Na podstawie notatek studentów ZSA r. akad. 2002/2003 i 2003/2004 oraz materiałów internetowych.

Układ tematów zajęć:

1. Czynności jako przedmiot psychologii - elementy historii dyscypliny.

Psychologia - "psycho"-"logos" z greki.

Teofrast - "charaktery" p.n.e.

"logos" - nauka, słowo

"psycho" - dusza

Psychologia wyrasta z filozofii. Stając się nauką empiryczną psychologia oddzieliła się od filozofii. Symboliczna data to założenie laboratorium eksperymentalnego w Lipsku przez W. Wundta.

Zrozumienie psychologii współczesnej wymaga powrotu do jej wczesnych nurtów. Są to strukturalizm (E.Titchener) - poszukuje odpowiedzi na pytanie jak jest zbudowana świadomość (psychologia traktowana była jako nauka o świadomych procesach psychicznych); funkcjonalizm (przedstawiciele: James McKeen Cattell, W.James, J.Dewey) stawiający pytanie o funkcje jakie pełnią procesy umysłowe. Metodą stosowaną przez psychologię jako naukę o świadomych procesach psychicznych była introspekcja. Wreszcie istotnym nurtem była psychologia postaci (Gestalt), której twórcami byli: K.Koffka, W.Kohler, M.Wertheimer. Psychologia postaci podkreślała podstawowe znaczenie kontekstu i całościowej interpretacji zjawisk psychicznych. Nurtami, które negowały pojmowanie psychologii jako nauki o świadomych procesach psychicznych były: behawioryzm J.Watsona (uważał, że psychologia winna zajmować się zachowaniami jako tym, co jest intersubiektywnie sprawdzalne) oraz psychoanaliza (twórcą której był S.Freud wskazując na podstawową rolę procesów podświadomych i nieświadomych).

Współczesna psychologia określana jest jako „naukowe badanie zachowania jednostek i ich procesów psychicznych”. Tak pojmowana psychologia stawia sobie następujące cele: opisywanie tego, co się dzieje; wyjaśnianie tego, co się dzieje; przewidywanie tego, co się zdarzy, kierowanie tym, co się dzieje; polepszanie jakości życia (psychologia służy dobru człowieka, jej prawa mają pomóc w rozwoju człowieka).

Psychologia dzieli się na pewne działy i dyscypliny. Jeden z podziałów to rozróżnienie na psychologię teoretyczną (bada ogólne prawa zachowania i rozwoju człowieka) i psychologię stosowaną (bada szczegółowe prawa zachowania i rozwoju człowieka oraz stara się wykorzystać ich znajomość w praktyce).

Podział Psychologii

Psychologia teoretyczna Psychologia stosowana

- ogólne prawa zachowania - szczegółowe prawa

(np. psychologia procesów (np. psychologia

poznawczych, kliniczna, psychologia

psychologia osobowości) wychowawcza, szkolna

Inny podział, uwzględnia podział psychologii na 7 podstawowych dyscyplin. Należą do nich:

1. Psychologia eksperymentalna i fizjologiczna (m.in. neuropsychologia, neuronauka - interdyscyplinarna, psychofarmakologia).

2. Psychologia rozwoju na przestrzeni życia (rozwojowa).

3. Psychologia osobowości.

4. Psychologia społeczna.

5. Psychologia wychowawcza / szkolna.

6. Psychologia organizacji / przemysłowa (w ramach m.in. psychologia inżynieryjna, konsumenta, reklamy).

7. Psychologia kliniczna.

Pierwsze dzieło dot. psychologii powstało w roku około 1560, w tym dziele pierwszy raz użyto nazwy psychologia.

Na temat duszy istniały w teologii 3 podejścia :

Dusza powstaje w momencie prokreacji.

W wyniku prokreacji powstaje ciało, a duszę ciału przydaje Bóg.

Dusze zostały stworzone dawno temu, i czekają aż się pojawi ciało im właściwe.

Spór dotyczył tego czy dusza i ciało to byty odrębne.

Pierwsza koncepcja optowała za tym, że nie da się rozdzielić ciała i duszy .

W trzeciej ciało i duszę rozdzielono.

Psychologia to nauka o tej oddzielnej, nie związanej z ciałem duszy. Pierwotnie psychologia była elementem filozofii.

Pytano, co jest treścią duszy, jej istotą, czy to, co dostępne gdy patrzymy na świat, czy tez sposób w jaki to dociera, czy duszą jest treść, czy sposób w jaki to odczuwamy?

Zastanawiano się czy dusza ma charakter substancjalny, czy procesualny.

Próbowano badać duszę. Powstała klasa osób, które były wyspecjalizowane w procesie introspekcji. Introspekcja jest narzędziem do badania duszy - jeżeli to przyjąć to należy wykształcić , którzy potrafią się nią posługiwać .

Problemy :

1 /kształcić ludzi

2/ nie wiadomo co jest w istocie treścią zeznania introspekcyjnego.

Powstał podstawowy problem :

Dlaczego to robię ?( dużo różnych odpowiedzi ) Jest wiele rzeczy które są nieświadome.

Ten okres po pierwszym zachwycie został zaniechany . Zadawał on więcej pytań niż dawał odpowiedzi .

Pytano, co ktoś ma w głowie za pomocą introspekcji, okazało się to jednak trudne , gdyż są ludzie którzy łatwo zdają sobie sprawę z tego , co dzieje się w ich głowie i ci , którzy trudniej zdają sobie z tego sprawę .

Pytano ludzi również , dlaczego tak się dzieje , i tu również był problem , gdyż nie wiadomo było , czy to co ludzie myślą o procesach jest ich oglądem , czy tylko ich wyobrażeniem.

Inne podejście do psychologii zakładało, że powinna zacząć przypominać inne nauki np. fizykę ( będącą nauką eksperymentalną i empiryczną).

Przedmiot psychologii się zmienił: przedmiotem psychologii jest to , co można zaobserwować. Na początku tym czymś były reakcje fizjologiczne ( np. jak się zmienia wielkość źrenicy oka na bodziec - badano więc to , co łatwe , a ni e co ważne.) Był to okres badań psychofizjologicznych.

Przedmiotem obserwacji w psychologii stają się reakcje organizmu. Badano reakcje, zachowania ludzi i zwierząt ( np. małp, szczurów, psów). Te zachowania badano w warunkach eksperymentu laboratoryjnego (to eksperyment, w którym staramy się ograniczyć wpływ wszystkich innych czynników poza tymi, które nas interesują).

Zauważono , że warto zacząć się zajmować nie tylko tym , co się zdarza w laboratorium , ale tym , co się zdarza naprawdę w życiu . W życiu człowiek mniej reaguje , a więcej wyznacza zadań ( realizuje zachowania celowe).

Przedmiotem zainteresowania psychologii stały się więc czynności - a więc zachowania , działania celowe . Klasyczne myślenie przyczynowo skutkowe zakładało, że przyczyna jest przed skutkiem. Zachowania celowe przyczyną jest to co się dzieje w przyszłości a skutek teraz .

Przedmiot ten jest realizowany w środowisku człowieka , a więc w środowisku społecznym . Psychologowie zaczęli zadawać pytanie , czy łatwo jest realizować te cele , czy też nie.

Logika - nauka o myśleniu, to co zajmuje psychologa to myślenie ludzkie, różnice między światem a realiami (rzeczywistością).

Psychologia to byt naukowy. Jak psych. i jej przedmiotem się zajmować, zapytać co widzą i dlaczego tak widzą. Skąd wiesz, że to wiesz. Introspekcja, widzieć spostrzegać, pogląd wewn. . Uczymy co dzieje się w ich głowie, im mniej wiemy o urządzeniu, tym mniej widzimy. Jak rozróżnić co jest złudzeniem, fałszerstwem, błędem, a co prawdziwe, a co nie.

Fizyka, nauka empiryczna, idealna, pozwala sprawdzić. Eksperymenty - eksperyment przeprowadzamy na czymś niepewnym, dzięki niemu potrafimy mierzyć różne wpływy i możemy określić co było przyczyną a co skutkiem. Psychologia powinna być nauką empiryczną, tak jak fizyka, należy eksperymentować.

Labolatorium Wilhelm'a Wundta - pierwsze laboratorium psychologii eksperymentalnej, badał procesy psycho-fizjologiczne, obserwowano świece (pyt. o ile jaśniej, prawo Webera).

Czarna skrzynka - nie interesuje nas w środku, na wejściu jest to, a na wyjściu coś innego (np. pomiędzy - kawa).

Przedmiot badań psychologicznych:

Behawioryzm - zachowanie (nauka o zachowaniu).

Gdybyśmy chcieli oddać intencję Johna Watsona powinniśmy nazywać zapoczątkowany przez niego kierunek nauką o zachowaniu. Behawioryzm to spolszczenie angielskiego terminu behaviourism, ukutego z kolei od behaviour - zachowanie się.

Jak to zwykle bywa w historii rozwoju ludzkiej wiedzy, nowe koncepcje powstają w opozycji do uprzednio panujących teorii, niejako na ich gruzach. Ojcowie nowej teorii podkreślają różnice i przemilczają kontynuację. Tak też jest w wypadku behawioryzmu. Powstał on w opozycji do psychologii introspekcyjnej. Ta pierwsza wyraźnie wyodrębniona z filozofii forma wiedzy psychologicznej kształtowała się głównie w Europie. Dominował w niej model nauki kontemplacyjnej, nauki odkrywającej tajemnice ludzkiej duszy. Koncentracja na zjawiskach świadomości wymuszała korzystanie z metody introspekcyjnej. Psycholog-badacz często występował w podwójnej roli: zarówno badacza jak i przedmiotu badań. Doskonalono metody wglądu i opisu przeżyć człowieka, ale stosowane metody były z definicji skazane na subiektywizm.

Behawioryzm wyrasta z pragmatycznego aktywizmu oraz coraz powszechniejszego w psychologii przełomu XIX i XX wieku sceptycyzmu wobec introspekcji jako metody badawczej. W koncepcji Watsona odpowiednio można wyróżnić dwa główne wątki:

• przesunięcie uwagi z ludzkiej świadomości na obserwowalne zachowanie - ludzkie działania w materialnym i społecznym kontekście,

• rezygnacja z metod introspekcyjnych i nacisk na definiowanie problemów badawczych w kategoriach obserwowalnych zachowań.

Przesunięcie uwagi z fenomenów świadomości na świat ludzkich działań wiąże się z zastąpieniem kontemplacyjnej, biernej postawy badacza-odkrywcy tajemnic ludzkiej duszy, przez aktywną postawę badacza-inżyniera, badacza, który ma przewidywać i kontrolować zdarzenia. Choć Watson posunął się w swych tekstach do tezy, że świadomość w ogóle nie istnieje, to należy raczej traktować to jako figurę retoryczną. Dla behawiorystów świadomość nie jest atrakcyjnym naukowo przedmiotem badań, ponieważ, co zresztą przyznają sami fenomenaliści, jest światem absolutnie zamkniętym w sobie i niedostępnym dla innych, czyli niedostępnym dla obiektywnych metod badawczych.

Na uwagę zasługuje rozumienie przez behawiorystów terminu obserwowalne zachowania. Obejmuje ona zarówno takie zachowania jak ślinienie się, gesty, mowa jak i zachowania organizmu niewidzialne "nieuzbrojonym okiem”, ale mierzalne za pomocą specjalnej aparatury, np. reakcja skórno-galwaniczna, czynność elektryczna mózgu. Wydaje się, że podstawowy behawiorystyczny postulat metodologiczny lepiej oddaje termin "mierzalności". Zgodnie z postulatem „obserwowalności”, w twierdzeniach psychologicznych powinny występować pojęcia mierzalne lub pojęcia dające się zdefiniować w mierzalnych kategoriach.

Dorobek wczesnej psychologii eksperymentalnej jest bogaty ale "głupi" efekt był taki, że przedmiotem badań psychologicznych jest to co można obserwować, kontrolujemy co łatwe i dostępne, a nie to co trudne. Nauka zbudowana na kształt: nie badamy to co w środku. Nie ma eksperymentu rozstrzygającego, nauka jest ciągłym szukaniem prawdy.

Naukowe uprawianie psychologii rozwija, trochę banalna, nauka szuka falsyfikacji, a nie potwierdzenia. Siłą psychologii jest przestrzeganie zasad empiryzmu.

Behawioryzm - podchodzenie do organizmu, do czarnej skrzynki - co w środku, można analogicznie odnieść do zwierząt, pewnych eksperymentów nie można robić na ludziach. W psychologie behawioralną włączono zwierzęta.

Eksper. laboratoryjne - czy dotyczy rzeczy ważnych, czym różnią się zachowania ludzi i zwierząt, czy przed oddziaływaniem zachowanie było inne jak po oddziaływaniu.

Dobra osoba badana chce współpracować z badaczem, aby mu się udało, aby przyczynić się do nauki.

Ale czy dana osoba robi to dla tej osoby badającej, czy dla rozwoju ludzkości? - Pojawia się pytanie.

Różnice od zachowań w laboratorium, a zachowanie w codzienności - zachowanie celowe, dlatego to robią, bo chcą, aby w przyszłości było dobrze.

Zachowanie celowe - dlaczego ludzie robią to, co robią.

2. Osobowość czy sytuacja oraz aktywność czy geny - wyjaśnianie w psychologii.

Czemu tak jest, że jabłko pada nie daleko od jabłoni, albo nie chcemy być podobni do rodziców, ale później stwierdzamy, że jesteśmy tacy jak oni? Dlaczego coś jest typowe dla nas, a coś nie jest?

Kształt czaszek morderców jest inny niż u zwyczajnych ludzi ,czy jest dobrym matematykiem czy nie decyduje kształt czaszki .Ci którzy mają wybrzuszenie po lewej stronie mózgu to mają lepszą formę wypowiedzi . Skoro geny wpływają na budowę ciała to geny określają co człowiek może osiągnąć ( pogląd wczesno historyczny ) .

Demokracja z tego punktu widzenia jest głupotą bo biedni i bogaci ,wykształceni i nie wykształceni mogą zajmować każde stanowisko.

Co determinuje nasze zachowanie; czy dojrzewanie, czy środowisko; genetyka.?

Bardziej podobni jesteśmy do dziadków niż do rodziców. Genetyczne zachowanie ludzkie. Rodzice dzieci podobieństwo 25%, bliźnięta jedno jajowe 50%, dalsza rodzina 12%. Wyposażenie genetyczne w pewnym stopniu wyjaśnia kim jesteśmy. Okazuje się w badaniach ,że środowisko (2 dzieci od tych samych rodziców i te same środowisko) nie jest identyczne. Rodzeństwo nie jest traktowane identycznie, a złudzeniem jest , że dzieci powinny być takie same bo moją takie same środowisko?

Genoizm - pogląd, rasizm genetyczny (- poddaj się badaniom genetycznym). Z genoizmem wiąże się engenika - społeczeństwo trzeba oczyszczać, oczyszczanie rasy.

Błękitna krew - arystokrata, krew królewska.

Dzieci z domów dziecka, z rodzin przestępczych - złe geny. Zmiana człowieka może mieć podłoże - geny, środowisko).

3 formy interakcji: (geny, środowisko)

1) Relacja pasywna - człowiek z pewnym wyposażeniem genetycznym wstawiony w pewne środowisko, część genów się marnuje, a część trafia w to środowisko i rozwija się. Organizm i środowisko są względem siebie pasywne.

2) Relacja reaktywna - środowisko „zachowuje się” odpowiednio w odpowiedzi na to , jak zachowuje się osoba

3) Relacja aktywna - odpowiedni genotyp poszukuje aktywnie jakiegoś środowiska , które odpowiada jego genotypowi.

O zachowaniu mówimy, które ma jakiś cel. Różni ludzie w tej samej sytuacji zachowują się różnie. Sytuacje weźmiemy jako to co ludzie w niej widzą, czy otoczenie postrzegane jest tak samo(start do czegoś innego, metą czegoś, albo jest etapem przejściowym ). Celu działania do czego to jest, jakie miejsce w moim życiu to zajmuje ? Każde otoczenie jest widziane z pewnej perspektywy . Każda subiektywność jest prawdziwa. Moje nie koniecznie znaczy, że kogoś jest nie prawidłowe (złe, gdyż różnimy się od siebie i każde rzeczy widzimy inaczej)

Czy można z charakteryzować ludzkie środowisko?

