Matyjas B. Dzieciństwo w kryzysie Rozdział V

Termin „polityka rodzinna” użyto pierwszy raz w stosunku do rodzin i dzieci w drugiej połowie XXw.

Definicja polityki rodzinnej:

- to całokształt norm prawnych, działań i środków uruchamianych przez państwo w celu stworzenia rodzinie odpowiednich warunków do jej powstania, prawidłowego rozwoju spełniania przez nią wszystkich ważnych funkcji.

- jest częścią polityki społecznej, która jako działalność praktyczne ma na celu: wyrównywanie nieuzasadnionych dysproporcji między rodzinami, stwarzanie im równych szans i asekurowanie w obliczu ryzyk życiowych.

Typy polityki rodzinnej:

- polityka adresowana do rodziny( adresowana bezpośrednio do rodziny, świadomie zmierza do celów dot. Rodziny)

- polityka pośrednia( obejmuje normy i działania, które nie są specjalnie lub w pierwszej kolejności adresowane do rodziny, jej cele są szersze ale powodują konsekwencje także dla sytuacji rodzin i dzieci)

Na podstawie tego rozróżnienia są dwie definicje polityki rodzinnej:

-wąska ( jej przedmiotem są świadczenia pieniężne i w naturze, skierowane bezpośrednio do rodziny)

- szeroka ( to szeroko rozumiana polityka społeczna i w jej ramach polityki szczegółowe mające wpływ na rodzinę)

Cele polityki rodzinnej:

- tworzenie ogólnych warunków do powstania, rozwoju i zaspakajania bytowych, kulturalnych potrzeb rodziny, do kształcenia i wychowania dzieci oraz do równości ich startu życiowego i zawodowego poprzez wspomaganie jej we wszystkich fazach rozwoju.

- Głównymi celami jest: pomoc rodzinom w uzyskaniu niezależności finansowej, poprawa warunków mieszkaniowych, przygotowanie młodzieży do pełnienie funkcji rodzinnych i społecznych, poprawa sytuacji demograficznej ( nie wiem jak ale spoko )

Przedmiot polityki rodzinnej:

- rodzina z dziećmi, konkubinaty z dziećmi, samotny rodzic z dzieckiem. Skierowana na każdą rodzine.

Podmioty polityki rodzinnej:

- zadania i uprawnienia państwowe w zakresie polityki rodzinnej podzielone są pomiędzy organy centralne, terenowe oraz samorządowe, ale także organizacje pozarządowe, związki zawodowe, kościół i związki wyznaniowe( te nie są państwowe)

Stanowiska na temat polityki rodzinnej:

- w pierwszym uznaje się, że polityka rodzinna jest częścią polityki społecznej. Tutaj polityka rodzinna może stanowić kryterium oceny innych działów polityki społecznej pod kątem efektów dla dobra rodziny.

- drugie stanowisko, uznaje że polityka rodzinna jest systemem autonomicznym. Jeśli polityka rodzinna należałaby do polityki społecznej to ograniczenia w polityce społecznej pociągałaby za sobą ograniczenia w polityce rodzinnej. Jest to propozycja by politykę rodzinną uznać za odrębną od polityki społecznej. Wynika to też z faktu, że polityka społeczna jest nastawiona na umacnianie podmiotowości jednostki a rodzinna na umacnianie podmiotowości rodzin.

Z kolei inne osoby wskazują na komplementarność polityki społecznej z rodziną i formułują zakres prospołecznej polityki rodzinnej, dla której punktem wyjścia jest rodzina i jej potrzeby i która jest skierowana na ochronę i promocję interesów rodziny i jej członków. ( jest to tak jakby połączenie tamtych dwóch stanowisk)

Definicja polityki prorodzinnej:

- jest to działalność mająca na celu rozwój rodziny bez względu na jej status materialny. Jej wyróżnikiem jest powszechność, a nie selektywność i tymczasowość ograniczająca się do interwencji socjalnej w przypadku rodzin w kryzysie czy patologicznych.

Modele polityki społecznej( polityka rodzinna jest jej częścią):

Modele polityki społ.

Modele polityki rodzinnej

Relacja odpowiedzialonosci rodziny i państwa

Podmiotowy zakres wsparcia

zasady

Liberalny

Dominacja dwóch systemów: rodziny i rynku. Obowiązki rodziny wobec członków rodziny nuklearnej

Skłanianie rodziny do rowiązań indywidualnych

Pomoc w syt. Gdy rodzina nie może sama rozwiązać swoich problemów

Konserwatywno-korporacyjny

Obowiązki rodziny szerzej wobec rodziny nuklearnej

Wpieranie wszystkich rodzin

System ubezpieczeniowy oparty na kryterium uprawniającym

socjalndemokratyczny

Dominacja opieki państwa

Wpieranie rodzin z dwojgiem żywicieli

System uniwersalny Korzystanie z praw obywat.

W Polsce występuje model mieszany: konserwatywno-koroporacyjny i model instytucjonalny.

