Pojęcie kultury. Historia myśli antropologicznej. Miejsce badacza.
Człowiek i kultura, H.Rickert
Różnica między kulturą a naturą:
- natura, czyli to co powstało samo z siebie, bez ingerencji człowieka, pozostawione,
- kultura, czyli to co pielęgnowane, kultywowane
Przeciwieństwa kultura - natura nie należy utożsamiać z przeciwieństwem duch - ciało.
Kultura. Stefan Czarnowski
Kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem wysiłku pokoleń. O kulturze możemy mówić dopiero wtedy kiedy, odkrycie lub wynalazek jest zachowany i przekazywany z pokolenia na pokolenie.
Jednostka nie może stworzyć kultury,.
Kultura to nie tylko masa dóbr materialnych, ale także obyczaje, praktyki religijne, wartości, pojęcie o tym co dobre, a co złe.
Bez dorobku kulturowego nie jesteśmy społeczeństwem, ale gromadą osobników jednego gatunku.
Nie ma kultury tylko „duchowej”, zawsze ma ona jakiś związek rzeczywistością, objawia się w niej np. jako czyn, (nawet najbardziej abstrakcyjne pojęcia skojarzone są z wyobrażeniami wzrokowymi i słownymi.)
Cywilizacja- najwyższy stopień kultury.
Element dorobku społecznego to tylko taki, który jest dobrem dla wielu grup ludzkich (autor nie zalicza do nich np. gwar/ narzeczy językowych).
Kultura jest zjawiskiem geograficznym. Jest zdolna rozszerzać się przestrzennie.
Bronisław Malinowski „Czym jest kultura?”
Integralna całość, składająca się z dóbr konsumpcyjnych, praw, ludzkich idei i wytworów, wierzeń, zwyczajów. Łączy części materialne, ludzkie i duchowe. pomagający człowiekowi w rozwiązywaniu wielu problemów (ludzkie potrzeby). Taką definicję kultury Malinowski odnosi zarówno do kultur prostych, pierwotnych, jak i do bardziej złożonych i wyżej rozwiniętych.
Teoria kultury oparta na biologii człowieka: kultura rodzi się z elementarnych potrzeb człowieka.
Człowiek aby przeżyć wytwarza wokół siebie wtórne środowisko (zespół artefaktów - przedmioty sztucznie wytworzone przez człowieka, dzieło ludzkiej pracy)
Wtórny determinizm ->
Zaspokajając elementarne/naturalne/podstawowe potrzeby (odżywianie, rozmnażanie, higiena) człowiek wytwarza wtórne/sztuczne środowisko - kulturę (jej poziom zależy od poziomu kulturowego społeczności, środowiska i efektywności pracy), następnie rodzą się nowe, wyższe - potrzeby kulturowe, które są nakładane na człowieka i społeczeństwo (tradycja kulturowa).
Symbolizm:
Istotny składnik całego zorganizowania
Istnieje od początku pojawienia się zachowania kulturowego
Symbolizm jest modyfikacją pierwotnego organizmu, przekształca popęd fizjologiczny w wartość kulturową, przekazywaną z pokolenia na pokolenie, tworzącą tradycję
Dziedzina symboliczna - słowna lub pisana instrukcja
Sfera symboliczna ważna, aby poznać znaczenie próżnych rzeczy, bez znajomości symboli nie zrozumiemy innych ludzi, przesłania, znaczenia.
Historia myśli antropologicznej
J.J. Rousseau Rozprawa o pochodzeniu nierówności między ludźmi - pierwszy manifest antropologii kultury
„antropologia kultury to filozofia, która udała się w podróż” - Levi-Strauss
Inicjatorzy antropologii: Lewis Henry Morgan „Historia rodu ludzkiego jedna jest w swym początku, jedna w doświadczeniu, jedna w postępie”, i Edward Burnett Taylor Podstawą bowiem tej budowli, jaką człowiek wznosi ponad przyrodą, są związki międzyludzkie, różne sposoby ich utrwalania. Podobnie Tylor stworzył projekt antropologii, który wiązał ze sobą socjalne i symboliczne aspekty kultury. Podtytuł jego głównego dzieła Badania rozwoju mitologii, filozofii, wiary, mowy, sztuki i zwyczajów jest często przypominany jako pierwsze określenie zakresowe antropologii. Jeśli wyjąć z niego słówko „rozwój” i dziś każdy mógłby się pod nim podpisać.
