinolon, deksametazon
Równoważniki siły działania
Prdnizon 5mg
Prednizolon 5mg
Metyloprednizolon 4mg
Triamcinolon 4mg
Deksametazon 1mg
Hydrokortyzon 20mg
Mechanizm działania
regulują aktywność 10- 100 genów
hamują powstawanie IL 1,3,4,5,8, TNF alfa, GM-CSF, i efekt działania IL2 i TNF alfa
zmniejszają ekspresją antygenów MHC i cząstek adhezyjnych
hamują hemotaksję i fagocytozę
zmniejszają ztężenie IgA, IgG, IgM
CYKLOSPORYNA A
hamuje wydzielanie IL 2
hamuje syntezę IL 3, IL 4, TNF alfa, INF gamma
wpływa na komórki w fasie G0 i wczesnej G1
hamuje reakcję GVH (najsilniej ze znanych leków)
pośrednio zmniejsza stężenie przeciwciał
TAKROLIMUS
in vivo efekt immunosupresyjny do 100 razy silniejszy niż CyA
hamuje wydzielanie IL 2
hamuje syntezę INF gammma, TNF alfa
hamuje reakcję GVH (słabiej niż CyA)
pośrednio zmniejsza stężenie przeciwciał
AZATIOPRYNA
antagonista puryn
blokuje syntezę DNA i RNA
zmniejsza zdolność podziałów komórek szybko dzielących się, głównie komórek układu immunologicznego (limfocyty T, B, monocyty, komórki NK, granulocyty)
MYKOFENOLAN MOFETILU
hamuje syntezę puryn
wpływa wybiórczo na limfocycty T i B
zmniejsza ilość cząstek adhezyjnych
nie zmienia produkcji cytokin
METOTREKSAT
antagonista kwasu foliowego
hamuje syntezę nukleotydów DNA i RNA
wpływa na komórki w fazie S cyklu komórkowego
HYDROKSYMOCZNIK
upośledza syntezę DNA
uszkadza DNA (translokacje, fragmentacje chromosomów)
działa na komórki w fazie S i G1 cyklu komórkowego
CYKLOFOSFAMID
wywiera działanie alkilujące na DNA, białka enzymatyczne i strukturalne
wpływa na komórki w fazie S cyklu komórkowego
hamuje głównie limfocyty B, a wśród T limfocyty TS
hamuje syntezę przeciwciał
LEKI IMMUNOSUPRESYJNE WSKAZANIA
autoimmunologiczne choroby pęcherzowe
choroby tkanki łącznej
łuszczyca
łupież czerwony mieszkowy
liszaj płaski
GVHD
TEN
Rumień wielopostaciowy w tym zespół Stevens- Johnsona
azs i wybrane postacie wyprysku
zapalenie naczyń w tym piodermia zgorzelinowa
zespół Sweeta
łysienie plackowate
Legenda:
S - leczenie standardowe
W - leczenie do rozważania tylko w szczególnych przypadkach (np. o ciężkim przebiegu, po wykazaniu
nieskuteczności leczenia standardowego)
puls - możliwość stosowania terapii w pulsach
* - zawsze łącznie z kortykosteroidami
! - z dużą ostrożnością (nefrotoksyczność lub inne działanie niepożądane)
1 SCLE - subacute cutaneus lupus erythematosus - podostra skórna postać tocznia rumieniowatego
(*) - względne wskazani do łączenia z kortykosteroidami
( ) - w nawiasach podano dawkę jeśli jest większa od standardowo stosowanej
2 - przewlekła samoistna plamica małopłytkowa oporna na leczenie
|
STER |
CyA |
TAKL |
AZA |
MM |
CYK |
MET |
HYD |
Pęcherzyca zwykła i łojotokowa |
S puls |
W* |
|
S* |
W* |
S* puls |
W* |
|
Pemfigoid pęcherzowy |
S |
|
|
W* |
W* |
W* |
W* |
|