Inny modele polityki rodzinnej:

- skandynawski

-południowoeuropejski

- centralno europejski

Bardzo ważne modele polityki rodzinnej wyróżnił Księżopolski:

- korporacyjny (motywacyjny, konserwatywny) zakłada, że obywatele pracując ubezpieczają się na okres, kiedy nie będą mogli utrzymać się z pracy. Państwo gwarantuje podstawowe bezpieczeństwo socjalne, ale zadania z tego zakresu realizują organizacje pozarządowe. Programy socjalne mają służyć rozwojowi gospodarczemu. Prawo do pomocy i wysokości świadczeń zależy od statusu danej osoby na rynku pracy. Np. w Niemczech, Holandii

- rezydualny (liberalny) posiada cechy państwa minimalnego. Podstawą jest tu samodzielne zaspakajanie potrzeb socjalnych przez obywateli. Jednostka powinna umieć pomóc sobie sama. Państwo pomaga w ostateczności tym którzy sami nie potrafią sobie pomóc. Potrzeby jednostki zaspakajane są na rynku prywatnym lub w rodzinie. Np. w wielka brytania

- rudymentarny ( elementarny) realizowany w państwach słabych ekonomicznie. Duża cześć pomocy opiera się na dobroczynności. Większość potrzeb zaspakajają organizacje pozarządowe. Państwo zabezpiecza podstawową ochronę socjalną ustalając pewne minimum socjalne i różnicuje świadczenia socjalne w zależności od potrzeb. Głównym podmiotami takiej polityki społecznej ma być nie państwo a rodzina, organizacje, wspólnoty lokalne i kościół. Np. w Grecji Hiszpanii

- opiekuńczy (socjalny) zatroszczenie się przez państwo dla swoich obywateli o zatrudnienie, wysoki poziom usług socjalnych. Ta polityka społeczna gwarantuje powszechny dostęp do świadczeń i usług opierając się na kryterium potrzeb. Państwo gwarantuje opiekę każdemu od narodzin do śmierci. Np. w Szwecji Danii

Podział realizowanej polityki społecznej na dwa typy/modele.

- model BEVERDIGE'A - występuje długofalowa opieka socjalna i system zabezpieczenia społecznego organizowany na wysokim poziomie dostęp do usług socjalnych dla wszystkich obywateli np. w Szwecji Danii Holandii

- model BISMARCA- kwestia ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych nie leży w kompetencjach państwowych podmiotów polityki społecznej. Obowiązek opieki spoczywa na rodzinie i opieka jest przez nią świadczona. Ludzie korzystają zatem z prywatnych ubezpieczeń społecznych. Np. wielka Brytania Irlandia .

W Polsce nie funkcjonuje żaden z wymienionych wyżej modeli. Aktualnie w PL jest podział odpowiedzialności na zasadzie solidaryzmu społecznego. Istota tego modelu polega na utrzymaniu zakresu odpowiedzialności państwa oraz wzbogacania działań władz publicznych przez działania samych obywateli i pozapaństwowe podmioty o charakterze społecznym i prywatny. ( czyli jest to mieszanka wszystkich poprzednich modeli jak to w PL bywa )

Instrumenty polityki rodzinnej:

Są to środki prawne regulują stosunki rodzinne oraz relacje rodziny z państwem i instytucjami. Ustalają warunki korzystania z świadczeń rodzinnych czyli określają kto jest uprawniony do korzystania z jej usług i świadczeń, ale także świadczenia pieniężne, świadczenia w naturze, świadczenia w formie usług.

Relacja współzależności i współpracy rodzina-społeczeństwo- państwo:

Rodzina- od niej wymaga się otwarcia i uczestnictwa w życiu i rozwoju społeczeństwa

Państwo- przez różne instytucje powinno wzmacniać rodzinę i małżeństwo, strzec je przed czynnikami je rozbijającymi i utrudniającymi pełnienie przez nich funkcji

Społeczeństwo- powinno w stosunku do rodziny kierować się zasadą pomocniczości- czyli nie wyręczać rodziny z zadań które potrafi sama realizować oraz zasadą interwencji, aby w syt. Trudnych gdy rodzina sobie nie radzi otoczyć ją pomocą.

Aktualnie w PL są tendencje oparte na poszanowaniu praw człowieka, uznaniu wartości rodziny co widać w nowych propozycjach, gdzie jednym zadań jest skuteczna pomoc rodzinom niewydolnym wychowawczo i rodzinie w kryzysie. Dla takiego zadania są następujące rozwiązania:

1. Pracownicy socjalni powinni poświęcać więcej czasu pracy z rodzinami zagrożonymi patologią

2. Zmiana ustawy o zawodzie pracownika socjalnego, aby to był zawód cieszący się prestiżem

3. Zmniejszenie biurokracji w OPS i PCPR

4. Zbudowanie systemu monitorowania losów dziecka, czyli gromadzenie wiedzy nt. syt rodziny która wymaga pomocy co pozwoli na szybsze reagowanie i zapobieganiu przemocy wobec dzieci

5. Rozbudowa sieci placówek opiekuńczo- wychowawczych.

Definicja pomocy społecznej

Jak podaje Ustawa o pomocy społecznej ( 2004) jest to instytucja polityki społecznej państwa, mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych syt. Życiowych, których nie są one w stanie pokonać wykorzystując własne zasoby i możliwości. Podkreśla się, że osoby i rodziny korzystające z tej pomocy są obowiązane do współdziałania w rozwiązywaniu ich trudnej syt. Życiowej.

