Zarządzanie instytucjami kredytowymi - Wykłady
Wykład 1
Literatura:
Zarządzanie bankiem komercyjnym,
A. Gospodarowicz, PWE, Warszawa 2000,
Literatura dodatkowa:
Bankowość. Zagadnienia podstawowe,
M. Iwanicz -Drozdowska, W. Jaworski, Z. Zawadzka,
Poltext, Warszawa 2006,
Bankowość. Podręcznik akademicki.
W. Jaworski, Z. Zawadzka, Poltext, Warszawa 2002,
Ocena działalności instytucji finansowych,
M. Marcinkowska, Difin, Warszawa 2007.
Zajęcia /egzamin
wykłady /ćwiczenia są obowiązkowe,
warunkiem dopuszczenia do egzaminu jest uzyskanie zaliczenia z ćwiczeń,
termin egzaminu -do ustalenia, po ostatnim wykładzie,
forma egzaminu -test wielokrotnego wyboru, składający się z 30 pytań + zadanie,
zakres materiału na egzamin:
wykłady,
materiały wskazane na wykładach do samodzielnego opracowania.
Tematyka wykładów
Istota zarządzania instytucjami kredytowymi -proces i funkcje zarządzania, rodzaje instytucji kredytowych.
Funkcjonowanie instytucji kredytowej a model współczesnego banku -struktura organizacyjna.
Zarządzanie aktywami i pasywami instytucji kredytowej,
Zarządzanie kapitałem własnym -definicja, rola oraz koszt kapitału własnego.
Zarządzanie płynnością i wypłacalnością banku.
Sprawozdania finansowe banku (instytucji kredytowej) -bilans, rachunek zysków i strat, analiza wskaźnikowa.
Zarządzanie ryzykiem bankowym -rodzaje ryzyka bankowego.
Ustalanie polityki i planowanie działalności instytucji kredytowych -strategia banku.
Sprzedaż produktów bankowych -struktura sieci sprzedażowej, kanały dystrybucji usług bankowych.
Zarządzanie jakością w instytucji kredytowej.
Techniki menedżerskie w bankowości - benchmarking, outsourcing, kalkulacja dochodowości klientów, kalkulacja ceny produktów i usług bankowych,
Instytucje finansowe
Obszary gospodarki:
realna (rzeczowa);
finansowa (kreowanie i ruch strumieni pieniężnych oraz ich ekwiwalentów).
Instytucje finansowe to pośrednicy finansowi, między podmiotami posiadającymi nadwyżki pieniężne a podmiotami dążącymi do pozyskania obcych środków pieniężnych.
Rynek finansowy -miejsce zawierania i rozliczania transakcji pieniężnych i kapitałowych,
Podmioty rynku finansowego
Podmioty nadwyżkowe.
Podmioty deficytowe.
Pośrednicy finansowi - transformacja oszczędności w pożyczki oraz parametryzacja transakcji finansowych w zakresie czasu trwania umowy, waluty, rodzaju stopy procentowej.
Instytucje finansowe to: banki, zakłady ubezpieczeń, fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne, domy maklerskie itd..
Cechy instytucji finansowej
Działanie (o wysokim stopniu ryzyka) związane z zapewnieniem bezpieczeństwa środków powierzonych przez klientów oraz efektywne ich wykorzystanie.
Instytucja zaufania publicznego -funkcjonowanie instytucji nadzoru nad rynkiem finansowym (rynkowe, instytucjonalne)
Instytucje kredytowe
Szczególny rodzaj instytucji finansowych, prowadzących działalność kredytową.
Konieczność regulacji instytucji kredytowych argumentowana:
zapewnieniem bezpieczeństwa i solidności systemu finansowego (związek między kryzysem sektora finansowego a stabilnością gospodarki narodowej);
koniecznością ochrony depozytariuszy (depozytariusz nie posiada efektywnych narzędzi oceny Banku).
Pojęcie instytucji kredytowej
art.4 ust. 1 pkt 17 Prawo bankowe*
Podmiot mający swoją siedzibę na terytorium jednego z Państw
Członkowskich, lecz poza granicami Polski, prowadzący we własnym
imieniu i na własny rachunek, na podstawie stosownego zezwolenia
działalność w zakresie przyjmowania depozytów lub innych środków
powierzonych pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym, w zakresie
udzielania kredytów lub wydawania pieniądza elektronicznego.
