EDUKACYJNE DYSKURSY * http:// ip.univ.szczecin.pl/~edipp* opublikowano dnia: 02. 09. 1999 r. |
Dr Barbara Sitarska Katedra Dydaktyki Instytut Pedagogiki Wydział Humanistyczny Akademia Podlaska w Siedlcach
POCZĄTKOWA EDUKACJA ZINTEGROWANA A EDUKACJA PERMANENTNA
1. Wstęp Pedagogika wczesnoszkolna a wraz z nią edukacja początkowa “znajdzie się w dość złożonej i osobliwej sytuacji, w której dostrzec można zarówno symptomy rozwoju, jak i głębokiego kryzysu. Potęgują się problemy teorii i praktyki tej pedagogiki, rodzą się wciąż nowe pytania o model edukacji wczesnoszkolnej i kondycję dyscyplin czy subdyscyplin naukowych zajmujących się rozwojem i wychowaniem dzieci w tzw. wieku wczesnoszkolnym”. (T.Lewowicki, 1994, s. 19) Ważnym dylematem teorii i praktyki w działaniu pedagogicznym nauczyciela w ogóle jest to, że teoria edukacyjna nie daje podstaw do wyrażania sądów normatywnych, a nauczyciel nie może się bez nich obyć. Teoria naukowa nie może nam powiedzieć co może, a co nie może być robione. To pozostaje w gestii indywidualnego nauczyciela, on sam musi dla siebie znaleźć odpowiedź na pytania normatywne. Rola teorii w działaniu praktycznym nauczyciela przejawia się funkcją rozumienia faktu pedagogicznego (podkreślenie B.S.). “Rozwój edukacji wczesnoszkolnej, a także pedagogiki wczesnoszkolnej przebiegał pod ważnym wpływem metodyki nauczania początkowego. Metodyka ta coraz wyraźniej traciła kontakt z teorią psychologiczną i pedagogiczną. Utrwaliło się nawet przekonanie o wyraźnej odrębności edukacji wczesnoszkolnej. Niewątpliwie edukacja ta ma pewne cechy swoiste, ale słabe powiązania z ogólnymi teoriami psychologicznymi i pedagogicznymi przyniosły - jak się wydaje - wiele szkód. Sztucznie oderwano edukację wczesnoszkolną od następnych szczebli kształcenia i wychowania. (…) Powierzchowny jest odbiór zmian następujących w filozofii pedagogicznej i edukacyjnej teleologii”. (T.Lewowicki, 1994, s. 19) Aby choćby częściowo zniwelować przekonanie o wyraźnej odrębności edukacji wczesnoszkolnej podejmuję próbę ukazania początkowej edukacji zintegrowanej na tle edukacji permanentnej, która przecież nie dzieli się na okresy; ma charakter permanentny, ciągły, trwający od początku życia człowieka aż po jego kres. Potrzeba bowiem ciągłej autoedukacji, samodoskonalenia wraz z twórczą postawą do własnego rozwoju szczególnie silnie objawia się w okresie wczesnoszkolnym. Procesy samodoskonalenia, autoedukacji, edukacji permanentnej uwikłane są bowiem w procesy edukacji szkolnej. Ich wpływ na rozwój człowieka w ciągu całego życia ma charakter integralny (nigdy nie wiadomo które, jakie kompetencje pochodzą z edukacji szkolnej, a które, jakie - z edukacji pozaszkolnej, autoedukacji. Wszystkie wpływy dla rozwoju człowieka są jednakowo ważne. Edukacja permanentna jest edukacją równoległą do edukacji szkolnej (wzajemnie się uzupełniają). W okresie wczesnoszkolnym tę pierwszą ukierunkowuje m.in. nauczyciel, który również jest w “nią uwikłany” i podlega jej z całą mocą. “Nauczyciel, tak jak każdy człowiek, działa w wyniku czegoś, ale (…) ukierunkowuje się ku czemuś. Owo “ku czemuś” konstytuuje świat wyobraźni wartości, idei, które są podstawą rozwoju przekraczania siebie, weryfikowania własnych zasobów poznawczych i sprawnościowych, zaprzeczenia minionemu doświadczeniu, rozstawania się z nim na rzecz innych form doświadczenia.” (H.Kwiatkowska, 1997, s. 52) 2. Wokół podstawowych pojęć W encyklopediach i słownikach edukacja definiowana jest jako ogół procesów oświatowo-wychowawczych obejmujących kształcenie i wychowanie oraz szeroko pojmowaną działalność oświatową. Jest