Nabyte oddzielanie się naskórka |
|
S |
|
|
|
|
|
|
Ukłądowy toczeń rumieniowaty |
S puls |
W! |
W* |
S* puls |
|
|
|
|
SCLE 1 |
S |
|
|
|
|
W* |
|
|
Zapalenie skórno-mięśniowe |
S |
W (*) |
|
S |
|
W |
W |
|
Twardzina układowa |
W |
W*! |
|
|
|
|
|
|
Łuszczyca |
W! |
W |
W |
W |
W |
|
W |
W |
Łupież czerwony mieszkowy |
|
|
|
|
|
|
W |
|
Liszaj płaski |
S |
W (6mg) |
|
|
|
|
|
|
GVHD |
S |
S* |
|
W |
|
|
W* |
|
Łysienie plackowase |
S |
W |
W |
|
|
|
|
|
Azs |
W |
W |
W |
W |
|
|
|
|
Piodermia zgorzelinowa |
S |
S (6-10mg) |
W |
|
|
W |
|
|
Zespól Sweeta |
S |
|
|
|
|
|
|
|
Ster- kortykosteroidy, CyA- cyklosporyna A, TAKL- takrolimus, AZA- azatiopryna, MM- mykofenolan mofetilu, MET- metotreksat, HYD- hydroksykarbamid
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
KORTYKOSTEROIDY
owrzodzenie błony śluzowej przewodu pokarmowego
zespół Cushinga
cukrzyca
zwiększenie wydalania potasu
niedoczynność kory nadnerczy
upośledzenie gojenia ran
osteoporoza
depresja lub euforia
zwiększona podatność na zakażenie
drgawki
bóle i zawroty głowy
zaćma
jaskra
CYKLOSPORYNA A
toksyczne uszkodzenie nerek
toksyczne uszkodzenie wątroby
drżenie
parestezje
utrata łaknienia
nudności, wymioty
przerost dziąseł
nadmierne owłosienie
TAKROLIMUS
toksyczne uszkodzenie nerek
toksyczne uszkodzenie wątroby
uszkodzenie mięśnia sercowego
drżenie
parestezje
utrata łaknienia
nudności, wymioty
AZATIOPRYNA
uszkodzeni szpiku kostnego
leukopenia
małopłytkowość
nudności, wymioty
uszkodzenie wątroby
przerzedzenie włosów
sprzyja powstawaniu ca spinocellulare
MYKOFENOLAN MOFETILU
biegunka
wymioty
supresja szpiku kostnego
zakażenie wirusem cytomegalii
CYKLOFOSFAMID
supresja szpiku kostnego (leukopenia, anemia, małopłytkowość)
nudności, wymioty, biegunka
zapalenie błony śluzowej jamy ustnej
przerzedzenie włosów
krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego
kardiotoksyczność
zaburzenia miesiączkowania
przebarwienia skóry, błon śluzowych i paznokci
zwiększone ryzyko chłoniaków i białaczki
METOTREKSAT
supresja szpiku kostnego
toksyczne uszkodzenie nerek
toksyczne uszkodzenie wątroby
działanie teratogenne
nudności, wymioty, biegunka
zapalenie błon śluzowych przewodu pokarmowego
śródmiąższowe włóknienie płuc
przerzedzenie włosów
przebarwienia skóry
zmiany trądzikopodobne
HYDROKSYMOCZNIK]
nudności, wymioty, biegunka
supresja szpiku kostnego
przerzedzenie włosów
zapalenia jamy ustnej
zapalenie naczyń
osutka plamisto-grudkowa
xerodermia
przebarwienia paznokci i skóry
leki przeciwgrzybicze
AMFOTERYCYNA B
Grupa leków - antybiotyk polienowy
Mechanizm działania- wyższe powinowactwo do ergosterolu niż cholesterolu. Wiąże się ze sterolami błony cytoplazmatycznej powodując jej uszkodzenie i zwiekszenie jej przepuszczalności, utratę składników cytoplazmy, śmierć komórki grzyba. Hamują procesy oksydacyjne.
