Celestyn Freinet żył w latach 1896-1966. Urodził się w biednej rodzinie. Studiował w Nicei, jednak powołanie na front uniemożliwiło mu dalszą naukę. Jako inwalida wojenny, 20-letni Celestyn dostał posadę niewykwalifikowanego nauczyciela w wiejskiej szkole eksperymentalnej(wiedząc o swojej chorobie, podjął decyzję, że chociaż będzie żył krótko, to wykorzysta ten czas pożytecznie). Opracował własną metodę nauczania początkowego, eliminującą podręczniki szkolne i tradycyjne sposoby prowadzenia zajęć(wykłady). Metoda ta opierała się na dziecku- jego swobodnej ekspresji, aktywności i twórczym działaniu.

UKŁAD IDEOWY

Wyzwolenie w dzieciach zamiłowania i potrzeby pracy oraz stworzenie warunków zdrowego współzawodnictwa.

Koncepcja pedagogiki Celestyna Freineta umożliwia dzieciom zdobywanie samodzielnych doświadczeń dzięki różnorodnej i wszechstronnej działalności oraz przeżyciom wynikającym z własnego wysiłku. Poprzez inspirację nauczyciela i stwarzanie sytuacji umożliwiających własną ekspresję dzieci zrozumieją sens pracy, jej wartość i godność. Praca jest nie tylko koniecznością życiową, ale też wyróżnikiem ludzkiej egzystencji. Według Freineta bliższa naturze dziecka jest praca indywidualna wykonywana na rzecz wspólnoty. Praca taka musi mieć konkretny cel, gdyż tylko w takim wypadku dziecko nie odczuwa zmęczenia, kiedy pracuje nad zadaniem, które je zainteresuje. Dzięki pracy dzieci zdobywają doświadczenia, zaspokajają potrzebę własnej aktywności i uczą się szacunku dla ludzkiego trudu.

Ukształtowanie człowieka jutra - człowieka moralnego, świadomego swoich praw i obowiązków, ukształtowanego emocjonalnie, odważnego aby wypełniał swoje prawa i obowiązki.

Cechy te mogą się rozwinąć tylko jeżeli istnieje możliwość działania- zarówno indywidualnego jak i grupowego. Dziecko nauczy się współżyć i współdziałać w grupie. Praca w grupie pozwala na lepsze poznanie siebie - dziecko biorąc pod uwagę reakcje jakie w grupie wywołują jego prace i podejmowane próby rozwiązania zadań może lepiej się poznać. Dzięki samokontroli dziecko uwalnia się od lęku przed nietrafną czy niesprawiedliwą oceną. Techniki Freineta stwarzają warunki do różnego rodzaju ekspresji - wyrazu emocji i myśli, pozwalając przy tym na własne tempo pracy i uwzględniając zainteresowania dziecka co prowadzi do osiągnięcia sukcesu przez każde dziecko dając jednocześnie wyraz postawom moralnym.

Rozwijanie aktywności twórczej dziecka - wyzwolenie inicjatywy i chęci do działania. Techniki Freineta otwierają przed dzieckiem możliwości rozszerzania umiejętności umysłowych, rozwijania zainteresowań, krytycznego myślenia i łączenia wiedzy z doświadczeniami. To droga do rozwijania własnej wrażliwości i wyobraźni, możliwość poszerzania słownictwa, kształtowanie umiejętności przekazywania swoich myśli, spostrzeżeń i uczuć. Pozwalają na wszechstronny rozwój jednostki. W swobodnej ekspresji nie jest najważniejszy kształt ostateczny pracy, ale droga, na której ona powstała. Wszystko to można osiągnąć poprzez rozwijanie naturalnych skłonności dziecka.

Doprowadzenie dziecka do pełnego zrozumienia swojej odpowiedzialności za kształtowanie własnej przyszłości i przyszłości społeczeństwa.

Aktywność dziecka należy do sfery rozwoju i jest zwrócona w kierunku „budowania” siebie. Zabawa jest aktywnością o charakterze twórczym, dzięki czemu dzieci uczą się poszanowania określonych norm i reguł oraz wspólnego planowania działań - współpracy. Dzięki pracy redakcyjnej natomiast, dzieci stają się bardziej odpowiedzialne za to, co robią, a korespondencja międzyszkolna, tworząc pomost pomiędzy rówieśnikami z kraju i z zagranicy doprowadziła do stworzenia podstaw solidaryzmu społecznego.

UKŁAD TEORETYCZNY

Celestyn Freinet swoje twierdzenia teoretyczne ujął w postaci 30 niezmiennych prawd pedagogicznych. Są one bardzo obszerne, postaramy się je jednak przedstawić w sposób jak najbardziej syntetyczny.

Pierwszą rzeczą, na jaką Freinet zwraca uwagę, to podobieństwo dziecka do człowieka dorosłego. Uważa on, że dziecko ma taką samą naturę jak dorosły - wykonuje różne czynności, tak jak osoby od niego starsze, tylko w innym rytmie, uwarunkowanym słabością organizmu, brakiem doświadczenia, itp. rzeczami. Zamiast wydawania pochopnym sądów co do zachowania dziecka, Celestyn radzi postawić się na jego miejscu i zadać sobie najpierw pytanie - „Jak ja postąpiłbym na jego miejscu?”.

Zarówno dziecko, jak i dorosły nie lubi, gdy się mu coś narzuca. Każdy rozkaz budzi automatyczną opozycję u osoby, do której jest on skierowany. Wszyscy podlegamy temu prawu, nie ma wyjątków, a jednak wielu rodziców, nauczycieli o tym zapomina…

Podobnie wygląda sprawa nadzoru. Tak, jak dorośli czują niechęć i opór w stosunku do wszelkiego rodzaju kontroli, tak samo reagują dzieci w przypadku korekty zadań, ćwiczeń, recytowania streszczeń i tym podobnych rzeczy. Freinet nie mówi, że należy z tego zrezygnować, bowiem korekta i wyprowadzanie dzieci z błędu jest konieczne, zwraca jednak uwagę na to, że większość nauczycieli skupia się na pomyłkach, jeszcze bardziej przytłaczając dziecko, zamiast wskazać dobre strony i nauczyć je unikania błędów.

Porządek i karność są w klasie konieczne, ale nie w tradycyjnej postaci. Celestynowi chodzi tu nie o taki porządek, który panuje w klasie dopóki pilnuje go nauczyciel, ale o głębszy ład, wkomponowany w zachowanie się i pracę uczniów, będący naturalnym przejawem samodyscypliny, wynikającej z organizacji pracy. Poza samodyscypliną ważne jest także wychowanie przez wzajemny szacunek uczniów i nauczycieli. Szacunek oparty nie na autorytecie, ale na zasadzie ”Nie czyń drugiemu, co Tobie niemiłe. Czyń to, co chciałbyś, aby Tobie czynili…”

Oryginalne jest także podejście Freineta do sposobu zdobywania informacji, wiedzy i jej przyswajania przez dzieci. Uważa on, że naturalną drogą tego procesu jest, tzw. doświadczenie poszukujące, czyli nic innego, jak tylko działanie. Jest to droga do samodzielnego zgłębiania matematyki, przyrody, historii, czy geografii. Ma ono charakter wielokrotnych prób uwieńczonych sukcesem. Próby te pozostawiają w świadomości dziecka doznane wrażenia zmysłowe i utrwalają w ten sposób wiedzę teoretyczną. Doświadczenie poszukujące to wychodzenie poza dostarczane informacje, są to działania niekonwencjonalne i niestandardowe.

Mechaniczne wykorzystywanie pamięci, czyli tzw. „wkuwanie na blachę” prowadzi do jej znużenia i zaniku. Nie można wyćwiczyć pamięci. Jest ona cenna i wartościowa tylko wtedy, gdy jest związana z doświadczeniem. Inteligencja zaś nie jest wyodrębnioną zdolnością, działającą niby w zamkniętym obwodzie, niezależnie od innych sił życiowych człowieka. Sama w sobie nie istnieje - jest całościową emanacją najwyższych potencjałów jednostki. Freinet wyróżnił kilka rodzajów inteligencji:

- inteligencja rąk - za pomocą rąk oddziałujemy na środowisko, pragnąc je opanować i przekształcić

- inteligencja artystyczna - wszelkie zdolności związane ze sztuką

- inteligencja poznawcza - rozwija ona zdrowy rozsądek

- inteligencja twórcza - talent badaczy naukowych i wielkich mistrzów handlu i przemysłu

- inteligencja polityczna i społeczna - kształtuje ludzi czynu i przywódców mas .

Kolejnym istotnym postulatem Freineta jest stwierdzenie, że to praca, a nie zabawa jest naturalną potrzebą dziecka. Dlatego też krytykuje działalność tradycyjnych przedszkoli i szkół, w których nie realizuje się idei pracy. Również w domach rodzinnych dzieci są chronione przed pracą, obowiązkami, a to stanowi duży błąd. Poza tym, aby dzieci ją podejmowały ważne jest, aby była ona umotywowana i pożyteczna. Freinet uważa ponadto, że dzieci powinny mieć swobodę wyboru, dlatego podczas pracy w szkole należy pozwolić im, aby same wybrały co chcą robić- wtedy będą zadowolone i chętniej zabiorą się do pracy.