to proces zdobywania wiedzy, umiejętności, najczęściej przewidzianych programem; kształcenie, nauka, oświata, wychowanie. “Edukacja” (z łac. education) znaczy wyciągać, wydobywać z niższego etapu na etap wyższy. “Edukować się” oznacza pobierać nauki, kształcić się. (Encyklopedia Popularna, 1992, s. 200). Edukacja związana jest więc z osobą nauczyciela, wychowawcy, rodzica. Edukację możemy rozpatrywać zarówno w skali mikro, w odniesieniu do poszczególnych jednostek, jak i makro - w odniesieniu do grup społecznych, całego społeczeństwa. Jej charakter jest permanentny, ciągły, trwający przez całe życie człowieka. Po prostu nigdy się nie kończy. Termin edukacja wczesnoszkolna kojarzy się nam z wychowaniem i kształceniem dzieci na pierwszym etapie edukacji szkolnej. U nas obejmuje ona klasy I-III czyli 7-9 lat. Stąd zamiennie używa się tego pojęcia z pojęciem edukacji początkowej. Jest to edukacja propedeutyczna, a więc nie ma charakteru samo wystarczającego, lecz pełni funkcję wprowadzającą i usprawniającą do dalszej nauki. “Rozwijanie procesów intelektualnych, budzenie zainteresowań i aktywności poznawczej, rozwijanie umiejętności wyrażania swoich myśli w słowach i rozumienie myśli cudzych jako niezbędnego warunku komunikowania i przyswajania sobie wiedzy, rozwijanie spostrzegawczości, zdolności do obserwacji, rozwijanie wyobrażeń oraz wyrażania się w różnych formach (plastycznych, muzycznych, technicznych, motorycznych itp.) - oto istota edukacji wczesnoszkolnej, wprowadzającej i wspierającej dalszą aktywność edukacyjną na wyższych etapach systemu edukacyjnego”. (R.Więckowski, 1993, s. 169; 1993, s. 25-35; 19989, s. 13). Pora na wyjaśnienie pojęcia integracji. Pojęcie to najogólniej oznacza zespolenie, scalenie, tworzenie całości z części. Integracja to proces tworzenia się całości z części, zespalanie się elementów w całość, a integralność, integralny charakter czegoś oznacza nienaruszalność, niepodzielność. (Słownik Wyrazów Obcych, s. 479). Integrację w procesie kształcenia należy rozumieć jako scalanie treści kształcenia bliskich sobie lub w jakiś sposób spokrewnionych. Nauczanie integralne to taka organizacja procesów edukacyjnych, która polega na stwarzaniu dziecku warunków do wszechstronnej działalności podporządkowanej określonym zadaniom integrującym w sobie różne treści skupione we wspólnym bloku tematycznym. Integracja polega tu na łączeniu celów, treści, form realizacyjnych, różnych dziedzin i form aktywności dzieci i nauczyciela w ramach wspólnych jednostek matematycznych. Koncepcja nauczania nastawiona na uruchamianie całych struktur wewnętrznych w psychice dziecka, wymaga takich rozwiązań, aby już w toku czynności uczenia się następowała integracja różnych elementów sytuacji i związanych z nimi form aktywności. Jest to właśnie koncepcja nauczania integralnego. (W.Sowińska, 1996, s. 11). W tej koncepcji nauczania rezygnuje się w klasach I-III z systemu przedmiotowo-lekcyjnego. Istniejące i obowiązujące programy poszczególnych przedmiotów szkolnych określają cele i materiał dydaktyczny przewidziany na dany poziom wieku, natomiast ich realizacja nie musi dokonywać się w ramach wydzielonych przedmiotów. Przeciwnie, otaczająca nas rzeczywistość nie składa się z rozproszonych, wyizolowanych elementów - wszystkie one przenikają się i są współzależne, więc także poznawać je trzeba we wzajemnych związkach i dynamice. Organizacja pracy z podziałem na przedmioty nie ma więc w nauczaniu początkowym żadnego znaczenia. Podobnie organizacja czasu powinna być podporządkowana zadaniom oraz możliwościom i potrzebom dziecka a nie