Mgr E. Chrobaszczyńska-Plucińska

26.02.2009 - ćwiczenia 1.

T: Zajęcia organizacyjne.

Test na zaliczenie - pytania otwarte i zamknięte.

05.03.2009 - ćwiczenia 2.

T: Status prawny partii politycznych w Polsce.

Ustawy regulujące zasady partyjne:

• Konstytucja (rozdz. 1);

• Ustawa o partiach politycznych;

• Ordynacje wyborcze.

Pierwsze ustawy o partiach politycznych - lata 60. (wcześniej partie funkcjonowały na zasadach stowarzyszeń).

Partie różnią się od stowarzyszeń celami (związane ze zdobyciem, sprawowaniem
i wywieraniem wpływu na władzę).

PSL - partia mniemająca wysokiego poparcia, ale mająca duży wpływ (języczek wyborczy).

Poziom instytucjonalizacji - proces, w trakcie którego partia staje się instytucją.

- w Polsce niski (PSL - wysoki w stosunku do innych polskich
partii).

Partia, która ma wysoki poziom instytucjonalizacji to taka partia, która potrafi przetrwać kryzys (np. wielość źródeł finansowania - kiedy jedno źródło zawodzi, partia jest wstanie się utrzymać).

Pierwszy projekt ustawy o partiach - II połowa lat 60.; w Polsce - 1990 r.

1990	1997
Zgłoszenie - 3 osoby z 15, które tworzą partie.	Zgłoszenie - 3 osoby z osób, które reprezentują partie na zewnątrz i będą ją popierać
Mniejsze objętościowo	Większe objętościowo
System ewidencyjno-rejestracyjny (1995r.), wcześniej ewidencyjny	System rejestracyjny

Systemy zgłaszania partii:

• Administracyjny;

• Koncesyjny;

• Ewidencyjny (tylko zgłoszenie);

• Rejestracyjny (sąd prowadzi rejestrację i pełni funkcje kontrolne, partia nabywa osobowość prawną).

1990 r. - tylko zarys problemów.

• Zmiany ustrojowe

• 360 partii zarejestrowanych przed rokiem 1997 (po roku 1998 zostało ok. 70 partii)

Tytuł 3 rozdziału ustawy o partiach z 1997 r. brzmi „Ewidencja partii politycznych”, ale pomimo to mamy do czynienia z systemem rejestracyjnym.

1990	1997
Funkcja integracyjna na pierwszym miejscu (organizacja społeczne	Podkreślona możliwość przystąpienia (dobrowolność) Art. 6 - decyzje partii politycznych nie mogą być automatycznie decyzjami władzy. Mogą funkcjonować partie nie zarejestrowane, ale nie mają wtedy osobowości prawnej (działają w oparciu o ustawy dotyczące stowarzyszeń)

6 przypadków, w których można wprowadzić ograniczenie wolności i praw:

• Stany wojenne, nadzwyczajne, klęski żywiołowe;

• Bezpieczeństwo, porządek publiczny, środowisko, troska o zdrowie i moralność.

Ograniczenie nie może całkowicie wyeliminować prawa

• Jeśli naruszamy prawa innych;

• Zakaz tworzenia partii o poglądach faszystowskich.

W Polsce istnieją komitety wyborcze tworzone doraźnie przed wyborami (słabość polskiego

systemu partyjnego).

Podstawowe ograniczenia, co do członkowstwa mogą się znaleźć w statusach partyjnych (najczęściej: brak ubezwłasnowolnienia, niekaralność, lustracja, niemożność należenia do innych partii,, przyrzecznie, poparcie przez np. 2 członków, wpisowe, staż).

Pewne osoby w ogóle nie mogą przynależeć do partii politycznych:

• Sędziowie, sędziowie TK;

• RPO, RPD;

• Prokuratorzy;

• Prezes NIK'u;

• Żołnierze zawodowi;

• Funkcjonariusze policji, etc.;

• Prezydent (formalnie nie ma takiego zapisu, jednak zwyczajowo powinien co najmniej zawiesić członkowstwo lub nie okazywać swoich poglądów partyjnych);

• Prezes IPN'u;

• Członkowie KRRiT.

Pojęcie apolityczności - w podejmowanie decyzji nie mogą manifestować swoich poglądów politycznych, ale mogą przynależeć do partii.

Równoprawność - w procedurze zakładania partii.