Cechą charakterystyczną nowoczesnej szkoły Freineta był ustrój demokratyczny, realizowany poprzez współdziałanie jej użytkowników, łącznie z nauczycielami. Wszyscy wspólnie zarządzali życiem i pracą w szkole. Dokładne formy funkcjonowania owej demokracji omówione zostaną już w układzie praktycznym.

UKŁAD PRAKTYCZNY

Wytyczone cele Celestyna Freineta były jasne i konkretne, a rozważania teoretyczne dość szczegółowe. Podobnie jest także ze wskazówkami praktycznymi. Jest ich całe mnóstwo, a każda z nich jest dokładnie sprecyzowana i wyjaśniona. Pozwala to na lepsze zrozumienie dążeń, jakie autor „Niezmiennych prawd pedagogicznych” chciał zrealizować.

Freinet w swojej szkole wprowadził najpierw w życie zmiany ogólne. Zalecał tworzenie szkół 5-6 klasowych, do 25 uczniów w każdej z klas. Twierdził bowiem, że wielkie kombinaty wprowadzają anonimowość i trudności we współpracy nauczyciela z podopiecznymi, a już na pewno uniemożliwiają one indywidualne podejście do każdego członka grupy. Istotne było także zmniejszenie dystansu pomiędzy uczniem a nauczycielem - pozbycie się estrady, zdetronizowanie biurka nauczycielskiego i stanięcie na poziomie uczniów, miało to zadanie ułatwić.

Ważnym aspektem nowoczesnej szkoły Freineta była działalność spółdzielni szkolnej, czyli autentycznie demokratycznej formy samorządu klasowego, bądź szkolnego. Dzieci samodzielnie dokonują podziału zadań, oceniają działania kolegów i nauczycieli, omawiają sprawy finansowe i wiele innych rzeczy - działają niczym prawdziwa społeczna organizacja. Ważną formą aktywności uczniów było też redagowanie gazetek szkolnych i klasowych oraz wymiana korespondencji międzyszkolnej.

Dyscyplina przez spółdzielczą organizację pracy - nie narzucona, egzekwowana, ale wspólnie wypracowana i dobrowolnie przestrzegana. Dzieci same zachowują porządek przy wchodzeniu do klas, ciszę podczas zajęć, itd.…

Istotną zmianą było wprowadzenie systemu wykresów ocen oraz dyplomów sprawności - tradycyjne stopnie zastąpiły określone sprawności, jakie uczeń powinien zdobyć. Były to sprawności obowiązkowe dla wszystkich i dodatkowe dla chętnych.

Freinet wskazywał na potrzebę dociekania prawdziwych przyczyn niewłaściwego zachowania dziecka. Nie zawsze było ono bowiem wg pedagoga umyślne. Mogło wynikać np. z zaburzeń zdrowia, braku równowagi psychicznej, czy też zaniedbań środowiska.

Celestyn wspomagał naukę dzieci poprzez różnorodne pomoce naukowe. Były to: fiszki autorytatywne, taśmy nauczające, techniki audiowizualne, wycieczki. Stawiał na swobodną ekspresję dzieci (słowną, muzyczną, plastyczną i teatralną) - pisały na temat lub robiły to, co je zainspirowało. Pozostawiał dziecku swobodę wyboru.

Na koniec warto wspomnieć o doświadczeniach, wywiadach oraz wybieraniu i porządkowaniu materiałów źródłowych - były to działania, które stymulowały dziecko do zadawania pytań i poszukiwania na nie odpowiedzi, a to z kolei stanowiło naturalną drogę do lekcji „a posteriori”, czyli wnioskowania na podstawie doświadczenia…Lekcji, do której za pomocą wszystkich swoich innowacji Freinet dążył…

Doktrynę Celestyna Freineta, a właściwie wszystkie jej części, można przedstawić w następującej postaci:

UKŁAD IDEOWY	UKŁAD TEORETYCZNY	UKŁAD PRAKTYCZNY
1. Doprowadzenie dziecka do pełnego zrozumienia swej odpowiedzialności za kształtowanie przyszłości własnej i społeczeństwa 2. Wyzwolenie w dzieciach zamiłowania i potrzeby pracy oraz stworzenie warunków zdrowego współzawodnictwa 3. Ukształtowanie człowieka jutra - moralnego, świadomego swoich praw i obowiązków 4. Wyzwolenie w dzieciach inicjatywy i chęci do pracy	1. Nadzór 2. Karność i porządek 3. Praca: - naturalna - umotywowana - pożyteczna 4. Doświadczenie poszukujące 5. Inteligencja: - rąk - artystyczna - poznawcza - twórcza - polityczna i społeczna 6. Demokracja szkolna 7. Wspierająca postawa nauczyciela	1. Tworzenie szkół o 5- 6 klasach 2. Zmniejszenie dystansu między nauczycielem a uczniem 3. Działalność spółdzielni szkolnych 4. Dyscyplina przez spółdzielczą organizację pracy 5. Wprowadzenie systemu wykresów ocen oraz dyplomów sprawności 6. . Dociekanie przyczyn niewłaściwego zachowania dziecka 7. Fiszki autorytatywne 8. Taśmy nauczające 9. Techniki audiowizualne 10. Wycieczki 11. Swobodna ekspresja: - słowna - muzyczna - plastyczna - teatralna 12. Redagowanie gazetek szkolnych i klasowych 13. Wymiana korespondencji międzyszkolnej 14. Pozostawienie dziecku pewnej swobody wyboru 15. Umotywowanie pracy 16. Doświadczenia 17. Wywiady 18. Wybieranie i porządkowanie materiałów źródłowych

Aleksander Kamiński urodzony 28 stycznia 1903r. w Warszawie, zmarł tamże 15 marca 1978r. - pedagog, wychowawca, twórca metody zuchowej, instruktor harcerski, harcmistrz, żołnierz Armii Krajowej oraz jeden z ideowych przywódców Szarych Szeregów.

Układ ideowy

Myślą przewodnią systemu skautowego reprezentowanego przez Kamińskiego jest zachęcanie do wędrówek pieszych, rowerowych, kajakowych, morskich, których celem jest danie sposobności do odzwierciedlenia samego siebie, swego miejsca w życiu i we wszechświecie, swojej „drogi życiowej”.

Kontynuowano eksperyment pedagogiczny, polegający na zastosowaniu metody zuchowej harcerskiej w nauczaniu. Harcerstwo uzupełnia wychowanie szkolne, sięga w dziedzinę przeżyć i aktywności, do której nie ma dostępu ani szkoła ani dom, rywalizuje z wpływami ulicy i podwórza, chce ogarnąć młodzież swoimi wpływami. Nie należy wprowadzać harcerstwa do klasy szkolnej.

Harcerstwo ma na celu obudzić w chłopcu czy dziewczynce własną wolę prowadzenia harcerskiego trybu życia. Harcerzem można zostać tylko z wewnętrznego popędu, z własnej potrzeby przeżyć harcerskich, z własnej woli realizowania prawa harcerskiego. Natomiast każdy, kto przestanie odczuwać potrzebę harcerstwa powinien opuścić drużynę.

Swoboda poruszania się i porozumiewania jest naturalnym tłem każdej czynnej, aktywnej pracy i dzięki temu możność porozumiewania się i swoboda sprzyjają procesowi uczenia się.

Szczerość stosunków jest niezbędnym warunkiem utrwalenia się dobrej atmosfery w klasie.

wartości, które zostały uznane za dominujące to: idea optymizmu, idea perfekcjonizmu oraz idea dzielności.

* Optymizm to skłonność do dodatnich stron życia i rzeczywistości, niż złych, do spoglądania w przyszłość przez pryzmat szczęścia. Jest wyrazem zaufania, szacunku dla ludzkiego życia. Optymizm jest wartością osobotwórczą. Dla pedagogów, optymizm to nie tylko zabawa, praca, twórczość, lecz także służba i walka. Pragnęli obdarować zrozumienie i opanowanie rzeczywistości, umiejętność jej konstruowania i doskonalenia oraz umiejętność wypowiedzenia się i serdecznego współżycia w gromadzie.

* Na optymizmie pedagogicznym budowany jest PERFEKCJONIZM.

Jest to wartość wyrażona w trwałym dążeniu do doskonalenia własnej osobowości i nabywanych sprawności oraz kształtowania uczuć wyższych.

• Dzielność była wysuwana na plan pierwszy w hierarchii wartości. Wytrwałość w dążeniu do celów, kształtowanie odporności na załamania, umiejętność gromadzenia sił niezbędnych do pokonywania trudności, przeszkód, przezwyciężania oporów, nawet słabości swojego organizmu.

• Idea sumienności/ofiarność, pożyteczność, posłuszeństwo, karność są zawarte w tekstach prawa harcerskiego zamiast pojęcia „dzielność”. Dzielność jest nie tylko wartością, która przenika wymienione, lecz także emanuje z całego modelu wychowania harcerskiego, stylu życia i współżycia.