tradycyjnym rygorom lekcji. Koncepcja nauczania integralnego zakłada ponadto bardzo indywidualne traktowanie dziecka głównie przez odpowiednią stymulację zadaniową, tzn. pobudzanie dziecka do podejmowania takich zadań, które wymagają pokonania pewnych trudności ważnych dla jego drogi rozwojowej. Jest to możliwe, gdy praca nie ma frontalnego charakteru, lecz gdy dzieci mogą podejmować jednocześnie wielorakie formy aktywności, wszechstronne działania angażujące różne sfery psychiki (podkreślenie B.S.). To wymaga, aby sytuacja dydaktyczna, w którą nauczyciel wprowadza dzieci, była bogata w treści, zawierała różnorodne elementy organizacyjne, przestrzenne a nawet symboliczne. (W.Sowińska, 1996, s. 13). Najważniejszym bowiem momentem w czasie przygotowywania, a później realizowania jednostki integralnej wydaje się być “pomysł na sytuację”, która zaciekawi, rozbudzi wyobraźnię. Początek takiej jednostki musi zakończyć dziecko czymś nowym, interesującym. Dla nauczyciela oznacza to zaprojektowanie (podkreślenie B.S.) odpowiednich sytuacji, których wystąpienie jest logiczną konsekwencją następujących po sobie zdarzeń. Powinien on pamiętać o tym, aby umożliwiły one dzieciom poznanie zjawisk w wielu ich aspektach, uruchomiły różne sfery aktywności dziecięcej i dostarczyły wielu przeżyć.(W.Mitulska, 1996, s. 77) Projektując sytuacje nauczyciel może powiedzieć częściowo to, co będzie się działo, ale dopiero dzieci wypełniają je konkretnymi treściami. Nauczyciel jawi się tutaj jako doradca a nie jako źródło wiedzy (podkreślenie B.S.). Ogromną rolę odgrywają dzieci oraz ich zdolność do samokontroli i samooceny. W “Programie nauczania początkowego kl. I-III” czytamy: “… Ideą przewodnią kształcenia jest ukazywanie dzieciom scalonego obrazu świata, tj. rozpatrywanie faktów, zjawisk, procesów i wydarzeń z różnych punktów widzenia. Wymaga to umiejętnej integracji treści i metod w zakresie wszystkich przedmiotów nauczania, wychodzenia od doświadczeń dzieci, a następnie stopniowego ich poszerzania”. Jednym z efektów nauczania integralnego powinno być tworzenie się w świadomości dziecka nowych pojęć, których nie uzyskałoby się na pojedynczych lekcjach. Są to tzw. treści “Interdyscyplinarne”, których nie da się kształtować tylko na jednym przedmiocie. (W.Piotrowska, 1996, s. 80, 81). Jednym z kierunków przemian, jakie dokonują się w edukacji wczesnoszkolnej jest rezygnacja z wprowadzania dzieci w “skostniały” świat przedmiotów (system przedmiotowo-lekcyjny na rzecz integracji procesów rozwojowych i edukacyjnych). (E.Misiorna, 1996, s. 15). Mimo to nie ma jednoznaczności w samym rozumieniu istoty integracji, jak i proponowanych rozwiązaniach praktycznych.(R.Więckowski,1995). Integracja w edukacji wczesnoszkolnej to propozycja pracy z dzieckiem zorientowana na dziecko jako podmiot i indywidualność. Jak więc należy rozumieć integrację w nauczaniu początkowym? Można powiedzieć, że: - dokonuje się w samym dziecku; - odbywa się przez osobę nauczyciela; - zachodzi na poziomie wspólnych poczynań dziecka i nauczyciela; Można mówić o integracji: - ofert edukacyjnych; - zespołu klasowego; - środowisk życia dziecka; - wszystkich podmiotów - uczniów, nauczycieli i rodziców uczestniczących w procesie edukacyjnym.