Pojęcie instytucji kredytowej
Zgodnie z Dyrektywą 2006/48/WE - nie ma żadnych ograniczeń
terytorialnych wewnątrz UE. Zatem instytucją kredytową jest także
podmiot prowadzący działalność gospodarczą z siedzibą w Polsce,
Uregulowania prawne w zakresie funkcjonowania instytucji kredytowych
Przepisy unijne w zakresie działalności instytucji kredytowych na terenie UE oparte są na dwóch podstawowych zasadach:
Zasada jednolitej licencji bankowej - pozwala na prowadzenie działalności na obszarze innych państw członkowskich na podstawie licencji wydanej przez organ nadzorujący państwa macierzystego. W Polsce jest to Komisja Nadzoru Finansowego.
Zasada nadzoru państwa macierzystego - zapewnia instytucje kredytową w Polsce, która otworzy swój oddział poza granicami, że będzie ona podlegała uregulowaniom nadzoru w Polsce. Tak będzie również w przypadku innych krajów, będą one podlegały pod regulacje prawne w swoim kraju macierzystym.
Zakres regulacji
Licencjonowanie działalności bankowej (metoda koncesji, metoda normatywna),
Ograniczenie możliwości swobodnego dysponowania akcjami podmiotów finansowych -uzależnienie od zgody organu nadzoru nabycia pakietu akcji 5%, 10%, 20%, 25%, 33%, 50%, 66% i 75%,
Ograniczenie podejmowanego ryzyka -limit koncentracji wierzytelności oznaczający, że bank ma obowiązek zgłaszać do KNF kredyt przekraczający 10% funduszy własnych banku, przy czym ich suma nie może przekroczyć 800% funduszy własnych,
Ograniczenia rodzaju wykonywanych czynności (listy zastawne, kredyty, gwarancje),
Utworzenie systemu gwarantowania depozytów,
Wprowadzenie transparentnych zasad rachunkowości -zwiększenie dyscypliny rynkowej (tzw. prywatnego monitoringu),
Instytucje nadzorcze,
Rodzaje instytucji kredytowych
Banki komercyjne (upoważnione na podstawie zezwolenia do wykonywania czynności bankowych (sensu stricto), obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym),
Banki specjalne, np. hipoteczne, inwestycyjne,
Banki spółdzielcze (banki lokalne, regionalne),
SKOK -instytucje drobnego kredytu, oparte na solidarnej odpowiedzialności materialnej kredytobiorców poprzez ich wkłady członkowskie,
(kasy Schulzego, Reiffeisena w Niemczech, kasy Stefczyka w Polsce),
Instytucje parabankowe, agencje kredytowe (ich rozwój może przyczyniać się do niestabilności rynków finansowych),
Cechy instytucji kredytowych
Złożoność -instytucja kredytowa prowadzi wiele różnych, odmiennych działalności, które uzupełniają się wzajemnie,
Przeprowadzanie operacji o wysokim stopniu ryzyka,
Bezpośredni obrót gotówką -najbardziej płynnym towarem na rynku,
Odpowiedzialność finansowa (materialna),
Wysoki stopień uzależnienia od otoczenia makroekonomicznego -zmiany koniunkturalne, inflacja, ogólny poziom zaufania do sektora finansowego,
Relatywnie niski poziom kapitałów własnych w relacji do sumy bilansowej,
Funkcje instytucji kredytowych
koncentracja kapitałów,
transformacja pieniądza w czasie,
realizację rozliczeń finansowych,
Tendencje na rynku pośredników finansowych:
większa dostępność i lepsza efektywność rynków finansowych,
rozwój instytucji parabankowych,
Zarządzanie instytucją kredytową
Zarządzanie -podejmowanie określonych działań w zakresie realizacji wyznaczonych celów,
zarządzanie jest procesem składającym się z: planowania, organizowania, motywowania oraz kontrolowania, które służą realizacji celu, poprzez decyzje zarządcze (o charakterze wew. i zew.),
aby zoptymalizować sposób zarządzania instytucją finansową trzeba określić jej cele,
cele polityki bankowej są formułowane poprzez określenie:
Wyniku finansowego -zysku banku,
Rodzaju czynności bankowych, które będą realizowane,
Rodzaju czynności bankowych, które nie będą realizowane,
Wzrostu obrotów banku (sumy bilansowej),
Maksymalizacji wartości akcji banku,
celem banku musi być bezwzględnie zachowanie bezpieczeństwa prowadzonej działalności,
BEZPIECZEŃSTWO to warunek niezależny, który organy instytucji kredytowej muszą realizować,
ZASADA BANKOWA: Zapewnienie bezpieczeństwa przy dążeniu do zysku.
Bezpieczeństwo w działalności bankowej to zapewnienie:
Legalności -naruszenie może spowodować cofnięcie zezwolenia na działalność bankową lub inne konsekwencje prawno -reputacyjne.