Zakres aktywności- Candida, Cryptococcus, Blastomyces, Histoplazma, Geotrichum, Sporotrichum, Rhizopus, Mucor, Aspergillus, Penicillium
Działania niepożądane- dreszcze, nudności, wymioty, bóle głowy, mięśni
NYSTATYNA, NATAMYCYNA
Grupa leków - antybiotyki polienowe
Nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego
Zakres aktywności- Rhodotorula, Blastomyces, Histoplazma, Geotrichum, Aspergillus, Epidermophyton, Microsporum, Trichophyton, Candida, Cryptococcus
Działania niepożądane- rzadko: nudności, wymioty, biegunka
GRYZEOFULWINA
Grupa leków - antybiotyki niepolienowe
Mechanizm działania- hamują mitozę komórki grzyba na drodze interakci z mikrotubulami- wysoko zorganizowanymi strukturami w komórkach Eucaryota; lek uszkadza wrzeciono kariokinetyczne
Zakres aktywności- Trichophyto, Epidermophyton, Microsporum
Działania niepożądane- bóle głowy, nudności, wymioty, bóle stawowe, bezsenność, utrata pamięci, zaburzona świadomość, neutropenia, monocytoza, działanie hepato i nefrotoksyczne, reakcje fotouczulające
KETOKONAZOL
Grupa leków- pochodna azolowa (imidazolowa)
Mechanizm działania- azole mają znaczne powinowactwo do keratyny działają na syntezę ergosterolu na etapie demetylacji zależnej od cytochromu P-450; Azole hamują również desaturazę kwasów tłuszczowych u C. albicans co prowadzi zo zwiększenia ich stężenia w komórce grzyba. Dobrze wchłania się po podaniu doustnym.
Zakres aktywności- Candida, Rhodotorula, Cryptococcus, Histoplasma, Aspergillu, Trichophyton, Microsporum, Epidermophyton, Malassezia
Działania niepożądane- nudności, wymioty, bóle i zawroty głowy, suchość i świąd skóry, przemijające podwyższenia aktywności transaminaz; blokuje syntezę androgenów
ITRAKONAZOL
Grupa leków- pochodna azolowa (triazolowa)
Mechanizm działania- jak ketokonazol dodatkowo hamuje reduktazę 3-ketosterolu u C. Neoformans i H. Capsulatum
Zakres aktywności- Candida, Rhodotorula, Cryptococcus, Histoplasma, Aspergillus, Trichophyton, Microsporum, Epidermophyton, Malassezia, Sporotrichum
Działania niepożądane- nudności, wyjątkowo suchość skóry, osłabienie, zawroty głowy, pokrzywka, parestezje, łagodne nadciśnienie
FLUKONAZOL
Grupa leków- pochodna azolowa (triazolowa
Dobrze dyfunduje do śliny i treści pochwycec
Zakres aktywności- Candida, Cryptococcus, Rhodotorula, Histoplasma, Aspergillus, Trichophyton, Microsporum, Epidermophyton
Działania niepożądane- nudności, rzadko: przemijająca dysfunkcja wątroby
TERBINAFINA
Grupa leków- alliloaminy
Wchłania się z przewodu pokarmowego, lipofilna i keratynofilna, przenika do łoju
Mechanizm działania- alliloaminy hamuja niezalezny od cyt. P-450 etap syntezy ergosterolu. Hamują aktywność epoksydazy skwalenu. Gromadzący się w wakuolach skwalen działa toksycznie na komórkę grzyba
Zakres aktywności- Trichophyton, Microsporum, Epidermophyton, Scopulariopsis, Blastomyces Histoplasma, słabiej na: Aspergillus i Candida
Działania niepożądane- nudności, bóle brzucha, alergiczne zmiany skórne, rzadko utrata smaku
SKÓRNE ODCZYNY NA LEKI P/GRZYBICZE
osutka szkarlatynopodobna i ...
erythema multiforme
zespól Stevens-Johnsona
TEN
fotowrażliwość
fixed drug eruption
świąd
pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy
AGEP- acute generalised exanthematous pustulosis
erytrodermia
pogorszenie przebiegu LE
wywołanie łuszczycy
wywołanie ataku łuszczycy
AMFOTERYCYNA
sinica akralna
reakcje alergiczne- po postaci liposomalnej
NYSTATYNA
AGEP
Zesp. Stevens-Johnsona
Fixed drug eruption
GRYZEOFULWINA
fotowrażliwość
fixed drug eruption
zespół Stevens-Johnsona
TEN
pokrzywka
osutka szkarlatynopodobna i ...