Układ teoretyczny

Wczasy to kształcąca zabawa wieku młodzieńczego i wieku dojrzałego. Termin „wczasy” ustala się w literaturze pedagogicznej dla określenia zajęć amatorskich, na miłośnictwie opartych, przepojona atmosferą zabawy w najszerszym pojęciu tego słowa. Wprowadzenie zabawy jako elementu nauczania zwiększy intensywność pracy oraz zaostrzy pobudliwość i chłonność władz umysłowych.

Poprzez system gromadkowy jest możliwość dotarcia do możliwości umysłowych i moralnych każdego ucznia.

Sprawności i jej oznaki zostały wprowadzone w celu rozwinięcia osobowości dziecka, wykrycia jego uzdolnień i wyborze kariery życiowej.

Poprzez system sprawności zapewni się dzieciom umiejętności umysłowe, artystyczne, techniczne i społeczne, które pozwolą im ujawnić swoje uzdolnienia i zainteresowania oraz rozwijać nowe sprawności leżące na linii tych uzdolnień i zainteresowań.

Psychiczna potrzeba postawienia się i wyróżnienia będąca dźwignią systemu sprawnościowego ma zachęcić dzieci do pokonania trudności w opanowaniu umiejętności mało ponętnych.

• * Autorytet, szacunek dla starszych- drużynowy poprzez swoje działanie dawał przykład i wzór, dzięki czemu młodzi nabierali do niego respektu, który przekładał się na życie w harcerstwie jak i poza nim.

• * Przestrzeganie prawa harcerskiego, będzie plusowało na płaszczyźnie przestrzegania praw społecznych w życiu społecznym.

• * Hierarchia i działanie w drużynie oraz zadania członków grupy. System pracy drużyny składa się z 5ciu elementów:

• -główne zadania drużynowego

• stopnie i sprawności

• -formy pracy

• -metodyka zbiórki harcerskiej

• * System grupowy- umiejętność współdziałania, usprawnienie organizacji zajęć, wdrażanie do samodzielności, przywództwa, dotarcie do możliwości umysłowych i moralnych.

Układ praktyczny

Wyróżnia się trzy elementy metody harcerskiej: zabawa, zastęp, sprawność, swoistą atmosferę. Dają one możność uzyskania w pełni wszystkiego, co z harcerstwem można przeszczepić na teren klasy.

Zabawa to przejaw zainteresowań, które są identyczne z potrzebami rozwijającego się życia fizycznego, psychicznego, społecznego i duchowego, podstawowy element harcerstwa.

Specyficzność metody harcerskiej polegałaby na szerokiej próbie wprowadzenia czynnika zabawy na teren klas i godzin lekcyjnych. Jednakże zabawy nie mogą być elementem składowym każdej lekcji. Najpierw będzie mieć miejsce zabawa dla zabawy, potem zabawa jako ćwiczenie gruntujące umiejętności i dające sposobność uzyskanie wiedzy dla własnych, zabawowych celów dzieci, w końcu zabawa - wczasy, czyli kształcące osobowość.

System gromadkowy byłby w klasie odpowiednikiem systemu zastępowego. Gromadka odpowiadałaby zastępowi. Najbardziej odpowiednim liczebnie zespołem szkolnym byłaby grupa 6-osobowa. System ten może wzmagać wydajność pracy, rozwijać umiejętność współdziałania, usprawniać organizacje zajęć, stać się szkołą samodzielności oraz szkołą przywództwa i posłuchu. Zadania i obowiązki gromadek w klasie musiałyby się zmieniać w miarę biegu lat szkolnych i rozwoju społecznego dzieci.

Grupa typu harcerskiego polegałaby na wszechstronności zadań (organizacyjne, dydaktyczne, wychowawcze).

Sprawność i jej oznaki są świadectwem posiadanej biegłości. Na klasę szkolną te oznaki sprawności można by zastąpić wpisywaniem nazwiska na specjalna listę. Zadaniem sprawności szkolnych byłoby utrwalenie wyników nauczania na tych odcinkach, które tego utrwalenia potrzebują i gdzie utrwalenie odbywa się z reguły poza szkołą .Tą atmosferę da się osiągnąć jeśli nauczyciel traktuje dzieci z maksymalnym zaufaniem. W praktyce szkolnej atmosfera odgrywa role czynnika łączącego wychowanie i nauczanie. Ta swoistość i oryginalność polega na sposobie wytwarzania atmosfery. Atmosferą harcerską charakteryzuje to, że wzbudza pragnienie stawania się coraz lepszym harcerzem czyli pobudza do pracy nad sobą.

* Formy spędzania czasu wolnego to: obozy różnego typu, robinsonada, wędrownictwo, kontakt z przyrodą, wysiłek fizyczny, są to niezliczone przykłady zdobywania ufności we własne siły i wzmacnianie sił innych.

* Prowadzenie gier i zabaw - zachęca to do pracy w grupie, przestrzeganie reguł w grze czy podporządkowania się normom społecznym w życiu.

* Obcowanie z przyrodą - stanowią tą wielką harcerską przygodę, o której marzy każde dziecko, stanowi rozwijanie się umiejętności i zainteresowań.

*Wprowadzenie akcji społecznych, zwiadów, zajęć technicznych, terenoznawstwa, pionierki obozowej, wędkarstwa, gier terenowych, biegów harcerskich, gier i konkursów, zawodów sportowych i ognisk. To wszystko składa się na atmosferę harcerską wyrażającą się w tradycjach, symbolice, zwyczajach.

Paulo Freire (ur. W 1921 roku w Recife w Brazylii, zmarł 2 maja 1997 roku w San Paulo)- jest jednym z czołowych ideologów pedagogiki emancypacyjnej pojmowanej jako pedagogika uciśnionych. Mając 16 lat nauczał w szkołach języka portugalskiego, w czasie studiów prawniczych, a następnie pedagogicznych na Uniwersytecie, fascynowały go poglądy filozoficzne takich wybitnych humanistów, jak Karl Jaspers czy Gabriel Marcel. Ożenił się z Elzą - nauczycielką nauczania początkowego, która rozbudziła w nim zainteresowania koncepcjami kształcenia, w tym szczególnie w zakresie nauki języka. Wspólnie mieli i wychowywali czworo dzieci. Na początku lat sześćdziesiątych stworzył lewicowo-polityczny program alfabetyzacji wieśniaków w północno-wschodniej Brazylii, wdrażając go za przyzwoleniem władz rządowo-kościelnych do 1964 roku, kiedy to na skutek prawicowego zamachu stanu został na 70 dni uwięziony, a następnie wydalony z kraju. Na emigracji przebywał 16 lat, do roku 1980. Nie bez powodu zatem nazywano go pedagogiem uciśnionych, który sam doświadczył nie tylko bycia więźniem, ale i rozłąki z własną ojczyzną. Przez wiele lat był ekspertem UNESCO i profesorem Uniwersytetu w Harwadzie, mieszkał i pracował w Genewie jako doradca ds. ekumenicznych w zakresie problematyki oświatowej. Jest twórcą metody alfabetyzacji w krajach Trzeciego Świata oraz obrońcą kulturowej tożsamości zamieszkujących go społeczeństw. Od roku 1985 jest honorowym przewodniczącym Międzynarodowego Stowarzyszenia Oświaty Dorosłych. Po powrocie do Brazylii był współzałożycielem Partii Pracy twierdząc, iż jako pedagog nie może zrezygnować z czynnego zaangażowania się w politykę. Po kilkunastu latach emigracji osiedlił się na stałe w Sao Paulo, gdzie pracował na Katolickim Uniwersytecie oraz państwowym Uniwersytecie Campinas. Tam także zmarł.

Jego najważniejsze dzieła: „Edukacja jako praktyka wolności”, „Pedagogika uciśnionych”, „Dialog jako zasada”.

UKŁAD IDEOWY

- ukształtowanie krytycznego myślenia uczniów

- budzenie świadomości człowieka

- człowiek ma doznawać oświecenia

- wychowanie bez autorytetu

- nauczenie dorosłych czytania i pisania

- wyzwolenie ludzi od myślenia o sobie, jako o osobach gorszych, bezradnych, zależnych od innych

- edukacja ma być działaniem wyzwalającym „od” i „do”, wyzwalającym od bierności, nieświadomości, ucisku, dyscypliny, podporządkowania, posłuszeństwa, hamowania i jednocześnie wyzwalającym do aktywności, twórczości, samorozwoju, samookreślania

-ukształtowanie nieskrępowanej zdolności do rozumienia i poznawania świata, do obiektywizacji i refleksji, do decydowania, produkowania i porozumiewania się

-ukształtowanie postawy racjonalistycznej, charakteryzującej się gotowością do zakwestionowania prawd zastanych, przeciwstawiania się wszelkiej indoktrynacji, manipulacji, ale także tolerancją i gotowością do podejmowania dyskusji nad każdą ideą i wizją świata

UKŁAD TEORETYCZNY

- krytyczna świadomość

- „bankowa” koncepcja edukacji

- dialog

- kultura milczenia/ kultura ciszy

- doświadczanie i analiza faktów

- program alfabetyzacji dorosłych

- 6 zasad ukierunkowujących kształcenie nauczycieli

- kształtowanie przekonania, że nauczyciel jest podmiotem własnej praktyki. Do niego należy tworzenie i jej przekształcanie.