Statut - weryfikacja: sąd okręgowy, TK.

Program - nieścisłość ( nie jest obligatoryjnie wymagany, ale TK może go weryfikować).

Rozwiązanie partii:

• Samorozwiązanie (likwidacja a potem wyrejestrowanie);

• Przez sąd (najpierw wyrejestrowanie, a potem likwidacja).

↓

Traci osobowość prawną, nie może być stroną w sądzie, nie może decydować o swoim majątku (jest to uznawane za dyskryminacje partii).

12.03.2009 - ćwiczenia 3.

T: Finansowanie partii politycznych.

Środki finansowania potrzebne są partii na:

• Kampanie wyborcze;

• Administrację (np. opłaty za lokale, pensje osób zajmujących się administracją, konferencje, zjazdy partyjne).

Finansowanie
↓	↓
wewnętrzne	zewnętrzne
- samofinansowanie - składki członkowskie: Obligatoryjne Nadzwyczajne (płacą tylko niektórzy - ci, którzy dzięki partii uzyskują określoną pozycję); Np. na podstawie procentu od dochodu (progresywne); Wszyscy płacą po równo (charakter pogłówny).

Motywy przekazywania środków finansowych dla partii:

• Ideologiczny (dot. Najczęściej osób prywatnych);

• Ze względu na interesy (np. związki zawodowe przy tworzeniu prawa).

Procent wpływów ze składki zależy od:

• Liczby członków (partie masowe - miliony członków; zwykłe - kilka/kilkanaście tys.;
  Największe polskie partie - PSL (2001)
  SLD

• Darowizny (ok. 5% dochodów pochodzi z darowizn; PO-50%)

Z czego powinny się utrzymywać partie wg wyborców:

• 68% - głównym źródłem powinny być składki;

• 5% - darowizny od firm, przedsiębiorców i innych sponsorów;

• 23%→13% - działalność gospodarcza;

• 33% - nie powinny być finansowane przez podmioty prawne;

• 71% - nie powinny być finansowane z budżetu państwa.

Celem ustawodawcy była większa przejrzystość finansowania ora ogranie wpływów grup interesu.

↓

Informacje i sprawozdania, które należy przekazać jeśli chodzi o dochody.

Samofinansowanie	Finansowanie zewnętrzne
Kredyty Z dochodu własnego (sprzedaż majątku, logo, etc.	> ograniczenia dotyczą tylko pieniędzy, a nie przedmiotów (np. nieruchomości, etc.) 15-krotność minimalnego miesięcznego wynagrodzenia (ok. 17 tys.) (nie obejmuje wpłat na fundusz wyborczy i składek członkowskich → 15- lub 25-krotność)

Kto otrzymuje subwencje?

• Tylko przy wyborach do sejmu (do senatu - nie);

• Jeśli koalicja nie zawrze umowy, co do procentowego podziału na partie, to subwencja nie przysługuje;

• Tylko partia może dostać subwencję.

Sytuacja, w której rozwiązana partia może otrzymać subwencje - kiedy powstanie nowa partia, założona przez członków tej rozwiązanej.

Po rozpadzie jednej partii na dwie - umowa, co do subwencji.

SPOSÓB NALICZANIA SUBWENCJI

☺ Dotacja celowa - stopniowa dygresja, np. - partia, która uzyskała :

• 40% poparcia: 5 % * 10
  5 % * 9
  10 % * 7
  10 % * 4
  10 % * 1,5

• 12% poparcia: 5 % * 10
  5 % * 9
  2 % * 7

☺ Dotacja podmiotowa

W - źródła wydane na kampanie jedne posła/senatora, który nie uzyskał mandatu

m - liczba mandatów łącznie na posłów i senatorów przez dany komitet wyborczy

2001 - dodanie funduszu eksperckiego

• Z subwencji - informacja;

• Z funduszu wyborczego - sprawozdanie.

Konstytucja - jawność wydatkowania; ustawa - źródła są jawne.

Pełnomocnik finansowy - nie może nim być ławnik, funkcjonariusz sądowy, etc.

19.03.2009 - ćwiczenia 4.

T: Proces kształtowanie polskiego systemu partyjnego po 1989 r.

Europa Wschodnia inaczej przechodzi proces demokratyzacji od Europy Zachodniej.

- przemiany własnościowe

- struktura gospodarcza

Podział na partie postkomunistyczne i prawicowe; dopiero potem zaczęto patrzeć na proponowane przez partie rozwiązania gospodarcze.