Legalność to zgodność z przepisami prawa, normami ostrożnościowymi ustalonymi przez nadzór bankowy, np. fachowość zarządzania bankiem, poziom kapitału własnego, wskaźnik wypłacalności,
Płynności -oznaczająca możliwość zapewnienia bieżącego pokrywania zobowiązań wobec depozytariuszy oraz potencjalnych kredytobiorców, zapewnienie płynności strukturalnej, a więc przyszłego bezpieczeństwa,
Solidności -czyli niedopuszczenie do powstania podejrzeń co do braku wiarygodności banku, gdyż grozi to wycofaniem wkładów, a w konsekwencji bankructwem, publikowanie sprawozdań finansowych (dobrych),
Osiągnięcie zysku
ma na celu zaspokojenie określonych oczekiwań właścicieli oraz organizacji,
jest priorytetowym celem banku,
przeznaczenie zysku:
wypłata dywidendy,
powiększenie kapitału własnego,
regularna wypłata dywidendy -„polityka stałych dywidend”, jak również powiększanie kapitału własnego świadczy o wiarygodności banku,
„trafne” prognozy zwiększają wiarygodność banku -wielkość planowanego zysku ustalana jest na okres 1 roku,
przychody banku:
pobierane opłaty i prowizje z tytułu udzielonych pożyczek i kredytów,
opłaty z tytułu prowadzonych operacji międzybankowych,
opłaty za prowadzenie określonych czynności bankowych, np. konta,
koszty banku:
wypłacone odsetki od depozytów,
koszty wynagrodzeń dla pracowników,
koszty ogólne,
podatki,
straty z tytułu nie spłaconych kredytów,
Jak osiągnąć zysk w działalności kredytowej?
Umiejętnie zarządzać źródłami przychodów oraz optymalizować koszty,
Zarządzać aktywami w sposób przynoszący najwyższy poziom dochodów,
Umiejętnie zarządzać portfelem kredytowym,
Zmieniać strukturę pasywów na rzecz mniej kosztownych depozytów (odsetki + obowiązkowa rezerwa),
Dbać o wiarygodność,
Rozwój czynności bankowych
Rodzaje usług oraz produktów bankowych,
Nie wystarczy wdrożyć usługę lub wprowadzić produkt na rynek, trzeba na bieżąco analizować jego rentowność,
Nie ilość oferowanych produktów, a ich jakość decyduje o sukcesie banku,
Rentowność produktów należy rozpatrywać w dłuższym okresie czasu,
Kierunki działania instytucji kredytowych
Specjalizacja regionalna -SKOK -i, banki spółdzielcze, warunkiem bezwzględnym jest zdywersyfikowana grupa klientów,
Specjalizacja według form czynności -np. banki hipoteczne, banki inwestycyjne,
Specjalizacja według rodzaju klientów -pozwala na większą fachowość obsługi, a także na standaryzowanie usług, co powoduje zmniejszenie kosztów,
oddziały detaliczne,
oddziały korporacyjne,
Podstawowa czynność instytucji kredytowych
Udzielanie kredytów (art. 69 Prawa bankowego) -przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na określony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.
Umowa dochodzi do skutku w momencie jej zawarcia (umowa konsensualna),
Kryteria klasyfikacji kredytów
Okres kredytowania,
Metoda udzielania kredytów,
Przeznaczenie kredytu,
Waluta kredytu,
Forma zabezpieczenia,
Prawo bankowe nie reguluje kwestii naliczania odsetek od kredytów -wyłączność ustalania warunków pomiędzy stronami umowy,
Kredytowe regulacje ostrożnościowe
Limit koncentracji zaangażowania (kredyty, gwarancje, udziały) w wysokości:
20% funduszy własnych banku w przypadku podmiotów powiązanych z bankiem kapitałowo lub organizacyjnie,
25% funduszy własnych banku w przypadku podmiotów niepowiązanych z bankiem,
Bank X, prowadzący działalność finansową w Polsce posiada kapitał własny na koniec II kwartału 2008 roku w wysokości 3 977 600 000 zł,
Czy może samodzielnie udzielić 1 mld kredytu?
Czy wysokość kredytu dla podmiotu X ograniczona jest bezwzględnie limitem koncentracji zaangażowania?