Sukces powinni odnosić ci ludzie, na których jest zapotrzebowanie. Najlepiej opisuje wodę (środowisko) ryba bo jest najlepiej do niej przystosowana.3. Komunikowanie jako interakcja o cechach czynności. Język a kultura. Reguły semiotyczne i semantyczne. Znaczenie a kontekst. Istota komunikacji codziennej.

Komunikacja międzyludzka to czynności zwiększające zakres wspólnej wiedzy. Komunikacja ludzka sprężenie zwrotne między nadawcą a odbiorcą . Pojawia się myśl idea (ideacja), ekspresja- jakoś trzeba to wyrazi. Dopóki nie powiem to nie wiem co pomyślałem. Inni ludzie potrzebni, nam są po to aby kim naprawdę jestem. Po pierwsze ja muszę mieć intencje- czyli chęć nadawania. Moim celem jest aby ktoś mnie zrozumiał. Rozumienie zapewnia wspólnota kodu( język jest żywy ma znaczenie, które mają charakter dynamiczny, język jest znaczeniem kulturowym, znaczenie słów, okoliczności w jakich dane słowo się używa się używa) .W języku widać doświadczenia grup społecznych, co jest bardziej ważne ma więcej określeń w słownikach.

Kodowanie- znajdowanie wspólnej płaszczyzny porozumienia. Tożsamość geograficzna (strefy czasu między kontynentami ). Jak się komunikuje- nie jest tylko język-masa komunikatów ma charakter poza werbalny( wyraz twarzy, szybkość mowy, głośność mowy, gesty) Komunikowanie jest trudną czynnością, jest interakcją miedzy osobami. Ludzie komunikują się po to aby: czegoś się dowiedzieć, aby przekonywać, uzgadnianie czegoś ( negocjacje). Jeżeli wsłuchają się w formę (emocje) skupiają się na osobie nadawcy, czy dana osoba jest wiarygodna, a nie co przekazuje. Zakłócenia-wszystko to co zakłóca przekazanie. Jeżeli ludzie tworzą billbordy z ich punktu widzenia są to informacje a ludzie, którzy wychodzą i nie chcą tego oglądać to jest to dla nich zakłócenie. Komunikacja (przekazywanie).

W jakim stopniu reklama jest skuteczna ? - Ludzie nie mają wyjścia, muszą ulegać reklamie, człowiek nie jest w stanie kupować racjonalnie.

Co decyduje o tym że jakaś grupa wywiera większy lub mniejszy wpływ ?

1). zależy od źródła przekazu

2). jak mówi

3). do kogo mówi

ad. 1.

"Kto mówi" - pytanie o wiarygodność źródła. Ludzie wiarygodniejsi muszą znać się na rzeczy i być godni zaufania. Ludzie którzy nam się podobają są bardziej wiarygodni, niż ci którzy nam się nie podobają.

Obowiązuje zasada podobieństwa - jeśli ktoś ma podobne doznania to jest pewniejszy. Na nase opinie wpływ mają osoby które znają się narzeczy, lub jeśli ta osoba jest podobna do nas. Ładne osoby są bardziej wiarygodne.

ad. 2.

Im silniejsze wzbudzimy emocje, tym mniejsze mamy szanse na zmiane (wpływ na przekaz). Jesli mówisz do zwolenników możesz mówić używając argumentów jednostronnych, jeśli do ludzi wykształconych pokaż plusy i minusy.

Kolejność prezentacji:

1). efekt pierwszeństwa

2). efekt świeżości

Jeżeli odbiorcy informacji mają zareagować natychmiast, to skuteczniejszy jest efekt świeżości.

Jeśli między komunikatami występuje duże odległość, to efekt pierwszeństwa.

Efekt "Ewy" - kobiety łatwiej poddają się perswazji niż mężczyźni.

Osoby nieświadome perswazji, łatwiej jej ulegają, niżeli osoby poinformowane o naszych zamiarach.

Komunikowanie dwóch osób to element psychologii społecznej .

Komunis - z łaciny znaczy wspólnota .

Komunikacja międzyludzka- cel komunikowania między ludźmi to zwiększenie zakresu wspólnej wiedzy .

Cechy komunikowania:

- są dwie osoby

- proces ten jest procesem złożonym :

a) musi się pojawić nadawca

b) musi być ideacja - idea ( funkcja ideacyjna)

c) funkcja ekspresyjna ( nie wszystko , co myślę powiem)

d) kodowanie - ważna jest decyzja , jak to powiem , muszę znaleźć jakąś formę , która dotrze , będzie zrozumiała. W kodowaniu znajduje się takie założenie , że druga osoba umie odkodować . Zrozumienie ułatwia wspólnota języka i wspólnota sytuacji . Nadawca wie , że osiągnął cel , gdyż odbiorca zamyka pętlę sprzężenia zwrotnego .

e) komunikujemy się za pomocą : słów , wyglądu , sposobu gestykulacji , tempa głosu

f) komunikowanie jest trudne .

Cele komunikowania od strony nadawcy :

1. Zwiększanie zakresu wspólnej wiedzy , czyli po to , aby ludzi o czymś informować.

2. Wywieranie wpływu na innych ludzi , np. przez przekonywanie .

3. Poszukiwanie kompromisu , uzgadnianie czegoś , gdy mamy podjąć jakieś działanie.

Cele komunikowania od strony odbiorcy :

1. Słuchanie dla wiedzy - słucha po to , aby się czegoś dowiedzieć i koncentrować się na treści .

2. Słuchanie emocjonalne - koncentrowanie się na formie , czyli chęć zrozumienia intencji emocjonalnych.

3. Słuchanie krytyczne - czyli koncentrowanie się na źródle . Odpowiemy sobie na pytanie , czy to wiarygodne , czy niewiarygodne źródło - gdy niewiarygodne , to nie skupiamy się na treści .

Słuchanie(czegoś oczekuje, coś wie) musi nastąpić fizyczne przyjęcie komunikatu (odpowiednie parametry fizyczne i koncentracji uwagi słuchającego)Koncentrowanie jest trudną sprawą (zmęczenie, młot pneumatyczny- inne dźwięki, zmartwienie, pośpiech) Gdy przyjąłem komunikat i nie pasuje do mojego widzenia próbuję go przyjąć akumulacja. Przekształcając wiedze komunikatu do swojej wiedzy( asymilacji).Optymalnie starać się zachować swoją wiedze, ale zmieniać ją wtedy, gdy to potrzebne. Na początku zapamiętuje się krótko komunikaty. Później dokonujemy oceny treści czy jest to ważne, czy też nie (słuchamy dalej czy nie)

Etapy słuchania :

1. Słuchanie zaczyna się od nastawienia mniej lub bardziej pozytywnego - człowiek oczekuje określonych treści , żywimy oczekiwanie co do komunikatów .

2. Fizyczne przyjęcie komunikatu - założenie , że istnieją pewne organy zmysłowe i bodziec jest na tyle silny , że dotrze .

3. Koncentrowanie uwagi na pewnych tylko bodźcach .

4. Staramy się zrozumieć znaczenie sygnału , czyli odnieść ten sygnał do swojej wiedzy ( wiadomości , które docierają można tak przykroić , aby pasowały do istniejącego stanu wiedzy , albo zmienić to , co mamy w głowie pod wpływem komunikaty. W praktyce chodzi o kompromis - trochę zmieniamy swą wiedzę , i trochę odkształcamy , to co dociera , by pasowało . Każdy widzi tyle , ile wie , więc częściej dopasowujemy komunikaty do tego , co wiemy , bo poszerzanie wiedzy wiąże się z wysiłkiem .

5. Powinniśmy to , co było treścią komunikaty zapamiętać ( pamięć tzw. podręczna-tylko na chwilę , pamięć długookresowa - pamiętamy do końca życia , gdyż to się stopiło z tym co już wiemy , jest to wmontowane w dotychczasowe doświadczenia , pamięć krótkookresowa - nie wmontowana w dotychczasowe doświadczenia )

6. Oceniamy to , co do nas trafiło - pytamy się czy warto dalej słuchać , czy jest to ważne . Gdy ocena wypada pozytywnie to proces zaczyna się od nowa .

Język a kultura - czyli istota komunikacji codziennej.

- Kultury się nie czuje , dopiero gdy spojrzy się na nią z zewnątrz , to wie się , jaka jest . Kultury są różne .

Poczucie , że się rozumiemy , mamy dlatego , że jesteśmy w tej samej kulturze .

- Aby się zrozumieć ludzie muszą dialogować , zwiększać zakres wspólnej wiedzy , musimy rozmawiać , szukać porozumienia .

4. Fizyczny odbiór bodźców - rola CUN.

Spostrzeganie

We wrażeniach odzwierciedlają się cechy zmysłowe obiektów działających na nasze receptory: barwa, kształt, twardość lub szorstkość. W spostrzeżeniach odzwierciedlamy te obiekty w świadomości jako całość: spostrzegamy kwadrat lub kulę, budynek formy poznania rzeczywistości przez człowieka. W tym znaczeniu odbieranie wrażeń i spostrzeganie równe jest procesom poznawczym podobnie jak procesy pamięci, wyobraźni czy myślenia. Wrażenia i spostrzeżenia służą do odbierania informacji o bodźcach oddziaływujących bezpośrednio na narządy zmysłowe.

Wrażenia - najprostsza forma poznawania rzeczywistości, wrażenie można pojmować jako:

· odzwierciedlone pojedynczej własności przedmiotu lub zjawiska

· odzwierciedlenie jego barwy, smaku, ciepła.

Wrażenia odbieramy, gdy na nasze narządy zmysłowe oddziaływują bezpośrednio bodźce ze świata zewn lub wen środowiska organicznego. Powoduje to podrażnienie odpowiednich narządów odbiorczych (receptorów) i proces pobudzania w tkance nerwowej.

Fizjologicznym podłożem wrażeń jest pobudzanie złożonych układów komórek nerwowych analizatorów, które dokonują analizy bodźców, przetwarzając ich energię w impulsy nerwowe. Człowiek nie odbiera poszczególnych wrażeń, ale składają się one na spostrzeżenia (bardzo złożone czynności poznawcze)

1. wrażenia wzrokowe - bodźcami wywołującymi wrażenia wzrokowe są promienie świetlne. Promienie światła o różnej długości wywołują wrażenie barw, różniące się jakością.

2. Wrażenia słuchowe - bodźcami są fale dźwiękowe.

3. Wrażenia węchowe - odzwierciedlają chemiczne właściwości ciał lotnych, wydzielających zapachy. Narządami odtwórczymi dla tych wrażeń są komórki węchowe - u człowieka u nasady nosa.

4. Wrażenia smakowe - odzw chem własności ciał. Cząstki ciał rozpuszczone w ślinie dostają się do brodawek smakowych - są zlokalizowane na powierzchni języka

5. Wrażenia dotykowe - bezpośredni kontakt z przedmiotami, receptory w skórze.

6. Wrażenia ciepła i zimna - mogą być odbierane z pewnej odległości w drodze promieniowania.

7. Wrażenia organiczne - odbierane przez komórki nerwowe, powstają gdy w czynnościach narządów zachodzą jakieś zmiany

8. Wrażenia równowagi (statyczne) - położenie ciała w przestrzeni

9. Wrażenia mięśniowo - ruchowe - odzw zmianę tego położenia i wykonywanie ruchów.

Proces spostrzegania

Spostrzeżeniem nazywamy proces poznawczy, który polega na odzw w świadomości całokształtu danego przedmiotu lub zjawiska oddziałującego na nasze narządy zmysłowe. Przedmioty otoczenia działają na nasze receptory jako bodźce złożone, kompleksowe. Odznaczają się różnymi cechami, w spostrzeżeniu odzwierciedlamy całość danego przedmiotu, gdy nie gdy nie spoglądamy odczuwamy też inne ich właściwości.

Podział spostrzeżeń

Biorąc pod uwagę rodzaje narządów zmysłowych, dominujących przy odzw danego przedmiotu lub zjawiska, spostrzeżenia dzielimy na:

· wzrokowe

· słuchowe

· dotykowe

· inne

W niektórych przypadkach spostrzeżeniowe poznawanie rzeczywistości ma charakter wielozmysłowy tj. polisensoryczny, np.:

· spostrzeżenia wzrokowo -słuchowe

· spostrzeżenia wzrokowo - kinestetyczne (np. gra w siatkówkę)

Ze względu na rodzaj zjawisk rzeczywistych odzwierciedlanych w spostrzeżeniach, dzielimy je na:

· spostrzeganie przedmiotów

· spostrzeganie przestrzeni i stosunków przestrzennych między rzeczami

· spost czasu (stosunków czasowych między przedmiotami i zjawiskami)

· spost ruchów istot, przedmiotów i ruchów własnego ciał

Wg Tomaszewskiego spostrzeganie to ukierunkowana czynność konstruowania spostrzeżeń. Wyróżniamy wówczas 2 rodzaje spostrzegania, będących wynikiem tych czynności. Podstawą podziału jest poziom organizacji spostrzegania:

1. poziom czuciowo - ruchowy (sensoryczno - motoryczny); uzyskujemy spost figuralne na poziomie 1, pewne całości o charakterze przestrzenno - czasowym np. linie, bryły, punkty; spost mają określony kształt i rytm, ale nie mają jednego i wyraźnego znaczenia

2. poziom znaczeniowo - czynnościowy (semantyczno - operacyjny); spost przedmiotowe na poziomie 2; odzwierciedlamy nie tylko zmysłowy obraz obiektu, ale nadajemy mu znaczenie.

Ogólne etapy spostrzegania:

· wrażenie - stadium polegające na podstawowej recepcji bodźców

· selektywne organizowanie bodźców, informacji; wymaga większej aktywności od człowieka

Etapy spostrzegania:

1. odbiór wrażeń à faza pobudzenia sensorycznego

à aktywizacja schematu

2. faza rozpoznawania

3. tworzenie reprezentacji umysłowej (obrazu umysłowego zw. z spost)

3 poglądy na temat percepcji:

· percepcja pozwala widzieć świat realny takim jakim on jest

· o tym, o czym możemy coś wiedzieć jest wyłącznie nasz własny proces percepcji (to co jest w naszej głowi)

· najważniejszy aspekt percepcji to to, w jaki sposób ustalamy nazwy i określenia tego, co spostrzegamy.

Absolutyzm fenomenalistyczny -odczuwają go ludzie, którzy przyjmują za pewnik, że mają bezpośredni kontakt z zewn światem i bezpośrednią jego znajomość. Eksperymenty wykazują jednak, że pewne rzeczy ni są takimi jakimi zdają się nam być

Zjawisko - spostrzeżenie np. jednego poruszającego się światła, zamiast dwóch lub więcej nieruchomych świateł zapalających się i gasnących (???)

Zadanie percepcji - dekodowanie napływającej informacji w taki sposób, aby identyfikować stałe cechy i relacje w otaczającym nas świecie i w ten sposób czynić go przewidywalnym, tak abyśmy wiedzieli jak z nimi postępować.

W znanym otoczeniu spostrzegamy przedmioty jako zachowujące swą wielkość bez wzgl na naszą odległość od nich. W nieznanym środowisku percepcyjnym może się wydawać, że wielkość przedmiotów zmienia się w zależności od odległości, lecz staramy się dopasować nowe spostrzeżenia do znanych kontekstów lub układów odniesienia. W niezwykłych warunkach bodźcowych nasze normalne spostrzeganie może zmienić się tak, że ulegamy złudzeniom.

Spostrzeżenia lub doświadczenia fenomenologiczne - to jak dana rzecz przedstawia się obserwatorowi

Spostrzeganie prawdziwe - gdy dane spostrzeżenie jest zgodne z innymi wskaźnikami tych cech danego obiektu, które można zmierzyć i weryfikować niezależnie.

Percepcja to nie jest bezpośrednie doświadczenie rzeczy jakimi one są ale proces zorganizowanego wyciągania wniosków

Stałość spostrzegania przedmiotów - spostrzeganie ich jako istniejących w sposób ciągły (jako tych samych przedmiotów) pomimo zmian pod wzgl wielkości, kształtu i położenia obrazu na siatkówce. Stałość wielkości w spostrzeganiu uzyskujemy np. integrując przychodzące dane o wielkości obrazu na siatkówce z oceną odległości.

Regularność w złudzeniach - złudzenia nie są defektami naszego systemu percepcyjnego. Złudzenia wykazują w jakim stopniu percepcja nie jest uzależniona od każdego bitu informacji bodźcowej ze środowiska.