Jest to szczególny rodzaj wsparcia, a także działalność wychowawcza ukierunkowana na wydobywanie , wyzwalanie sił tkwiących w jednostkach, pobudzanie jednostki i grupowej aktywności społecznej i kulturalnej, zaradności, troski o najbliższych czy też wspomaganie inicjatyw i akcji społecznych

Osoby korzystające z pomocy społecznej z powodu

- ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie, potrzeby ochrony macierzyństwa, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, braku umiejętności w przystosowaniu młodzieży do życia po opuszczeniu placówki opiekuńczo-wychowawczej, trudności w integracji uchodźców, alkoholizmu i narkomanii, zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej, klęski żywiołowej lub ekologicznej

Rodzaje pomocy społecznej

1. Świadczenia pieniężne ( zasiłek stały, okresowy, celowy i specjalny, zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie, pomoc dla rodzin zastępczych, pomoc na usamodzielnienie i kontynuowanie nauki, świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką j. polskiego dla uchodźców)

2. Świadczenia niepieniężne ( praca socjalna, bilet kredytowy, składki na ubezpieczenie zdrowotne i społeczne, pomoc rzeczowa , sprawienie pogrzebu, poradnictwo specjalistyczne, interwencja kryzysowa, schronienie, posiłek, ubranie, usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, mieszkanie chronione, pobyt i usługi w DPS, opieka i wychowania w rodzinie zastępczej i placówce opiekuńczo-wychowawczej, szkolenia, poradnictwo rodzinne i terapia rodzinna

Praca socjalna

Jest podstawowym środkiem pomocy społecznej. Jest zadaniem pomocy społecznej.

1. Jest typem aktywności zawodowej, profesją do której nie potrzebne odpowiednie wykształcenie

2. Jej adresatem jest jednostka, rodzina zagrożona trudną sytuacją życiową lub społeczność lokalna

3. Jej celem jest poprawa funkcjonowania indywidualnego i społecznego jednostek i grup, doprowadzenie do ich samodzielności życiowej i rozwoju

4. Jej sferą aktywności i interwencji jest relacja jednostka- środowisko, ponieważ w nim znajdują się składniki oddziałujące na człowieka

Zadania pracy socjalnej i pomocy społecznej

• Wspieranie rodzin i dzieci w ich własnym domu

• Wspieranie rodzin i dzieci poza domem (należą do tego rodziny opiekuńcze, adopcje, problem maltretowania kobiet)

• Walka z ubóstwem ( obejmuje ubogich ludzi starszych samotne matki z dziecmi, bezrobotnych, inwalidów)

• Praca socjalna w szkołach ( polega na stosowaniu profilaktyki i troski o respektowanie praw dzieci

• Praca socjalna w służbie zdrowia ( to programy wpierające lub zastępujące uczenie medyczne)

• Praca socjalna w dziedzinie zdrowia psychicznego ( praca socjalna prowadzona równolegle z kuracją psychiatryczną)

• Praca socjalna z osobami uzależnionymi ( polega nie tylko na detoksykacji ale też organizowaniu programów grupowej i indywidualnej terapii)

• Problematyka przestępczości ( obejmuje działania typu nadzoru kuratorskiego, badania nad funkcjonowaniem więzień zakładów poprawczych)

• Praca socjalna z osobami starszymi ( pomoc ekonomiczna, pielęgnacja, troska o potrzeby psychiczne)

• Praca socjalna w miejscach zatrudnienia ( nastawienie na psychiczną i fizyczną pomyślność zatrudnionych pracowników)

Wsparcie rodziny

To element pomocy społecznej i pracy socjalnej. Jest to rodzaj interakcji cechujący się tym, że:

• Jego celem jest zbliżenie jednego lub obu uczestników(grupie) do rozwiązania problemu

• W toku interakcji zachodzi wymiana emocji, informacji , instrumentów działania

• Wymiana w jej toku może być jednostronna lub wzajemna, stała lub zmienna

• Interakcja i wymiana zostaje podjęta w sytuacji problemowej i trudnej

Czyli wsparcie to pomoc jednostce lub grupie w syt. Trudnych, stresowych, których bez wsparcia innych nie są w stanie przezwyciężyć.

Koniecznym warunkiem wystąpienia interakcji wsparcia są istniejące „sieci wsparcia” z którymi powiązana jest jednostka lub które są dla niej dostępne np. rodzina, grupa koleżeńska, stowarzyszenie, instytucja pomocy społecznej, ponieważ brak grupy wsparcia obniża odporność psychiczną i fizyczną.

Wsparcie pełni rolę w spirali życzliwości. Aby znaleźć się w tej spirali niezbędne jest, aby istniała zasada korzystności w relacjach tych ludzi. Relacje te powinny być nacechowane wrażliwością na problemy, nastawienie nie pomyślne rozwiązanie problemu przez to przekazuje się innej osobie impulsy psychiczne i sprawne do podjęcia działań. Ten rodzaj relacji nastawiony jest na samodzielność jednostki, samorozwój samowychowanie.

Potrzeby jednostki -> impuls od innych ludzi-> wsparcie-> samorozwój.

Wsparcie towarzyszy nam cały czas w ciągu życia i nie tylko w sytuacji problemowej.