Darwin i jego dzieło o ewolucji - postawa zoologiczna, etnocentryzm\
Stanisław Brzozowski : „Człowiek nie jest dalszym ciągiem ewolucji, lecz zerwaniem wątku, przeciwstawieniem się mu”. „Człowiek nie mieści się ani logicznie, ani
empirycznie w porządku przyrody. Nie mieści się w nim logicznie, ponieważ teoria ewolucji jest wytworem tego samego umysłu, który w schemat swój chce włączyć. Nie daje się też w porządku przyrody umieścić empirycznie, ponieważ wytwarza świat, który przyrodniczym nie jest, lecz przeciw przyrodzie jest budowany lub nad nią nadbudowany. Ten świat nazywamy k u l t u r ą.”
Bronisław Malinowski, Florian Znaniecki, Mircea Eliade, Ruth Benedict, Maria Ossowska
Ideologizacja - tworzenie typów idealnych w odniesieniu do różnych kategorii antropologicznych np. typ apoliński i dionizyjski u Benedict
Badania kultur wzięły się z fascynacji „pierwotnością”
Odpowiedniki wyobraźni antropologicznej”: „człowiek pierwotny”, „kultura pierwotna”, „człowiek dziki” , pierwotne czyli co, co było przed-: przedcywilizacyjne, przedkulturowe, przedurbanizacyjne, przedindustrialne, przedpiśmienne, na początku nacechowanie negatywne, z czasem symboli tego, co utracone, „raj utracony” - sentymentalizacja
Nieustanna oscylacja pmiędzy tym, co pierwotne, a tym, co wtórne
Miejsce badacza
Malinowski postulował aby celem antropologa-badacza uczynić:
uchwycenie poglądu tubylca na świat widziany jego oczyma, znalezienie typowych sposobów myślenia i odczuwania, i zrozumienie co się za nimi kryje
ustalenie co jest normą, zwyczajem, powszechną regułą obowiązującą w badanej społeczności
Badacz powinien zakładać stację badawczą w znacznej odległości od ośrodka kultury, z którą związany jest dany badacz
Badacz powinien mówić w języku tubylców
Badacz sam musi wypracować sobie osąd na temat badanej społeczności oraz metodologię badawczą, którą trzeba zastosować w danej sytuacji
Dylematy psychiczne i moralne badacza.
Dylematy:
1) albo jesteśmy obserwatorem albo uczestnikiem
2) psychologiczne ( jest w trakcie badań ale tęskni za rodziną)
3) moralne
Teoria komunikacji
TEORIA KOMUNIKACJI
· Komunikowanie się to wzajemne przekazywanie informacji, umiejętności,
pojęć, idei, uczuć itp. za pomocą symboli tworzonych przez słowa, dźwięki,
obrazy czy dotyk
· Komunikowanie jest to proces , w którym ludzie dążą do dzielenia się
znaczeniami za pośrednictwem przekazywania symbolicznych komunikatów
· Komunikowanie jest to proces tworzenia znaczeń między dwojgiem lub
większą ilością osób
· Komunikowanie się jest wzajemnym oddziaływaniem społecznym za pomocą
komunikatów
· Komunikowanie się to doprowadzenie do wspólnego rozumienia określonych
Treści
KANAŁY KOMUNIKACJI
Werbalny - komunikacja za pomocą słów, dźwięków stanowi 35 %
Niewerbalny - komunikacja za pomocą sygnałów pozawerbalnych: języka
ciała, dotykowych, wizualnych, zapachowych stanowi 65 %
Teoria kultury opiera się na założeniu, że świat jest systemem, obejmującym wszystko i niepodzielnym. Można co najwyżej wyodrębnić w nim dogodne dla analizy podsystemy, pamiętając jednak, że w ramach całości zachodzi pomiędzy nimi wymiana energii i informacji. Kultura nie jest podsystemem świata - wyrosła w świecie jako jego świadomość, nadała mu strukturę, czynnie uczestniczy w jego przemianach i jest z nim tożsama. Podsystemami są natomiast różniące się pomiędzy sobą konkretne egzemplifikacje kultur, odróżniające się od siebie mitem dziejotwórczym, jako fundamentem właściwej im duchowości.
Wielorakość kultur - te same zjawiska są inaczej interpretowane przez różne kultury. Inaczej podchodzi się do roli kobiety w życiu społeczeństwa, do jej roli.