Informacje o naturze środowiska zewn wykrywają różne narządy złożone z komórek receptorowych. Organizm wykrywa 3 właściwości bodźców środowiskowych:

· ich ogólną kategorię, czyli reprezentowany przez nie typ energii - np. świetlnej, termicznej, mechanicznej

· ich lokalizacje w przestrzeni

· ich natężenie w poszczególnych momentach - wykrywanie tego natężenia dokonuje się w wyniku procesu zwanego transdukcją.

Bodziec musi mieć pewną siłę zanim receptory uczuciowe będą mogły go wykryć. Tę wielkość bodźca nazywamy progiem absolutnym. Wartości poniżej tego progu to wartości podprogowe.

Fazy spostrzegania:

I. odbiór (bodźców, wrażeń)

1. faza pobudzenia sensorycznego

2. aktywizujemy schematy - pobudzamy reprezentacje, dane przedmiotu jaki mamy w pamięci

II. faza rozpoznania - aktywne porównywanie przedmiotu spostrzeganego z informacjami, obrazami przedmiotów podobnych z pamięci. Wykorzystujemy tu wiedzę i doświadczenie.

III. Spostrzeganie - zinterpretowanie przedmiotu; tworzy się umysłowy obraz (reprezentacja umysłowa, spostrzeżenie)

My wiemy co widzimy, bądź widzimy co wiemy.

Widzenie - widzimy to co mamy w głowie i to co wiemy, gdy czegoś nie wiemy to tego nie widzimy.

Do człowieka dopływają bodźce, energia jest dalej przetwarzana na inną energie, nie odbieramy fal długich, ultrafioletowych.

Film - czarne zdjęcie (24 zdjęcia).

Nasze zmysły odbierają tylko bardzo małą część bodźców. Odbieranie pozazmysłowe ludzi, kolory odbijają się od przedmiotów, widzenie jest interpretacją.

Brązowy kolor nie istnieje, jest to czerwony mniej intensywny.

Aferentacja zwrotna - wydaje nam się że widzimy ostro różne rzeczy (np: z 2 na 8).

Zjawisko Jana Evangelisty Purkynie - Przyjmuje się, że światło odbierane jest przez oko tylko poprzez aparat widzenia dziennego, natomiast z widzeniem skotopowym mamy do czynienia przy słabym oświetleniu. Pomiędzy „czystym” widzeniem fotopowym a skotopowym rozróżnia się zakres widzenia mezopowego (mieszanego.

       

Rozkłady widmowe względnych skuteczności fotopowej: V(λ) i skotopowej: V'(λ)

Poza funkcją ochronną, rogówka bierze udział w załamywaniu promieni świetlnych. Stanowi więc ona główną część układu optycznego oka, a siła łamiąca rogówki wynosi 42 dioptrie.

Krótko-, daleko- i starczowzroczność. Za duża krzywizna siatkówki, krótkowidz, niemiarowość gałki ocznej. Z wiekiem czynność akomodacyjna ze względu na stwardnienie soczewki znacznie maleje. Przykładowo, w wieku 5 lat wielkość akomodacji wynosi aż 20 dioptrii, w wieku 20 lat spada do 10 dioptrii, a w wieku 70 lat równa jest zeru. Dlatego też starsi ludzie muszą uzupełniać ten brak akomodacji noszeniem szkieł plusowych do patrzenia z bliska.

Krótkowzroczność (Miopia, bliskowzroczność) = Najbardziej powszechna obecnie wada w większości państw. Fizjologia tego zjawiska polega na tym, że wytworzony w oku obraz zostaje zogniskowany przed siatkówką, pozostawiając zamazany widok padający na plamkę żółtą (macula). Cechy takiego oka to: przeważnie mówi się o wydłużeniu osi gałki ocznej, soczewka może wykazywać nadmierną akomodację lub może być zmieniony stopień zakrzywienia rogówki albo soczewki. Same soczewki mogą ulec nieznacznemu przemieszczeniu, co bywa spowodowane także zbyt wielkim ciśnieniem w oku. W zdecydowanej większości przypadków krótkowzroczność jest wada nabytą (nieodpowiedni styl życia, praca, komputer itp.)

Dalekowzroczność (hypermetropia, nadwzroczność) = Wada, w której oko wykazuje tendencję do ogniskowania obrazu poza siatkówką. Większość ludzi rodzi się dalekowidzami, z czasem wada u wielu osób ustępuje, by czasem ponownie się pojawić w okresie dojrzewania czy na starość. Przyczyn tej wady upatruje się w: niedostatecznej długości gałki ocznej, odklejeniu siatkówki, nieelastycznej lub zbyt wypukłej soczewce, niedostatecznej akomodacji itd. Powoduje to niewyraźne widzenie zarówno z bliska, jak i z oddali (często więc nazwa dalekowzroczność może być myląca, lepiej sedno sprawy oddaje nazwa nadwzroczność).

Prezbiopia (starczowzroczność) = Wada ta jest spowodowana starzeniem się oka - soczewka pogrubia się i traci elastyczność, co utrudnia zmianę ostrości widzenia. Łatwo zauważyć osoby cierpiące na prezbiopię po tym, iż ta osoba czyta tekst z odległości ramienia, w przeciwnym razie obraz staje się zamglony, boli głowa.

Choroba zezowa = Polega najczęściej na nieprawidłowym ustawieniu gałek ocznych, czemu towarzyszą zaburzenia widzenia. Najczęściej występuje zez zbieżny (gałki są odchylone ku sobie), rzadziej rozbieżny. Po trwającym długo zezie (najczęściej jednostronnym), powstaje stopniowe niedowidzenie. Mogą temu zapobiec odpowiednie szkła korekcyjne, operacje przywracające równowagę mięśniową oraz ćwiczenia percepcji, w celu wytworzenia obrazu obuocznego.

Jaskra = jest to choroba spowodowana przeważnie utrudnieniami odpływu cieczy wodnej i zwykle powodująca wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego (śródocznego). Jaskra może doprowadzić do zaniku tarczy nerwu wzrokowego, czasem pomimo prawidłowego ciśnienia ocznego. Rozpoznanie i przebieg choroby ocenia się w oparciu o badanie ciśnienia ocznego, ostrości wzroku, pola widzenia, gonioskopii oraz badanie przedniego i tylnego odcinka oka. Koniecznie trzeba to leczyć.

Zaćma (katarakta) = Jest to zmętnienie soczewki. Zaćmę ocenia się w oparciu o badanie przedniego odcinka oka w lampie szczelinowej, "prześwietlanie" oka wziernikiem (oftalmoskopem) i badanie ostrości wzroku. W prawidłowym oku soczewka jest całkowicie przeźroczysta i wpadające do oka promienie świetlne, nie napotykając żadnej przeszkody docierają do siatkówki - powstaje w ten sposób wyraźny obraz obserwowanego przedmiotu. Pojawiające się zmętnienia stanowią przeszkodę dla prawidłowego widzenia. Sytuację taką można porównać do patrzenia przez mocno zabrudzoną szybę. Koniecznie trzeba to leczyć.

W oku są czopki i pręciki. Pręciki - widzenie nocne, nie są barwoczułe, są wrażliwe na duże różnice jasności. W siatkówce odbywa się szereg skomplikowanych procesów fizycznych i biochemicznych, przetwarzających bodziec świetlny na bodziec nerwowy, który przesyłany jest dalej do korowych ośrodków wzroku. Najważniejsze w tym procesie są składniki światłoczułe zajmujące zewnętrzną warstwę siatkówki - 7 mln czopków i 130 mln pręcików. Pręciki znajdują się głównie na obwodzie siatkówki, a w miarę zbliżania się do plamki wzrasta liczba czopków tak, że w obrębie dołka środkowego znajdują się tylko same czopki. Czynnością czopków jest widzenie kształtu i barw przedmiotów w jasnym oświetleniu, zaś czynnością pręcików jest przystosowanie oka do słabych oświetleń i rozróżnianie zarysów przedmiotów. Tak więc widzenie plamkowe pozwala na dokładne rozpoznanie szczegółów, kształtu i barwy, zaś widzenie obwodem siatkówki daje nam orientację w przestrzeni.

Czopki są wrażliwe na światło różnego koloru:

czerwone

zielone

niebieskie

W rezultacie „człowiek potrafi rozróżnić 250 czystych odcieni barw, od czerwieni poprzez kolor pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski do fioletu oraz 17 tysięcy barw mieszanych. Do tego dochodzi jeszcze około 300 odcieni szarości — od białego do czarnego. Możemy wiec odbierać piec milionów odcieni i niuansów barw.

My widzimy odcienie szarości w pasmach barwnych.

Zaburzenia widzenia barw. Daltonizm = Przeważnie jest to wada wrodzona, objawia się zaburzonym widzeniem barw. Często takie osoby widzą bardzo ostro, mimo zaburzonego postrzegania barw. Nazwa wady pochodzi od nazwiska angielskiego fizyka i chemika J.Daltona, który jako pierwszy opisał ślepotę na barwy zieloną i czerwoną. Może być to też wada nabyta. Daltonizm wrodzony jest wadą dziedziczną, na którą cierpi w różnym stopniu 8% mężczyzn i 0,5% kobiet. Daltonizm nabyty może być wynikiem przejścia choroby siatkówki lub drogi wzrokowej. Przykładowe tablice barwne służące do diagnozowania daltonizmu umieszczone są poniżej. Osoby posiadające wadę daltonizmu powinny zobaczyć na pierwszej tablicy liczbę 21 zamiast prawidłowej 74. Na drugiej tablicy przedstawiona jest liczba 89.

Dlaczego znaki drogowe są żółte?, bo na ten kolor jest najszybsza reakcja.

Kolory kontrastowe - czarny, biały

Kontrast następczy, pozwala dobrać barwę, barwy, idealnie kontrastową, barwy dopełniające.

W potylicy jest część odpowiedzialna za interpretację bodźców wzrokowych. Krzyżują się tam nerwy wzrokowe po to , abyśmy widzieli przestrzennie .

Mózg porównuje pobudzenia z części przyskroniowej i przynosowej i gdy te pobudzenia są równe to obiekty są równie daleko ( są to tzw. dwuoczne wskaźniki głębi -inaczej stereoskopowe. )

Są też jednooczne wskaźniki głębi :

1 Interpozycja - gdy jeden przedmiot przesłania drugi , to ten przesłonięty jest dalej.

2. Gradient przestrzeni - gdy coś jest dalej , to odległości będą bliższe i na odwrót - np. tory .

Perspektywa powietrzna - w powietrzu jest dużo kurzu , gdy coś jest dalej to jest mniej ostre i zamglone. Coś może się nam wydawać raz wypukłe , a raz wklęsłe - co zależy od tego jak pada światło .

Wskaźniki głębi są obliczone na normalne warunki - można jednak stwarzać mylące złudzenia

Deprywacja sensoryczna - nie ma bodźców, a jednak coś odczuwamy.

Obronność percepcyjna badanie potencjalnego zagrożenia niedostrzeżonego.

Zjawisko habituacji - człowiek przyzwyczaja się do tykania zegarka.

Obronność percepcyjna - czyli to, czego nie chcemy zauważyć, tego nie zauważamy. Bodźce zagrażające lub nieprzyjemne są gorzej zauważalne niż neutralne - to jest właśnie obronność percepcyjna (materiał przyjemny - otwór źrenicy oka robi się większy i na odwrót); mój mąż mnie zdradza, a ja dowiem się o tym ostatnia.

Próg wrażliwości - dolny próg wrażliwości, bądź górny próg wrażliwości dolny próg decyzji.

Widzimy, słyszymy, czujemy mózgiem.

Prawo podobieństwa, prawo domykania figury (patrzysz na tekst, jeśli jest niewyraźnie napisany to wtedy musisz się domyślać co jest napisane).

5. Reprezentacje poznawcze - wyobrażenia, pojęcia.

POJĘCIA : najsilniej interpretacyjną pracę mózgu widać na poziomie pojęć - pojęcia to efekt czystej interpretacyjnej pracy mózgu , pojęcia są abstrakcyjne , ludzie myślą abstrakcyjnie dla wygody .

Pojęcie zawiera wszystkie cechy istotne , nie zawiera tego , co nieistotne . Pojęcia mogą być:

1 o ostrych granicach , które tworzy się w nauce , aby łatwo się porozumiewać

2 pojęcia nieostre , tworzone w życiu , maj one granice rozmyte.

Wprowadzono termin EGZEMPLARZA PROTOTYPOWEGO: jest to coś , co jest najlepszym przykładem tego , o czym mówimy . Pojęcia naturalne mają rozmyte granice i z nimi jest związany termin prototypowości

Ludzie uczą się pojęć w taki sposób, że zaczynają od konkretnych egzemplarzy, łączą je i tworzą pojęcie. Definicje zależą od doświadczenia jednostkowego, - dlatego jedni mają większe pojęcie, bo większe doświadczenie i na odwrót.

Umiemy łączyć pojęcia, a więc umiemy myśleć abstrakcyjnie. Pracujemy na poziomie: kontaktu z rzeczywistością i na poziomie pojęciowym. Umiejętność pracowania na pojęciach jest człowiekowi potrzebna , gdyż inaczej musiałby zawsze dotykać, aby sprawdzić.

Pojęcia tworzymy sobie dla prostoty.

Pojęcie - ludzie myślą abstrakcyjnie dla wygody.

1. Zawiera to co jest wspólne dla danej klasy i nie zawiera żadnej z cech nieistotnych.

2. Pojęcia miały ostre granice

3. Pojęcia charakteryzują się tym, że są abstrakcyjne.

Pojęcia naturalne - mają granice rozmyte, wprowadzono element pojęcia prototypowego [ orzeł to prototypowe pojęcie ptaka ] - pojęcia o granicach rozmytych..

Pojęcia są abstrakcyjne - kiedy definiujemy pojęcie słowem ( a nie za pomocą prototypu) niektórych cech nie wyróżniamy. Pojęcia są po to, aby uprościć sobie życie.

Wyobrażenia mogą być odtwórcze i twórcze. Wyobrażenia to teatr umysłów nad którymi mamy kontrolę.

6. Istota i funkcje uwagi; uwaga selektywna, uwaga podzielona.

Jest to proces psychiczny decydujący o wybiórczości zachowania poprzez selekcjonowanie i blokowanie bodźców. Uwaga pozwala na utrzymywanie ukierunkowanej aktywności. Uwaga może być mimowolna i celowa. Posiada ona następujące cechy:

1. Trwałość - utrzymywanie koncentracji na jednej podniecie

2. Zakres - ilość bodźców, które można objąć percepcją w danym momencie

3. Podzielność - zdolność percepcji kilku bodźców na raz i wykonywania kilku

czynności

4. Przerzutność - zdolność przenoszenia uwagi z bodźca na bodziec

UWAGA - to mechanizm redukcji nadmiaru informacji, aby uniknąć przeładowania. Uwaga pozwala wybrać spośród wszystkich dostępnych rzeczy tylko te, które są potrzebne.Wiele rzeczy nie odbieramy, bo, nasze zmysły są na to niewrażliwe.

Dziś mówi się, że uwaga i świadomość to dwie różne rzeczy. Pole uwagi jest szersze niż pole świadomości.

Są dwa typy świadomości:

INTROSPEKCYJNA - czyli świadomość własnych procesów psychicznych ( np. wiem , że boli mnie kolano)

RETROSPEKCYJNA - zdawanie sobie sprawy z tego, co jest treścią organów sensorycznych, z tego co jest na zewnątrz. (inaczej świadomość percepcyjna) Są różne natężenia świadomości percepcyjnej-mówi się o procesach tzw. przeduwagowych - to jest tzw. słaba świadomość percepcyjna ( coś co jeszcze nie znajduje się w centrum uwagi)

CZYNNOŚCI AUTOMATYCZNE I KONTROLOWANE:

Są czynności, które łatwo sobie uświadamiamy i te, które sobie uświadamiamy trudniej, np. nauka jazdy samochodem - wszystko musimy kontrolować, a potem jazda staje się czynnością automatyczną. Przywrócenie z czynności automatycznej na kontrolowaną jest trudne i zmniejsza efektywność wykonania.