Wsparcie ma charakter profesjonalny. Jego podstawą jest dobra i trafna diagnoza sytuacji rodzinnej. Powinno być oparte na:

- profesjonalnej wiedzy i umiejętnościach dot. Wszelkich działań pomocowych

-świadomości charakteru udzielanego wsparcia, jego przedmiotu i zakresu

- kierowaniu się etyką pracy socjalnej

Rodzaje wsparcia

1. Emocjonalne

2. Wartościujące

3. Instrumentalne

4. Informacyjne

5. Duchowe

Wsparcie odbywa się w układach:

Człowiek- człowiek ( rodzina, rówieśnicy, sąsiedzi)

Człowiek- grupa ( rodzina, stowarzyszenie, śr sąsiedzkie, organizacje)

Człowiek- instytucje ( instytucje pomocy i porady prawnej, medycznej, socjalnej, służb porządkowych)

Człowiek- szersze układy ( obejmuje śr gminy, dzielnicy miasta, regionu etnicznego kulturowego)

Zasady profesjonalnego udzielenia wsparcia społecznego:

• Akceptacja klienta (tolerancja i odnoszenie się w sposób ludzki i rozważny, objawia się zainteresowaniem, uważnym słuchaniem i reagowaniem uznającym drugą osobę )

• Afirmacja indywidualności ( uznanie i docenianie wyjątkowych cech każdego klienta)

• Celowe wyrażanie uczuć i odczuć ( umożliwienie klientowi nieskrepowanego wyrażania swoich uczuć i odczuć)

• Postawa nieoceniająca ( wstrzymanie się od ocen, brak obwiniania i osądzania)

• Obiektywizm ( bez osobistych preferencji, odczuć i uprzedzeń)

• Kontrolowanie zaangażowania emocjonalnego ( nie odpuścić do dwóch skrajności braku zainteresowania osobą klienta lub zbytnie identyfikowanie się z jego problemami)

• Samostanowienie ( uznanie praw i potrzeb klientów do wolności dokonywania wyborów)

• Dostęp do zasobów ( działanie na rzecz zapewnienia potrzebnych zasobów usług )

• Poufność ( ujawnianie informacji o danych, treści rozmów itp. Tylko za zgodą klienta)

Definicja interwencji kryzysowej

Jestem obszarem pracy socjalnej. Jest to zespół działań podejmowanych na rzecz osób i rodzin w celu zapobiegania wystąpienia lub pogłębianiu się dysfunkcji. Jest próbą przywrócenia osoby do stanu funkcjonowania sprzed kryzysu.

Wąska definicja: jest to krótkoterminowa psychoterapia skoncentrowana na przezyciach psychicznych osoby będącej w kryzysie wywołanym zdarzeniem które ten kryzys spowodowało.

Szeroka definicja: jest to złożona działalność przebiegająca w kliku płaszczyznach. Psychologicznej medycznej i środowiskowej. Działania psychologiczne polegaja na udzielaniu osobie wsparcia emocjonalnego. Działania medyczne polegają na podawaniu takie osobie leków lub umieszczeniu jej w szpitalu. Działania środowiskowe obejmują mobilizację naturalnej grupy wsparcia oraz udzielenie pomocy socjalnej.

Działania interwencji kryzysowej

• Udzielenie wsparcia emocjonalnego pozwalającego odreagować emocje

• Konfrontowanie z rzeczywistością i przeciwdziałanie tendencjom do zaprzeczania i zniekształcania

• Odwoływanie się do sprawdzony strategii radzenia sobie i tworzenia nowych

• Stworzenie planu pomocy

Cele interwencji

-złagodzenie objawów reakcji człowieka na kryzys

- przywrócenie mu równowagi psychicznej

- przywrócenie umiejętności samodzielnego radzenia sobie

- przeciwdziałanie trwałym następstwom kryzysu

Model interwencji ( 6 etapów)

Etap I - określenie i zrozumienie problemu z punktu widzenia osoby w kryzysie. Istotne są to umiejętności słuchania, wyrażania empatii, akceptacja, pozytywny stosunek do osoby przeżywającej kryzys

Etap II- tu należy koncentrować się na zapewnienie bezpieczeństwa osoby w kryzysie. Zapewnie się schronienie i zaspokojenie wszystkich potrzeb. Poczucie bezpieczeństwa umożliwia wyrażanie emocji

Etap III- polega na wsparciu osoby poprzez słowa czy gesty

Etap IV- to przegląd dostępnych klientowi możliwości poradzenia sobie z kryzysem. Należy pomóc w znalezieniu wsparcia, przybliżyć sposoby radzenia sobie z trudnościami oraz nakłonić do pozytywnego myślenia

Etap V- pomoc klientowi w opracowaniu realistycznego krótkoterminowego plany który wskaże mu dodatkowe źródła wsparcia . Plan obejmuje konkretne działania. Jest to motywacja do wysiłku.

Etap VI- uzyskanie od klienta zobowiązania do działania. Pomoc mu w zaangażowaniu się w działania.

Cechy interwencji:

- podjęcie pomocy niezwłocznie po wydarzeniu

- duża intensywność kontaktów

- skoncentrowanie na problemie „tu i teraz”

- aktywne czasami dyrektywne działanie osoby pomagającej

Formy pracy Ośrodków Interwencji Kryzysowej:

-kontakt telefoniczny, bezpośredni kontakt w ośrodku, interwencje w miejscu zamieszkania, opieka stacjonarna

Zadania Ośrodków Interwencji Kryzysowej:

• Współpraca z innymi instytucjami

• Upowszechnianie wiedzy na temat kryzysu i sposobów radzenia sobie

• Inicjowanie powoływania specjalistycznych placówek

• Przedstawiać swoją ofertę w środkach masowego przekazu

Przyczyny szukania pomocy w Ośrodkach pomocy społ:

Kryzysy rodzinne: kryzysy małżeńskie, przemoc w rodzinie

Kryzysy psychologiczne: próby samobójcze, problemy osobowościowe, alkoholizm i inne uzależnienia

Kryzysy psychospołeczne: kłopoty finansowe, bezrobocie, bezdomność, trudności mieszkaniowe

Kryzysy sytuacyjne: utraty, żałoby

PEDAGOGICZNA POMOC DZIECIOM I ICH RODZINOM DOTKNIĘTYM KRYZYSEM

Pomoc i wsparcie to ważne dla człowieka lub rodziny znajdującej się w kryzysie działania pedagogiczne.