(Ł.Muszyńska, 1974, s. 57). Przyjęcie i realizacja powyższych założeń zmienia całkowicie charakter i organizacje procesu edukacyjnego. Rezygnuje się z systemu przedmiotowo-lekcyjnego, czyli ze sztywnego dzielenia, rozgraniczania aktywności dziecka na odrębne, sztuczne formy aktywności polonistycznej, matematycznej, plastycznej i innej wyznaczonej 45-minutowymi przedziałami czasowymi. Zatrzymajmy się teraz nad pojęciem edukacji permanentnej (kształcenia ustawicznego). Już w latach 60. koncepcję tę zaczęto odnosić do ciągłego procesu edukacyjnego obejmującego całe życie człowieka (od urodzenia aż po jego kres). (Montreal, 1960). Współcześnie uważa się, że jest to idea edukacyjna o głęboko humanistycznym charakterze, zgodnie z którą, dla dobra i pomyślności człowieka należy mu stworzyć optymalne warunki uczenia się; kształcenia przez całe życie, a tym samym możliwości pełnego rozwoju osobowości w każdym okresie życia. Jednocześnie zakłada ona, że kształcenie nie jest przygotowaniem do życia, lecz jego integralną częścią. Tym samym edukacja zatraca swój walor instrumentalny, stając się wartością samą w sobie. (J.Nowak, A.Cieślak, 1982, s. 248). Kształcenie ustawiczne rozumiane jest także jako zasada organizacyjna całożyciowej edukacji, powodująca określone konsekwencje dla procesu kształcenia i wychowania oraz systemu edukacyjnego, począwszy od wychowania przedszkolnego po oświatę dorosłych. Istotą tego procesu nie może być już tylko przekazywanie wiedzy, ale nauczanie metod samodzielnego jej zdobywania czy uzupełniania. Człowiek staje się podmiotem, a nie przedmiotem kształcenia, ma coraz większą swobodę w wyborze metod, form i narzędzi edukacyjnych. W związku z tym pojawia się postulat jak najdalej posuniętej tu elastyczności i różnorodności. Dzięki temu człowiek mógłby podejmować uczenie się w dowolnym czasie i miejscu, a w procesie edukacyjnym ogólny aspekt spoczywałby na samokształceniu i samowychowaniu. Koncepcja kształcenia ustawicznego wiąże się ściśle nie tylko z ideą ciągłości i integracji procesu edukacyjnego, ale w równej mierze z hasłami pełnego i harmonijnego rozwoju człowieka, powszechności kształcenia i wychowania społeczeństwa wychowującego oraz samokształcenia i samowychowania. Współcześnie już nikt nie powie, że kształcenie permanentne jest jedynie dopełnieniem wykształcenia. (A.Waley, Paris 1962). Kształcenie permanentne to zjawisko związane z koniecznością ciągłej modyfikacji wykształcenia i nadążanie za postępem nauki i technologii. Takie rozumienie edukacji ustawicznej wiąże ją z wyposażeniem człowieka w dyspozycje, które zdecydują o gotowości i zdolności do dalszego kształcenia się. Właśnie te dwa aspekty kształcenia permanentnego - kształcenie zdolności nadążania za postępem oraz modyfikacja uzyskanych kwalifikacji - stanowią istotę edukacji permanentnej. (R.Wroczyński, 1976, s. 130). W literaturze - z jednej strony kształcenie permanentne rozpatrywane jest niejako samo w sobie, jako swoisty fenomen w świecie współczesnej techniki - konsekwencja rewolucji w nauce, technice, technologii. Dostrzega się też drugą stronę zjawiska oświaty permanentnej, a mianowicie jego konsekwencje dla systemu oświaty i wychowania. Zjawisko to jest nie tylko fenomenem samym w sobie, ale jego realizacja zależy od rodzaju i jakości przygotowania podstawowego wynoszonego ze szkół wszystkich typów i szczebli. Rozwój oświaty permanentnej ma duże konsekwencje dla struktury systemu oświatowego oraz dla treści i metod kształcenia. (R.Worczyński, 1976, s. 130-134). Spróbujmy dokonać teraz integracji pojęć wokół postawionego problemu. 