- kształcenie nauczyciela dostarcza mu narzędzi do zmieniania własnej praktyki, którą cechuje przewaga krytycznej refleksji nad codziennymi, rutynowymi działaniami.

- w procesie kształcenia wiele miejsca zajmuje uczenie się, jak się uczyć. Stałym elementem edukacji nauczycielskiej jest wdrażanie do ustawicznego doskonalenia się.

- kierowanie procesami uczenia się innych wymaga od nauczyciela znajomości procesu odkrywania i tworzenia wiedzy. W programach kształcenia nauczycieli ważną rolę pełni metodologia, zarówno nauczanej dyscypliny, jak i nauk o edukacji.

- kształcenie nauczycieli jest elementem zmiany reorientacji edukacji i koncepcji szkoły. Od krytycyzmu, otwartości i odwagi nauczyciela zależy kondycja szkolnej edukacji i kompetencje uczniów.

- edukacja nauczycielska jest skupiona wokół następujących osi: wizja szkoły jest źródłem nowych pedagogicznych projektów; wiedza o warunkach zmienności zachowań ludzkich i uczenia się jest podstawą kompetencji pedagogicznych; umiejętności badawcze to podstawa badania własnej praktyki w celu integrowania poznania i zmiany; odkrywanie właściwości uczniów i środowiska, w jakim funkcjonuje szkoła, jest zaś źródłem adekwatnej wiedzy o warunkach własnej pracy i możliwościach jej zmiany.

- proces stawania się nauczycielem

- nikt nie rodzi się nauczycielem, ani nie jest naznaczony do bycia nim. Nikt nie rodzi się gotowy do pełnienia ról zawodowych. W refleksji i praktyce każdego nauczyciela wiele osób i zdarzeń odgrywa istotną rolę. Ważne jest, by zdawać sobie sprawę z tego, kto i co przyczyniło się do tego kim, jaką osobą, jakim się jest nauczycielem. W proces stawania się nauczycielem jest zatem wpisana autorefleksja, namysł nad sobą i swoim światem życia.

- nauczycielem nie staje się we wtorek o czwartej po południu, stawanie się nauczycielem jest proces kumulowania i weryfikowania doświadczeń. Dotyczy to każdego nauczyciela, ale szczególnego wymiaru nabiera w stosunku do nauczyciela tworzącego warunki emancypowania się poprzez edukację. Jest to osoba w ciągłym procesie stawania się.

- najlepszą drogą przygotowania do zawodu jest refleksja nad praktyką: nie ma szans, by nauczyć się zawodu z książek. Nie można nauczyć się roli nauczyciela. Można tylko zrozumieć jej sens i przesłanie oraz stosownie do tego ją pełnić. Polega to, między innymi, na tym, że nauczyciele mówią o swoich problemach, trudnościach, osiągnięciach i, w wyniku refleksji nad własną praktyką, mają możliwość poznawać przesłanki teoretyczne i przyjmować je jako podstawę wyjaśniania swojej sytuacji. Paulo Freire podkreśla, że jakkolwiek refleksja nad praktyką jest centralnym zagadnieniem, to nie wyczerpuje spektrum spraw związanych z kształceniem nauczycieli.

- trzy typy relacji podmiot i podmiotowość

- podmiot-przedmiot, ten typ relacji jest zachowaniem deterministycznym, zorientowanym na kontrolę i władztwo. Jej przykładem jest relacja między agronomami nauczającymi brazylijskich chłopów nowych technik agrotechnicznych. Paulo Freire stwierdza: „ani chłopi, ani nikt inny nie może być nakłaniany ani przymuszany do podporządkowania się propagandzie mitu, jeśli mają alternatywną opcję uwalniania się. Jako nauczyciele muszą odmówić „udomowiania” ludzi. Ich celem jest komunikowanie, a nie forsowanie”.

- podmiot-podmiot, jest to relacja mediacji i wymiany, w wyniku której powstaje nowa jakość uznawana przez obydwie strony.

- podmiot-przedmiot z zewnętrznym obiektem, jest to relacja przebiegająca w działaniu, którego celem jest oddziaływanie na elementy systemu. Jej specyfiką jest kooperacja podmiotów ukierunkowania na wywołania zmiany w systemie.

Trzy poziomy świadomości

- świadomość naiwna jest to świadomość zachowawcza, nieprzechodnia wyrażająca się w fatalistycznym stosunku do siebie i otoczenia. Jest efektem głębokiego przekonania, że własne działanie nie jest w stanie zmienić „zaprojektowanego z góry” biegu wypadków.

- świadomość częściowo przechodnia wyraża się w postrzeganiu elementów świata (bliskiego i dalekiego) jako niezależnych od siebie monad. Ten typ świadomości charakteryzuje się tym, że ludzie zdają sobie sprawę z możliwościami wywoływania zmian, ale samych siebie uznają za mało znaczących. Ponadto każdą zmianę widzą w izolacji od innych (w czasie i przestrzeni).

- świadomość krytyczna wyraża się w zdolności do krytycznego myślenia o problemach, dostrzeganiu ich i skutecznym rozwiązywaniu. Prowadzi do efektywnych zmian społecznych. Uniemożliwia adekwatne rozpoznanie mechanizmów rządzących funkcjonowaniem układu sił i władzy.

UKŁAD PRAKTYCZNY

- nauczyciel musi stać się partnerem dla uczniów

- uczniowie powinni sami proponować tematy

- dialog między nauczycielem a uczniem

- zwiększanie aktywności ucznia

- nieograniczona komunikacja

- wiara w człowieka i jego możliwości

- pedagodzy obserwują swoich uczniów oraz poznają zanim zaczną ich uczyć

- dostosowanie edukacji do społecznej rzeczywistości

- słowa i tematy powinny być istotnymi problemami dla uczących się

- nienarzucanie, lecz planowanie i realizowanie wszelkich działań w dialogu z jej podmiotami

- spotkania pedagogów z osobami reprezentującymi społeczność

- edukacja i wiedza mają być procesem poszukiwania

- pomoc ludziom w przerwaniu „kultury ciszy” klas uciskanych

- emancypacja człowieka poprzez edukację

- zmiana oblicza placówki oświatowej, przekształcenie jej w ośrodek twórczości, w którym ludzie uczą i uczą się z radością, w którym każdy człowiek doświadcza szacunku i okazuje szacunek innym

- program kształcący w masach krytyczną świadomość oparty na pięciu krokach:

`spotkaniach pedagogów z osobami reprezentującymi społeczność

`badaniach terenowych

`cyklu spotkań z przedstawicielami społeczności lokalnej

`badaniach tematycznych

`pracy zespołu interdyscyplinarnego

Antoni Makarenko urodzony 13 marca 1888 r, zmarł 1 kwietnia 1939 r w Moskwie. Radziecki pedagog i pisarz, organizator zakładów dla bezdomnej i wykolejonej młodzieży; twórca systemu wychowania kolektywnego. Z jego ust padły słowa „Nie ma złej młodzieży, są tylko źli wychowawcy”.

Jako teoretyk wychowania i eksperymentator w tym zakresie Makarenko jest znany na całym świecie, jego dzieła są tłumaczone na liczne języki, a twórczość pedagogiczna stanowi przedmiot studiów w wielu krajach, twórca oryginalnego systemu wychowania komunistycznego.

W 1917 roku ukończył ze złotym medalem Instytut Nauczycielski w Połtawie. W latach 1920-1935 organizował w Połtawie i Charkowie placówki opiekuńczo-wychowawcze dla bezdomnej i wykolejonej młodzieży, zaś po roku 1935 zajął się głównie pracą pisarską i popularyzatorską. Dążył do włączenia wychowanków w formę działalności grupowej zorganizowanej zgodnie z założeniami ideologii komunistycznej. Od Maksyma Gorkiego Makarenko przejął wiarę w możliwość przeobrażenia się człowieka, nawet najbardziej zaniedbanego społecznie i moralnie, co nazwano hipotezą optymistyczną. System Makarenki obowiązywał jeszcze w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku w ZSRR i podporządkowanych mu krajach Europy Środkowej.

Makarenko w swoich pracach przedstawił wszechstronnie system oddziaływań pedagogicznych na młodzież, wychodząc z założenia, że zadania wychowawcze wynikają z ogólnych zadań budownictwa komunizmu, a podstawowa forma wychowania, jaką stanowi kolektyw, z charakteru nowych socjalistycznych stosunków. Styl kolektywu - połączenie wysokich wymagań z zaufaniem i szacunkiem dla ludzi - to tylko odbicie stylu życia społecznego. Rozwój kolektywu dokonuje się przez wytwarzanie systemu więzi społecznych, opartego na dążeniu do wspólnego celu, na solidarności jego uczestników we wspólnej pracy i organizacji życia społecznego.

UKŁAD IDEOWY

Antoni Makarenko mówił o radzieckiej szkole pracy, w której główną rolę odgrywała zasada pracy, jej wychowawcza rola, organizacje a także sama metoda pracy.