Aby były one skuteczne niezbędna jest rzetelna diagnoza osoby, którą należy wspierać, jej potrzeb, problemów, doświadczeń i warunków w jakich funkcjonuje, ale też jej silnych cech osobowości. W przypadku rodziny jest to diagnoza sytuacji rodzinnej. Wczesna diagnoza syt. Rodzinnej skuteczniej eliminuje lub koryguje nieprawidłowości, które w przyszłości mogą przybrać formę zaburzeń.

Wsparcie jest możliwe dzięki odpowiednim relacjom między ludźmi , które określa się już wspomnianą spiralą życzliwości. Aby mogła ona zaistnieć muszą być spełnione pewne warunki pedagogiczne:

• Środowisko mobilizuje potencjał i energię jednostek lub grup dla rozwiązania problemów

• Jeżeli środowisko zgłasza gotowość współudziału w rozw. Problemów

• Środowisko oferuje konkretną pomoc w odpowiedniej formie i postaci

• Śledzi efekty udzielanej pomocy i wsparcia

Działania na rzecz rodziny znajdującej się w kryzysie

Koncentrują się na pozytywnych elementach życia rodzinnego czyli rozpoznaniu co dana rodzina może i chce zmienić, jakie mają pomysły na rozwiązanie problemu. Jeżeli rodzina cechuje się wyuczoną bezradnością ważne jest by ją pokonać poprzez organizowanie czasu świadczonych usług, aby rodzina nie stała się uzależniona do np. zasiłków. Celem tych działań jest próba zmiany rodziny od wewnątrz. Rodziny mające problemy w wychowaniem dziecka potrzebuje profesjonalnego wsparcia. Niestety w PL nie ma dotąd wypracowanych kompleksowo metod i utrwalonych tradycji pracy socjalnej w rodzinie. W związku z tym pracownicy socjalni w ramach pomocy dziecku i rodzinie powinni :

• Angażować się w pracę profilaktyczną i diagnostyczną w pełnym zakresie problemów opiekuńczo-wychowawczych

• Współpracować ze szkołami, fundacjami, stowarzyszeniami

• Uczestniczyć w wykonywaniu zadań dot. Kursów i warsztatów przygotowujących do ról społecznych

• Brać udział w powoływaniu większej liczby rodzinnych domów dziecka

• Uczestniczyć w tworzeniu nowych form opieki rodzinnej

• Organizować działania na rzecz ilości dzieci kierowanych do domów dziecka

• Uczestniczyć w opracowaniu i realizacji programu pracy w rodzinie dysfunkcjonalnej

Reasumując pracownik socjalny powinien pomagać, wspierać, wykonywać zadania opiekuńcze, resocjalizacyjne i profilaktyczne wspomagające osoby i rodziny we wzmacniania lub odzyskiwaniu pełnych zdolności życiowych i możliwości pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Praca z dzieckiem i rodziną w kryzysie wymaga konstruowania a przede wszystkim realizowania programów naprawczych i wspierających.

Dokumenty w który mówią o pomocy dziecku i rodzinie

- powszechna deklaracja praw człowieka ONZ, deklaracja praw dziecka, Konstytucja RP, Kodeks rodzinny i opiekuńczy

Konstytucja gwarantuje ochronę praw rodziny i wartości związanych z jej istnieniem

Kodeks rodzinny i opiekuńczy zawiera podstawowe zasady prawa rodzinnego : zasada dobra dziecka, ochrony interesów matki, wzajemnej pomocy członków rodziny, autonomii rodziny

Kodeks cywilny : prawo spadkowe, postępowanie w sprawach małżeńskich i rodzinnych

Kodeks karny: przewiduje ściganie przestępstw przeciwko rodzinie i opiece oraz przeciwko zdrowiu i życiu

W tych dokumentach wskazuje się na autonomie rodziny i prymat rodziców w wychowaniu dziecka.

Technika pracy socjalnej

To pomoc i wspieranie rodziny w jej naturalnym środowisku. Pedagog społeczny powinien wkraczać z pomocą do domu swoich klientów. Ta technika daje szanse spotkania całej rodziny. Taki kontakt tworzy relację przyjaźni z opiekunem i zmienia się z poziomu urzędowego na partnerski. Takie wizyty otwierają oczy na prawdziwe problemy rodziny.

Przygotowanie pracownika socjalnego i jego zadania

Osoby, które pracują w środowisku z rodziną powinny mieć interdyscyplinarne przygotowanie, które łączyłoby kwalifikacje tradycyjnego pracownika socjalnego, kuratora, pedagoga szkolnego, psychologa czy terapeuty

Ma on za zadanie: zdiagnozować sytuację rodzinną, ustalić potrzeby i zakres pomocy ze strony służb instytucji, pomóc w rozwiązywaniu konfliktów i problemów wychowawczych, pośredniczyć w kontaktach rodziców ze szkołą i instytucjami , w konieczności reprezentować interesy rodziny w instytucjach, organizować ruch samopomocy i wsparcia dla rodzin w kryzysie. Musi wspierać nie tylko integrację rodziny, ale pomóc też jej w integracji z otoczeniem społecznym.