ujawnienie się porfirii i SCLE
FLUCYTOZYNA
rumień toksyczny
reakcje anafilaktyczne
osutka plamista i pokrzywkowa
KETOKONAZOL
świąd
pokrzywka
erytrodermia
obrzęk naczynioruchowy
FLUKONAZOL
świąd
obrzęk naczynioruchowy
reakcja anafilaktyczna (świąd, parestezje, obrzęki stóp)
erythema multiforme
sespół Stevens-Johnsona
TEN
fixed drug eruption
odwracalne łysienie
plamica (trombocytopenia)
ITRAKONAZOL
świąd
pokrzywka
AGEP
reakcje fotoalergiczne
wypryski- rumieniowate plamy i grudki
TERBINAFINA
świąd
pokrzywka
erythema multiforme
zespół Stevens-Johnsona
osutki
fixed drug eruption
AGEP
wywołanie łuszczycy
wywołanie ataku łuszczycy
pogorszenie LE
erythema annulare centrifugum - jak łuszczycowe manifestacje polekowe
terbinafina nie powinna być lekiem pierwszego rzutu u chorych z grzybicą paznokci ze współistniejąca łuszczycą lub LE
LEKI ANTYMALARYCZNE
Nazwa leku: Chloroquine (Arechine), Hydroxychloroquine (Plaquenil), Quinarcina (Atabrina)
Grupa leków: pochodne chinolonów
Mechanizm działania: akumulują się w lizosomach i stabilizują błony lizosomalne, chroniąc je przed działaniem UV. Działają również hamująco na proliferację i działanie limfocytów T, makrofagów, eozynofili i neutrofili. Hamują fagocytozę neutrofilową i antagonizują wpływ histaminy na komórki docelowe. Związane in vitro pochodne chinolonu pochłaniają UV. Łatwo wchłaniają się z przewodu pokarmowego.
Wskazania: kolagenozy, pęcherzyce, porfirie
Dziąłania niepożądane: niedokrwistość, leukopenia, agranulocytoza, zaburzenia akomodacji, podwójne wodzenie, retinopatia, wymioty, biegunki, hepatopatia, zawroty i bóle głowy, psychozy, drgawki, achromotrichia, niebieskie zabarwienie skóry i śluzówek, erythema annulare centrifugum
IZOTRETINOINA
Grupa leków: retinoidy
Mechanizm działania: Retinoidy działają przez interakcję ze specyficznymi białkami cytozolowymi i ze specyficznymi receptorami jądrowymi.
Izotretinoina: zmniejsza wydzielanie łoju przez działanie na gruczoły łojowe (redukcja o połowę ich przekroju, hamowanie proliferacji i odnowy komórek łojowych); hamuje rogowacenie ujść mieszków włosowych i złuszczanie naskórka; powoduje zniszczenie desmosomów; redukuje florę bakteryjną; hamuje mediatory zapalne co zapobiega gromadzeniu się neutrofili
Wskazania: ciężkie postacie trądzika: Acne conglobata, phlegmonosa, fulminans, triade, tetrade
ETRETINAT (TIGASON) I ACITRETIN (NEOTIGASON)
Grupa leków: retinoidy
Mechanizm działania: normalizują proces proliferacji i keratynizacji komórek naskórka przez hamowanie syntezy DNA. Zmniejszają chemotaksję neutrofili w naskórku
Wskazania: ciężkie postacie łuszczycy (krostowa i erytrodermia), rybia łuska, toczeń rumieniowaty, stany przedrakowe i raki skóry, xeroderma pigmentosum, chłoniaki skórne
Objawy uboczne: Ro-dermatosis (urażalność skóry i błon śluzowych), suchość czerwieni wargowej, suchość błon śluzowych jamy ustnej, nosa, narządów płciowych i spojówek, nadwrażliwość na UV, wypadanie włosów. Zwiększenie we krwi TG, cholesterolu a obniżenie HDL; ginekomastia; zaburzenia czynności wątroby; neutropenia i tromvocytopenia; zaburzenia przebudowy kości i hiperosteoza; uszkodzenie rogówki i soczewki; wzrost ciśnienia śródczaszkowego.