WZÓR KULTUROWY to mniej lub bardziej ustalony w zbiorowości sposób zachowania lub myślenia ( w innym znaczeniu to pewien znamienny dla danej zbiorowości układ cech kulturowych) Antropologa interesują nie tyle pojedyńcze elementy działania i myślenia jednostek ile stałe regularne zespoły działań i myśli ludzi na podstawie których można odtworzyć pewne zasady i reguły. Antropolog bada indywidualne działanie jako przejaw względnie stałych charakteryzujących daną zbiorowość układów zachowań przeżyć i wyobrażeń.
Wizja cywilizacji śródziemnomorskiej jak konstytuanty kultury polskiej europejskiej
Greckie polis, demokracja ateńska dały podwaliny do stworzenia współczesnych sposobów rządzenia państwem.
Ustrój oparty na trójpodziale władzy, w którym źródło władzy stanowi wola większości obywatel
Rzymska republika - idea przedstawicieli ludu; władza podzielona między różne instytucje; rządy prawa
Filozofia, architektura - zasada złotego podziału do dziś wykorzystywana w architekturze i budownictwie
Topos literacki, zabudowa miast
Czas linearny
Przełomowe znaczenie w pojawieniu się linearnego odczucia czasu miał judaizm, który jako pierwszy system światopoglądowy nie opisywał świata jako cyklicznego, a zaczął to robić jako zmierzający do pewnych zdarzeń w przyszłości (nadejście mesjasza, restauracja Domu Dawidowego, itp.).
Następnym takim przełomem było chrześcijaństwo, które ostatecznie wyprostowało czas w cywilizacji Zachodu, dzieląc go na ten przed przyjściem Jezusa Chrystusa i po nim, a także wyznaczając pewne zdarzenia docelowe: Sąd Ostateczny. (zob. Guriewicz)
Czas linearny może mieć różne swoje inwarianty, może być
historyczny (kronikarski)
teleologiczny
Przy czym może zawierać elementy jednego i drugiego rodzaju, w różnym natężeniu.
Czas cykliczny
Występuje np. w społeczeństwach rolniczych, plemiennych, w starożytności, w plemionach barbarzyńskiej Europy we wczesnym średniowieczu, zanim przyjęły one chrześcijaństwo.
Czas cykliczny polega na tym, że jest postrzegany jako wciąż powracający cyklami zdarzeń na takiej zasadzie, jak pory roku. W takich społeczeństwach powszechnie uważa się, że czas zatacza koła, powracając rytmem pór roku i pojawiających się i odchodzących kolejnych pokoleń. (zob. Eliade)
Antropologia widowisk
W jej polu widzenia pozostają wszelkie działania performatywne: od życia codziennego - do sztuki teatru, od zabawy - do rytuału. Ale skupia ona swoją uwagę na widowiskach kulturowych. Pojęte jako instytucja kulturowa, powołana do symbolicznego wykonywania (formułowania, odgrywania i przeżywania) komentarzy metaspołecznych, widowiska kulturowe są ważną dziedziną funkcjonowania społeczeństwa, ponieważ - wskutek ich zaprogramowania w czasie i w przestrzeni, rytualnej, ludycznej i estetycznej organizacji oraz wymogu bezpośredniego i zbiorowego uczestnictwa - dokonują ześrodkowania się społeczeństwa na aktywnym podtrzymywaniu i redefiniowaniu tradycji
oraz na refleksji o społecznych więziach i komunikacji, refleksji przebiegającej w ramach komunikacji umożliwiającej za każdym razem odnowienie tych więzi
rytuał - posiada kilka znaczeń:
- religijne lub magiczne czynności obrzędowe (połączone nierzadko ze swoistym słownictwem) związane zazwyczaj z ważnymi wydarzeniami;
- powtarzanie czynności bezsensu, o charakterze obsesyjnym;
- zachowanie stereotypowe, nie mające bezpośrednio charakteru przystosowawczego, mające na celu ochronę jednostki przed przezywaniem konfliktów wewnętrznych lub służące celom społecznym;
np. staranne czyszczenie, napełnianie i zapalenie fajki, gładzenie dziobem piór przez ptaki w czasie zalotów.