Przygotowanie pedagogów do pracy z podopiecznymi znajdującymi się w sytuacji kryzysowej powinno opierać się na tym, że:

• Praca pedagogiczna realizowana w toku niesienia pomocy różnym osobom jest realizowana w różnych instytucjach i placówkach

• Kompleksowość pomocy społecznej wymaga od pedagogów współdziałania z różnymi specjalistami

• Uzyskanie licencjatu jest podstawą do uzyskania mgr

• W zawodzie pedagoga można wyróżnić różne poziomy kwalifikacji

• Koncepcja przygotowania pedagoga musi być zespolona z koncepcją systemu oświaty i pomocy społecznej

• Uczelnie nie mają możliwości przygotowania „gotowych” pracowników socjalnych, którzy wspierali by się tylko na wiedzy wyniesionej ze studiów

Przygotowanie zawodowe pedagogów przebiega na 3 poziomach:

1. Dobór oraz kształcenie kandydatów

2. Dokształcanie oraz uzupełnianie brakującej wiedzy i umiejętności

3. Doskonalenie umiejętności pedagogicznych jako modernizacja już posiadanych kompetencji

Wiedza o kryzysach, stresach i krytycznych zdarzeniach, a także ich przezwyciężaniu powinna być w edukacji pedagogów specjalnych, opiekuńczych oraz pracowników socjalnych, gdyż to oni będą pracować osobami lub grupami które wymagają profesjonalnej pomocy i wsparcia.

Trzy stadia rozwoju profesjonalizmu pracownika socjalnego

1. Stadium przedkonwencjonalne, czyli okres wchodzenia w rolę zawodową, tu duże znaczenie dla praktyki zawodowej ma autorytet przełożonych oraz chęć sprostania oczekiwaniom otoczenia

2. Stadium konwencjonalne, to pełna adaptacja do roli zawodowej, całkowita akceptacja przepisów roli celów i obowiązków, sprawne posługiwanie się wiedzą i umiejętnościami

3. Stadium postkonwencjonalne, twórcze przekraczanie roli zawodowej, krytyczne posługiwanie się wiedzą i umiejętnościami

Postawy pracownika socjalnego

• Urzędnika państwowego, który skrupulatnie realizuje instytucjonalne zalecenia nie wychodząc poza nie, ani nie angażuje się osobiście w podejmowaną działalność

• Nabywa profesjonalną tożsamość, zinternalizuje środowiskowe ideologie, system wartości i postawy

Pracownik musi dopasować przyjmowaną postawę do potrzeb konkretnych przypadków. W niektórych przypadkach bardziej efektywna będzie mobilizująca postawa urzędnika kiedy indziej znów pełne współczucie i pocieszenie.

Kierunki działań pomocy dziecku i rodzinie w sytuacje kryzysu

Interwencja- dużą rolę w tym zakresie może odegrać szkoła i nauczyciel. Pierwszymi próbami interwencyjnymi powinny być rozmowy z rodzicami. Powinni być oni uświadomienie o konsekwencjach swojego postępowania, jak i o ewentualności dalej idących interwencji mających na celu zmianę sytuacji. Przy bezskuteczności rozmów należy podjąć próby interwencji u przedstawicieli instytucji które mogą pomóc rodzinie przezwyciężyć kryzys. Programy interwencyjne skierowane są do rodzin, które już przeżywają wewnętrzne trudności. Działania koncentrują się na podnoszeniu świadomości pedagogicznej rodziców, umiejętności rodzicielskich, których uczą się wszyscy członkowie rodziny. Celem jest rozwijanie kompetencji opiekuńczo-wychowawczych oraz zapobieganie umieszczenia dziecka w placówce specjalnej. Tutaj są różne odmiany programów edukacyjnych.

Terapia- to programy interwencyjne w sytuacji kryzysowej, programy socjalne, programy doradcze. W tych programach akcentuje się rolę rodziny w ponoszeniu przez nią samą odpowiedzialności za jej trwałość i opiekę nad dzieckiem. Wspieranie ma na celu zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, korygowanie i rozwijanie kompetencji opiekuńczo-wychowawczych, eksponowanie wartości rodziny, podnoszenie samooceny i motywacji do pozytywnych zmian. Programy te koncentrują się na interwencji i terapii w sytuacji kryzysu związanego z trudnościami wychowawczymi i zagrożeniem rozwoju dziecka.

Profilaktyka- ma dwa główne cele. Jednym jest dostarczenie wiedzy o tym jak radzić sobie ze stresem, a w konsekwencji uczenie kontrolowania swojego zachowania. Drugim celem jest poprawa relacji rodzica z dzieckiem i realizacja tego celu obejmuje : uczenie kooperacji dzieckiem dostarczenie wiedzy o dziecku i jego specyficznych właściwościach rozwojowych, wzmacnianie więzi i komunikacji rodziców z dzieckiem, uczenie korzystania z dostępnych źródeł pomocy. Celem tych programów jest rozwijanie kompetencji opiekuńczo-wychowawczych, podnoszenie samooceny, wspieranie działań społecznych i motywacji do poprawy sytuacji. Programy te mają charakter profilaktyczno-kompensacyjny i adresowane są do rodzin ryzyka. Koncentrują się na podtrzymaniu rodziny i realizacji przez nią określonych zadań w celu zapobiegania dalszej degradacji lub umieszczenia dziecka w instytucjach opieki zastępczej.