Czynność kontrolowana - charakteryzuje się globalnym sterowaniem, wszystko jest pod kontrolą, w czynność tę zaangażowany jest cały system poznawczy. Gdy nie będziemy automatyzować czynności, to nie będzie miejsca na nowe doświadczenia. Przy jeździe samochodem, gdy pogarszają się warunki na jezdni to trochę wraca sterowanie kontrolowane. Czynności kontrolowanej przydzielamy dużo uwagi i na odwrót.

Funkcje uwagi:

1) Selektywność - umiejętność wyboru jednego bodźca kosztem drugiego (test Stroopa)

2) Czujność - zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca (sygnału), a ignorowanie innych ( szumu).Problem czujności polega na tym, że cały czas jesteśmy atakowani, ale musimy z wielu rzeczy znaleźć i wychwycić to, co ważne. Może być sytuacja, gdy reagujemy na szum - jest to błąd fałszywego alarmu, lub lekceważymy sygnał - jest to błąd chybienia. CZUJNOŚĆ - „ to żołnierz na warcie” zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, a ignorowanie tego co nieważne („szum).

Wystąpił sygnał		Nie wystąpił sygnał
Wystąpiła reakcja		Prawidłowo		Nieprawidłowo
Nie wystąpiła reakcja		Nieprawidłowo		prawidłowo

3) Przeszukiwanie pola percepcyjnego (scanning) - aktywna czynność, badam pole percepcji aby wyodrębnić w nim obiekty spełniające pewne założone kryterium; PRZESZUKIWANIE - skaning - przeszukiwanie pola percepcyjnego, aktywny proces, aby wyodrębnić w polu percepcyjnym elementy odpowiadające kryteriom.

Sprawność przeszukiwania zależy od:

• Podobieństwa między sygnałem, a tzw. dystraktorami (zakłóceniami)

• Wielkości pola percepcyjnego - od liczby dystraktorów

• Zróżnicowania dystraktorów (poszukiwanie kwadratów wśród kółek)

• Kontrola czynności jednoczesnych (jest to możliwe, bo większość z nich jest czynnościami zautomatyzowanymi. Stąd powstaje pojęcie zasobów uwagi - [energia] - często następuje zjawisko przerzutności, podzielności zasobów uwagi w efekcie spowolniony wykonywanie czynności.

4) Kontrola czynności jednoczesnych (równoczesnych)

ZASOBY UWAGI: każda czynność psychiczna wymaga energii , ilość energii jest ograniczona , gdy zasoby energii ulegną wyczerpaniu , to jest problem z wykonaniem tej czynności . Gdy zasoby energii się wyczerpują wtedy przerzucamy zasoby uwagi i spowalniamy efekty, więc znacznie lepiej jest automatyzować.

Teoria uwagi selektywnej - procesy uwagi przechodzą blisko zmysłów.

Teoria późnej selekcji - uwaga, którą dodajemy do zmysłów.

Teoria zintegrowania - raz uwaga jest blisko zmysłów, raz jest daleko.

Teoria zasobów Kanehmana - jak za dużo zasobów przeznacza się na jedno, to nie starczy na drugie. Jeśli na początku procesu uwaga skierowana jest źle, to wtedy nie ma szans na odwrót.

TEORIE UWAGI SELEKTYWNEJ - co decyduje o odrzuceniu pewnych źródeł informacji kosztem innych [jako nieistotne ]

Interpretacja tych dwóch mechanizmów

1. WCZESNEJ SELEKCJI - przyjęcie informacji ważnej, a odrzucenie informacji nieważnych, dokonuje się na etapie wczesnej selekcji.

Dociera coś z lewej albo coś z prawej

To nie występuje jednocześnie

Są warunki kiedy dochodzi do wczesnej selekcji informacji, ale nie jest to jedyne.

2. PÓŹNEJ SELEKCJI - pewnym informacjom nadaje się status słabszych - teoria osłabiacza - informacje istotne i nieistotne są prawie ciągłe dostępne, możemy na te nieistotne zwrócić uwagę.

TEORIE UWAGI PODZIELNEJ - odpowiadają na pytania jak możliwe jest nadzorowanie więcej niż jednej czynności w tym samym czasie.

1. Teoria modułów - to kanały sensoryczne - uwaga w tym sensie byłaby systemem niezależnych modułów przetwarzających informacje i samoistnie kontrolujących.

2. Teoria zasobów - gdy musimy robić kilka rzeczy, które są trudne , to wszystkie robimy źle.

Uwaga pełni 4 funkcje, ale przede wszystkim jest mechanizmem redukcji informacji docierających do nas.

7. Testy i pomiar w psychologii; ograniczenia w stosowaniu testów.

Pomiar w psychologii

Ludzie myślą, że test psychologiczny jest jak centymetr krawiecki. Test wiadomości-100% informacji przekazuje; 75% wyrażona w pytaniach to jest to co każdy powinien umieć; a która odpowiedź jest prawdziwa kryterium jest znane.

Co jest wtedy kiedy mierzymy inteligencje?

Sprawność rozwiązywania pewnych zadań . Ktoś rozwiązał wszystkie pytania , czy on ma najwyższy wynik? Czy mogło być więcej zadań? A ile on by ich wtedy rozwiązał?

Te testy są potrzebne po to, aby uchwycić różnice miedzy ludźmi np. kawa jeden pije 7, a drugi 1, średnia 4 kawy na jednego co oznacza, że jeden pije 4kawy i drugi pije 4 kawy. Musi być to grupa reprezentatywna, aby przeprowadzić test. Pytamy w jakim stopniu jest typowa pod pewnym względem? I w jakiej grupie, dla której ten wynik jest właściwy? Wynik ma sens gdy odnoszony jest do jakiejś grupy, wtedy jest relatywny.

8. Pamięć jako podstawowy mechanizm przechowywania doświadczenia - pamięć podręczna, długo- i krótkookresowa; skrypty i pamięć autobiograficzna.

Pamięć jest podróżą w czasie. Pamięć zbiorowa np. Niemcy. Pamięć to taki system, wcześniejsze zachowania, jednostki, zbiorowości.

Pamięć zbiorowa - kultura, (co się w jakiś sytuacjach robi). Nośnikiem dla pamięci zbiorowej , dla kultury, jest pismo .

Ktoś jest wzrokowcem lub słuchowcem. Cechy pamięci:

a. szybkość zapamiętywania - liczba powtórzeń potrzebna do utrwalenia śladu

b. zakres pamięci - ilość zapamiętanych śladów po jednorazowym spostrzeżeniu

c. wierność pamięci - zgodność odtwarzanych śladów z zapamiętanymi

d. trwałość pamięci - czas przechowywania śladów pamięciowych

e. gotowość pamięci - szybkość i łatwość przypominania

Porównanie pamięci jako zdolności i pamięci jako procesu :

pamięć jako zdolność - to pewne psychiczne wyposażenie jednostki . W tym zakresie jest zróżnicowanie - są ludzie o lepszej lub gorszej zdolności. Owa zdolność jest składnikiem inteligencji. Składają się na nią pewne specyficzne zdolności: pamięć wzrokowa, słuchowa, dotykowa, węchowa . Pamięć można doskonalić. Uczenie się na pamięć rozwija pamięć rozumianą jako „część mózgu”.

pamięć jako proces - jest to pewien sposób kodowania doświadczenia, pamięć ta jest pewną formą przetwarzania informacji , a nie składnikiem inteligencji . Musi się składać z kilku faz: a) rejestrowania

b) zapamiętywania

c) przechowywania

d) odtwarzania informacji

Tę pamięć można doskonalić - można doskonalić którąś z tych faz.

Hermann Ebbinghaus (1850 - 1909) przeprowadził pierwsze ścisłe naukowe badania nad ludzką pamięcią i opublikował swoją rozprawę Über das Gedächtnis (O pamięci) w 1885 roku. Ebbinghaus sam był obiektem swoich badań. Uczył się serii bezsensownych sylab, którymi były trigramy spółgłoska - samogłoska - spółgłoska, na przykład dax, bup, loc. Sądził, że takie sylaby będą lepszym materiałem eksperymentalnym, gdyż nie są z nimi powiązane żadne wcześniejsze asocjacje. Podstawowy wkład Ebbinghausa ma charakter metodologiczny i empiryczny. Pokazał on, jak można ściśle naukowo badać ludzką pamięć i zidentyfikował niektóre ważne zależności empiryczne, takie jak krzywe przechowywania i uczenia się, które przetrwały próbę czasu. Wyjaśnienia teoretyczne podane przez Ebbinghausa nie miały dużego wpływu na późniejsze badania. Niemniej zasiał on ziarna tradycji badań nad pamięcią, która w końcu stała się bardziej znacząca niż badania nad uczeniem się zwierząt.

Pamięć zobiektyzowana - robienie notatek. Pamięć zobiektyzowana społecznie - ktoś inny mi przypomina.

Przechowywanie informacji - myślenie abstrakcyjne zwalnia pamięć, pamiętam, że to jest pies, ale nie znam wszystkich imion. Wiedza jest powiązana z zapamiętywaniem.

Pamięć jest niezbędna do utrwalania efektów uczenia się, a to z kolei jest potrzebne, aby można było wykorzystać wyuczone umiejętności. Pamięć najczęściej definiuje się jako "zdolność do kodowania, przechowywania i odtwarzania informacji". Wyodrębnia się różne rodzaje pamięci, stosując jako kryterium podziału czas trwania pamięci lub rodzaj pamięci.

Ze względu na czas trwania, wyróżnia się pamięć

sensoryczną

krótkotrwałą (inaczej pamięć świeża, operacyjna)

trwałą.

1. Pamięć sensoryczna (Ultrakrótka - sensoryczna, efekt Sperlinga) jest bezpośrednio związana z percepcją i ma charakter określonej modalności zmysłowej (dotykowy, wzrokowy, słuchowy itp.). Np. jeżeli położymy sobie rękę na udzie, a po chwili zdejmiemy, pomimo zaprzestania stymulacji czujemy rękę jeszcze przez krótki czas (do kilku sekund).

2. Pamięć krótkotrwała trwa kilka sekund do kilku minut, choć przechowywanie informacji w tej pamięci można wydłużyć dzięki powtarzaniu. Podobnie jak pamięć sensoryczna, pamięć świeża ma charakter elektryczny - jest efektem krążenia impulsów w obwodach neuronowych. Pojemność tej pamięci jest ograniczona - zazwyczaj mówi się, że do 7 elementów. Wprowadzenie 8 elementu powoduje "wyparcie" elementu 1. Elementem może być liczba, litera, sylaba, wyraz, lub nawet cała historyjka, jeżeli budujące ją wyrazy połączone są w logiczny ciąg, mają sens. Wtedy zapamiętywaniu podlega ów sens, a nie jego składowe (podobnie jak przy zapamiętywaniu wyrazów elementem są wyrazy, a nie ich składowe - litery). Techniki pamięciowe pozwalają na jak najbardziej wydajne wykorzystanie pamięci krótkotrwałej poprzez łączenie składowych w większe jednostki, które mogłyby tworzyć jeden element, np. wymyślanie historyjek łączących w logiczne ciągi elementy dotąd nie łączące się ze sobą).

3. Pamięć długotrwała ma charakter strukturalny, fizyczny. Przechodzeniu informacji z pamięci świeżej do trwałej towarzyszy powstawanie nowych synaps oraz synteza białek. Pojemność tej pamięci jest nieomal nieograniczona. Pomimo to nie wszystko i nie od razu możemy sobie przypomnieć. Wiele obserwacji wskazuje, że im więcej upływa czasu, tym lepiej utrwalone i tym trudniej jest utracić informacje zmagazynowane w pamięci trwałej. Fakt, że trudno czasem przypomnieć sobie fakty sprzed wielu lat wynika raczej z zaburzeń dostępu do magazynów pamięci, niż z "ulotnienia" się informacji.

ad.1.

Podręczna - pamiętamy tak długo jak jest nam to potrzebne, jak wykorzystamy ją to później sama się niszczy.

ad.3.

Trwała zmiana biochemiczna w strukturach białkowych.

Informacje w pamięci trwałej uporządkowane są zgodnie z hierarchią czasu. Po wypadkach, którym towarzyszy amnezja (utrata pamięci), pamięć wraca chorym "od tyłu" - najpierw wydarzenia najstarsze, na końcu współczesne. Z kolei u osób, które na skutek chorób degeneracyjnych stopniowo tracą pamięć, najpierw uszkadza się zdolność zapamiętywania nowych zdarzeń, potem zapominają wydarzenia najbliższe czasowo, a na końcu te rzeczy, które były dawno wyuczone i są z tego powodu dobrze utrwalone (np. wiersze ze szkoły podstawowej).

Czym różnią się te pamięci:

czasem przechowywania

pojemnością pamięci - zakres pamięci krótkotrwałej to 7 plus minus 2 elementy , zakres pamięci długotrwałej -pojemność jej jest nieograniczona

zapamiętywaniem - pamięć krótkotrwała przebiega automatycznie , szybko , a zapamiętywanie na rzecz pamięci długotrwałej wymaga skupienia , zaangażowania i jest wolniejsze .

utrwalaniem materiału:

a) pamięć krótkotrwała - tzw. powtórki wewnętrzne , jeżeli wielokrotnie pojawia się bodziec , to w zależności od częstotliwości jego pojawiania się , tym łatwiej przeniesiemy informację do pamięci krótkotrwałej .

b) pamięć długotrwała- to nie jest uczenie się mimowolne , lecz dowolne (muszę wiedzieć , że chcę się uczyć

forma przechowywania informacji:

a) w pamięci krótkotrwałej są przechowywane w formie sensorycznej ( głos , obraz)

b) w pamięci długotrwałej przechowywanie ma charakter semantyczny , znaczeniowy , słowny i wzrokowy ( jest prymat wzroku nad innymi zmysłami- obrazy są tak samo łatwo przechowywane jak znaczenie).

wrażliwości na zapominanie:

a) krótkotrwała - duża wrażliwość , informacje zapomniane znikają bezpowrotnie

b) długotrwała - mała wrażliwość , pamiętamy długo , a zapominamy pozornie . Koncentrujemy się wokół jakieś rzeczy, resztę zapominamy pozornie, ale możemy odzyskać dzięki stosowaniu świadomie strategii wydobywania treści, albo te treści mogą być wydobywane spontaniczne (w wyniku reminiscencji)

dostęp do pamięci:

a) krótkotrwała - łatwy , natychmiastowy

b) długotrwała - powolny , wymaga wysiłku

co może powodować interferencję , czyli zaburzenia w przypominaniu :

a) w krótkotrwałej - najczęściej podobieństwo akustyczne

b) w długotrwałej - podobieństwo semantyczne czyli znaczeniowe , a także wzrokowe

Engramy, pamięć wrażeń wzrokowych, pamięć krótkotrwała uczenie się jest mimowolne.

Formy przekazywania informacji:

- Pamięć krótkotrwała, łatwo wycofuje je z pamięci.

- Pamięć długotrwała, strategia wydobywania z pamięci.

Dostęp od pamięci krótkotrwałej jest prosty, a długotrwałej muszę wydobywać.

Interferencja - zaburzenia sensoryczne. Pamięć może zakłócać proces uczenia - hamowanie proaktywne. Uczenie się czegoś nowego podobnego do poprzedniego jakiegoś materiału, utrudnia zapamiętywanie. Zjawisko zapominania w trakcie długotrwałego przechowywania śladu pamięciowego wiąże się z następującymi prawidłowościami:

a. najpierw zanikają ostatnio nabyte ślady pamięciowe (prawo Ribot'a)

b. nowe ślady pamięciowe powodują zacieranie starych

c. stare ślady pamięciowe utrudniają przyswajanie nowych

d. silne emocje np. lęk mogą powodować wyparcie śladu pamięciowego

Ze względu na kryterium charakteru pamięci, wyróżnia się pamięć deklaratywną (świadomą) i pamięć proceduralną (nieświadomą). Ta pierwsza dotyczy zdarzeń, miejsc (pamięć epizodyczna) lub faktów i wyobrażeń (pamięć semantyczna). Natomiast pamięć proceduralna oznacza raczej umiejętności, nawyki, ugruntowane reakcje ruchowe i emocjonalne, które nie są uświadamiane. Filmy sensacyjne, w których tajni agenci rządowi na skutek wypadków (lub zamachów) tracą pamięć, pokazują, jak pamięć proceduralna, nie uszkodzona w wypadku, pozwala agentowi odnaleźć swoją tożsamość: oto w krytycznych momentach okazuje się, że potrafią oni strzelać, rzucać nożem, walczyć wręcz, pływać i pilotować samolot. Pewne sytuacje działają jak bodźce wyzwalające określone wyuczone reakcje i nawyki. Ale takie prozaiczne czynności jak pisanie, czytanie, jazda na rowerze to też przykłady pamięci proceduralnej.