Ideą i celem wychowania propagowanego przez Makarenkę było wyrobienie w młodych ludziach zapału do pracy, który nie byłby tylko chwilowym porywem uzależnionym od wysokości płacy, ale zrównoważony i spokojnym motywem ukazującym dalekie perspektywy umożliwiające dotarcie do każdego celu. Z pierwszej idei wynika następna, a mianowicie zmniejszenie żądzy posiadania pieniędzy, ponieważ dążenie do zarobków utrudnia proces wychowawczy, prowadzi do zepsucia. Proces wychowania przez prace ma umożliwiać wychowankom zaspokajanie ich upodobań i zamiłowań - każda dobrze zorganizowana produkcja miała dawać okazje do znalezienia takiego stanowiska pracy, takiej roboty, do której ma się zdolności i zamiłowanie. Ważnym aspektem takiego wychowania jest wzbudzenie w podopiecznym szacunku do doskonałości, który ma zaowocować efektywnością pracy. Proces pracy przy produkcji wywiera dodatni wpływ na kształtowanie charakteru ludzi wychowanych w komunie, czyli zbiorowości, zespołu mającego jasno określone i wspólne cele. Taką istotna cecha jest wielostronność poglądów, czyli umiejętność patrzenia na dana rzecz z różnych punktów widzenia. Dodatkowo takie wychowanie ćwiczy zdolności organizacyjne, które są nie zbędne dla każdego dorosłego człowieka, bo nawet najdrobniejsze czynności w codziennym życiu wymagają wcześniejszego zorganizowania. Cały proces wychowawczy miał być podstawowym środkiem rozwijania dyscypliny, która ukształtowana w odpowiedni sposób staje się środkiem umożliwiającym dalszy rozwój kolejnych cech takich jak ambicja i uczciwość. Głównym celem wychowania wg Antoniego Makarenki miało być stworzenie ludzi zahartowanych, czyli takich, którzy potrafią pokonywać trudności i bariery, tkwiące w nich samych. Wszystkie idee prowadziły do osiągnięcia jednego celu wychowawczego, a mianowicie wychowania w duchu kolektywnym. Szkoła nie miała wychowywać indywiduów, ale ludzi potrafiących działać w zespole, który jako jedność dąży do zrealizowania wspólnego celu.

Układ ideowy

• Odpowiedzialność - poprzez odpowiedzialna pracę w fabryce komunardzi uczyli się ponosić konsekwencje swojego działania

• Wytrwałość - poprze wytyczone trudne cele do których każdy wychowanek dążył przezwyciężając liczne trudności - każdy z nich uczył się wytrwałości

• Dokładność - jako cecha charakteru prawdziwie komunistycznego;

• System zależności - wychowanek uczy się podporządkowywać innym jak i sam podporządkowuje sobie ludzi;

• Hartowanie człowieka - należy stawiać wychowankowi trudne zadania i czasem świadomie wystawiać go na ryzyko. To czyni człowieka mocniejszym i odporniejszym na niepowodzenia;

Układ teoretyczny

• wspólne cele - podstawa kolektywu. W kolektywie zależności są bardzo złożone, każda jednostka powinna uzgodnić swe osobiste dążenia z dążeniami innych;

• oddziaływanie małej grupy wychowawców na dużą grupę wychowanków - A. Makarenko uznawał, że masowe wychowanie jest bardziej efektywne niż oddziaływanie na pojedynczego wychowanka;

1. koncepcja wychowania komunistycznego - jej celem było wdrożenie ucznia do postępowania komunistycznego i wykształtowania w nim osobowości komunistycznej;

Wszystkie twierdzenia, koncepcje i teorie stanowiące uzasadnienie dla układu ideowego praktycznego opierają się na pojęciu kolektywu. Kolektyw rozumie się tu jako zespół jednostek zmierzających do wspólnego celu, zespół zorganizowany i posiadający własne organy.

Główną koncepcją omawianą przez Antoniego Makarenko jest wychowanie przez pracę oparte na produkcji. Według pedagoga wychowanie przez pracę możliwe jest jedynie wtedy, gdy praca ma charakter produkcyjny. Jednak jedynie taka praca, która wytwarza określone wartości może pozytywnie wpływać na proces kształcenia wychowanka.

W całym procesie wykonywania najważniejsza jest kolektywna walka o realizację wyraźnie wytkniętych celów. Polega to na tym, Ze tylko zespół ludzi, którzy przezwyciężają trudności, wewnętrzne nieporozumienia i wszelkie niedogodności jest wstanie dążyć ku celom i zrealizować je.

Ważną rolę w wychowaniu przez pracę odgrywa zachowanie harmonii między dążeniami ogółu a dążeniami osobistymi. Dla jednostki cele ogółu powinny być najważniejsze, górować nad wszystkimi innymi, ale jednocześnie wiązać się z jej osobistymi celami. Najlepszym i jedynym wyjściem jest zharmonizowanie celów jednostek kolektywu.

Kolektyw opiera się na zasadzie bardzo złożonych zależności i podporządkowań. Wszystkich członków zespołu ma łączyć nie tylko zwykła przyjaźń, ale przede wszystkim wspólny udział w pracy i wspólna odpowiedzialność za osiąganie celów. Takie relacje mają umożliwiać zdobycie umiejętności podporządkowanie się koledze, a z drugiej strony wyćwiczyć zdolność do wydawania mu poleceń i wymagania od niego określonych czynności i odpowiedzialności za ich wykonanie. Przemienność ról - bycie raz kierownikiem, a raz podporządkowującym się stanowi podstawę do odpowiedniego funkcjonowania wychowanka w społeczeństwie.

UKŁAD PRAKTYCZNY

W celu wychowania jednostek zdolnych do życia w kolektywie i wyznawania wszystkich jego zasad Antoni Makarenko zastosował następujące metody: podział pracy, planowanie produkcji, wypłacanie kieszonkowego.

Podział pracy polegał na rozłożeniu wykonywania jakiejś pracy na dziesiątki prostych czynności, tak, aby każdy z wychowanków wykonywał tylko jedną, stale ta samą czynność. Dzięki takiej organizacji dzieci i młodzież mogły doskonalić swoje umiejętności w danej dziedzinie.

Ważną metodą wykorzystywaną w procesie wychowania przez pracę był podział produkcji. W ramach tej formy mieści się dokładny plan określenia norm i stosunków panujących między pracownikami. Jednak poza organizacją ludzkiej działalności istotna jest tu dokładna analiza wszelkich najdrobniejszych szczegółów związanych z procesem pracy. Taki sposób podejścia do pracy zmusza wychowanków do działalności i wyrabiania w sobie zdolności organizacji, nie tylko własnych stanowisk pracy, ale również całego procesu produkcyjnego dużych działów.

Metodą prowadząca do zmniejszenia dążenia wychowanków do wysokich zarobków było wypłacanie w kolektywie kieszonkowego, które było równe dla wszystkich - bez względu na wiek i rodzaj wykonywanej pracy. Człowiek, który ukończył wychowanie w kolektywie wychodzi w świat z doświadczeniem w układaniu własnego budżetu, wie, co to są pieniądze i potrafi je właściwie wydawać.

• podział pracy- za namową Salomona Borysowicza wprowadzono podział pracy, który polegał na rozłożeniu procesu produkcji na pojedyncze, proste elementy. W ciągu kilku lat spędzonych w komunie każdy z komunardów specjalizował się kolejno w rozmaitych czynnościach aż stał się wykwalifikowanym pracownikiem;

• kontrola - to zbiór rozmaitych norm i warunków;

• planowanie pracy - plan polega nie tylko na określeniu celu, plan to misterny splot norm i stosunków, ustalanie przebiegu całego procesu produkcji od początku do końca;

• wychowanie oparte na produkcji (w warunkach produkcji przemysłowej) - praca wychowanków w fabrykach, przy skomplikowanych maszynach, okazała się bardziej efektywna niż praca w pracowni krawieckiej czy szewskiej, z maszynami ręcznymi (wychowankowie spędzali 4 godziny w szkole i 4 w fabryce);

• wynagrodzenie za pracę - zdaniem A. Makarenki wynagrodzenie może popsuć zapał do pracy i efektywność. Jednak pod naciskiem współpracowników przystał na wynagrodzenie pieniężne. Pieniądze wychowankowie otrzymywali nie w związku z ilością wykonywanej pracy, ale od zasług wychowanków dla kolektywu;

• ,,wyprawa'' dla komunardów- każdy wychowanek otrzymał wyprawę w postaci łóżka, kołdry, płaszcza, pół tuzina kompletów bielizny i ubranie

• stypendia i pomoc dla dawnych wychowanków - każdy zdolny wychowanek, który chciał zdobyć wyższe wykształcenie mógł liczyć na stypendium, z kolei ten, który znalazł się w trudnej sytuacji mógł liczyć na pomoc od kolektywu;

• wychowanie przez prace -Antoni Makarenko, uważał ze wychowanie najbardziej trudnej młodzieży możliwe jest dzięki wychowaniu przez prace, która uczy różnego rodzaju umiejętności i cech osobowości, których wychowanek nie posiadł by w szkole;

HELIODOR MUSZYŃSKI - Przyszedł na świat 6 czerwca 1931 roku w Rogowie. Magisterium zaś, które dla każdego badacza stanowi naukową wprawkę, uzyskał w roku 1956. Był już wówczas młodszym asystentem w katedrze pedagogiki na Uniwersytecie Poznańskim. Ze stolicą Wielkopolski związał się Heliodor Muszyński na stałe. Tu przeżył lata okupacji, tu po wojnie zdobył średnie wykształcenie i wstąpił w szeregi harcerstwa, tu wreszcie odbył rozpoczęte w roku 1951 studia psychologiczne i obronił dziesięć lat później doktorat z pedagogiki (1961).