• Problem budowania tożsamości narodowej

• Brak społeczeństwa obywatelskiego (brak spektrum ogólno-społecznego, brak zaangażowania w instytucje pozarządowe, niska frekwencja)

• „Postkomunistyczna mentalność polityczna” - my i oni

• Brak kultury kompromisu

• Kryzys zaufania do instytucji politycznych

• Kryzys koniunktury w gospodarce zachodniej (mniejsze dofinansowanie)

• Sukces radykalnych partii politycznych (na zachodzie), zakłócających tradycyjną walkę o władzę między umiarkowanymi frakcjami lewicy i prawicy

2005 - podział na Polskę liberalną i solidarną (PiS i PO)

• Problemy ideologiczne

• Wzrost chwiejności wyborczej ( w latach 90. w Europie Zachodniej) - partie nie są związane ze swoimi wyborcami

Jan Rokita - zawsze potrafił znaleźć się w sejmie (zmieniał partie nie zmieniając swoich poglądów)

• Nielojalność liderów, co do swoich partii

1997 r. - lewica przeważyła za wejściem nowej konstytucji; drugą partią, która poparła konstytucję była Unia Wolności.

KONWENCJE DEFINIOWANIA SYSTEMÓW PARTYJNYCH

1. Partie jako ich główne elementy składowe

• Poziom instytucjonalizacji (zdolność do przetrwania kryzysów)

• Płynność finansowa (inne źródła finansowania poza subwencjami)

* Ciężko mówić o konsolidacji w Polsce.

Funkcjonowanie partii niestandardowych nie jest szkodliwe, zaczyna być, jeśli zdobywają one istotne poparcie.

• Indeks partycypacji rządowej (IPR)

(indeks ilościowy)

- w ilu gabinetach uczestniczyła ta partia

- konkretna partia lub konkretna rodzina partyjna

G - liczba gabinetów sformułowanych w badanym okresie

0 → nie uczestniczyła w żadnym gabinecie

1 → uczestniczyła we wszystkich gabinetach

• Indeks odpowiedzialności rządowej (IOR)

(indeks jakościowy)

- liczba wskazująca, ile razy premierem był człowiek z partii, nad którą prowadzimy badania

G - liczba gabinetów sformułowanych w badanym okresie

2. Utożsamia system partyjny z wzorami rywalizacji i kooperacji między nimi

(Herbut i Antoszewski)

• Poziom fragmentaryzacji (poziom rozdrobnienia konsolidacji)

• Poziom rywalizacyjności (1. i 2. z kolei partia)

• Poziom alternacji (częstotliwość zmiany partii rządzących)

• Poziom polaryzacji (umieszczenie partii na osi lewica - prawica)

• Poziom agregacji (odzwierciedla parlamentarną siłę partii)

☺ Poziom fragmentaryzacji wyznaczmy przy pomocy:

• Indeks efektywnej liczby partii na poziomie wyborczym (lub parlamentarnym)

Np.: 45%, 20%, 15%, 10%, 10%

N < 2 → partia dominująca

N = 2 → system dwupartyjny

N = 2,5 → system dwu i pół partyjny

N ≈ 3 → system wielopartyjny

Wskaźnik będzie zawsze wyższy na poziomie wyborczym (kandyduje więcej partii niż się dostaje.

Po 1993 - na poziomie parlamentarnym wskaźnik znacznie mniejszy (progi wyborcze)

* System skonsolidowany = wysoki poziom przewidywalności o wejściu partii do parlamentu

Antoszewski przewidywał, że lewica będzie stabilna - była do 2001 (2004- podział
w lewicy)

• Indeks frakcjonalizacji

Np.: 70%, 30%

F > 0,70 → system wielopartyjny

Im wyższy → większe rozdrobnienie

F = 0,50 → system dwupartyjny

F < 0,50 → system z jedną partią dominującą

0,5 - 0,57 → rywalizacja dwóch partii, ale może pojawić się partia, która

0,6 - 0,67 przejmie znaczną część głosów

26.03.2009 - ćwiczenia 5.