RYTUAŁ
Stereotyp sekwencji działań, skomplikowanych gestów, słów i przedmiotów wyznaczanych do oddziaływania na istoty czy siły nadprzyrodzone, w imieniu uczestników, dla ich celów i interesów;
niedopuszczalne są odstępstwa od ustalonego porządku i zamiennośćról,
wszystkie czynności muszą być wykonane dokładnie, perfekcyjnie
mogą być codzienne albo odświętne
OBRZĘD
zespół czynności z użyciem tradycyjnych rekwizytów (zwykle o charakterze symbolicznym) towarzyszący uroczystościom w danym kręgu o charakterze świeckim lub religijnym
Struktura obrzędów przejścia (etapy)
wyłączania (separacji, wykluczania)pozbawianie roli,
marginalizacji nadawanie tymczasowej roli (próba)
włączania, agregacji nadawanie nowej roli
JĘZYK:
Jest jego wytworem i środkiem realizacji i czynnikiem rozwoju
Odzwierciedla on ludzkie postawy - nastawienie na kooperację, współdziałanie albo antagonizm Þ język prowadzi do budowania między ludźmi więzi lub barier.
Język, kompetencja komunikacyjna jest kryterium przynależności do wspólnoty, do grupy
Kultura oralna
W tej formie kultury nieznane jest pismo. Treść kulturową przekazuje się w drodze bezpośredniego przekazu ustnego, czyli przekazu oralnego.
słowa nie istnieją tu w żadnej materialnej postaci - są zdarzeniami.
Według Bronisława Malinowskiego, język w kulturach oralnych jest sposobem działania, a nie odpowiednikiem myśli.
W takich społeczeństwach powszechnie wierzy się w moc słowa.
W takim systemie kulturowy treści, które chcemy przekazać zostają wielokrotnie powtarzane. Jest to też jedyny sposób ich przekazu.
Istotnym jest także fakt, że dąży się do przekazania danej treści w jak najmniej zmienionej formie.
Jeśli nie powtarzamy jakichś treści, ulegają one zapomnieniu, a tym samym przepadają i niemożliwe jest już ich odnalezienie.
Należy zaznaczyć, że w takiej kulturze struktura ludzkiego sposobu myślenia, podejście do czasu czy rzeczywistości jest zupełnie inna niż w społeczeństwach, których kultura opiera się jest na piśmie, a zwłaszcza na druku.
Estetyka wypowiedzi
Można ocenić wypowiedź i stwierdzić, czy dostarcza dodatnich wrażeń estetycznych, czy jest harmonijny, czy tez budzi negatywne odczucia, czy też wreszcie jest pojmowany jako neutralny pod tym względem.
Kultura masowa(kultura popularna)
Oznacza typ kultury charakterystyczny dla nowoczesnych społeczeństw.
Jej treści są adresowane do masowego odbiorcy, a charakteryzują się wysokim stopniem standaryzacji
Cechą charakterystyczną kultury masowej jest to, że produkty kulturowe emituje się z nielicznych źródeł, natomiast adresowane są do masowego odbiorcy
Odbiorcy kultury masowej nazywani są publicznością, czyli rozproszoną przestrzennie zbiorowością, skoncentrowaną na konkretnym przekazie kulturowym
Dla odróżnienia, odbiorcą kultury nierasowej jest audytorium. Jest to zbiorowość pozostająca w bliskości fizycznej
Produkty kultury masowej standaryzuje się co do formy jak i do treści
Takie kryteria spełnia popularna muzyka, filmy telewizyjne, a nawet reklamy
To środki masowego przekazu umożliwiają człowiekowi odbiór kultury masowej
Prasa
Radio
telewizja
Dzięki min dociera się do masowego odbiorcy
Jest to jednak przekaz jednostronny. Masowy odbiorca staje się bierny, a to wszystko przez charakter mediów
Treści kulturowe powinny być zrozumiałe przez wszystkich, dlatego przedstawia się je w najprostszej formie, aby mogły dotrzeć do jak największej ilości odbiorców.
Przykładem takich zabiegów są filmy produkowane w Hollywood. Tworzy się je z myślą nie tylko o widzach amerykańskich, ale i o widzach w krajach Trzeciego Świata
Z powodu specyficznych cech kultury masowej, często jest ona porównywana z produkcją przemysłową.
Proces tworzenia nazywa się produkcją
dzieła kultury są produktami tego procesu.
Poszczególne produkty muszą konkurować ze sobą o uwagę konsumentów
Za powstanie kultury masowej uważa się czasy rewolucji przemysłowej
Urbanizacja
Unifikacja
umasowienie społeczeństw.