W 1967 roku rozpoczął się najbardziej aktywny okres w jego w biografii. Był już ukształtowanym badaczem, który posiadał własną wizję pedagogiki oraz odrębną metodologię. W 1969 roku objął Muszyński funkcję dyrektora Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Poznańskiego. Cztery lata później uzyskał nominację profesorską. Niebawem też przystąpił do realizacji dzieła swojego życia - tzn. próby zmiany systemu wychowawczego polskiej szkoły. Podłożem całej idei było założenie, że nie można traktować rozłącznie wychowania i dydaktyki.

Heliodor Muszyński pracę nad systemem wychowawczym starał się wobec tego od samego początku w najwyższym stopniu urealniać. Równolegle rozwijał teoretyczne podstawy przedsięwzięcia oraz współpracował z licznymi szkołami.

W roku 1974 resort oświaty podjął administracyjną decyzję o wdrażaniu systemu nauczania wychowującego w całym kraju. Jego twórca stał się osobą publiczną, medialną (w roku 1972 uzyskał np. prestiżową nagrodę „Polityki” - Drożdże - za tworzenie zaczynu do twórczych poszukiwań w polskiej oświacie).

Muszyńskiego drukuje w kraju i za granicą. Pierwszą monografię „Kłamstwo dzieci” ogłosił w roku 1963 (współautor Hanna Malewska).

W różnych okresach życia Heliodor Muszyński pełnił liczne funkcje. Był kierownikiem Zakładu Teorii Wychowania w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Poznańskiego. Przez kilkanaście lat pracował jednocześnie jako dyrektor tegoż Instytutu. Równolegle powierzono mu kierownictwo Oddziału Zamiejscowego w Poznaniu Instytutu Badań nad Młodzieżą Ministerstwa Oświaty i Wychowania.

Od kilkunastu lat współtworzy on w Lesznie szkolnictwo na poziomie wyższym. Najpierw wykładał w Kolegium Nauczycielskim. Później zaś stał się jednym z filarów budowanej w mieście Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej oraz stanął na czele jej Instytutu Nauk Edukacyjnych

WYCHOWANIE:

Podłożem całej idei Heliodora Muszyńskiego było założenie, że nie można traktować rozłącznie wychowania i dydaktyki. Mówił on że: „Podnoszenie wychowawczej efektywności nauczania wymaga nie tylko jego integracji z wartościowym wychowaniem, lecz także tego, aby samo było w pełni wartościowe”. Tak rodziła się koncepcja nauczania wychowującego. Jej fundamentem w sferze poznawczej był racjonalizm wsparty doświadczeniem, z kolei w sferze aksjologicznej - humanizm i antropocentryzm . Wynikało to z szerszych przemyśleń. Profesor stale bowiem podkreśla, że nauka nie oparta na empiryzmie zawsze pozostawia margines wątpliwości, a wszelkie badania muszą przynosić wymierny pożytek - inaczej pozbawione są racji bytu.

Jednym z określeń wychowania, w którym akcent położony jest na rozwój osobowości w tym procesie, jest definicja Heliodora Muszyńskiego, którego zdaniem najbardziej poprawnie jest ujmować wychowanie jako „ szczególny rodzaj ludzkiej działalności, który polega na zamierzonym wywołaniu określonych zmian w osobowości człowieka”. Wyjaśnia on zarazem, do jakich cech osobowości odnosi się wychowanie. Heliodor Muszyński uważa, że przez wychowanie w wąskim znaczeniu tego pojęcia należy rozumieć zamierzone kształtowanie u jednostki tego zespołu cech, które składają się na uczuciowo-wolicjonalną stronę osobowości, a więc formowanie postaw i przekonań, uznawanych wartości, celów oraz ideałów. Zespół tych cech określa on mianem kierunkowych, w przeciwieństwie do cech instrumentalnych, przez które rozumie inteligencję jednostki, jej wiedzę, umiejętności, doświadczenia, nawyki. Kształtowanie cech instrumentalnych nazywa Muszyński nauczaniem. Temu rozumieniu wychowania przeciwstawiane jest określenie wychowania w szerokim znaczeniu jako celowe organizowane kształtowanie fizycznych i psychicznych sił człowieka, jego światopoglądu, oblicza moralnego; obejmuje ono także kształcenie i nauczanie.

PODSTAWOWE DZIEDZINY WYCHOWANIA:

Każda klasyfikacja jest przydatna dla pewnych celów. Toteż nie wykluczają się one wzajemnie, a więc przeciwnie - dopełniają. Możemy wyróżnić następujące podstawowe dziedziny wychowania: - wychowanie przez naukę - wychowanie przez pracę - wychowanie przez sztukę - wychowanie przez sport i wypoczynek - wychowanie przez kolektyw Jakkolwiek każda z tych dziedzin wychowania może służyć realizacji bardzo różnych celów, to jednak mają one także swoje własne specyficzne cele oraz swoiste problemy. Toteż każda z tych dziedzin wymaga osobnego omówienia.

1. Wychowanie przez pracę. Praca podobnie jak każdy inny rodzaj działalności człowieka może odgrywać dużą rolę w wychowaniu. Efektywność w zakresie wychowania przez pracę zależy bowiem nie tyle od prostego faktu, czy wychowanek pracuje, ile od tego, w jaki sposób został do pracy wdrążony i jakie warunki są spełnione w samym procesie pracy. Pierwsza praca zawodowa jest pierwszą szkołą samodzielnego życia. Może ona uczyć poszanowania porządku dobrej organizacji pracy.

2. Wychowanie przez naukę. Stanowi istotne poszerzenie tradycyjnego pojęcia nauczania, znajduje odzwierciedlenie ogrom przemian, jakie dokonały się w dziedzinie życia kulturalnego społeczeństw na przestrzeni wieków. Nauka, wiedza o świecie i prawdach nim rządzących, była w dawnych czasach w posiadaniu niektórych jednostek. Przekazywały ją one innym na zasadzie swoistego „wtajemniczenia”. Dziś mamy do czynienia z zupełnie innym sposobem funkcjonowania nauki. Nauka stała się niezwykle istotnym odcinkiem życia społecznego, zaś wiedza naukowa przedmiotem masowej informacji. W rezultacie tych doniosłych przemian nauka stała się elementem środowiska życiowego współczesnych ludzi. Wiedza naukowa oraz jej praktyczne zastosowania stały się rzeczywistością, która otacza każdą jednostkę ludzką od początku jej psychicznego rozwoju.

3. Wychowanie przez kolektyw. Podstawową właściwością współczesnego wychowania jest to, że przebiega ona przede wszystkim w formach grupowych. Oznacza to, że wychowawca nigdy nie ma do czynienia z pojedynczym wychowankiem, lecz z członkiem określonej grupy, która może wywierać na niego bardzo różny wpływ. Nawet kiedy grupa jest nieobecna w danej sytuacji wychowawczej, jej wpływ może i tak trwać nadal przez fakt psychicznej więzi wychowanka z tą grupą.

4. Wychowanie przez sport i wypoczynek. Dziedzina ta, bywa różnie określana. Tradycyjna nazwa „wychowanie fizyczne„ jest dziś coraz częściej zastępowana pojęciem szerszym, a mianowicie pojęciem „wychowanie zdrowotne”. W życiu człowieka właśnie szeroko rozumiany sport stanowi ten rodzaj aktywności, w którym kształtuje się on i rozwija pod względem fizycznym, i w którym manifestuje swą fizyczną sprawność oraz tężyznę.

5. Wychowanie przez sztukę. Mówiąc o nim, można by sądzić, że zawężamy jego treść w stosunku do tego, co dotąd zwykło się nazywać wychowaniem estetycznym. Ta dziedzina ma ogromne znaczenie w życiu każdej jednostki. Odnosi się ona bowiem nie tylko do relacji zachodzących między jednostką a innymi ludźmi, lecz także, i przede wszystkim, spełnia określone funkcje w stosunku do osobistego życia jednostki. Jeżeli mówimy, że wychowanie powinno wyposażyć człowieka w dyspozycje czyniące go zdolnym do konstruktywnego kształtowania życia społecznego, do harmonijnego współżycia z innymi oraz do wynoszenia osobistego szczęścia z życia, to wychowanie przez sztukę służy w szczególności tej trzeciej sprawie.