Podział L. Squire: Pamięć deklaratywna i niedeklaratywna.

Deklaratywna jawna treść, np.: uświadomione i wypowiedziane, wiem że ...

Pamięć semantyczna i epizodyczna dotyczy obiektów, rzeczy. Epizodyczna pamięć zdarzeń, wiem że ...

Niedeklaratywna pozwala na wykonywanie czynności, wiem jak ... , niejawna, ukryta, składa się z kilku rodzajów pamięci niedeklaratywnej.

Zdolności proceduralne ( zachowanie się, sposób widzenia)

Zjawisko torowania, warunkowanie, skojarzenie jednego z drugim, nieświadoma pamięć proceduralna ( habituacja) - przyzwyczajamy się.

P. deklaratywna - znam wiele regułek, ale nie umiem robić tego w praktyce.

P. niedeklaratywna - jestem już ekspertem.

Fazy przetwarzania w procesie pamięciowym:

Metafora śladu stopy na piasku - najpierw jasny, później się zaciera

Metafora magnetofonowa- najpierw nagrywamy, odkładamy i odtwarzamy

Metafora komputera - pamięć trwała i operacyjna ( za każdą odpowiada inny czynnik) kodowanie dyskretne , może być stan spoczynku, może być aktywny - do każdej informacji należy znać kod dostępu

FAZY PRZETWARZANIA INFORMACJI W PROESIE PAMIĘCIOWYM

1.Mały cykl pamięciowy

• spostrzeganie

• przekodowanie

• przechowywanie zakodowanego śladu pamięciowego

• dekodowanie w obliczu noych zjawisk

2.Duży cykl pamięciowy

• spostrzeganie zdarzenia z zewnątrz

• odpowiednie kodowanie tego zdarzenia

• przechowanie zakodowanego śladu pamięciowego (ślady pamięciowe są mniej żywe, mniej sensoryczne)

• rekodowanie ślady pamięciowe ulegają przetworzeniu pod wpływem nowego zdarzenia

• przechowywanie - przechowanie śladu pamięciowego

• przeszukiwanie pamięci, gdy szukamy jakiegoś śladu

• wybór informacji, która odpowiada temu, czego szukamy

• pamięć świadoma- gdy dokonaliśmy wyboru, że to jest to , to uświadamiamy sobie to oś

• zachowanie - to co sobie uświadamiamy wpływa na nasze zachowanie

Dwie formy sprawdzenia pamięci:

• wydobywanie (przypominanie); Odtwarzać pamięć można przez przypominanie sobie bez żadnego tropu, jednostka musi samodzielnie wydobyć potrzebne informacje szukając w śladzie pamięciowym; przypominanie jest procesem pamięciowym

• rozpoznawanie (test wyboru) = proces decyzyjny; Można też przez rozpoznawanie - otrzymuje zbiór odpowiedzią poprawną, musi powiązać treści pamięci z tym zbiorem; to sposób łatwiejszy niż przypominanie; rozpoznawanie jest procesem decyzyjnym

Fałszywe przypominanie, nieświadomy plagiat - nie rozpoznaję czegoś co wcześniej pamiętałem.

Paramezja - okołopamięć, rozpoznanie bez przypomnienia, wiem że go znam ale nie wiem skąd.

Minimum pamięciowe:

deja vu lub deja vecu - przedmiot lub sytuacja spotykana pierwszy raz wydaje się znajoma.

jamais vu lub jamais vecu - przedmiot lub sytuacja dobrze znana wydaje się spostrzegana lub przeżywana pierwszy raz

Zjawisko barmanów - głębokość przetwarzania danych pamięciowych. Pewne zakłócenia nie są zakłóceniami (rozmowa z klientem + robienie drinków), (praca mechaniczna, dobra znajomość procedur).

METAPAMIĘĆ : to pamięć o własnej pamięci ( czyli pamiętam , jak zapamiętywać). Elementem metapamięci są strategie pamięciowe:

grupowanie - np. POLOGASCYHI , aby to zapamiętać należy dokonać grupowania : POLO,GAS,CY,HI (przy grupowaniu można zapamiętać 3 razy więcej informacji niż bez). Badacze stwierdzili, że najlepiej zapamiętujemy listy materiału, jeśli podzielimy go sobie na około trzyelementowe grupy. Jeśli w dodatku są one podzielone ze względu na jakieś cechy, specyficzne dla każdej z poszczególnych małych podgrup, wówczas zapamiętywanie przebiega sprawniej. W podobny sposób zapamiętujemy również numery czy liczby, z tym że niekoniecznie wiążemy z nimi jakieś znaczenia. Proszę sobie przypomnieć telefon przyjaciela lub numer Państwa konta bankowego. Czy dzielą go państwo w pamięci na trzy- lub około trzycyfrowe części?

akronimy - np. PKO, PKP, PKS ( metoda polega na tym , żeby wymyślić takie wyrażenie , którego pierwsze litery odnoszą się do tego , co chcemy zapamiętać. Wyobraźmy sobie, że chcemy zapamiętać w odpowiedniej kolejności planety występujące w naszym Układzie Słonecznym. Jeśli mamy do zapamiętania Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun i Pluton, wówczas metoda akronimów będzie polegała na stworzeniu zwrotu, niekoniecznie sensownego, np. MeWa ZiMa JaSno UkłoNiła Pani. Jednak należy wiedzieć, że sensowność wpływa pozytywnie na zapamiętywanie.

akrostych - identyczny jak akronim , tylko zamiast słowa czy zwrotu , tworzymy całe zdanie , gdzie pierwsze litery słów coś oznaczają. Akrostych wiersz, w którym pierwsze litery (sylaby albo wyrazy) kolejnych wersów tworzą wyraz albo szereg wyrazów. Akrostych różni się od akronimu tym, że tworzymy zdanie, w którym litery początkowe wyrazów odnoszą się do listy zapamiętywanych informacji, w przypadku naszej listy będzie to np. Maciek Wszedł, Zabrał Mirkowi Jabłko i Sam Usiadł Niedaleko Parasola. Trzeba jednak pamiętać, że czasami wymyślenie akronimu czy akrostychu zajmuje dużo czasu.

wyobrażenia interaktywne - tworzenie obrazów (łatwiej odtworzyć sobie skomplikowane treści , odwołując się do wymyślonych obrazów). Wyobrażenia interaktywne. Wyobraźmy sobie, że mamy zapamiętać listę słów, możemy wówczas podzielić ją na pary, do których będziemy konstruować wyobrażenia. W badaniach stwierdzono, że kiedy w parze wystąpiły słowa „pies” i „rower”, jedna grupa badanych miała sobie wyobrazić psa goniącego dziecko jadące na rowerze, druga zaś psa jadącego na rowerze, trzecia grupa miała po prostu zapamiętać parę skojarzeń. Okazało się, że w pierwszej i drugiej grupie odtworzono poprawnie około 75% materiału, podczas gdy w trzeciej było to około 40%. Stwierdzono również, że najlepsze wyniki uzyskujemy, gdy tworzymy wyobrażenia nie tylko interaktywne (czyli takie, w których kilka elementów wyobrażenia występuje w jakiejś relacji), lecz również gdy wyobrażamy sobie, że te elementy są w ruchu oraz że relacje między nimi są dziwaczne czy zaskakujące.

wieszaki na słowa - bazą nie jest obraz, lecz popularna wyliczanka, wiążemy to z tym, co mamy pamiętać. Metoda „słów-wieszaków” polega na tworzeniu skojarzeń wizualnych do tekstu zapamiętywanego, podobnie jak w poprzedniej technice, z tym że wyobrażenia te umiejscawiamy na znanym materiale, np. prostej wyliczance czy wierszu.

metoda miejsc - zapamiętywanie informacji i wiązanie ich z rzeczywistymi miejscami (tego się uczę w tym miejscu, a tego w innym). Metoda miejsc, inaczej „rzymski pokój”. Ten sposób zapamiętywania znany jest już od starożytności. Umożliwia on zapamiętywanie nawet obszernych zbiorów informacji występujących w kolejności. Polega na kojarzeniu zapamiętywanych informacji ze znanymi miejscami, np. pokojem, w którym mieszkamy, salą egzaminacyjną lub drogą do pracy czy na uczelnię.

Najlepszą metodą są „ wyobrażenia interakcyjne” ( lewe i prawe dopływy Wisły, tworzenie obrazu, zapamiętywanie rzeczy po to żeby odtworzyć, a nie po to żeby to wiedzieć), ale i tak każda metoda jest lepsza od sytuacji, gdy nie ma metody.

1. Efekt początku - najwięcej zapamiętujemy tuż po rozpoczęciu nauki.

2. Efekt końca - pod koniec „naukowego posiedzenia” nasza zdolność koncentracji znów wraca do wysokiego poziomu.

3. Efekt powtórzeń - treści powtarzające się, podobne zostają zapamiętywane skuteczniej niż jednostkowo wymienione.

4. Efekt odmienności - skutecznie zapamiętujemy to, co znacząco różni się od reszty, obiega od ustalonych schematów.

Warto tak planować uczenie się, żeby wykorzystać te możliwości naszej pamięci.

CO TO JEST PAMIĘĆ AUTOBIOGRAFICZNA :

Pamięć autobiograficzna to relacje i rzeczy, które pamiętamy w postaci ja- rzeczy, Ja-ludzie. Na doświadczenie składają się: doświadczenia osobiste-sam się dowiedział oraz doświadczenie przekazane- rodzice przekazali. Jako dziecko uczymy się wszystkiego na własną rękę, wiedza osobista jest najważniejsza we wczesnym okresie życia, ludzie dorośli wielu rzeczy uczą się od innych, poddają się wpływom

Na treść doświadczenia dotyczącego naszego świata wewnętrznego składają się :

doświadczenia osobiste

doświadczenia przekazane

( im człowiek staje się starszy, tym więcej rzeczy wie od innych, bo ma większe doświadczenie, jako dziecko wszystkiego uczymy się na własną rękę. Wiedza osobista najważniejsza jest we wczesnym okresie)

Widzenie z punktu widzenia aktora i obserwatora zdarzeń to dwa różne punkty widzenia.

Są dwie klasy zjawisk w świecie zewnętrznym :

działania - „nasze działania” to znaczy mam pewien cel , który chcę osiągnąć.

zdarzenia - to sytuacja , w której coś mi się zdarzyło.

Zdarzenia i działania odbieramy inaczej.

Gdy przyroda coś spowodowała, to nasz stosunek do tego jest neutralny.

Gdy ludzie coś zrobili to mamy do tego stosunek emocjonalny.

Doświadczenia dotyczące własnej osoby odbieramy inaczej niż to , co dotyczy świata zewnętrznego.

Własne doświadczenia to albo :

konsekwencje własnych działań

efekt naszych cech

Rejestrujemy skutki naszych działań, a nie działania.

Zj. wyuczonej bezradności - to sytuacja , gdzie zanika związek między działaniami , a ich efektem.

Najważniejsze w życiu człowieka są doświadczenia wczesnodziecięce.

Jak przechowujemy własne doświadczenia :

Doświadczenia człowieka to pewien ciąg zdarzeń , tworzących jego indywidualną historię życia . Doświadczenie to ciąg zdarzeń zawierających całe życie: w pamięci człowieka przechowywane są skrypty poznawcze - pewne reprezentacje określonego zespołu działań - człowiek nie pamięta konkretów tylko te skrypty. Są to scenariusze zdarzeń, mają prostą strukturę ( na skrypt poznawczy składa się moja wiedza oraz wymogi kultury, konwenanse)

Jak ludzie to przechowują?:

Skrypty poznawcze - są to scenariusze zdarzeń mają prostą strukturę ( na skrypt poznawczy składa się moja wiedza, oraz wymogi kultury, konwenanse)

Pamięć zapisywana jest w postaci sekwencyjnej - ta sekwencja jest wyraźnie datowana ( jest to datowanie przez zdarzenia ważne) , datowanie pozwala uzupełniać luki we własnym życiorysie

Jeśli ludzi pytamy o zdarzenia z własnego życia , to uzyskamy odpowiedź z pamięci autobiograficznej , a nie to co się wydarzyło.

Wydarzenia z naszego życia , które opisujemy - nasza pamięć autobiograficzna sięga tylko do 4 lat , a reszta to nasze wyobrażenia .

Zdarzenia przykre - pamiętamy ich mniej od średnio przyjemnych i przyjemnych , ale z tych nieprzyjemnych , które pamiętamy . Te najbardziej nieprzyjemne pamiętamy lepiej niż przyjemne, bo rzeczy nieprzyjemne pamiętamy , by uniknąć ich konsekwencji w przyszłości.

Przeżuwanie myśli - ludzie są skłonni koncentrować się na pewnych myślach i je przeżuwać ( wśród negatywnych są nieistotne, które zapominamy, i istotne , które pamiętamy i utrwalamy , bo przeżuwamy , ale i te po 4 latach zapominamy)

Tzw. efekt względnej świeżości - większość naszych doświadczeń autobiograficznych odtwarzanych dotyczy jednego roku .

Prawo Ribot'a - zj. reminiscencji - ludzie po przekroczeniu 50 roku życia lepiej pamiętają zdarzenia z okresu 10-30 lat

Amnezja dziecięca - zazwyczaj nie pamiętamy tego, co się nam wydarzyło do 5 roku życia , nawet wysoki stopień zaangażowania nie buduje pamiętania.

Pamięć autobiograficzna to podstawa kształtowania się inteligencji emocjonalnej (inteligencja to zdolność do wyodrębniania zdarzeń, przetwarzania tych informacji i wykorzystywania tych informacji)

Inteligencja emocjonalna - -to umiejętność rozpoznawania informacji ( rozpoznawać uczymy się w dzieciństwie) umiejętność przetwarzania i umiejętność zachowania się emocjonalnego adekwatnego do sytuacji.

Reasumując: Pamięć autobiograficzna to specyficzny rodzaj pamięci i sposób organizowania własnych doświadczeń. MAMY JAKIEŚ OGÓLNE POJĘCIE O SOBIE, KTÓRE WYZNACZA PAMIĘĆ AUTOBIOGRAFICZNA.( gdy uważam , że jestem dzieckiem szczęścia, to mam taką pamięć autobiograficzną).

9. Procesy uczenia się - warunkowanie; nabywanie i tworzenie wiedzy

Proces uczenia się jest w psychologii rozpatrywany w różny sposób. Jedni autorzy ujmują go bardzo szeroko i każde doświadczenie zdobywane przez jednostkę uważają za uczenie się niezależnie od tego, czy było zamierzone czy nie. Inni natomiast wyznaczają uczeniu się węższy zakres i nie włączają do tego procesu wszystkich zmian w zachowaniu się osobnika, lecz tylko niektóre. Niezależnie od przyjętych zakresów uczenie się jest rozpatrywane przez pewnych psychologów jako proces prowadzący do zmian u wszystkich istot żywych, a więc zarówno u zwierząt, jak i u człowieka. Inni natomiast używają terminu uczenia się tylko w odniesieniu do zachowania się człowieka i do tych sytuacji, w których występuje dążenie do osiągnięcia zamierzonego celu.

Uczenie się społeczne przez modelowanie - naśladowanie społeczne. Polega ono na naśladowaniu zachowań osoby, którą obserwujemy. Jeśli osoba chce kogoś nauczyć świadomie to nazywamy to modelowaniem. Jeśli osoba obserwuje osobę modela to jest to naśladowanie.

Są trzy warunki modelowania:

1. Model musi być atrakcyjny

2. Osoba, która coś robi musi być podobna do nas

3. Czyn musi się równać słowu

Uczenie się asocjacyjne polega na tworzeniu związków między bodźcami (np. warunkowym i bezwarunkowym), między cechami bodźców, między bodźcem a reakcją. Możliwe są następujące formy uczenia się asocjacyjnego:

• Metoda prób i błędów; polega na przypadkowym wykryciu przyjemnego (przydatnego) efektu swego postępowania, a następnie na powtarzaniu przypadkowych ruchów i eliminowanie ruchów nieskutecznych. Metoda stopniowo prowadzi do utrwalania tych ruchów (działań), które prowadzą do właściwego efektu.