Dla powstania i upowszechnienia się kultury masowej, bardzo istotnym momentem był rozwój środków masowego przekazu, który umożliwiał szybką dyfuzję wzorów oraz treści kulturowych.
Za pierwszy etap rozwoju kultury masowej można uznać powstanie prasy drukarskiej, co pozwoliło drukować gazety, a tym samym dotrzeć do wielu ludzi.
Kolejny etap to pojawienie się radia i telewizji.
Dalej rozwijały się komputery osobiste, Internet, a także telefonia komórkowa, które także w znacznym stopniu przyczyniły się do popularyzacji kultury
Rodzaje literackie - sposób klasyfikacji dzieł literackich. Jest to podział ze względu na formę wypowiedzi, a jednocześnie budowę utworu. Współczesny podział na rodzaje literackie wywodzi się z tradycji literackiej antycznej Grecji
IDENTYFIKACJA KULTUROWA CZY SPOŁECZNA jest to idea, w której jest ważne poczucie przynależności do jakiejś zbiorowości, z której wartościami i celami, przynajmniej częściowo możemy się utożsamiać.
IDENTYFIKACJA NARODOWA - nie może opierać się jedynie na samookreśleniu jednostki, musi także znajdować potwierdzenie w akceptacji przez zbiorowość. Nie można przystać na kryterium obiektywnym, ani subiektywnym.
IDENTYFIKACJA KOSMOPOLITYCZNA - uważa że więzi etniczne, narodowe i kulturowe są przestarzałe i nieważne, poczucie tożsamości ponadnarodowej pozwala czerpać z dziedzictwa większej niż jeden naród zbiorowości ludzkiej oraz poszukiwać w nich uniwersalnych wzorów i uniwersalnych wartości.
KSENOFOBIA - irracjonalny lęk przed obcymi, dotyczy także narodów i kultur odległych czy egzotycznych. W Polsce tradycyjnie zły wizerunek mają Niemcy, Rosjanie, Ukraińcy i Żydzi.
Jednostka a zbiorowość
Społeczeństwo dostarcza surowego materiału, z którego jednostka formułuje swoje życie
Wszystko, co człowiek tworzy pozostaje w stosunku do kultury, tradycji
Istnieje w zbiorowej świadomości, że społeczeństwo i jednostka są antagonistami
Społeczeństwo nigdy nie jest całością, którą można by oddzielić od składających się na nią jednostek
Żadna jednostka nie może osiągnąć nawet progu swych możliwości potencjalnych bez kultury, w której partycypuje
Żadna cywilizacja nie zawiera ani jednego składnika, który w ostatecznej analizie nie byłby wkładem jakiejś jednostki
Władysław Tatarkiewicz zastanawiał się, dokąd zmierzało i gdzie dotarło piękno. W końcu stwierdził, że piękno zostało ograniczone. Przeszło transformację z bardzo szerokiego i ogólnego znaczenia, do kategorii estetycznej. Piękno które wcześniej było kojarzone z naturą, przyrodą, teraz zostało ograniczone i sprowadzone do sztuki. Także poznanie samego piękna zostało spłycone, ponieważ głównym czynnikiem który uświadamia nas o obecnym pięknie jest instynkt i jeden ze zmysłów. A tymczasem wcześniej piękno poznawało się za pomocą rozumu. Są dziedziny nauki w których pielęgnuje się głębsze spojrzenie na piękno. Takimi kierunkami mogą być: etyka lub teologia. Ale one muszą bazować na filozofii. A filozofią, która rozwija i stoi na straży piękna, jest realizm. W tym miejscu należy sobie powiedzieć, że filozofia realistyczna w obecnym świecie jest niemodna, ponieważ jest niewygodna. Dlatego inne spojrzenie na piękno dominuje. Czy są rzeczy piękne które nie są sztuką np. świat natury? Ale to pytanie można sformułować inaczej, czy są rzeczy np. w świecie przyrody, których nie można nazwać sztuką? Sam Tatarkiewicz uważa, że piękno przeszło zmianę rozumienia go, zaczynało się od spojrzenia obiektywnego, obiektywnego teraz dominuje pogląd subiektywny.
Ten pogląd Władysława Tatarkiewicza wydaje się słuszny. W starożytności we wszystkich aspektach, także i w pięknie, próbowano poznania obiektywnego i neutralnego. Teraz bardzo mocno dominuje aspekt subiektywny, relatywny i konwencjonalny.