(Art. 73 Prawa bankowego) dopuszcza zawarcie umowy o utworzeniu konsorcjum bankowego,
Wymóg uzależnienia przyznania kredytu od posiadania zdolności kredytowej,
Zabezpieczenie spłaty kredytu:
Własne, obce,
Majątkowe, osobowe,
Zwiększenie sumy bilansowej
„wielkość” nie koniecznie świadczy o sile -nie zawsze zwiększenie sumy bilansowej wpływa korzystnie na rentowność (ROA, ROE) instytucji kredytowej,
Pozyskiwanie nowych depozytariuszy powinno być prowadzone w kontekście perspektyw sprzedaży produktów kredytowych (lub przeprowadzenia innych efektywnych operacji finansowych),
W tradycyjnym modelu bankowości o instytucji kredytowej rozwijającej się mówimy, gdy osiąga coraz wyższe zyski, zwiększając jednocześnie obrót -skalę prowadzonej działalności,
Maksymalizacja wartości akcji banku
Wartość akcji powinna odzwierciedlać oczekiwania akcjonariuszy,
Jeżeli oczekiwania akcjonariuszy nie będą spełnione wartość akcji będzie się zmniejszać, a bank może mieć problem w pozyskaniu nowego kapitału,
Jaką strategię działania powinien przyjąć Bank w celu zwiększenia ceny rynkowej akcji?
Dążyć do zwiększenia dywidend dla akcjonariuszy poprzez zwiększenie zyskowności dokonywanych operacji,
dążenie do zmniejszenia ryzyka poprzez redukcję „złych kredytów” oraz podniesienie wskaźnika wypłacalności,
dokonywaniu odpowiedniej korelacji między powyższymi dążeniami w celu optymalnego osiągnięcia celu,
Metoda shareholder value
Wartość Banku obejmuje:
wzrost kursu akcji,
wypłaconą dywidendę,
Metoda umożliwia określenie przyszłych warunków rozwoju,
Kapitał własny
tradycyjnie kapitał własny był tożsamy z księgowym kapitałem własnym,
w 1988 roku Bazylejski KNB wprowadził nową metodologię wyliczania wskaźnika wypłacalności,
w międzynarodowej sprawozdawczości bankowej pojawia się tzw. kapitał regulacyjny, w polskiej nomenklaturze określany jako tzw. fundusz własny,
zapotrzebowanie na kapitał ekonomiczny, pozwalający na pokrycie nieoczekiwanych strat z prowadzonej działalności,
Funkcją kapitału własnego jest pokrywanie strat (w razie potrzeby),
Rodzaje kapitałów w banku:
Kapitał regulacyjny -wymagany przy obliczaniu współczynnika wypłacalności,
Kapitał ekonomiczny -wymagany przy obliczaniu adekwatności kapitałowej z tytułu „indywidualnego” ryzyka ponoszonego przez Bank,
Kapitał własny (księgowy), obejmujący kapitał zakładowy, zapasowy i rezerwowy,
Kapitał własny - funkcje
ochronna -podstawowa funkcja, zakładająca ,że bank będzie w stanie pokryć straty, jakie mogą wyniknąć z prowadzonej działalności,
założycielską -kapitał założycielski banku nie może być niższy niż równowartość 5 mln EUR,
ograniczającą -odnosi się do ograniczeń z zakresie podejmowania przez banki ryzyka -regulacje ostrożnościowe,
finansową -jako źródło finansowania aktywów, a bardziej czynnik gwarantujący pozyskanie środków od innych podmiotów (np. na rynku międzybankowym) po atrakcyjnej cenie,
bazy do podziału zysku -kwoty przeznaczone na wypłatę dywidendy nie mogą przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy powiększony o zgromadzony kapitał rezerwowy,
tworzenia zaufania do banku -zasada TBTF -too big too fail,
Rodzaje potencjalnych strat
Straty oczekiwane związane z prowadzeniem działalności operacyjnej -rezerwy,
Straty nieoczekiwane związane z ponoszonym ryzykiem -kapitał ekonomiczny,
Straty „wyjątkowe” nieuwzględnione w kapitale ekonomicznym -pokrywają akcjonariusze,
Współczynnik wypłacalności
Określa relacja funduszy własnych do całkowitego wymogu kapitałowego,
Całkowity wymóg kapitałowy jest sumą wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka prowadzonej działalności, m.in.:
ryzyka kredytowego,
ryzyka rynkowego (walutowego, stóp procentowych),
ryzyka z tytułu przekroczenia limitu koncentracji, zaangażowań,
ryzyka operacyjnego,
Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka kredytowego
wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka kredytowego to suma aktywów oraz zobowiązań pozabilansowych ważonych ryzykiem,