• Uczenie się przez wgląd: polega na przeorganizowaniu poprzedniego doświadczenia, znalezieniu wspólnych cech dla nowej i starej sytuacji, oraz przewidywaniu na tej podstawie skutków własnych działań i projektowaniu (planowaniu) właściwych działań. Ta metoda eliminuje działania przypadkowe, zanim pojawi się efekt (nieskuteczny) działań. Przypadkowe działania zastępują myśli i symulacja (w myślach) skutków określonych działań. Po osiągnięciu celu poprzedzające go zachowanie zostaje wzmocnione.

• Uczenie się przez naśladowanie: jest to przejęcie cudzego zachowania. Choć wydaje się, że to rodzaj uczenia zarezerwowany dla ludzi (dzieci uczą się od rodziców, rówieśników, nauczycieli), to wykryto, że np. koty łatwiej wykonują zadania, jeśli przedtem miały możliwość obserwować innego kota przy tym zadaniu; u szympansów z kolei obserwowano wiele przypadków uczenia się dzieci od starych osobników (najczęściej od samic).

Przykładem uczenia się asocjacyjnego jest warunkowanie. Warunkowanie to mechanizm powstawania odruchów warunkowych przez stosowanie bodźca warunkowego w połączeniu z bodźcem bezwarunkowym, zarówno w warunkach doświadczalnych, jak i w naturalnych sytuacjach życiowych. Rozróżniamy 2 rodzaje warunkowania: klasyczne (pawłowskie) i instrumentalne.

Warunkowanie klasyczne, polegające na wytworzeniu reakcji specyficznej, która powstaje wskutek działania bodźca obojętnego biologicznie dzięki wielokrotnemu łączeniu go z bodźcem nieobojętnym biologicznie, zwanym bodźcem bezwarunkowym. Takie właśnie warunkowanie zbadane zostało eksperymentalnie po raz pierwszy przez I.P. Pawłowa. W doświadczeniach Pawłowa bodziec warunkowy (np. światło, dźwięk) stosowano wraz z pokarmem (bodziec bezwarunkowy). Szereg powtórzeń tej sytuacji powodowało, że osobnik reagował wydzielaniem śliny również w sytuacji działania wyłącznie bodźca warunkowego. Warunkowanie klasyczne zostało wykryte i opisane przez radzieckiego uczonego Pawłowa. Opisał on zachowanie psa, który śliniąc się na widok (zapach) jedzenia (reakcja bezwarunkowa), zaczął po jakimś czasie ślinić się na dźwięk dzwonka. Stało się tak, gdyż przed każdym podaniem jedzenia włączano na krótko dzwonek. Pies skojarzył współwystępowanie dwóch elementów (jedzenie i dzwonek) oraz ich następstwo czasowe (najpierw dzwonek, potem jedzenie). Warunkowanie klasyczne pozwala użyć praktycznie dowolnego bodźca obojętnego (warunkowego), i po skojarzeniu go z bodźcem bezwarunkowym (wywołującym wrodzoną reakcję ruchową lub fizjologiczną), wywoływać tę reakcję tylko przy pomocy bodźca warunkowego.

Zdobywanie wiedzy o środowisku nie ogranicza się jedynie do nabywania umiejętności odczytywania sygnałów umożliwiających przewidywanie wystąpienia określonych zdarzeń, na które należy zareagować w odpowiedni sposób. Organizmy uczą się także tego, jakie konsekwencje pojawiają się po wykonaniu określonych reakcji (zachowań). Pozwala im to samodzielnie kształtować i zmieniać środowisko, w którym żyją. Dzieje się to poprzez wprowadzenie do repertuaru zachowań nowych sposobów reagowania oraz poprzez modyfikację częstości już wykonywanych reakcji. Proces nabywania takich umiejętności określany jest mianem warunkowania instrumentalnego, zwanego także warunkowaniem sprawczym.

Warunkowanie instrumentalne (sprawcze; twórcą był psycholog, behawiorysta L. Thorndike) polega na tym, że określone zachowania są nagradzane lub karane, na wzmacnianiu bodźcem biologicznie nieobojętnym tej reakcji, którą pragnie się utrwalić. Najpierw wywołuje się reakcję, a następnie wzmacnia ją przez nagradzanie (ćwiczenie za pomocą nagród). Reakcje niepożądane są karane (ćwiczenie za pomocą kar) lub pozbawiane nagrody (ćwiczenie za pomocą pozbawienia nagrody). Nagrodą może być pokarm, głaskanie zwierzęcia, karą - ból, wywołany np. uderzeniem prądem. Zachowania nagradzane utrwalają się i występują częściej, zachowania karane występują coraz rzadziej, aż w końcu zanikają. Warunkowanie instrumentalne stosuje się podczas tresury zwierząt, ale postępowanie ludzi także w jakiejś mierze jest efektem warunkowania instrumentalnego. Ludzie mają przecież tendencje do powtarzania zachowań nagradzanych i unikania zachowań karanych, choć nagroda i kara przyjmują bardziej wyrafinowaną formę. Nabywanie umiejętności korzystania z nocnika u małych dzieci to przykład warunkowania instrumentalnego, a nie świadomej umowy-kontraktu pomiędzy rodzicem a dzieckiem.

Thorndike (1874-1949) w 1898 roku przedstawił jedno z podstawowych praw psychologii - prawo efektu, które głosi, że zachowanie, które w danej sytuacji wywołuje odczucie zadowolenia (satisfaction), zostaje skojarzone z tą sytuacją i jeśli w przyszłości sytuacja ta się powtórzy, to wzrasta prawdopodobieństwo, iż powtórzone zostanie także to zachowanie. Jeżeli natomiast w danej sytuacji zachowanie wywoła odczucie dyskomfortu (discomfort), to spada prawdopodobieństwo powtórzenia się tego zachowania w podobnych warunkach w przyszłości.

Wzmocnienie pozytywne to taka konsekwencja zachowania, która zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia się tego zachowania w przyszłości; jeśli częstość takiego zachowania się zwiększa to jest ono wzmacniane pozytywnie, czyli nagradzane. Wzmocnienie pozytywne to wszystko co jest ważne dla kogoś.

Wzmocnienie negatywne to taka konsekwencja zachowania, która zmniejsza prawdopodobieństwo powtórzenia się tego zachowania w przyszłości. Wzmocnienia negatywne związane jest z bodźcami awersyjnymi. Chodzi o to, aby ludzie zachowywali się dobrze w sytuacjach, kiedy nie ma kary (wyobrażają sobie tylko, że jest kara).

Przy warunkowaniu klasycznym organizm jest bierny, a przy instrumentalnym aktywny.

Wzmocnienie może mieć dwojaką postać. Jeżeli efekt wzmacniający uzyskujemy dzięki wycofaniu bodźca, mówimy o wzmocnieniu negatywnym. Gdy efekt wzmacniający uzyskujemy dzięki wprowadzeniu po reakcji bodźca, mówimy o wzmocnieniu pozytywnym. Ale pamiętajmy i w jednym i w drugim przypadku chodzi o zwiększenie prawdopodobieństwa danej reakcji. Analogicznie do wzmocnienia możemy zdefiniować karę. O ile wzmocnienie podwyższa prawdopodobieństwo, kara obniża je. Tak jak mówimy o wzmocnieniu pozytywnym i negatywnym, tak przez analogię można mówić o karze pozytywnej i negatywnej. Jeżeli efektem wprowadzenia bodźca jest obniżenie prawdopodobieństwa reakcji- mówimy o karze pozytywnej. Jeżeli efektem usunięcia bodźca jest obniżenie prawdopodobieństwa reakcji- mówimy o karze negatywnej.

Uczenie się jako wiedza to proces prowadzący do zmian zachowania - bazą zmian w zachowaniu jest indywidualne doświadczenie.

Wiedza to system informacji, za pomocą których poznawczo odwzorowujemy świat zakodowany w strukturach pamięci długotrwałej.

Metawiedza to wiedza o wiedzy deklaratywnej i proceduralnej; istotnym jej elementem jest autorefleksja.

Wiedza to system informacji za pomocą których poznawczo odwzorowujemy świat, zachowanych w pamięci długotrwałej. Wiedza to model świata w którym żyjemy.

Sposoby nabywania wiedzy:

1. Uczenie indukcyjne - wnioski będące treścią wiedzy wykraczają poza bezpośrednie doświadczenie, uogólniamy więc, tworzymy pojęcia. Nabywanie wiedzy polega na odchodzeniu od bezpośrednich doświadczeń, gdyż uogólniamy, myślimy w kategoriach pojęciowych. Tylko wiedza pojęciowa jest wiedzą rzeczywistą (abstrahowanie)

2. Wnioskowania przyczynowo-skutkowe: czyli pytanie "dlaczego tak jest?". To jest pytanie, jak ludzie tworzą owe związki. Ludzie tworząc wiedzę o związkach przyczynowo skutkowych odwołują się do uproszczonych heurystyk(np. "gdy nie mam parasola to zawsze pada").

3. Opanowanie języka, bo zawiera on w sobie model świata, jest narzędziem pozwalającym dostrzec to co umiemy nazwać.

4. Drogą formalnego kształcenia - uczymy się słów, ale z taką wiedzą nie da się przeżyć.

Proces poznawczy zachodzi w etapach:

Informacje trafiają do pamięci sensorycznej, później do pamięci krótkotrwałej, dalej do pamięci operacyjnej. Następnie informacje zostają przekazane do pamięci długotrwałej.

Człowiek w trakcie uczenia się formułuje i precyzuje cele uczenia się. Wprowadza też strategie poznawcze, ponadto stosuje strategie kontrolne, dzięki którym realizuje proces poznawczy.

Wiedza może być jawna lub ukryta, jej przyrost polega na wzroście ilości, ale przede wszystkim na zmianie struktury wiedzy, czyli wzroście jakości.

Rodzaje wiedzy:

1. Deklaratywna - czyli wiedza " że" - odnosi się do rzeczy i relacji między nimi

2. Niedeklaratywna - czyli wiedza "jak" - czyli wiem co z tym zrobić

3. Metawiedza - to wiedza o wiedzy proceduralnej deklaratywnej, wiedza o jednostce, o sposobie zdobywania wiedzy.

Autorefleksja - próba zastanawiania się nad naszą wiedzą o czymś.

Strategie poznawcze to zachowania wewnętrzne i zewnętrzne umożliwiające magazynowanie i wydobywanie informacji z pamięci - to myślenie o własnej wiedzy, to restrukturyzacja własnego doświadczenia.

Strategie dzielimy na organizowanie i wyprecyzowanie (elaboracja).

Przyrost wiedzy; nie tylko rośnie jej ilość, ale także struktura (decydujące są relacje między elementami wiedzy, a nie te elementy).

Rozwój człowieka polega na zmianach w strukturyzacji własnego doświadczenia, człowiek tak długo się uczy, jak długo potrafi restrukturyzować własne doświadczenie.

Organizowanie to znajdowanie relacji między jednostkami wiedzy.

Elaboracja to wiązanie nowej wiedzy ze starą wiedzą, to osobista interpretacja nowych informacji.

10. Badania nad warunkowaniem klasycznym i instrumentalnym.

Warunkowanie klasyczne to zdobywania wiedzy o otoczeniu - każde prawidłowe rozpoznanie dźwięku było nagradzane - zaś nieprawidłowe - karane brakiem wzmocnienia; karanie za błędne rozpoznanie, powodowało szybrze uczenie - kara przyspiesza uczenie

Bardziej skuteczne są wzmocnienia nie 100 % - lepiej kogoś nie nagradzać za każdym razem, bo przy wzmacnianiu 100 % uczę się szybciej, ale szybciej też zapominam, gdy nie ma wzmocnienia. Nieregularne i nie 100 % wzmocnienia są lepsze niż 100 % i nieregularne.

Badaniami nad warunkowanie instrumentalnym zajmowali się m.in. Watson i Skinner

Skinner prowadził badania ze szczurami - zbudowano specjalną skrzynkę z dozownikiem do suchej karmy. Do skrzynki wpuszczano szczura, który początkowo biegał chaotycznie, z czasem udało mu się przypadkowo nacisnąć dźwignię , dozującą pastylkę pokarmu. Po jakimś czasie, nauczył się naciskać dźwignię nieprzypadkowo.

Konsekwencją odpowiedniego zachowania jest nagroda - ale również kara.

Wzmocnienie pozytywne - to taka konsekwencja zachowania, która zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia się tego zadowolenia w przyszłości; jeśli częstość jakiegoś zachowania się zwiększa, to jest ono wzmacniane pozytywnie czyli nagradzane, ale nie można z góry przewidzieć co jest nagrodą

Wzmacnianie pozytywne to wszystko co jest ważne dla kogoś

Wzmocnienie negatywne - to taka konsekwencja zachowania, która zmniejsza prawdopodobieństwo powtórzenia się tego zachowania w przyszłości.

Zachowanie wzmacnianie można odkryć dopiero po fakcie.

Wzmocnienia negatywne -związane jest z bodźcami awersyjnymi

- wykonanie operacji powoduje zniknięcie aktualnego bodźca awersyjnego,

- unikanie zachowań, które powodują bodziec awersyjny

- pierwszym karanie jest ból

Chodzi o to, aby ludzie zachowywali się dobrze w sytuacjach, kiedy nie ma kary (wyobrażają sobie tylko, że kara jest)

11. Prawa uczenia się.

Wynik uczenia się, to zmiany zachodzące w postępowaniu człowieka następujące pod wpływem zdobywanych doświadczeń, jako rezultat wzajemnego oddziaływania takich czynników jak pragnienia, bodźce, wskazówki, reakcje i pozytywne wsparcie. Twierdzenia wspomagające uczenie się określane są w psychologii jako prawa, wśród których wyróżniono:

 prawo intensywności wyrażające prawidłowość, że tempo uczenia się zależy od siły reakcji na odczuwane bodźce,

 prawo organizacji wyjaśniające, iż uczenie się jest szybsze, gdy przedmiot nauczania jest zorganizowany w związki znaczeniowe,

 prawo bliskości w czasie, zgodnie z którym, aby powstały skojarzenia, wydarzenia, które mają być skojarzone powinny następować po sobie w określonym czasie,

 prawo ćwiczenia - wykonywanie danej czynności w warunkach sprzyjających uczeniu się sprawia, że późniejsze odtwarzanie jest dużo łatwiejsze,

 prawo efektu określa, że reakcje prowadzące do satysfakcjonującego rezultatu są łatwiejsze do wyuczenia się, podczas gdy reakcje mające przykre konsekwencje łatwiej wygasają; aby czyn był satysfakcjonujący, musi zaspokajać osobistą potrzebę lub motyw jednostki w sytuacji uczenia się, Prawo efektu było uzupełnieniem wcześniej sformułowanego prawa styczności (bliskości), które rządziło zjawiskami warunkowania klasycznego i - ogólniej - uczenia się asocjacyjnego. Zachowanie, które wywołuje uczucie zadowolenia, zostaje skojarzone z daną sytuacją i jeśli w przyszłości sytuacja ta się powtórzy, to wzrasta prawdopodobieństwo, że zostanie powtórzone zachowanie. Jeśli sytuacja wywołuje dyskomfort, to spada prawdopodobieństwo takiego zachowania w przyszłości.

 prawo facylitacji mówiące, że uczenie się będzie łatwiejsze, jeśli nowa sytuacja wymaga reakcji na dany bodziec wyuczony w innej sytuacji,

 prawo interferencji - uczenie się jest utrudnione, jeśli jakiś bodziec wymagający jednej reakcji w sytuacji przeszłej wymaga innej reakcji w nowej sytuacji.

Prawo dopasowania: reakcja organizmu zachodząca w środowisku w którym działają konkurencyjne rozkłady wzmocnień rozkłada się pomiędzy je proporcjonalnie do wyniku ich wzmocnienia.

Wyróżnia się 5 rozkładów wzmocnień:

1. Rozkład ciągły- każdą poprawną reakcję wzmacniamy

2. Rozkład o stałych odstępach czasowych - zawsze nagradzamy po takim samym czasie, np. Co 5 minut

3. Rozkład o zmiennych odstępach czasowych

4. Rozkład o stałych proporcjach - wzmacniamy zawsze regularnie po takiej samej liczbie reakcji

5. Rozkład o zmiennych proporcjach

Najmniej efektywny jest rozkład ciągły, efektywniejszy ciągły, potem o stałych i zmiennych proporcjach.