Dynamizmy wychowania:

• bios - natura człowieka, dziedziczność

• ethos - sfera życia społecznego (kultura, korzenie)

• egos - pedagogika (my jesteśmy siedliskiem siły)

• logos - to splot wszystkich sił od których człowiek jest zależny

ZADANIA PEDAGOGIKI

Heliodor Muszyński zadania pedagogiki podzielił na trzy grupy:

1. zbieranie wiadomości o rzeczywistości wychowawczej, dokładny opis rezultatów tej obserwacji, określenie przebiegu procesów wychowawczych

2. zebranie wyników obserwacji, określenie i wyjaśnienie związków przyczynowo - skutkowych zachodzących w procesie wychowania, tworzenie wniosków i opinii na temat prawidłowości procesu wychowawczego

3. dostarczanie wiedzy koniecznej w procesie przekształcania rzeczywistości wychowawczej, określenie zasad i celów wychowania, przedstawienie metod przydatnych w procesie wychowawczym i określenie ich skuteczności

FUNKCJE PEDAGOGIKI

Istnieją trzy podstawowe funkcje pedagogiki:

• diagnostyczna - zbieranie obiektywnych informacji o rzeczywistości

• prognostyczna - określenie na podstawie zgromadzonej wiedzy prawidłowości odnoszących się do przyszłych zmian i przyszłego rozwoju rzeczywistości

• instrumentalno - techniczna - opracowanie procedur, które mają umożliwić realizację założonych celów

SWOISTOŚĆ I POSTĘPOWOŚĆ POSTAW IDEOWYCH KSZTAŁTOWANYCH PRZEZ SOCJALISTYCZNE WYCHOWANIE:

Postawy ideowe:

• humanizm,

• internacjonalizm,

• egalitaryzm,

• demokratyzm,

• zaangażowanie

• szacunek do pracy,

• umiłowanie wolności.

Ważne jest żeby nie odbiegać od tych postaw, jednostka powinna uświadomić sobie, że najważniejsze jest szczęście wspólne. Więc w człowieku trzeba kształcić te postawy ideowe.

Należy włączyć młode pokolenie do czynnego udziału w życiu społecznym. W idei jednolitego społecznego systemu wychowania szczególna rola przypada szkole. Szkoła w społeczeństwie, które weszło na drogę socjalizmu nie spełniała postulatu kształcenia przez czynne poznawanie świata i wychowanie przez zaangażowany udział uczniów w życiu społecznym. Bowiem w założeniu pedagogiki marksistowskiej szkoła jest instytucją, która ukierunkowuje rozwój społeczeństwa i dynamizuje postęp społeczny.

Dlatego wg Muszyńskiego społeczeństwu socjalistycznemu niezbędny był nowy model szkoły.

główne zadania szkoły socjalistycznej:

-musi ukształtować konstruktywnych twórców społeczeństwa socjalistycznego,

-przygotowanie ludzi do ról członków tego społeczeństwa, zdolnych do aktywnego współuczestnictwa w zbiorowym życiu i działaniu,

-kształtowanie jednostki, która zdolna jest nadawać wysoce wartościową jakość własnemu życiu i osiągnąć pełnię samorealizacji,

KORCZAK JANUSZ, właściwie Henryk Goldszmit (1878 lub 1879-1942), pisarz, pedagog, działacz społeczny, lekarz. Pochodził z zasymilowanej, zamożnej rodziny warszawskiej, związanej z oświeceniowym ruchem Haskali. Choroba psychiczna ojca i jego przedwczesna śmierć spowodowały, że wcześnie musiał zarabiać na utrzymanie matki, siostry i swoje, by móc uczyć się w gimnazjum, a później ukończyć studia medyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Kilka miesięcy po uzyskaniu dyplomu lekarza powołano go do armii rosyjskiej i skierowano na front toczącej się wojny rosyjsko-japońskiej. Ponad pół roku pełnił obowiązki starszego lekarza w pociągach sanitarnych, zdemobilizowany na początku 1905 r. Praktykował w Berlinie (1907-1908), Paryżu (1909), Londynie (1911), a po powrocie z zagranicy pracował w Szpitalu dla Dzieci Żydowskich im. Bersohnów i Baumanów w W-wie. Prowadził aktywną działalność społeczna, należał do kręgu postępowej inteligencji warszawskiej przełomu XIX i XX w., współpracownik m.in. „Głosu”, „Przeglądu Społecznego”, „Czytelni dla wszystkich”, Towarzystwie Dobroczynności, Stowarzyszeniu „Pomoc dla Sierot” (od 1907) oraz Towarzystwie Kolonii Letnich dla dzieci bez różnicy wyznania, finansowanych m. in. przez H. Wawelberga. W 1912 objął kierownictwo sierocińca dla żydowskich dzieci przy ul. Krochmalnej w W-wie (obecnie Dom Dziecka nr 1 im. J. Korczaka). Podczas I wojny światowej został wcielony do armii rosyjskiej jako lekarz. Po demobilizacji w 1917 organizował przytułki dla sierot wojennych pod Kijowem, tam spotkał Marynę Falską, z którą w 1919 założył sierociniec dla dzieci polskich „Nasz Dom”. Stały współpracownik wielu pism, m.in. „W słońcu”, „Szkoła Specjalna”. W 1926 założył pierwsze i jedyne w swoim rodzaju czasopismo dla dzieci „Mały Przegląd”, redagowane wraz z dziećmi (ukazywało się do 1939). Autor popularnych pogadanek radiowych (1935-36) zwanych gadaninkami Starego Doktora.

W 1920 r. zgłosił się jako ochotnik do wojska i pełnił służbę medyczną podczas wojny polsko-radzieckiej. Jako oficer armii polskiej w stopniu majora pracował w szpitalach epidemicznych, zaraził się tyfusem plamistym i ciężko zachorował. Pielęgnująca go matka zaraziła się i wkrótce zmarła, co spowodowało załamanie nerwowe Korczaka.

W latach 1934 i 1936 odbył dwie podróże do Palestyny. W czasie tych wyjazdów szukał odpowiedzi na nurtujące go pytanie: jakie możliwości rozwiązania kwestii żydowskiej stwarza Palestyna. Przebywał w kibucu Ein Harod, spotykał się też z chrześcijańskimi mnichami. Nosił się z zamiarem spędzenia ostatnich lat życia w Jerozolimie, plany te pokrzyżowała jednak II wojna światowa. We wrześniu 1939 roku ze względu na wiek nie podlegał już mobilizacji, założył jednak mundur polskiego oficera i chodził w nim aż do ostatnich chwil swego życia.

W czasie II wojny organizował opiekę nad dziećmi w getcie warszawskim i prowadził sierociniec, mimo szansy opuszczenia getta, pozostał ze swymi podopiecznymi. Zginął w komorze gazowej, wywieziony wraz z wychowankami do Treblinki.

W praktyce pedagogicznej Janusz Korczak był wrogiem zamkniętego, sztywnego, mało elastycznego systemu wychowawczego. Wskazywał ogólne kierunki działania, ogólne zasady, które wychowawca powinien dostosowywać zawsze do konkretnych potrzeb i warunków oraz do konkretnych dzieci w określonych sytuacjach. Wychowanie wg Korczaka to proces twórczy, ustawiczne poszukiwanie własnych, skutecznych form i metod.

Z praktyki wychowawczej stosowanej w Korczakowskich Domach dość przejrzyście wyłaniają się zasady, na których Korczak opierał wewnętrzną organizację życia dzieci w zespole. Chodziło o to aby prowadzić stopniowo do usamodzielnienia dziecka przez stwarzanie sytuacji do wyłaniania się dziecięcej inicjatywy; czujnie obserwować codzienne zachowanie się dziecka, nie lekceważąc pozornie drobnych zjawisk; poznawać każde dziecko, a także aby wewnętrzną organizację zakładu oprzeć na porozumieniu z dziećmi, na wzajemnej umowie.

O swojej metodzie wychowawczej Korczak mówił „Jesteś porywczy - mówię chłopcu - Dobrze , bij, byle niezbyt mocno, złość się ale raz na dzień tylko. Jeśli chcecie, w tym jednym zdaniu streściłem całą metodę wychowawczą, którą się posługuję”. ( J. Korczak Jak Kochać dziecko, s.126)

Myślą przewodnią stworzonej przez Korczaka koncepcji pedagogicznej była troska o rozwój samorządności dzieci i młodzieży przejawiającej się w różnych formach ich aktywności. Prawidłowego rozwoju samorządności upatrywał Korczak szczególnie w prawidłowym funkcjonowaniu samorządu zakładowego. Najważniejsze jego organy to sąd koleżeński, rada samorządowa i sejm dziecięcy. Stworzył on Sąd Koleżeński z myślą o tym, by usunąć zależność dziecka od woli i humoru wychowawcy; wprowadzić zasady, normy, które obowiązywały w życiu gromady i regulowały atmosferę zakładu; zainteresować wychowanka własnym postępowaniem, obudzić refleksję nad swoimi czynami, uczyć samokrytycyzmu i tolerancji wobec drugiego człowieka, a także aby kształtować mocny fundament wzorowej postawy etycznej wychowanka.