3. Wokół postawionego problemu Dość długo uważano, że życie człowieka można podzielić na dwie części: pierwsza to dzieciństwo i młodość, kiedy to jednostka winna zdobyć najważniejsze wiadomości i umiejętności (okres przygotowawczy), które będą jej niezbędne w drugiej części życia, kiedy będzie mogła rozwijać różne dyspozycje swojej dorosłej osobowości. Etapy okresu przygotowawczego były znaczone kolejnymi dyplomami, a sprawa zaczęła się komplikować w miarę jak funkcje i zadania, jakie dana jednostka miała wypełniać, stawały się albo coraz bardziej złożone, albo coraz bardziej wyspecjalizowane. Akumulacja kapitału umysłowego sprawdzonego i utrwalonego, wydawała się uzasadnionym celem pierwszego okresu życia. (P.Lengrand, 1995, s. 19). Na podstawie refleksji i doświadczeń trzeba przyznać, że taki podział wynika z ograniczonego i zafałszowanego spojrzenia na zjawisko edukacji. Jeżeli się uzna, że każdy z nas, w miarę swojego nieustannego rozwoju (przede wszystkim w momentach kryzysu i zmian) przejawia potrzebę wysiłku, świadomego i zorganizowanego, aby przeciwstawiać się sile wyznań egzystencji, to okaże się jasnym, że działalność edukacyjna nie może ograniczać się do jednego tylko okresu. Ciągły charakter kształcenia zawsze był znany i przeżywany przez te jednostki, które kierowały się ciekawością czy instynktem twórczym, a które w ciągu całego życia nie ustawały w posuwaniu się naprzód i osiąganiu postępów. (P.Lengrand, 1995, s. 20; B.Sitarska, 1999, s. 176-188; 1999, s. 3-13). Edukacja permanentna każdej jednostki rozpoczyna się już w okresie przedszkolnym, a jej wzmożony rozwój przypada na pierwsze lata edukacji szkolnej (edukacji początkowej), kiedy wzrastają zainteresowania dzieci otaczającą ich rzeczywistością. Odbierają ją wtedy wszystkimi zmysłami, “całą” swoją osobowością. Im bogatsze sytuacje, w których się znajdują, tym większa szansa na ich wszechstronny rozwój. Od dawna bowiem wiadomo, że dzieciństwo jest okresem szczególnie intensywnego rozwoju wszystkich sfer osobowości człowieka. Wyniki badań psychologicznych i pedagogicznych przyniosły wiele dowodów potwierdzających niezwykłe znaczenie pierwszych lat życia i okresów nazywanych wiekiem przedszkolnym i młodszym wiekiem szkolnym. Psychologowie uważają (np. B.S.Bloom), że połowa potencjału intelektualnego człowieka kształtuje się w ciągu pierwszych pięciu lat życia, a początkowe etapy życia - aż do młodszego wieku szkolnego włącznie - są nadzwyczaj ważne także w rozwoju wszystkich pozostałych sfer osobowości. (T.Lewowicki, 1994, s. 69). Okres wczesnoszkolny często określa się jako: - wiek rozumu - występuje duże tempo i możliwości w rozwoju, rozumieniu otaczającego świata i jego zjawisk; - wiek pamięci - dzieci wykazują łatwość w zapamiętywaniu dużej liczby nowych słów, liczb, nawyków ruchowych, zasad rozwiązywania zadań matematycznych (algorytmów), czynności utrwalających się w zespoły społecznego zachowania; - wiek społeczny - dzieci ujawniają tendencję do uczestniczenia w życiu zbiorowym klasy szkolnej i grup rówieśniczych podczas zabaw podwórkowych, a także w spełnianiu ról społecznych na rzecz klasy, szkoły i domu; - wiek aktywności - to skłonność do ekspansji, do angażowania się w to, co dziecko aktualnie robi, oddawania się bez reszty poznawaniu, zabawie, pracy; - wiek ekspansji - dziecko ma potrzebę wyrażania własnych przeżyć przez zabawę i twórczą działalność (spontaniczny ruch, taniec, śpiew, rysowanie, malowanie, konstruowanie, tworzenie neologizmów językowych). (I.Adamek, 1997, s. 177, 178). Procesy edukacji permanentnej (autoedukacji) uwikłane są w procesy edukacyjne szkoły. Zadaniem szkoły w tym względzie już od pierwszej klasy jest wyposażyć uczniów w potrzebę ciągłego samodoskonalenia (autoedukacji). Potrzeba ta ma stopniowo przekształcać się u uczniów w postawę do własnego rozwoju. A postawa jest już czymś ukształtowanym w toku życia, czymś trwałym. Każda jednostka winna tu wyjść od myśli: bez pracy nad sobą niczego nie