Warto zwrócić uwagę pedagogów na prowadzenie profilaktyki i wspieranie rodzin w kryzysie poprzez przygotowanie młodych ludzi do odpowiedzialnego rodzicielstwa. Jego podstawą powinna być edukacja z zakresu przygotowania do życia w rodzinie. Stwarza ona szanse uniknięcia w przyszłości wielu dramatycznych sytuacji życiowych.

W wyniku decentralizacji funkcji społecznych państwa zaczęło przekazywać zadania społeczne strukturom samorządowym ( powiatom, województwom). W wyniku tego wskaźnikiem powodzenia tej reformy było:

• Zmniejszenie liczby placówek i ich wielkości

• Wzrost liczby dzieci powracających do rodzin naturalnych

• Rozwój systemu rodzin niespokrewnionych

• Rozwinięcie pracy z rodziną

Przemiany społeczno-ekonomiczne w PL spowodowały cierpienie u wielu dzieci, dlatego stwierdzono, że należy je otoczyć ochroną i inwestować w ich rozwój. W tym zakresie realizuje się następujące zadania:

• Rozbudowa zaplecza pomocy rodzinom w wychowaniu dzieci

• Tworzenie ofert pomocy dzieciom i wsparcia dla rodziców

• Dofinansowanie usług opiekuńczych i pomocy domowej

• Rozwijanie w szkołach działalności opiekuńczo-wychowawczej

• Jeśli dziecko nie może pozostać u rodziny naturalnej trzeba mieć pewność że proponowana forma opieki zastępczej przyniesie korzyść dziecku i leży w jego interesie

• Działania na rzecz rozwoju rodzin zastępczych i wypracowanie jej statusu

• Tworzenie małych placówek

• Propagowanie programów ukierunkowanych na potrzeby i problemy dzieci i młodzieży

• Doskonalenie programów usamodzielniania wychowanków

• Troska o ludzi realizujących : wychowawców , pracowników socjalnych oraz specjalistów pracujących w placówkach

Istotą tej reformy jest schemat, że bez koniecznej potrzeby nie należy ingerować w życie rodziny, rozpocząć od próby ochrony dobra dziecka przez udzielenie wsparcia całej rodzinie bez umieszczania dziecka poza nią, celem odebrania dziecka nie powinno być zabranie go na stałe, lecz oddanie go rodzicom. Formułą tej reformy jest : od systemu opieki nad dzieckiem ku próbie budowania systemu opieki nad dzieckiem i rodziną. Ma temu służyć wiele rozwiązań:

• Obowiązek rodzin zastępczych i placówek wspierania rodziców naturalnych

• Stały kontakt placówek ze środowiskiem dziecka

• Zapewnienie styczności z rodzicami

• Przyjęcie założenia o tymczasowym charakterze pobytu dziecka

• Weryfikowanie zasadności pobytu dziecka w placówce

• Stworzenie podstaw prawnych dla tworzenia zawodowych rodzin zastępczych

• Zapewnienie rodzinom zastępczym wsparcia ze strony PCPR

• Obowiązkowe szkolenia dla rodzin zastępczych

• Obowiązek ośrodków adopcyjno-opiekuńczych w wspieraniu rodzin zastępczych i prowadzenie terapii rodzinnej dla rodzin naturalnych dzieci

Mimo tak wielu zmian w systemie opieki nad dzieckiem nie wypracowano do tej pory jednego modelu pracy z dzieckiem i rodziną. Jak wynika większość interwencji na rzecz dzieci jest podejmowana zbyt późno, niejasne są kompetencje specjalistów, pracownicy socjalni są źle przygotowani do pracy z dziećmi i rodzinami. Decyzje dotyczące opieki wydają sądy rodzinne polegające na własnych służbach ( policja, kuratorzy) co w wielu przypadkach opóźnia proces interwencji a ponadto wyklucza i piętnuje rodziców. Warto zatem sięgnąć do sprawdzonych modeli pomocy dziecku i rodzinie realizowanych w innych krajach UE. Istnieją w nich 3 rodzaje programów wspierania dziecka i rodziny:

• Programy wspierania rodziny, to ogólno dostępne działania prewencyjne nastawione na poprawę funkcjonowania i wzmocnienie rodzin

• Programy pomocy rodzinie, oferowane rodzinom z różnego typu potrzebami i problemami, koncentrują się na rodzinie jako całości i są realizowane w domu klienta

• Programy intensywnej interwencji w sytuacjach kryzysu, oferują pomoc w trudnych sytuacjach rodzinom gdzie doszło do poważnego zagrożenia dobra dziecka, celem działań jest pomoc w przezwyciężeniu kryzysu, która mogłaby doprowadzić do umieszczenia dziecka poza domem. Praca z rodziną ma intensywny charakter i jest prowadzona w domu klienta z włączeniem instytucji, doradcami są specjaliści.

Szczególną rolę w systemie pomocy dziecku i rodzinie w krajach UE pełnią lokalne ośrodki rodziny. Oferują one wieloaspektowe działania skierowane na poprawę funkcjonowania rodzin z dziećmi, rozwijanie umiejętności rodzicielskich. Oferują pomoc praktyczną ( opieka nad dzieckiem, atrakcyjne spędzanie czasu wolnego), porady prawne itp. Przy określaniu programu i form pracy decydują rodzice a pracownicy socjalni starają się wychodzić naprzeciw ich potrzebom. Ośrodki unikają kontrolowania rodzin i sformalizowanych interakcji. Ich strategie to mediacja, negocjowanie, budowanie wspólnoty , samopomoc. Partnerstwo, prewencja i wsparcie to podstawowe cele pracy socjalnej realizowane przez te ośrodki.