12. Strategie poznawcze. Style poznawcze

Strategie poznawcze - to zachowania wewnętrzne oraz zewnętrzne umożliwiające magazynowanie oraz wydobywanie informacji z pamięci.

Zachowanie wewnętrzne = myśli.

Strategie te dzielimy na dwie grupy:

1. organizowanie - znajdowanie relacji między jednostkami wiedzy

2. precyzowanie - (elaboracja) - wiązanie nowej wiedzy ze starą.

PQ4R - skrót pochodzący od słów angielskich, to 6 etapów - oznacza strategię

Formy aktywności tworzące wiedzę (nabywanie wiedzy):

1. Strategie uczenia się - metody i techniki do pobierania danych

2. Strategie poznawcze - zachowanie wewnętrzne myśli; magazynowanie i wydobywanie informacji

3. Strategie metapoznawcze - metapoznawcze procedury różnych działań w umyśle.

Psychologowie Thomas i Robinson opracowali strategię przeznaczoną do uczenia się obszernych materiałów, często występującą w literaturze pod nazwą PQ4R. Litery odnoszą się do sześciu kolejnych etapów strategii uczenia się następujących po sobie. Preview, czyli przeglądanie tekstu; question to etap polegający na stawianiu pytań do poszczególnych części materiału; reading - tu następuje uważne czytanie informacji w poszukiwaniu odpowiedzi na postawione pytania; reflect - na tym etapie należy zastanowić się nad danym fragmentem, starając się zrozumieć go w kontekście wiedzy wcześniej nabytej; recite, czyli aktualizacja nabytej wiedzy, można jej dokonać powtarzając głośno to, co zrozumieliśmy z danego fragmentu tekstu; ostatni etap to review, inaczej przegląd myślowy materiału - dobrze jeśli dokonamy go w formie odpowiedzi na postawione w punkcie drugim pytania. To pomoże usystematyzować nabytą wiedzę.

Idealna strategia uczenia się - PQ4R - strategia opanowania dużych materiałów:

1. Przeglądanie tekstu (p)

2. Stawianie pytań do każdej z części (q)

3. Czytanie każdej z części (r)

4. Zastanawianie się nad każdym fragmentem (r)

5. Aktualizowanie informacji (r)

6. Myślowe przejrzenie tekstu (r)

Nabywanie umiejętności (wiedza proceduralna) - podstawą jest wiedza o związkach przyczynowo-skutkowych; są dwa etapy:

1. Kompilowanie -kompozycja - polega na tym, że ciąg ogniw zastąpiony zostaje przez jedną operację; na początku każda czynność robi wrażenie oddzielnej, a potem gdy to już umiemy, to nie potrafimy wytłumaczyć

2. Reagowanie na bodźce w sposób automatyczny, automatyzacja umiejętności, nie pamiętam, dlaczego tak robię, bo te informacje wbudowane są w czynność.

Kontrola poznawcza:

-metawiedza (na temat jednostki poznawczej i jej wyników),

-kontrola poznawcza (jednostka sprawuje nad sobą kontrolę),

-samoobserwacja, kontrola (silna wola, odrzucanie przeszkadzających czynników, standardy wewnętrzne)

Różnice indywidualne w zakresie czynności poznawczych dotyczą nie tylko możliwości - zdolności i inteligencji - lecz także sposobu funkcjonowania jednostki. Podstawowym pojęciem wykorzystywanym przy opisie tych różnic jest pojęcie stylu poznawczego. Odnosi się ono do sposobów funkcjonowania, które ludzie skłonni są wybierać z posiadanego repertuaru zachowań poznawczych. Można na przykład podchodzić do problemów w sposób bardziej lub mniej abstrakcyjny albo - przeciwnie - w sposób konkretny, można się nimi zająć analitycznie lub raczej globalnie, można rozwiązywać je metodą prób i błędów lub planowo i systematycznie. Fakt, że człowiek wykazuje tendencję do funkcjonowania w określony sposób, nie musi oznaczać - i w wypadku różnic w zakresie stylów poznawczych nie oznacza - że nie potrafi on funkcjonować w sposób odmienny. Potrafi to i działa tak, gdy się od niego wyraźnie tego wymaga, a więc w sytuacjach zadaniowych, w których otrzymuje jednoznaczne instrukcje dotyczące wykonania zadania. Gdy jednak wymagania te nie są sprecyzowane, a także w toku spontanicznej aktywności, podejmowanej przy poznawaniu otaczającego świata, wybiera on sposób zgodny z własnymi skłonnościami. Tak więc styl poznawczy to preferowany sposób funkcjonowania poznawczego, odpowiadający indywidualnym potrzebom jednostki.

Wymiar refleksyjności - impulsywności związany jest z nazwiskiem Jerome'a Kagana (1965, 1966). Początkowo był on stosowany do opisu różnic indywidualnych obserwowanych u dzieci, a dopiero potem zaczęto badać refleksyjność - impulsywność również u dorosłych. Refleksyjność - impulsywność ujawnia się w sytuacjach rozwiązywania problemów poznawczych. Operacyjnie definiowana jest przy użyciu dwu wskaźników: szybkości znajdowania rozwiązań i ich poprawności. Impulsywność to tendencja do szybkiego udzielania odpowiedzi i popełniania wielu błędów; refleksyjność to tendencja do długiego namyślania się i popełniania niewielu błędów. Można sądzić, że właśnie czas zastanawiania się nad rozwiązaniem ma tu znaczenie podstawowe, poprawność zaś (lub błędność) odpowiedzi jest jego pochodną. Stąd też inna nazwa refleksyjności - impulsywności to tempo poznawcze. Podkreślenia wymaga fakt, że znaczenie terminów „refleksyjność" i „impulsywność" używanych do określenia właściwości stylu poznawczego nie pokrywa się ze znaczeniem, jakie mają one w psychologii osobowości czy temperamentu. Dlatego też impulsywność poznawcza i impulsywność innych zachowań (jak chociażby reakcje emocjonalne) to wprawdzie skorelowane, ale odrębne zjawiska. Różnice indywidualne w tym zakresie zaczynają ujawniać się co najmniej od wieku przedszkolnego. Towarzyszą im różnice rozwojowe, wynikające z nasilania się wraz z wiekiem - szczególnie intensywnie do dziesiątego roku życia - tendencji do refleksyjności.

Zadania stosowane do pomiaru refleksyjności - impulsywności są zwykle zadaniami percepcyjnymi, mającymi charakter problemów zamkniętych i konwergencyjnych (tylko jedno rozwiązanie jest poprawne). O refleksyjności świadczy długi czas zastanawiania się nad odpowiedziami w połączeniu z małą liczbą popełnianych błędów, o impulsywności - odpowiedzi szybkie i często błędne.

Podana wcześniej definicja refleksyjności - impulsywności ma charakter operacyjny i na niej opierał się w swych wczesnych pracach Kagan. Sens psychologiczny tej zmiennej jest jednak przez różnych autorów różnie interpretowany. Można więc rozumieć ją jako określającą: (1) Stopień kontroli sprawowanej przez człowieka nad własnym funkcjonowaniem poznawczym - refleksyjność oznacza silną skłonność do kontroli, impulsywność - beztroskę, tendencję do zadowalania się pierwszym lepszym rozwiązaniem;(2) Sposób definiowania przez jednostkę kompetencji poznawczych, a w szczególności to, do którego z dwu konkurencyjnych wskaźników efektywności przykłada ona większą wagę: do szybkości (co oznacza impulsywność) czy do poprawności rozwiązań (co oznacza refleksyjność); (3) Stopień tolerancji na odroczenie wzmocnienia, którym w tym wypadku jest znalezienie rozwiązania problemu - impulsywność to preferowanie wzmocnień szybkich, nawet jeśli są niewielkie, refleksyjność zaś to preferowanie wzmocnień maksymalnie dużych, nawet jeśli są odroczone; (4) Stopień tolerancji ryzyka poznawczego - wysoki u osób impulsywnych, niski u refleksyjnych; (5) Strategię poszukiwania informacji - refleksyjność można wiązać z preferowaniem strategii systematycznej, impulsywność zaś - z preferowaniem poszukiwań chaotycznych.

Przyczyn refleksyjności czy impulsywności należy szukać we właściwościach osobowości człowieka. Hipotezy na temat osobowościowych uwarunkowań refleksyjności i impulsywności dotyczą głównie ich roli w redukowaniu lęku. Lęk może być źródłem zarówno refleksyjności, jak impulsywności - zależnie od tego, czego dotyczy: jeśli osoba jest niepewna własnych kompetencji, wówczas skłonna będzie do impulsywności, natomiast lęk przed dezaprobatą społeczną (negatywną oceną), któremu jednak towarzyszy wiara we własne możliwości, prowadzi do refleksyjności. Próbowano również wiązać refleksyjność - impulsywność z innymi zmiennymi osobowościowymi, zwłaszcza z potrzebą osiągnięć (sądząc, że jest ona silniejsza u osób refleksyjnych), a także temperamentalnymi. Tej ostatniej kwestii dotyczyły badania nad związkiem refleksyjności - impulsywności z temperamentalnie uwarunkowanym zapotrzebowaniem na stymulację. W świetle tych badań najbardziej prawdopodobna jest hipoteza o związku krzywoliniowym: umiarkowana refleksyjność i umiarkowana impulsywność to przejawy dużego zapotrzebowania na stymulację, natomiast skrajna refleksyjność i skrajna impulsywność wiążą się z małym zapotrzebowaniem na stymulację jako dwa różne sposoby jej redukowania. Redukowanie na drodze refleksyjności można określić jako sposób aktywny (związany z ponoszeniem kosztu, jakim jest włożony czas i wysiłek intelektualny), a redukowanie za pomocą impulsywności - jako bierny (uwalnianie się od sytuacji za pomocą jakiejkolwiek odpowiedzi, stanowiące ucieczkę od zadania poznawczego). Należy sądzić, że ważnymi zmiennymi pośredniczącymi, od których zależy wybór określonego sposobu, a więc to, czy osoba stanie się refleksyjna, czy impulsywna, są przede wszystkim możliwości poznawcze i samoocena w tym zakresie.

Stwierdzono również w zakresie refleksyjności - impulsywności różnice międzykulturowe oraz różnice związane ze statusem społeczno-ekonomiczym. Tłumaczy się je odmiennością standardów wychowawczych, dostarczanych dzieciom wzorców zachowań i stawianych wymagań, zwłaszcza dotyczących osiągnięć intelektualnych i samokontroli. Wreszcie, istnieją też hipotezy wiążące refleksyjność - impulsywność z czynnikami biologicznymi. Za ich rolą przemawiają wyniki niektórych badań podłużnych. Wykazano w nich związek późniejszej refleksyjności lub impulsywności (ujawnianej przez dziecko w wieku szkolnym) z różnymi cechami wczesnych zachowań, obserwowanymi w wieku poniemowlęcym, niemowlęcym, a nawet w okresie płodowym. Na przykład, refleksyjność mierzona w wieku dziesięciu lat koreluje dodatnio z częstością uśmiechania się niemowląt w odpowiedzi na bodźce poznawcze, a ujemnie z tempem habituacji, z rozpraszalnością i ruchliwością. Dla interpretacji tych wyników istotny jest nie tylko fakt, że wczesne znamiona stylu poznawczego są obserwowane już w najwcześniejszym okresie życia, ale także to, że stwierdzane korelaty refleksyjności - impulsywności można w świetle istniejących danych empirycznych uważać za dziedziczne.

Zależność - niezależność od pola to najbardziej znany w psychologii stylów poznawczych wymiar, który wprowadzony został przez Hermana Witkina (1978) i stanowił przedmiot szczególnie wielu badań, intensywnie się rozwijających zwłaszcza w latach siedemdziesiątych. Zależność - niezależność od pola określa stopień, w jakim spostrzeganie determinowane jest przez ogólną organizację pola percepcyjnego. Zależność od pola to tendencja do spostrzegania globalnego (całościowego), w którym części „doświadczane są jako stopione z całością". Niezależność natomiast oznacza skłonność do „przełamywania" zastanej organizacji pola percepcyjnego, do wyodrębniania poszczególnych części i spostrzegania ich jako względnie niezależnych od całości. Niezależny od pola styl poznawczy nazywany więc bywa analitycznym, w odróżnieniu od zależnego - globalnego.

Stosunkowo stałe różnice indywidualne w tym zakresie pojawiają się już w wieku przedszkolnym. Zarazem zależność - niezależność od pola, podobnie jak w wypadku refleksyjności - impulsywności, zmienia się z wiekiem. Zmiany rozwojowe polegają na nasilaniu się niezależności i obserwowane są w okresie między 8. a 24, rokiem życia; szczególnie intensywnie ujawniają się w wieku 10-17 lat. W późnej dorosłości, zwłaszcza po 60. roku życia, następuje gwałtowny spadek niezależności. Powszechnie stwierdzanym faktem są też różnice międzypłciowe: kobiety są bardziej zależne od pola; różnice te pojawiają się po 8. roku życia i utrzymują przez wiele następnych lat, zanikając dopiero w późnej starości.

Badania nad środowiskowymi uwarunkowaniami zależności - niezależności od pola dotyczyły roli czynników wychowawczych, zwłaszcza znaczenia postaw rodzicielskich, oraz różnic międzykulturowych . Ogólne wnioski, jakie wynikają z tych badań, są następujące: (1) Niezależności od pola sprzyja taki sposób wychowywania dziecka, w którym pozwala się mu na samodzielność - daje stosunkowo dużą swobodę, szanuje indywidualność, nie stosuje ostrych kar, zwłaszcza fizycznych; natomiast zależność od pola jest efektem autokratyzmu rodziców - ograniczania samodzielności i surowej dyscypliny; (2) Szczególnie duże znaczenie jako wyznacznik zależności od pola u dziecka ma autokratyzm matki, zwłaszcza zaś w odniesieniu do syna; (3) Homogeniczność środowiska fizycznego w połączeniu z trybem życia wymagającym orientacji w terenie (na przykład w wypadku koczowniczych plemion myśliwskich żyjących na Dalekiej Pomocy - w odróżnieniu od osiadłych kultur agrarnych) stymuluje rozwój analizy percepcyjnej i w konsekwencji - rozwój niezależności od pola. Za trafnością tej koncepcji przemawiają wyniki badań nad osobowościowymi korelatami zależności - niezależności od pola. Stwierdzono na przykład, że zależność idzie w parze z mniejszym poczuciem własnej odrębności i słabszą artykulacją pojęcia Ja, w tym - obrazu własnego ciała. Wykazano też związek między omawianym wymiarem stylu poznawczego a rodzajem stosowanych mechanizmów obronnych; osoby zależne od pola przejawiają tendencję do korzystania z „prymitywnych" mechanizmów obronnych, takich jak wypieranie czy zaprzeczanie, podczas gdy niezależni stosują raczej mechanizmy bardziej wyspecjalizowane, jak izolacja czy racjonalizacja.

Zależność od pola to także zależność społeczna, oznaczająca silniejszy konformizm, większą podatność na oddziaływania modyfikujące postawy itp. Zarazem interpersonalna orientacja osób zależnych od pola sprawia, że mają one znacznie więcej niż osoby niezależne kontaktów z innymi ludźmi - odbywają bardziej intensywny trening społeczny. Sprzyja to rozwojowi wrażliwości społecznej i kompetencji interpersonalnych, które stanowią silny atut osób zależnych od pola. Jednakże ta teza Witkina o pozytywnym związku między kompetencjami społecznymi a zależnością od pola wydaje się zbytnio uogólniona. Można bowiem sądzić, że przewaga osób zależnych nie dotyczy niektórych kompetencji, zwłaszcza takich, które oznaczają umiejętność efektywnego oddziaływania na innych ludzi. W zakresie kompetencji przywódczych czy umiejętności zachowań asertywnych można oczekiwać przewagi osób niezależnych od pola. Zresztą sam Witkin wspomina o ich większej umiejętności „manipulowania" innymi.

Wprowadzenie wymiaru abstrakcyjność - konkretność przypisuje się Kurtowi Goldsteinowi i Martinowi Scheererowi (1941), którzy wykorzystywali go przy interpretacji zachowań pacjentów z uszkodzeniami mózgu. Różnice indywidualne w tym zakresie występują jednak również w populacji osób zdrowych. Różnicami tymi zajmowano się w odmiennych kontekstach teoretycznych i nawet pobieżne omówienie wszystkich podejść wykraczałoby poza ramy tego rozdziału. Poniżej dokładniej przedstawimy jeden z możliwych sposobów traktowania tego wymiaru.