osiągnę. I to jest właśnie droga do własnej doskonałości, której tak naprawdę nigdy nie osiągamy, a jedynie do niej dążymy i ta droga po prostu nie ma końca. W tym właśnie przejawia się sens naszego życia. Dziecko w okresie wczesnoszkolnym, stosując proces autoedukacji nie wychodzi jeszcze od myśli: “bez pracy nad sobą niczego nie osiągnę”. Dziecko, stosując proces autoedukacji kroczy zupełnie naturalną, spontaniczną drogą, która wyznaczają jego własne zdolności, uzdolnienia i zainteresowania. Ukierunkowuje je nauczyciel w szkole i rodzice w domu. Ogromną rolę odgrywają jego potrzeby: najpierw podstawowe, do których należą - obok potrzeb organicznych - potrzeby bezpieczeństwa, miłości i przynależności, uznania i szacunku wreszcie potrzeby wyższe, do których Maslow zalicza potrzeby poznawcze, estetyczne i samorealizacji. Do tej potrzeby znajdującej się na szczycie dochodzi się z wielkim trudem i w harmonii wewnętrznej z naszymi działaniami, wyznaczonym przez zdolności, uzdolnienia i zainteresowania oraz postawy i dążenia. Wszystkie te potrzeby kształtują się już w okresie dzieciństwa. Nauczyciel przygotowujący dziecko do edukacji permanentnej - a robi to każdy - musi o tym wszystkim wiedzieć i nie tylko wiedzieć, lecz umieć kształtować w uczniach takie postawy. Aby to się spełniło nauczyciel musi dążyć do realizowania podstawowych celów i zadań na tym etapie edukacji. Należą do nich: 1) Podmiotowość dziecka Zadanie to jest realizowane poprzez: - możliwość indywidualizacji stwarzana dzieciom; - rozpoznawanie ich potrzeb i zainteresowań; - wybór rodzaju aktywności zgodnie z indywidualnymi potrzebami; - stwarzanie okazji do rozwoju postawy twórczej. 2) Integracja naturalnego rozwoju dziecka ze środowiskiem, poprzez: - koncentrację treści kształcenia wokół tematów zaczerpniętych z przyrodniczego i społeczno-kulturalnego środowiska dziecka; - prezentację środowiska jako całości, którą tworzą elementy ściśle ze sobą powiązane; - aktywizowanie uczniów w procesie zdobywania wiedzy o środowisku; - stworzenie sytuacji edukacyjnych umożliwiających praktyczne wykorzystanie opanowanych wiadomości i umiejętności; - kształtowanie postawy ekologicznej w relacjach ze środowiskiem. 3) Kształtowanie umiejętności współżycia z innymi ludźmi, poprzez: - rozwijanie zachowań umożliwiających współżycie w grupie przy jednoczesnym uznaniu prawa do indywidualnego rozwoju dziecka; - budowanie w toku własnej aktywności dziecka systemu wartości opartego na powszechnie uznawanych normach moralnych; - rozwijanie postawy szacunku i tolerancji wobec innych ludzi, odmiennych poglądów, kultury i narodowości; (I.Korzańska, R.Mreńca, 1996, s. 2-4). - wdrażanie uczniów do samokontroli i samooceny. W propozycjach tych wychodzi się z założenia, że głównym celem edukacji początkowej jest zapewnienie dziecku rozwoju osobowości przez stwarzanie okazji do poznawania wybranych fragmentów świata przyrody i świata ludzi w najbliższym otoczeniu. (I.Korzańska, R.Mreńca, 1996, s. 2-4). Zatrzymajmy się teraz na układzie treści programu. Treści kształcenia w programie zintegrowanym zostały podzielone na grupy tematyczne. Podstawowy zakres tematyki wyznaczony jest przez obowiązujące minimum programowe opracowane przez MEN dla “nauczania początkowego”. Rezygnuje się - jak pamiętamy - z tradycyjnego podziału treści na podmioty nauczania. Dobrane są one tak, aby łączyły się w całości tematyczne, umożliwiające dzieciom zdobywanie podstawowych umiejętności i wiadomości o środowisku przyrodniczym i społeczno-kulturowym. Realizacja takiej grupy tematycznej jest rozłożona na kilka lub kilkanaście