Tatarkiewicz - Definicja sztuki
Starożytna a nowożytna definicja sztuki
Starożytność
sztuka - umiejętność wytwarzania rzeczy (świadoma) według reguł - była to definicja szeroka - obejmowała wiele dziedzin; sztuka była zadaniem zawodowców, wyszkolonych specjalistów, nie uczucia i natchnienie;
Podział na sztuki wolne i pospolite - zasadą podziału był wysiłek fizyczny; wolne oceniała - pospolitymi gardziła;
Jednak odkąd pitagorejczycy odkryli prawa harmonii dźwięków i muzyka stała się racjonalna, a Arystoteles sformułował reguły poezji - poezja i muzyka zostały włączone do sztuk.
W średniowieczu sztuki pospolite nazwano mechanicznymi.
W XVIIIw. Batteux wymyślił iż cechą wspólną sztuk jest naśladowanie natury wybierając z niej to co piękne; wyliczył 7 sztuk zasługujących na nazwę pięknych: malarstwo, rzeźba, architektura, muzyka, poezja, wymowa, taniec.
W XIXw. Już nie używano sformułowania „sztuki piękne”, bo wystarczyło powiedzieć „sztuka” i w słowie tym zawierało się już „piękne”.
1750-1900 - sztuka jest wytwarzaniem piękna.
Zakres pojęcia sztuki
Pojęcie sztuki ma szerszy zakres niż miało dawniej, do wykazu Batteux”a należy dodać: ogrodnictwo, fotografikę, film, kulturę materialną i media, a także nowe formy dawniejszych sztuk, np. malarstwo niefiguratywne, muzyka elektroniczna, antypowieść.
Wielość definicji
Genus sztuki - świadoma wytwórczość ludzka i to nie jest sporne; sporne jest to, co ją od innych rodzajów wytwórczości dzieli.
Cechą swoista sztuki jest:
- wytwarzanie piękna
- odtwarzanie rzeczywistości
- nadawanie rzeczom kształtu
- ekspresja
- wywołanie przeżycia estetycznego
- wywołanie wstrząsu
(i tutaj problem za szerokości i za wąskości tych cech - to co było na ćw.)
Rezygnacja z definicji
Wg Weitza:
„Podstawowe twierdzenie, ze sztuka może być ujęta w realną czy w jakąkolwiek prawdziwą definicję jest twierdzeniem fałszywym”.
„Zamknięte pojęcia są jedynie w logice i matematyce”.
„Definicja sztuki nie jest nam potrzebna, bo i bez niej możemy się porozumieć na temat sztuki” - jest to prawda o ile chodzi o rozmowy potoczne, a więc jednak definicja wg Tatarkiewicz jest potrzebna ;)
Definicja alternatywna
Sztuka jest wykonywana z różnych przyczyn i w różnych celach.
Początek definicji jest łatwy, bo pewne jest, że sztuka jest czynnością człowieka i jest to czynność świadoma, ale co dalej?
Oddzielenie sztuki od natury jest proste, ale trudne jest oddzielenie sztuki od innych czynności ludzkich.
Jakkolwiek będziemy określać sztukę - wszystko jedno czy będziemy się odwoływać do intencji, jej stosunku do rzeczywistości, jej działania, jej wartości - zawsze kończymy na alternatywie, na formule: „bądź-bądź”.
Definicja sztuki musi się zarówno liczyć z intencją i z działaniem.
Sztuka jest odtwarzaniem rzeczy, bądź konstruowaniem form, bądź wyrażaniem przeżyć - jeśli wytwór tego odtwarzania, konstruowania, wyrażania jest zdolny zachwycać, bądź wzruszać, bądź wstrząsać.
Dzieło sztuki jest odtworzeniem rzeczy, bądź konstrukcją form, bądź wyrażaniem przeżyć, jednakże tylko takim odtwarzaniem, taka konstrukcją, takim wyrazem, jakie są zdolne zachwycać, bądź wzruszać, bądź wstrząsać.
I chyba ostateczna definicja sztuki wg Tatarkiewicza:
Świadomy wytwór człowieka jest dziełem sztuki zawsze i tylko wtedy, gdy odtwarza rzeczywistość, bądź kształtuje formy, bądź wyraża przeżycie, a zarazem jest zdolny bądź zachwycać, bądź wzruszać, bądź wstrząsać.