☺Wzrost poparcia dwóch najsilniejszych partii - koncentracje

2005 - 51,13 2007 - 73,62

☺ Poziom rywalizacyjności - dystans pomiędzy dwiema najważniejszymi partiami występującymi z konkurencyjnymi programami

2005 => PO i PiS - nie są partiami przeciwstawnymi programowo

PiS - Samoobrona 14%

2007 => PO - LID 25-28%

10% → wysoko rywalizacyjne

10-20% → średnio rywalizacyjne

Ponad 20% → nisko rywalizacyjne

☺ Poziom agregacji

S - procent miejsc parlamentarnych, jakie uzyskała największa partia

N - liczba partii, które weszły do parlamentu

☺ Rozdrobnienie opozycji

Siła opozycji jest bardzo ważna.

Kwestie, które powinny być wspólne pomimo opozycyjności:

• Ekologia (dzieli ze względu na pewne rozwiązania, ale co do samej ochrony środowiska - nie);

• Kwestie bezpieczeństwa (piraci drogowi - ich najbardziej obawiają się Polacy obecnie);

• Konstytucja.

3. Układ partii z elektoratem

• Wskaźnik płynności netto - chwiejność

- Oddanie głosów ze względu na partykularne interesy

- Oddanie głosów negatywnych

T1: Doktryna i ruch socjaldemokratyczny.

T2: Trzecia droga - wyzwanie dla polskiej lewicy?

GENEZA

Socjalizm (Marks)
↓	↓	1903- krytyka, Bernstein
reformiści	rewolucjoniści	1917- Rewolucja w Rosji
Demokracja parlamentarna Klasa robotnicza	Rewolucja
3 rodzaje własności Państwowa; Prywatna;		Ruch robotniczy ↓ Związek zawodowy ↓ Partie
Wprowadzenie socjalizmu na drodze demokratycznej (dlatego nie w Rosji)

Przyzwolenie na funkcjonowanie partii socjaldemokratycznych

Upowszechnienie prawa wyborczego (1918 w Polsce)

1918-39 - 20-lecie międzywojenne: Szwecja

Wlk Brytania

Niemcy

Francja

Hiszpania - 1921 / 1933 / 1936

↓

Front ludowy opozycją do Franco (autorytaryzm, totalitaryzm)

↓

Partie faszystowskie

Partie socjaldemokratyczne (zakazane)

komunistyczne - wspierają faszyzm, bo głównym wrogiem są socjaldemokraci

faszystowskie

Faszyzm włoski

Niemiecki Narodowy Socjalizm

↓

Żeby przejąć partie socjaldemokratyczne

Głównym celem przestrzeń życiowa

Polepszenie życia robotników (nie celowo, ale aby przejąć elektorat- pozyskanie mas)

Gospodarka wojskowa

Niemcy - specyficzna sytuacja (przegrani) → gradacja Niemiec, jako społeczeństwa, Hitler mówi temu- nie!

W Polsce ugrupowania radykalne (Endecja) też poszukują dyktatury, nacjonalizm.

Partie socjaldemokratyczne zostały przez faszyzm zdominowane

Po II wojnie światowej

- Chadeja, partie konserwatywne (zaczynają funkcjonować)

- Partie prawicowe tracą moralne prawo do rządzenia (wsparli faszyzm)

- Partie komunistyczne - zaczęto się ich obawiać

- Wzrost poparcia dla partii socjaldemokratycznych

1951 r. - utworzenie Międzynarodówki Socjalistycznej

• Zanegowanie Marksizmu

• Odejście od partii masowej do partii wyborczej (catch all)

- Nowy robotnik jest dużo bardziej wykształcony (zwiększyć wpływ na decydowanie o zarządzaniu przedsiębiorstwa)

- Klasa menedżerów - nie ze względu na posiadanie środków produkcji, a umiejętnośći

-Państwo dobrobytu

Upadek komunizmu - tezy Marksa nie sprawdziły się

02.04.2009 - ćwiczenia 6.

Partie: duże > 30%

małe 15-30%

średnie < 15%

EUROPA ZACHODNIA

- Partie duże i średnie

- Konsekwencją spadku poparcia socjaldemokracji w systemach dwupartyjnych - umiarkowana wielopartyjność (coś się dzieje między partiami)

- Lata 90. - spadek poparcia dla partii klasycznych

- Zmiana strategii wyborczej (adresatem całe społeczeństwo; uniwersalny program; koalicje)

- Wysoki poziom instytucjonalizacji (zdolne do przetrwania kryzysu)

EUROPA WSCHODNIA

Kryteria wyznaczenia partii:

• Program polityczny, wyborczy;

• Przynależność do organizacji międzynarodowych;

• Nazwa partii (ale trzeba być b. ostrożnym).