dni. Na poszczególne dni przewiduje się odrębne tematy, które współtworzą dany ośrodek pracy. W ramach tych ośrodków występują treści językowe, literackie, matematyczne, przyrodnicze, muzyczne, plastyczno-techniczne a także związane z kultura fizyczną. Treści kształcenia umożliwiają rozwój osobowości dziecka, która stopniowo zdobywa umiejętności i wiadomości o środowisku zarówno w szkole, jak i poza nią. Te zdobywane w szkole są ukierunkowane przez nauczyciela, są zdobywane w zaaranżowanych przez niego sytuacjach dydaktyczno-wychowawczych. Te zaś zdobywane poza szkołą są “wchłaniane” przez dziecko i jakby bezwiednie dzięki spostrzeganiu i obserwacji w sytuacjach, w których dziecko znalazło się, jak to w życiu bywa. Zdobyta w taki i w taki sposób wiedza o środowisku, a także umiejętności integrują się w umyśle dziecka, angażują go w te sytuacje emocjonalnie i wpływają na kształtowanie się postaw wobec najbliższego i dalszego środowiska, a w rezultacie na kształtowanie postaw względem własnego rozwoju. W szkole, dzięki zastosowanej koncepcji kształcenia zintegrowanego - treści te powiązane są w całości tematyczne, dlatego dziecko znacznie lepiej zaczyna rozumieć otaczającą rzeczywistość, co ułatwia procesy samodoskonalenia. W zintegrowanym procesie poznawania rzeczywistości jednakowo ważne stają się treści językowe, matematyczne, plastyczne czy techniczne (w realizacji poszczególnych grup tematycznych nauczyciel nie dzieli treści według dyscyplin naukowych, lecz traktuje je jako różne drogi służące realizacji jednego celu - poznaniu wybranego wycinka rzeczywistości). W toku szkolnej edukacji zintegrowanej dziecko zdobywa wiadomości i umiejętności, które będzie wykorzystywać w życiu doskonaląc je w procesie autoedukacji. W ten sposób bezpośrednio pozna wartość edukacji i autoedukacji w codziennych działaniach. Stanie się to czynnikiem motywującym do uczenia się. Nauczyciel - proponując dzieciom na każdy dzień zadania - powinien zaplanować takie działania i formy aktywności, które będą kształtowały u dzieci umiejętności: - słuchania, mówienia, percepcji dzięki umiejętności obserwacji; - komunikowania się z innymi w bliższym i dalszym środowisku; - wypowiadania swoich spostrzeżeń w mowie i piśmie; - eksponowania siebie w mowie, piśmie, mimice, całej swojej postaci. To wszystko bowiem ułatwi dziecku procesy autoedukacji, samodoskonalenia. Wszystkie wspomniane wcześniej działania i formy aktywności mogą być wykonywane przy muzyce, śpiewie, podczas prac plastycznych, na wycieczce, czyli w trakcie różnego rodzaju aktywności dziecka. Jeśli chodzi o różnego rodzaju ćwiczenia w mówieniu, to powinniśmy - my nauczyciele - zaakceptować potoczny język dziecka i jego spontaniczność w wypowiedziach (nie ingerować w te wypowiedzi). Zapobiegnie to zahamowaniom dziecięcych wypowiedzi (dziecko bez przerwy poprawiane przez nauczyciela może nie mieć ochoty wypowiadać się). Dopiero stopniowo, w trakcie formułowania zdań, tekstów, które będą zapisywane należy zadbać o poprawność językową, którą dziecko będzie doskonalić w procesie edukacji. Jeśli chodzi zaś o umiejętność czytania to nauczyciel powinien sprawić, aby dziecko traktowało tę “czynność” jako autentyczną potrzebę człowieka związaną ze zdobywaniem informacji i poszukiwaniem odpowiedzi na dręczące go pytania (także poza szkołą). Do edukacji permanentnej możemy w tym względzie wdrażać dziecko zwracając uwagę np. na wycieczce na różne napisy, nazwy ulic, instytucji itp. Można również rozwiesić w klasie kartki z nazwami różnych przedmiotów, roślin, zwierząt oraz informacjami, gdzie znajdują się pomoce