kapitały wymagane z tytułu ryzyka kredytowego nie powinny być niższe od funduszy własnych Banku,
fundusze własne powinny stanowić co najmniej 8 % wartość i aktywów oraz zobowiązań pozabilansowych nie uwzględniając innych rodzajów ryzyka związanego z działalnością operacyjną,
Wagi ryzyka
waga ryzyka 0: kasa, należności od NBP, Skarbu Państwa, należności innych podmiotów mające zabezpieczenie w gwarancjach Skarbu Państwa,
waga ryzyka 0,2: należności od banków i instytucji kredytowych działających w krajach OECD, w tym od krajowych banków komercyjnych,
waga ryzyka 0,5: należności od pozostałych podmiotów zabezpieczone hipotecznie,
waga ryzyka 1: pozostałe należności,
Analiza i ocena działalności Banku
Analiza to:
podział zjawisk ekonomicznych i procesów na elementy składowe,
określenie zależności przyczynowo -skutkowych między badanymi elementami,
sformułowanie diagnozy wynikającej z przeprowadzonych ocen porównawczych,
Analiza dotyczy:
badanego podmiotu (wewnętrzna),
otoczenia podmiotu (zewnętrzna),
Rodzaje analiz
Finansowa (w ujęciu pieniężnym), np.:
struktura aktywów i pasywów,
produktywność aktywów i koszt kapitałów,
płynność, wypłacalność,
Ekonomiczno -techniczna (w ujęciu rzeczowym i osobowym), np.:
wachlarz i struktura produktów bankowych,
organizacja procesów wewnętrznych,
zatrudnienie, płace, wydajność pracy,
wyposażenie techniczne,
kanały dystrybucji i wielkość sprzedaży,
Rodzaje analiz finansowych
Ze względu na przyjętą metodę badań:
funkcjonalna,
kompleksowa,
decyzyjna,
Ze względu na stopień szczegółowości:
ogólna,
szczegółowa,
Ze względu na czas przeprowadzenia analizy:
retrospektywna,
bieżąca,
prospektywna,
Ze względu na przeznaczenie analizy:
wewnętrzna,
zewnętrzna,
Ze względu na metody analiz:
Metoda indukcji (scalania -od szczegółu do ogółu),
Metoda dedukcji (od ogółu do szczegółu),
Ocena działalności banku
Przeprowadzenie oceny wymaga ustalenia: celu oceny, podmiotu, przedmiotu oraz zakresu oceny, podstawy odniesienia,
Ocena działalności banku dotyczy głównie: efektywności działania oraz podejmowanego ryzyka,
Oceną działalności banku są zainteresowani:
organ nadzoru (rynkowy oraz instytucjonalny),
właściciele banku (akcjonariusze),
osoby zarządzające bankiem (kierownictwo),
agencje ratingowe,
Potencjalni inwestorzy,
Klienci (przede wszystkim wierzyciele),
Pracownicy,
Dostawcy,
Konkurenci,
Państwo,
Wielość grup oceniających działalność banku determinuje cel przeprowadzania analiz,
Metody oceny działalności Banku
Porównanie z wybranym poziomem odniesienia:
pionowe (wewnętrzne, czasowe),
poziome (zewnętrzne),
strukturalne (bilansowe),
z wzorcami (benchmarkami),
Sprawozdania finansowe banku
obejmują pośrednio całokształt operacji przeprowadzanych przez bank, ponieważ właśnie operacje finansowe kształtują bilans banku oraz jego wyniki finansowe,
banki są zobligowane do sporządzania na zamknięcie roku obrotowego oraz upubliczniania po przyjęciu przez walne zgromadzenie akcjonariuszy 4 sprawozdań finansowych:
bilansu,
rachunku zysków i strat,
rachunku przepływów środków pieniężnych,
sprawozdania ze zmian w kapitale własnym, oraz towarzyszącej im informacji dodatkowej.
banki działające w Polsce podlegają zróżnicowanym sprawozdaniom finansowym,
banki znajdujące się w publicznym obrocie oraz banki przygotowujące sprawozdania skonsolidowane przygotowują sprawozdania wg. MSR /MSSF,
MSR /MSSF -Międzynarodowe Standardy Rachunkowości /Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej,
MSR /MSSF zostały wdrożone w całej Unii Europejskiej -idea jednolitego rynku finansowego (strategia lizbońska),
pozostałe banki stosują standardy krajowe,
Powinny cechować się:
zrozumiałością (przejrzysta forma),
przydatnością (mają być podstawą podejmowania decyzji gospodarczych),
wiarygodnością (obiektywność oraz rzetelne przedstawienie rzeczywistości finansowej),
porównywalnością (w zakresie wyceny oraz porównywalności),
Dyrektywa 2006/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z dnia 30.06.2006 r.
1