Partie postkomunistyczne
↓	↓
(1) socjaldemokratyczne	(2) komunistyczne	
(zreformowana lewica postkomunistyczne) - nie odwoływanie się ideologii postkomunistycznej - zaakceptowanie wolnego rynku, demokracji liberalnej	(nie ma w Polsce)			Rodzaje partii socjaldemokratycznych w Europie Zachodniej (umiarkowana lewica)

(3) Nowe ugrupowania socjaldemokratyczne - nie związane z komunizmem

(4) Partie reaktywowane z przeszłości (sprzed demokracji) (Czechy)

(np. Mikołajczyk po '89 r. - kontekst PSL-Porozumienie Ludowe; Sojusz Programowy)

16.04.2009 - ćwiczenia 7.

T: Chrześcijańska Demokracja. Historia i współczesność.

Rewolucja Francuska - wcześniej był sojusz monarchii i Kościoła. Rewolucja uderzyła
w monarchię, a więc i kościół.

↓

Rozdział Kościoła od państwa

Zaakceptowanie rozdziału Kościoła od państwa, ale też zaakceptowanie dialogu (na rzecz dobra wspólnego)

1933 - konkordat z III Rzeszą

Leon XIII - pierwszy papież nawiązujący dialog

- Godność osoby ludzkiej - personalizm

- Jednostka jest częścią większej całości

- Ograniczenie wolności poprzez wolność innego człowieka

- Dobro wspólne

- Powiązanie wolności z pojęciem odpowiedzialności ( np. za wolność - wolnością nie jest nieodpowiedzialna niezależność)

- Człowiek jest zniewolony, kiedy żyje w grzechu (odpowiedzialność przed sumieniem, przyszłymi pokoleniami, społeczeństwem)

- Realizować się w kierunku dobra wspólnego, nie tylko własnego)

- Wolność w wyborze metod i celów

- Wolności mogą być ograniczone w chwili niebezpieczeństwa (dobro wspólne)

- Równość - wynikająca z człowieczeństwa

- Nierówności są naturalne (zdolności itp. są różne)

- Proporcjonalnie do swoich predyspozycji wpływać na dobro wspólne

- Rodzina najważniejszą grupą (pomoc rodzinie)

- Sprawiedliwość społeczna - sprawiedliwy rozdział dóbr, aby nie doprowadzić do zbyt dużych dysproporcji (oddanie każdemu tego, co mu się należy, wedle umiejętności)

↓	↓	↓
Komutatywna (wymienna)	Dystrybutywna	Legalna
Np. pomiędzy dwoma jednostkami Zasada wzajemności W sferze ekonomicznej głównie	Jednostka - wspólnota Rozdysponowanie dóbr wspólnych	Prawa i obowiązki obywateli Obowiązek państwa aby tworzyć sprawiedliwe prawo

- Subsydiaryzm - decentralizacja (interwencja tylko w określonych obszarach)

- Własność prywatna - człowiek sam próbuje się angażować (aktywizacja przeciwdziała wyalienowaniu, rozpadowi wspólnot - w konsekwencji państwa)

- Dążenie do społeczeństwa obywatelskiego - świadomego (prawa, obowiązki, odpowiedzialność, aktywność)

- Koncepcja demokracji żywej / uczestniczącej (aktywizującej społeczeństwo)

- Społeczna gospodarka wolnorynkowa - opiera się na solidaryzmie społecznym, wolnym rynku i realizacji praw socjalnych (ale ograniczonym - interwencjonizm wyrównujący różnice, praca dla niepełnosprawnych, płaca minimalna)

- Demokracja międzynarodowa - integracja; odrębność narodowa (język, kultura); współzależność gospodarcza; wspólne działanie na rzecz bezpieczeństwa, ekologiczności, przeciwdziałania przestępczości

Niemiecka Partia Centrum - pierwsza partia Chadecka.

- Rozdział Kościoła od Państwa - nieobowiązkowa przynależność religijna (wymagane wyznawanie wartości), ogólnonarodowe

Nie jest zasadą, że silna Chadecja musi występować tam, gdzie jest silny katolicyzm.

Partie Chadeckie funkcjonują w centrum. Mówi się o nich jako o partiach wyborczych.