Teratogenność
SULFONY
Nazwa leku: Dapson, Avlosulfon
Mechanizm działania: działanie przeciwbakteryjne i przeciwpasożytnicze jak sulfonamidy. Działanie przeciwzapalne poprzez hamowanie interakcji neutrofilów ze śródbłonkiem naczyń, co zmniejsza ich migrację i tworzenie nacieków, oraz działanie antyoksydacyjne.
Wskazania: choroby pęcherzowe (M. Dhuringa), niektóre postacie tradzika, choroby naczyniowe
Objawy uboczne: methemoglobinemia i hemoliza, agranulocytoza, hepatotoksyczność, zmiany w układzie sercowo-naczyniowym, polineuropatia obwodowa, bóle głowy, zaburzenia żołądkowo-jelitowe
LEKI ANTYHISTAMINOWE I GENERACJI
cyproheptadyna (Peritol)
hydroksyzyna (Atarax)
prometazyna (Diphergan)
dimetinden (Fenistil)
antazolina (Phenazolina)
klemastyna (Tavegyl)
Mechanizm działania: blokują receptor H1 nie maja wpływu na H2. Szybko osiągają szczytowe stężenie w surowicy. Mogą wpływać hamująco na receptory cholinergiczne, serotoninowei alfa- adrenergiczne. Działają synergistycznie z lekami uspokajającymi, nasennymi, psychotropowymi, alkoholem
Wskazania: pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, azs, liszaj pokrzywkowaty, wyprysk
Działania niepożądane: odczyny i osutki polekowe, fotodermatozi, inne dermatozy przebiegające ze świądem i alergizacją; Senność, znużenie, utrudnienie koncentracji, uczycie pełności, zaparcia; Podczas leczenia nie powinii prowadzić pojazdów mechanicznych.
LEKI ANTYHISTAMINOWE II GENERACJI
astemizol (Hismanal)
terfenadyna (Teldane)
loratadyna (Claritine, Flonidan)
cetyryzyna (Zyrtec, Allertec)
ketotifen (Pozitan, Zatiden)
feksofenadyna (telfast)
Mechanizm działania: blokują receptor H1 bez wpływu na CUN. Wykazują szerokie działanie przeciwzapalne. Hamują napływ komórek zapalnych do miejsca reakcji alergicznej i hamują uwalnianie mediatorów wczesnej i późnej reakcji alergicznej. Powodują hamowanie cząstek przylegania na komórkach narządu wstrząsu
Wskazania: pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, azs, liszaj pokrzywkowaty, wyprysk, odczyny i osutki polekowe, fotodermatozy, inne dermatozy przebiegające ze świądem, alergizacją i stanem zapalnym skóry.
Działania niepożądane: rzadkie; zwiększenie masy ciała, bóle i zawroty głowy, suchość w ustach, nadmierne pocenie, senność lub pobudzenie, nudności i wymioty.
LEKI ANTYHISTAMINOWE H2
Ranitydyna (ranigast)
Cymetydyna (Altramed)
Famotydyna (Fagastin Ulfamid)
TRÓJPIERŚCIENIOWE LEKI ANTYDEPRESYJNE O DZIAŁANIU P/HISTAMINOWYM
amitryptylina
doxepina
ANTYBIOTYKI
Penicyliny naturalne (benzylopenicylina, penicylina benzatynowa, prokainowa, fenoksymetylopenicylina)
Penicyliny półsyntetyczne (izoksazolilowe- kloksacylina, karboksypenicyliny- karbenicylina, aminopenicyliny- ampicylina, amoksycylina, ureidopenicyliny- azlocylina, amidynopenicyliny)
wskazania: zakażenia bakteriami G + : paciorkowce, gronkowce, maczugowce błonicy; zakażenia G - : gonokoki, meningokoki, krętki blade; Sklerodermia- penicylina prokainowa
działania niepożądane: wstrząs anafilaktyczny, zespół Hoigna, osutki alergiczne i niealergiczne
Tetracykliny- (tetracyklina, vibramycyna)
Mechanizm działania: działają bakteriostatycznie; hamują biosyntezę białek, łatwo przenikają do wszystkich tkanek. Hamują czynność lipolityczną Propionibacterium acne
Wskazania: zakażenia bakteriami G+ i G- (w tym prątkami gruźlicy); choroby łojotokowe trądzik zwykły; Pemfigoid
Działania niepożądane: nudności, wymioty, bóle brzucha, uszkodzenia wątroby i nerek hipowitaminozy, dysbakteriozy, uszkadzają zawiązki zębów
Makrolidy- (Davercin- erytromycyna, Rulid- roksitromycyna)
Mechanizm działania: działają bakteriostatycznie przez hamowanie syntezy białek. Trudno przenikają do tkanek, łatwo wytwarza się oporność.