szkolne. Można też zachęcić dzieci do czytania, proponując im np. tworzenie albumów rysunkowych do przeczytanych książek; inscenizowanie sytuacji związanych z tekstem; inne pozawerbalne sposoby analizowania tekstu, odwołujące się do zabawy, oparte na działalności ruchowej, plastycznej, muzycznej. Malowanie i rysowanie w szkole w ramach zintegrowanego ośrodka pracy skupionego wokół powiązanych ze sobą grup tematycznych to doskonały sposób na wdrażanie dzieci do edukacji permanentnej. Niemałą rolę w tym wszystkim odgrywają utwory muzyczne, które służą w kształtowaniu słuchu, rozwijaniu mowy, odpowiedniej artykulacji i prawidłowemu oddychaniu. Wykorzystywane to jest podczas zabawy i ruchu na świeżym powietrzu oraz w czasie wycieczek. Te z kolei rozwijają dziecko emocjonalnie, angażują i wyzwalają naturalną motywacje do działań poznawczych i rozwijają jego język. Wszystkie wspomniane tu formy aktywności dziecka traktować należy łącznie jako aktywność sprzyjającą rozwojowi dziecka. Nie można oddzielić form aktywności szkolnej i pozaszkolnej. Jedne bowiem są kontynuacją tych drugich i vice versa. W tym wszystkim (zintegrowanej edukacji szkolnej i pozaszkolnej) ogromną rolę odgrywają media. Dzięki nim dziecku łatwiej odbierać świat całościowo. A nauczyciel? Nauczyciel przez cały czas myśli o tym i podejmuje odpowiednie działania, aby pomóc dzieciom w zdobywaniu umiejętności uczenia się, samodoskonalenia, autoedukacji, kształtując samodzielność poznawczą i wiarę we własne możliwości oraz uświadamiając im, że źródłem wiedzy dla nich jest nie tylko on sam, lecz także jego koledzy, inni pracownicy, instytucje, media, środowisko. Uświadomienie tegoż, utrwali postawy względem własnego rozwoju w toku edukacji permanentnej. Nie stosując podziału na przedmioty i godziny lekcyjne można regulować czas potrzebny dzieciom na wykonanie zadań szczególnie tych problemowych i twórczych. Będzie to bliższe pozaszkolnemu życiu dziecka, gdzie podobne problemy wykonuje dowolnie w potrzebnym na to czasie. Sprzyja to integrowaniu edukacji szkolnej i pozaszkolnej, permanentnej, trwającej przez całe życie człowieka. 4. Zakończenie Edukacja wczesnoszkolna ma wprawdzie swoją specyfikę wynikająca z celów i zadań, jakie ma do spełnienia (wynikają one z potrzeb i zadań rozwojowych dzieci w tym wieku), ale jest ona wkomponowana w cały proces edukacyjny. Przejście z początkowej edukacji na dalsze etapy jest czymś zupełnie naturalnym. Procesy samokształcenia, samodoskonalenia, autoedukacji przenikają się wzajemnie przez całe życie człowieka, dotyczy to więc i okresu wczesnoszkolnego. Może tylko różnica tkwi w metodach autoedukacji w każdym okresie życia człowieka. Wydaje się, że związane to jest z dominowaniem jednej z podstawowych form życia człowieka w każdym okresie jego życia. W okresie wczesnoszkolnym dominująca formą jest jeszcze zabawa, gwarantująca dzieciom aktywność, a w tej aktywności ekspresję i impresję. Dzięki tym procesom dzieci silnie przeżywają treści i dzięki temu uczą się, doskonaląc siebie. Powoli ukształtowują w sobie postawę twórczą do własnego rozwoju, do edukacji permanentnej, trwającej przez całe życie człowieka. Edukacja szkolna, pozaszkolna i poszkolna bowiem są ze sobą zintegrowane, tworzą nierozerwalną całość. Edukacja permanentna to droga do ścisłego wiązania systemu oświatowego z dynamiką zachodzących we współczesnym świecie przeobrażeń oraz zapewnienia każdemu człowiekowi możliwości nadążania za procesem tych przeobrażeń. Edukacja permanentna traktowana naturalnie, jak powietrze i pokarm może stanowić cel i sens życia człowieka. Bibliografia
|