Poziom poparcia nie jest analogiczny do poziomu relewancji.

W krajach o systemach dwupartyjnych nie ma partii chadeckich.

30.04.2009 - ćwiczenia 8.

T: Podstawowe zasady prawa wyborczego, system wyborczy III RP.

Prawo wyborcze - zbór norm prawnych dot. wyborów.

System wyborczy - szersze nieprawo wyborcze, zbiór reguł określających charakter
i przebieg procesów wyborczych.

Przymiotniki wyborcze:

• Powszechność; 

• Równość;  najważniejsze

• Tajność; 

• Proporcjonalność;

• Bezpośredniość.

Sejm - wszystkie 5

Senat - powszechność, bezpośredniość, tajność

Kandydatów mogą zgłaszać: - partie;

- wyborcy.

Przymiotniki nie wpisane do konstytucji:

• Wolność wyborów (nieskrępowana możliwość tworzenia programów wyborczych
  i partii);

• Konkurencyjność wyborów;

• Ostateczność wyborów.

POWSZECHNOŚĆ

- Obywatele Polski w pewnym wieku, bez ograniczonego prawa wyborczego prawomocnym wyrokiem sądu (czynne prawo wyborcze)

- Zróżnicowanie wieku biernego prawa wyborczego - doświadczenie, przygotowanie do danego urzędu

- Tendencja, żeby obniżać cenzusy wyborcze

- Wcześniej mieliśmy do czynienia z licznymi cenzusami, np. majątkowy, płci, wykształcenia

- Domicyl - pewny czas zamieszkania na terenie danego kraju, umożliwiający branie udziału w wyborach (problem emigrantów)

- Badania potwierdzają, że osoby, które wyemigrowały kilkadziesiąt lat wcześniej z kraju, głosują bardziej radykalnie.

- Problem, jak liczyć głosy emigrantów

• Jeden okręg wyborczy (Warszawa-Śródmieście);

• Głosy na poczet okręgu, z którego dana osoba wyemigrowała;

• Osobny okręg ? (Chorwacja - lata 90.).

- Spisy powszechne (stale zamieszkujący daną gminę, czasowo zamieszkujący - mogą ubiegać się o wpisanie do spisu) - uniemożliwia głosowanie w kilku miejscach.

RÓWNOŚĆ

• Formalna (równa ilość głosów dla każdego);

• Nieformalna ( taka sama waga głosu - norma przedstawicielska w okręgach).

- Obowiązek osobistego stawiennictwa.

BEZPOŚREDNIOŚĆ

- Wybory jednostopniowe (niektórzy uznają, że właśnie to oznacza bezpośredniość), czyli głosujemy bezpośrednio na kandydatów, a nie na elektorów, którzy będą głosować dalej.

- Osobiste stawiennictwo (pełnomocnik nie koniecznie musiałby głosować za tym, za kim chciała osoba dająca mu pełnomocnictwo)

Problem z osobami starszymi i schorowanymi- czy lepiej, żeby mieli pełnomocnika, czy lepiej ograniczyć im zasadę bezpośredniości (nie są w stanie sami iść zagłosować)

TAJNOŚĆ

- Przeciwstawienie sytuacji w Polsce do tej sprzed '89 r.

- Zapobieganie przymusowi

- Jest traktowana jako przywilej dla wyborcy

PROPORCJONALNOŚĆ

• Formuła większości (wybory bardziej bezpośrednie)

• Formuła proporcjonalności (celem: jak najbardziej reprezentatywny organ
  przedstawicielski)

↓ ↓

Głosowanie na listę Wskazanie preferencji

wyborczą na liście wyborczej

Sądowa weryfikacja ważności wyborów lub parlamentarne orzecznictwo ważności wyborów.

• Progi wyborcze  łatwe do zmienienia (mogą służyć

• Metody przeliczania głosów na mandaty  do sterowania wynikiem wyborów)

System większościowy powoduje efekt antycypacyjny (jeśli wyborca wie, że jego kandydat nie ma szans - albo nie idzie głosować, albo głosuje na innego kandydata, o którym myśli, że ma szansę).

M. Duvergere

1. System wyborczy wpływa na stopień deformacji woli wyborców

2. System wyborczy wpływa na redukcję efektywnej liczby partii na poziomie parlamentarnym.

• Metoda d'Hondta

• Metoda Sainte-Lague

• Metoda Hare-Niemeyer'a

14

---