Wskazania: głównie zakażenia G+ i niektóre G-. erytromycyna: Pemfigoid, trądzik zwykły; roksitromysyna- chlamydiozy
Działania niepożądane: mogą powodować zaburzenia żoładkowo-jelitowe, Rzadkie przypadki uszkodzenia wątroby, wysypki skórne.
Linkosamidy: linkomycyna- Linkocin i klindamycyna- Dalacin C
Mechanizm działania: działają bakteriostatycznie a w większych stężeniach bakteriobójczo
Wskazania: głównie zakażenia gronkowcowe, ale i inne G+; klindamycyna w zakażeniach beztlenowcami i w trądziku zwykłym
Działania niepożądane: hepatotoksyczność z żółtaczką, nudności wymioty, colitis pseudomembranacea
Aminoglikozydy: streptomycyna, gentamycyna, amikacyna
Mechanizm działania: działają bakteriobójczo. Hamują biosyntezę białek i kwasów nukleinowych. Nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego.
Wskazania: głównie zakażenia G-, ale i niektóre G+ paciorkowce, gronkowce, prątki gruźlicy
Działania niepożądane: zaburzenia równowagi, głuchota, nefrotoksyczność, ototoksyczność, hepatotoksyczność
Cefalosporyny: cefradyna- Sefril I gen, cefaklor- Ceclor II gen, cefuroksym- Zinacef II gen, ceftazidim- Biotum III gen, cefepim- Aksepim IV gen
ZMIANY SKÓRNE WYWOŁANE PRZEZ LEKI
Polekowe zapalenie naczyń |
NLPZ, chinidyna, retinoidy, cimetydyna, insulina, penicylina, sulfonamidy, chlorpromazyna, fenacetyna |
Osutki |
Antybiotyki, sulfonamidy, leki p/bolowe, p/zapalne, p/padaczkowe, p/zimnicze |
Pokrzywka |
Salicylany, benzoesany, penicylina, barbiturany |
Rumień wielopostaciowy |
Sulfonamidy, bezoesany, penicylina, barbiturany |
TEN |
Antybiotyki, leki p/padaczkowe i p/reumatyczne, sulfonamidy, salicylany, tiazydy, różne |
Rumień trwały |
Barbiturany, fenacetyna, salicylany, doustne środki antykoncepcyjne, metronidazol, fenylbutazon |
Rumień guzowaty |
Sulfonamidy, salicylany, gestagety (doustna antykoncepcja) |
Ostra uogólniona osutka krostkowa |
Antybiotyki, leki p/padaczkowe |
Fotoalergia |
Gryzeofulwina, pochodne fenotiazydu, sulfonamidy, tetracykliny, NLPZ, leki antyarytmiczne, doustne środki antykoncepcyjne |
Pęcherzyca |
Kaptopril, penicylamina, fenylbutazon, piroksikam |
Pemfigoid |
Ibuprofen, furosemid, penicylamina, sulfasalasyna, leki p/świerzbowe |
Toczeń rumieniowaty układowy(objawowy) |
Hydralazyna, prokainamid, chlorpromazyna, izoniazyd, hydantoina, fenotiazyna, mestranol, penicylina, streptomycyna, tetracyklina, sulfonamidy, kwas acetylosalicylowy, psoraleny |
Łysienie |
Chemioterapeutyki, leki p/zakrzepowe, doustne środki antykoncepcyjne, retinoidy, piroksikam, enalapril |
Liszaj płaski i sutki liszajowate |
Sole złota, leki p/zakrzepowe, tiazydy, betaadrenolityki, kaptopril, penicylamina |