Zgodnie z hasłem Korczaka „Dziecko jest dobrym rzeczoznawcą własnego życia” funkcje sędziów w Sądzie Koleżeńskim pełniły same dzieci. Istniał specjalny kodeks, w którym czytamy: „Jeżeli ktoś zrobił coś złego, najlepiej mu przebaczyć, jeżeli zrobił coś złego nieumyślnie, będzie w przyszłości ostrożniejszy [...] Jeżeli zrobił coś złego, bo go namówili, już się nie będzie słuchał. Jeżeli zrobi coś złego lepiej mu przebaczyć, czekać aż się poprawi. Ale sąd musi bronić cichych, by ich nie krzywdzili zaczepni i natrętni, sąd musi bronić słabszych, by im nie dokuczali silni, sąd musi bronić sumiennych i pracowitych, by im nie przeszkadzali niedbali i leniwi, sąd musi dbać by był porządek, bo nieład najbardziej krzywdzi dobrych, uczciwych i sumiennych ludzi. Sąd nie jest sprawiedliwością, ale do sprawiedliwości dążyć powinien, sąd nie jest prawdą, ale pragnie prawdy”.( J. Korczak Jak Kochać dziecko s.343) Ze 100 paragrafów 99 było uniewinniających lub umarzających sprawę. Sąd miał prawo sądzenia nie tylko dzieci, ale i dorosłych. Miało to ogromne znaczenie wychowawcze i zmieniło pozycję wychowanka w procesie wychowania. Mówi o tym Korczak: „W ciągu półrocza podałem się do sądu pięć razy. Raz, że chłopcu dałem w ucho, raz, że chłopca wyrzuciłem z sypialni, raz, że postawiłem w kącie, raz, że obraziłem sędziego[...} tych kilka spraw było kamieniem węgielnym mego wychowania jako uczciwego, konstytucyjnego wychowawcy, który nie dlatego nie krzywdzi dzieci, że je lubi, czy kocha, ale dlatego, ze istnieje instytucja, która je przed bezprawiem, samowolą i despotyzmem wychowawcy broni”(J. Korczak Wybór pism pedagogicznych. T.I Warszawa 1957, s.259).

Rozbudowując pracę samorządu Korczak wychodził z założenia, że nie wystarczy dać dzieciom i młodzieży przyzwyczajenia życia i pracy zbiorowej, trzeba dać ujście pędowi twórczemu organizowaniu i wzbogacenia ich młodocianego społeczeństwa. Tym celom służyła Rada Samorządowa - jako organ wybieralny, obradujący raz w tygodniu w składzie 10 wychowanków i wychowawca. W skład rady mogły wejść osoby o wysokim statusie a ponadto byli poddawani plebiscytowi ogólnemu. Nie mogli więc wejść do niej wychowankowie sprawiający trudności. A praca w samorządzie mogła mieć dla nich wychowawcze znaczenie. Do podstawowych zadań rady należało zaspokojenie licznych potrzeb współmieszkańców poprzez wysłuchanie próśb, rozważanie pretensji, projektów i inicjowanie nowych przedsięwzięć, regulowanie współżycia jednostki z jednostką, jednostki z grupą i układanie współpracy z dorosłymi, a także konstytuowanie postanowień, które były wprowadzone jako przepisy. Taki zakres zadań i funkcji samorządu był dużym krokiem na przód w rozbudowie samorządności. Rada zaczęła podejmować prace mające już walor profilaktyki wychowawczej. Zaczęła zaspokajać rzeczywiste potrzeby samorządnego życia. Korczak znalazł rozwiązanie wielu zagadnień ściśle związanych z aktywizacją i uspołecznieniem wychowanków.

Z chwilą powstania Sejmu Dziecięcego jako najwyższej instancji Samorządu, Rada stała się organem wykonawczym. Do zadań Sejmu Dziecięcego należało m. in. zatwierdzanie lub odrzucanie praw wydawanych przez Radę Samorządową, a także uchwalanie ważniejszych świąt i wydarzeń w życiu zakładu.

Koncepcję pedagogiczną Korczaka wzbogacały ponadto takie formy oddziaływań wychowawczych jak: wpisywanie się do księgi podziękowań i przeprosin, kategorie obywatelskie, kategorie czystości, nagradzanie w postaci pamiątkowych pocztówek, pełnienie dyżurów, plebiscyt życzliwości i niechęci, gazetka i wiele innych.

Gazetki tygodniowe, na które przychodzili wszyscy stanowiły cotygodniowe sprawozdanie z życia Domu Sierot. Były nieocenionym źródłem wiedzy co dzieje się w środowisku dzieci. Do gazetek tych pisał systematycznie, przez wiele lat Korczak, komentując różne sprawy. Zachowały się tylko te artykuły z gazetki, które drukował w dziecięcym czasopiśmie „W słońcu” i znalezione niedawno w archiwalnych materiałach Domu Sierot z okresu getta.

System kształtujący się w Domu Sierot, atmosfera tam panująca, stały wysiłek, by doskonalić formy pracy, nieustanna kontrola osiąganych wyników - wszystko to sprzyjało rozwiązywaniu trudnych problemów wychowawczych zbiorowości dziecięcej.

Jednym z ważnych problemów było zapewnienie każdemu dziecku poczucia stabilizacji życiowej, poczucia całkowitego bezpieczeństwa, wyrobienie w nim przekonania, że nie grozi mu ani kaprys wychowawcy, ani silniejsi rówieśnicy. Warto zwrócić uwagę w systemie wychowawczym Korczaka na zaspokajanie potrzeb emocjonalnych dzieci co nie jest rzeczą łatwą w zakładzie wychowawczym obejmującym przeszło 100 dzieci. Temu celowi służyła opieka starszych dzieci nad nowo przybyłymi.

Dostrzeganie specyficznych i różnorodnych potrzeb dzieci i nieustanny wysiłek, by je zaspokoić stanowiły trwały i bardzo nowoczesny element systemu wychowawczego. Korczak utrzymywał bliski, niemal intymny kontakt z dziećmi, wyłaniał problemy zdrowotne, emocjonalne, z jaki się borykały. Wiedzę z tych kontaktów przekazywał wychowawcom, wyczulając ich na codzienne problemy. Biorąc to wszystko pod uwagę można powiedzieć, że cały układ życia w Domu Sierot, oddziaływał wychowawczo nie tylko na wychowanków, ale i na wychowawców, ponieważ także i oni podlegali tym samym prawom, musieli się do nich stosować. W kontaktach z dzieckiem niezbędna jest empatia, a przede wszystkim umiejętność uczenia się od dzieci, wsłuchiwania się w sygnalizowane przez nie potrzeby i podejmowania razem z dziećmi działań, mających na celu zaspokojenie tych potrzeb.

Podsumowując Janusz Korczak stworzył teorię pedagogiczną o charakterze prekursorskim wobec ówczesnych teorii wychowawczych. Był prekursorem walki o prawa dziecka; zwracał szczególną uwagę na nierównoprawną pozycję dzieci w społeczeństwie, ich niewolniczą zależność od dorosłych. Domagał się, by uznano, że dziecko jest pełnowartościowym człowiekiem od chwili narodzin. Był zwolennikiem oświaty medycznej, świadomego rodzicielstwa i regulacji poczęć. Sprawą priorytetową było dla niego uznanie autonomii i godności dziecka. Przeciwstawiał się rozpowszechnionemu w ówczesnej praktyce pedagogicznej "wpajaniu dyscypliny", wykluczał kary cielesne i potępiał praktyki zawstydzania dziecka. Proponował system zachęt i trzy zasady wychowawcze: współgospodarzenie, współzarządzanie oraz oddziaływanie opinii społecznej, które realizował przez organizowanie sklepików szkolnych, gazetek, kółek zainteresowań, dziecięcego samorządu oraz sądów koleżeńskich, rozstrzygających konflikty i zatargi, a zarazem uczących odpowiedzialności i empatii. Wspierał wysiłek dzieci związany z samodoskonaleniem stosując różnego rodzaju zachęty, np. ceremoniał rannego wstawania, uroczyste wyprawianie do szkoły, konkursy życzliwości, przedstawienia teatralne.

Swe poglądy pedagogiczne Korczak zawarł przede wszystkim w tetralogii Jak kochać dziecko (1920) i programowym utworze Prawo dziecka do szacunku (1929), a także w wielu innych pracach (m.in. Momenty wychowawcze 1919, Prawidła życia 1930, Pedagogika żartobliwa 1939). Korczak był oryginalnym pisarzem dla dzieci i o dzieciach; do najbardziej znanych utworów należą adresowane do dzieci powieści „kolonijne” (Mośki, Joski i Srule 1909, Józki, Jaśki i Franki 1910), dylogia o Królu Maciusiu (Król Maciuś Pierwszy 1922, Król Maciuś na bezludnej wyspie 1923), Bankructwo małego Dżeka (1924), Kiedy znów będę mały (1925). Twórczość literacka Korczaka obejmuje również naturalistyczne powieści społeczne (Dzieci ulicy 1901, Dziecko salonu 1906), satyrę obyczajową (Koszałki opałki 1905), prozę poetycką (Sam na sam z Bogiem 1922), utwory dramatyczne (Senat szaleńców, wyst. 1931); Zachował się Pamiętnik, pisany 1942 w getcie (wyd. 1958); Wybór pism (t. 1-4 1957-58), Pisma wybrane (t. 1-4 1978), Dzieła (t. 1-16, od 1992).

---