Zawężone pojęcie sztuki
Wielu ludzi ma skłonność do przepołowienia sztuki, do oddzielenia jej górnej połowy od dolnej i tylko część górna wydaje im się prawdziwą sztuką.Granica między „prawdziwą” a zwykłą sztuką nie jest wyraźnie wytyczona: bo nawet ze sztuki mającej transcendentne powołanie ludzie łatwo robią przyjemną rozrywkę i odwrotnie.
Wielki Kod
Fazy rozwoju języka, typy
Frye idzie za Vico, który opisuje cykl historii jako trzyfazowy: epoka mityczna (czyli bohaterów); bohaterska (czyli arystokracji); epoka ludu - po niej powrót i proces od początku.
Każda epoka ma własne langage (wybaczcie, nie wiem o co tu dokładnie chodzi...), odpowiednio do epok: poetycki (hieroglificzny), heroiczny (hieratyczny), potoczny (demotyczny).
Faza hieroglificzna -> poetyckie użycie języka
Faza hieratyczna -> alegoryczne użycie języka
Faza demotyczna -> opisowa
I. język hieroglificzny: większość literatury greckiej przed Platonem, przed-biblijne kultury Bliskiego Wschodu i część ST.
Mała waga przywiązywana do odgraniczenia podmiotu i przedmiotu, nacisk na poczucie, że połączone są one wspólną mocą energii ~ mana;
II. język hieratyczny: od Platona, wytwór elity intelektualnej, wyniesiony przez kulturę.
Język bardziej zindywidualizowany, słowa głównie zewnętrznym wyrazem wewnętrznych myśli i idei; podmiot i przedmiot coraz konsekwentniej oddzielone; „refleksja” wysuwa się na pierwszy plan werbalny; staje się możliwa abstrakcja;
III. język demotyczny: mniej więcej XVI wiek ( w Anglii od Lock'a)
Zaczyna się rozwijać, bo: 1.poczucie, że rozumowanie sylogistyczne nie prowadzi do niczego nowego, bo jego wnioski zawarte są w założeniach, 2. analogiczne podejście do języka nie daje kryteriów pozwalających odróżnić to, co istnieje od tego co nie istnieje.
Ze względu na swoje ograniczenia minęły dwie pierwsze fazy (choć to nie tak, że całkiem znikły, gdzieś sobie egzystują, ale najbardziej widoczna jest demotyczna), ale trzecie też nakłada na umysł pewne ograniczenia -> pojawia się sugestia Frye, że wyjściem powrót do pierwszej fazy (czyli, że po prostu się cykl kończy).
Każda z faz ma swoje określenie na istotę ludzką:
Metaforyczna - wielość sił duchowych, duch
Metonimiczna - dusza
Demotyczna - umysł
Literatura:
faza metaforyczna - poetycka, poeci najważniejsi kulturowo; pierwotną funkcją ciągłe odtwarzanie pierwszej, metaforycznej fazy języka w okresach dominacji późniejszych faz
metonimiczna - poezja dostosowuje się do nie-poetyckości tej fazy głównie za pomocą alegorii
demotyczna - poezja dostosowuje się przy pomocy racjonalizmu, „przyjmując kategorie podobieństwa i wiarygodności, które spełniają funkcję chwytów retorycznych.
Geneza Biblii mieści się w I fazie języka, ale większa jej część powstałą współcześnie z należącym do drugiej fazy rozdzieleniem tego, co dialektyczne, od tego co poetyckie, na co wskazuje przede wszystkim jej metonimiczny Bóg
Ale językowy idiom Biblii nie zgadza się naprawdę z żadną z trzech faz mimo, że były one ważne w dziejach wpływów Biblii. Biblijny język jest czwartą formą ekspresji, autor przyjmuje dla niej termin kerygmat: obwieszczenie.
fazy rozwoju Biblii, objawienia.
Treść Biblii = objawienie -> w jego obrębie istnieje następstwo, Biblia chrześcijańska rozwija się od początku do końca opowieści. Jest siedem faz, przy czym każda kolejna nie jest ulepszeniem poprzedniej, ale poszerzeniem jej perspektywy. „Każda faza jest typem następnej i antytypem poprzedniej”. Fazy te to: stworzenia, rewolucji (wyjścia), prawa, mądrości, proroctwa, ewangelii, apokalipsy. Jak łatwo się domyślić 5 pierwszych to ST, dwie ostatnie to NT.