Wnioski i rekomendacje dotyczące pomocy dziecku i rodzinie

Czynniki makrospołeczne

Czynniki mikrospołeczne

Założenia reformy opieki nad dzieckiem i rodziną- Oparcie systemu na: Zasadzie pomocniczości Personalistycznej koncepcji człowieka Wiedzy o potrzebach rozwojowych dziecka Wykorzystanie doświadczeń z państw zachodnich -Zmniejszenie liczby placówek stałego pobytu oraz liczby dzieci w tych placówkach -Zmniejszenie liczby dzieci umieszczanych poza rodzina -Tworzenie małych placówek i nowych form opieki -Systemowe podejście do opieki nad dzieckiem -Profesjonalizacja pracy z dzieckiem i rodzina -Ewaluacja -Zróżnicowanie form pomocy i wsparcia Umocowanie reformy w dokumentach normatywnych ( wymienione wcześniej) Nakłady finansowe na reformę Uznanie tezy że dziecku należy pomóc w jego środowisku życia czyli w rodzinie Uznanie praw dziecka -do wychowania w rodzinie naturalnej lub opieki zastępczej, zapewnienia stabilnego środowiska wychowawczego, utrzymania kontaktów z rodziną, powrotu do rodziny, ochrony przed poniżaniem i złym traktowaniem, Opracowanie założeń polityki prorodzinnej ( proces w toku) i drożenie go do praktyki.

Wsparcie rodziny w środowisku lokalnym, zapobieganie przemocy i zaniedbywaniu dzieci. Podejmowanie interwencji w syt zagrożenie dobra dziecka. Zapewnienie tymczasowej lub stałej opieki nad dzieckiem. Poprawa poziomu opieki nad dziećmi w rodzinach i środowisku lokalnym: Dobra diagnoza sytuacji w rodzinie Tworzenie programów pomocy dzieciom i rodzinom w śr lokalnym Położenie akcentu na profilaktykę Współpraca z rodzinami Odpowiedzialność za dobrostan i bezpieczeństwo w rejonie Wspieranie rodzin w wychowaniu, ułatwienie dostępu do usług specjalistycznych Budowanie sieci wsparcia wokół rodziny Przygotowanie i realizacja planu opieki, pomocy i wsparcia Koordynacja pomocy Dążenie do zmniejszenia liczby dzieci w placówkach i rozwijanie rodzinnych domów dziecka: Tworzenie warunków do reintegracji z rodziną - zaangażowanie placówki w pracę z dzieckiem i rodziną - cierpliwość, upór w prowadzeniu zajęć z rodzicami - współpraca z innymi insynuacjami pomocy dziecku i rodzinie -wsparcie rodziny Bezpośrednia pomoc w domu Monitorowanie pobytu dziecka w domu rodzinnym

Diagnoza sytuacji dziecka i rodziny w kryzysie

Szkoła środowisko lokalne

Wychowawca, pedagog Ośrodek pomocy społecznej

Psycholog, pielęgniarka, nauczyciele poradnia psycho-pedagogiczna

Policja, sąd, ośrodek interwencji kryzysowej

Caritas, fundacje na rzecz dzieci i rodzin

Lokalne centrum pomocy dziecku i rodzinie

(koordynacja działań)

Pomoc i wsparcie dziecka i rodziny w miejscu zamieszkania

Ze schematu wynika, że pomoc dziecku i rodzinie powinna rozpocząć się od dobrej trafnej diagnozy składającej się z diagnoz cząstkowych różnych instytucji i osób mających kontakt z rodziną. Całościową diagnozę opracowywałoby centrum pomocy dziecku i rodzinie i na tej podstawie wyznaczałoby strategie pomocy i wsparcia, które po pewnym czasie powinny być oceniane pod kątem skuteczności. Ta procedura powinna być stosowana do momentu aż rodzina odzyska stabilność i będzie w stanie wypełniać swoje funkcje. Rodzina powinna współpracować z instytucjami i osobami, które czynią starania by jej pomóc. Jest to model teoretyczny i powinien mieć przeniesienie na praktykę.

Rozważania dotyczące modelu wsparcia dziecka w rodzinie znajdującej się w kryzysie i wdrożenia go do praktyki może opierać się na 4 orientacjach, kierunkach modelach

Orientacja utopijna: jest skierowany bezpośrednio na rozwój wychowanka i wychodzi do reprezentacji idealnych

Orientacja delibracyjna: dąży do nakreślenia zachowań i strategii według kryteriów racjonalności i kompetencji, dowartościowuje praktykę i utrzymuje się w perspektywie idiograficznej, analizując pojedyncze przypadki.

Orientacja oceniająca: opisuje, egzaminuje i osądza praktykę i konteksty pedagogiczne w relacji do ich funkcjonowania i rozwoju a idee i propozycje pedagogiczne ocenia w relacji do ich działania.

Orientacja naukowa: dąży do wyjaśniania aktywności i zachowań wychowawczych. Stąd refleksja nad badaniami wychowania w wymiarach nie tylko poznawczych ale też politycznych.

Problematyka dzieciństwa w kryzysie i możliwości wsparcia można rozpatrywać w aspekcie teoretycznym i praktycznym. Pomocny w tym może być orientacja defibracyjna , który uwzględnia zachowania i strategie racjonalne oraz dowartościowuje praktykę

---