Abstrakcyjność - konkretność określa preferencje dotyczące poziomu ogólności stosowanych kategorii poznawczych. Jeśli przyjąć, że w procesie poznawania rzeczywistości człowiek przyporządkowuje spostrzegane obiekty do określonych kategorii, czyli włącza je w pewne struktury, nazywane na przykład schematami poznawczymi, to na uwagę zasługuje zróżnicowanie tych struktur pod względem poziomu ogólności. Na jednym krańcu tego wymiaru można usytuować wyobrażenia, to jest obrazy umysłowe, odzwierciedlające poszczególne obiekty w ich konkretnym kształcie. Na krańcu drugim znajdą się pojęcia abstrakcyjne, a więc reprezentacje poznawcze w znacznym stopniu oderwane od jednostkowej postaci, w jakiej odpowiadające im desygnaty występowały w doświadczeniu. Między tymi biegunami plasują się struktury o średnim poziomie abstrakcyjności - mniej ogólne pojęcia, a także tak zwane przedpojęcia.

Zdolność do abstrakcyjnego ujmowania rzeczywistości pojawia się i stopniowo kształtuje w toku rozwoju. Jak wiadomo, myślenie małych dzieci charakteryzuje się konkretnością. Już jednak od wieku szkolnego, a tym bardziej w dorosłości, dysponuje się wieloma kategoriami o zróżnicowanym poziomie ogólności. Abstrakcyjność - konkretność jako wymiar stylu poznawczego określa rodzaj kategorii, z których jednostka częściej i chętniej korzysta w procesie kategoryzacji. Autorzy prac inspirowanych koncepcjami psychologii poznawczej określają omawiane preferencje jako wyobrażeniowy lub pojęciowy styl poznawczy. U jednych ludzi dominującym sposobem kodowania informacji jest tworzenie wyobrażeń i na takich właśnie wyobrażeniowych reprezentacjach dokonują oni przetwarzania informacji. Inni skłonni są przy kodowaniu i przetwarzaniu informacji wykorzystywać raczej pojęcia i słowa. Tych pierwszych określa się terminem visualizers, drugich - terminem verbalizers. Badacze, którzy proces poznawania rzeczywistości wolą traktować jako lokowanie spostrzeganych obiektów na wymiarach za wartych w systemie poznawczym, wiążą abstrakcyjność - konkretność z liczbą i elastycznością reguł tego lokowania.

Dotychczasowe badania jednoznacznie wskazują na rolę, jaką w kształtowaniu preferencji do abstrakcyjności lub konkretności odgrywa typ treningu wychowawczego, jakiemu człowiek podlega w dzieciństwie. Konkretność ujawniana w funkcjonowaniu poznawczym jest wytworem takiego stylu wychowania, przy którym hamuje się eksplorację i samodzielność dziecka, stosowany system wzmocnień jest w pełni konsekwentny, a wszystkie zasady postępowania jednoznacznie określone i narzucone przez autorytety. Dziecko przyzwyczajone do otrzymywania szczegółowych reguł dostosowanych do poszczególnych sytuacji nie musi do nich samo dochodzić drogą uogólniania swych konkretnych doświadczeń, co stanowiłoby trening abstrakcyjności. Byłby to przy tym, co ważne, trening odnoszący się do rzeczywistych problemów życiowych. Należy sądzić, że bez niego zdolności do abstrakcji wyćwiczone na zadaniach szkolnych w toku formalnego kształcenia nie są potem wykorzystywane w innych sytuacjach, zwłaszcza w spontanicznej aktywności poznawczej, podejmowanej w warunkach naturalnych. Rozwojowi abstrakcyjnego stylu poznawczego sprzyja taki sposób wychowania, przy którym dziecko zamiast „gotowych" reguł otrzymuje jedynie różnorodne informacje, pozwalające mu na tworzenie własnych standardów, i jest zachęcane do samodzielnego formułowania i sprawdzania zasad postępowania.

Podstawowym behawioralnym przejawem abstrakcyjności - konkretności jest stopień zdeterminowania zachowania przez właściwości aktualnej sytuacji lub - przeciwnie - zakodowane w systemie poznawczym informacje stanowiące uogólnienie przeszłych doświadczeń. Egzemplifikacji tego ogólnego stwierdzenia dostarczają badania nad korelatami abstrakcyjności - konkretności. Szukano ich zarówno w sytuacjach zadaniowych, jak i w funkcjonowaniu społecznym. Stwierdzono pozytywny związek abstrakcyjności z nasileniem orientacji zadaniowej, z umiejętnością koordynowania i wykorzystywania przy rozwiązywaniu problemów i podejmowaniu decyzji wielu różnych informacji (także wtedy, gdy są mało spójne czy sprzeczne), z większą elastycznością myślenia. Interesujące są dane, które wskazują na interakcyjny wpływ stylu poznawczego i złożoności sytuacji zadaniowej: przy dużej złożoności środowiska abstrakcyjność sprzyja wykonywaniu zadań skomplikowanych, konkretność zaś - wykonywaniu zadań prostych.

W zakresie funkcjonowania społecznego osoby preferujące abstrakcyjny sposób funkcjonowania charakteryzują się - w porównaniu z osobami o stylu konkretnym - większą niezależnością od autorytetów, mniejszą agresywnością, mniejszą pochopnością przy formułowaniu opinii o innych ludziach oraz wyższym poziomem decentracji interpersonalnej. Stwierdzono również, że istnieją związki między abstrakcyjnością - konkretnością a preferowanymi wartościami i zainteresowaniami: styl wyobrażeniowy (a więc konkretność) koreluje dodatnio z preferowaniem wartości estetycznych, społecznych i religijnych, styl pojęciowy - z preferowaniem wartości teoretycznych, społecznych i ekonomicznych. Interesująca jest także hipoteza dotycząca związku wyobrażeniowego lub pojęciowego stylu poznawczego ze standardami Ja. Zakładając, że podstawą tworzenia się poczucia tożsamości są przede wszystkim informacje kodowane wyobrażeniowo, a poczucia własnej wartości - informacje kodowane w systemie pojęciowym, przewiduje się, że dla osób różniących się stylem poznawczym te dwa standardy Ja mają niejednakowo ważne znaczenie. I tak, osoby o stylu wyobrażeniowym (konkretnym) powinny być bardziej wrażliwe na zagrożenie poczucia tożsamości, natomiast osoby o stylu pojęciowym (abstrakcyjnym) - na zagrożenie poczucia własnej wartości.

13. Inteligencja - pojęcie, sposoby pomiaru, ograniczenia.

Dla ludzi inteligencja to:

1. Umiejętność rozwiązywania problemów praktycznych

2. Kompetencje werbalne (czyli, np. Ktoś inteligentnie i dużo gada)

3. Kompetencje społeczne - umiejętność adekwatnego zachowania w sytuacjach społecznych.

Jest to sprawność procesów poznawczych przejawiająca się przede wszystkim zdolnością sprawnego przeprowadzania operacji myślowych oraz umiejętnością wykorzystania posiadanej wiedzy i doświadczenia. Intelekt uwarunkowany jest czynnikami wrodzonymi, do których należą anatomiczno-fizjologiczne cechy mózgu oraz czynnikami nabytymi w czasie nauki i poprzez doświadczenia życiowe. Poziom intelektu można oceniać za pomocą testów określających indywidualne właściwości funkcjonowania procesów poznawczych oraz zasobu nabytej wiedzy w porównaniu ze średnią tych cech w populacji.

Francis Galton - badania jednostek wybitnych zwróciły uwagę na zjawisko inteligencji - wg niego przetrwają geniusze, cechujący się energią działania (zdolnością do długotrwałej pracy umysłowej), o wyższej wrażliwości na bodźce. Jednocześnie jednak dzieci osób wybitnych są mniej uzdolnione (zjawisko regresji, czyli cofania się do średniej)

Alfred Binet - badania nad dziećmi opóźnionymi w rozwoju - wg niego prawidłowy rozwój umysłowy to zdrowy rozsądek, myślenie jako funkcja podstawowa dla inteligencji:

- ukierunkowanie - zaplanowanie pewnego procesu myślenia, stworzenie projektu

- przystosowanie - wybór optymalnej strategii rozwiązywania problemów w konkretnym przypadku, dostosowanie do danej sytuacji, umiejętność wyboru

- kontrola - umiejętność krytycznego spojrzenia na dwa pierwsze procesy.

Osoby opóźnione umysłowo to takie, których myśl jest nie uporządkowana.

Wg Spearman`a inteligencja to rodzaj energii mentalnej przydzielonej pewnym zachowaniom wewnętrznym i zewnętrznym. Ludzie, którzy mają mniej energii, mogą jej mniej przydzielać, każda rzecz potrzebuje różne ilości energii. Inteligencja to sprawność w poszukiwaniu relacji przez analizę sytuacji, niezależnie od swojej wiedzy.

Współczesna definicja inteligencji:

Inteligencja to zdolność przystosowania się do okoliczności, dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z poprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi.

Inteligencja - zapewnia przystosowanie.

Regresja - cofanie się.

Inteligencja, to myślenie, osoby upośledzone nie mają tych zdolności. Inteligencja zależy od rozwoju intelektualnego.

Iloraz inteligencji jest to:

Mogą być odchylenia od normy, w dół lub w górę.

Inteligencja, zdolność do przystosowania się do okoliczności (inteligencja - zasób mentalny).

Iloraz inteligencji to relacja między tym, co przeciętne dzieci w danym wieku potrafią rozwiązać i jak do tej przeciętności ma się nasze dziecko. Ten pomysł jest dobry do 17 roku życia, dla dorosłych bezużyteczny.

Iloraz inteligencji dla dorosłych wygląda już inaczej, przyjęto, że typowy wynik to 100 (przeciętny), do niego odnosi się wynik testu. Iloraz inteligencji ma wartość relatywną, odnosi się do grupy odniesienia.

Inteligencja, test na nią musi być zaadoptowany kulturowo.

Siedem czynników równorzędnych Thurstona:

- rozumienie informacji słownej

- płynność słowna

- zdolności numeryczne

- zdolności pamięciowe

- szybkość dostrzegania i rozpoznawania obiektów

- zdolności indukcyjne

- inteligencja przestrzenna

Koncepcje inteligencji:

1. Modele hierarchiczne:

- Spearman uważał, że istnieje inteligencja ogólna (g) i pewna liczba zdolności specjalnych (s) (s - czynniki werbalne, wzrokowe, przestrzenne, manualne, słuchowe, pozwalają człowiekowi wykonać określone zadania)

- Cattell - inteligencja płynna i skrystalizowana:

płynna - to zdolność dostrzegania złożonych relacji między symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach - niezależnie od doświadczenia osobistego - nie potrzebuje żadnych innych informacji;

skrystalizowana - zdolność dostrzegania złożonych relacji między symbolami i wykonywania manipulacji zależna od kulturowego kontekstu.

Inteligencja jest ponad kulturowa.

2. Modele czynników równoległych:

- l. Thurnstone - istnieje siedem niezależnych czynników:

1) rozumienie informacji słownych

2) płynność słowna

3) zdolności numeryczne - operacje na liczbach

4) zdolności pamięciowe

5) szybkość spostrzegania i rozpoznawania obiektów

6) wizualizacja przestrzenna

7) rozumienie indukcyjne.

3. Biologiczne koncepcje inteligencji - służyły rasizmowi:

- Jensen - inteligencja zależy od cech mózgu, miarą inteligencji jest czas reakcji. Jest czas decyzji i jest czas reakcji. Wydajność energetyczna mózgu. Podłożem inteligencji jest szybkość przewodzenia impulsów do kory mózgowej - czas decyzji i reakcji - chronometraż inteligencji. Osoby bardziej inteligentne reagują regularnie, więc inteligencja zależy od szybkości przewodzenia impulsów i niezawodności tego systemu;

- wydajność energetyczna mózgu - im wyższa tym wyższa inteligencja;

- pojemność czaszki - wielkość mózgu - relatywnie do masy ciała - większa pojemność mężczyzn, a także osobników rasy żółtej.

Sternberg - inteligencja, jest to zdolność do opanowania reakcji instynktownych.

14. Emocje

Emocje - (def) jest to ustosunkowanie się do świata. Mechanizm ich powstał na drodze ewolucji.

Emocje - proces psychologiczny, świat bez emocji nie istnieje, zdolność rozróżniania czy to jest dobre, czy złe, ważne, czy nieważne (wiedza - tak, nie).

Emocje są pierwotne, myśli są wtórne. Najpierw jest lubię, nie lubię, a dopiero później dlaczego ?.

To mi się podoba - sąd emocjonalny.

"Ser gouda jest taki a taki" - sąd poznawczy.

Z sądem emocjonalnym nie można polemizować, to są moje osobiste odczucia.

Jaką funkcje pełnią emocje?

Emocje pomagają, jednak nie może ich być za dużo.

- emocja pozwala ocenić zdarzenie, jako korzystne dla jednostki lub nie

- wiedza przesiąknięta jest emocją, emocje wpływają na przetwarzanie informacji

Reagowanie emocjonalne jest szybsze, odruchowe, natomiast reagowanie poznawcze jest czasochłonne.

Funkcje społeczne emocji - ekspresja, - przybliżenie bądź oddalenie się od innych.

Rola emocji:

"Jak cię widzę rzygać mi się chce"

Geneza emocji:

Każda silna emocja jest chorobotwórcza.

Koncepcja Cannona i Barda - zmiany w narządach wewnętrznych są opóźnione. Najpierw się przestraszyłem, a dopiero potem szybciej biło mi serce. Podwzgórze - talamiczna teoria emocji, jeśli pobudza się różne ośrodki w mózgu, to wywołuje się emocje. „Boję się, bo wiem, ze wilki są niebezpiecznymi zwierzętami”

Schachter - dwuczynnikowa teoria emocji:

Źródło emocji:

- zmiany pobudzenia

- poznawcze oznakowanie

np.: moje serce bije, tak jak bym się bał - uczymy się nazywać emocje, uczymy się od siebie emocji.

Emocja posiada:

- warstwa, komponent poznawczy

- komponent fizjologiczny

- komponent wychowawczy (behawioralny)

Komunikat emocjonalny zależny jest od kontekstu np.: siedzi chłopak z dziewczyną przy stole, a ja pytam: "czy to miejsce jest wolne?".

Pobudzenie emocjonalne

Podstawową cechą charakterystyczną emocji jest zmiana ogólnego pobudzenia, która wiąże się ze wzrostem poziomu aktywacji, a wyraża się w następujących formach:

· w formie wzrostu napięcia mięśniowego, co w części przypadków prowadzi do wzrostu aktywności motorycznej (niepokój ruchowy, tiki)

· w formie wzrostu intensywności procesów umysłowych, co wyraża się w przyśpieszeniu biegu skojarzeń (kłębienie się myśli)

· w formie pobudzenia tzw. autonomicznego układu nerwowego; pobudzenie to prowadzi do zmian czynności narządów wewnętrznych.

Znak emocji

Emocje mogą występować w dwóch głównych formach:

· ujemnej (cierpienie, przykrość, niezadowolenie)

· dodatniej (rozkosz, przyjemność, zadowolenie)

cechą charakterystyczną emocji ujemnej jest wytwarzanie tendencji do przerwania aktywności, która tą emocję wywołała, bądź przerwania kontaktu ze źródłem tej emocji. Przeciwnie, cechą charakterystyczną emocji dodatniej jest wytwarzanie tendencji do podtrzymywania odpowiedniej aktywności bądź odpowiedniego kontaktu. Przerwanie kontaktu ze źródłem negatywnej emocji nie jest równoznaczne z przerwaniem samej emocji. Emocja może trwać jeszcze przez jakiś czas po ustaniu czynnika, który ja wywołał, a nawet w pewnych wypadkach może wzmagać się wraz z upływem czasu - jest to tzw. efekt inkubacji. Zachowanie kontaktu ze źródłem dodatniej emocji prowadzi do stopniowego jej zaniku, jeżeli cechy źródła się nie zmieniają (zobojętnienie). Jeżeli kontakt jest długi, intensywny, w ustabilizowanych warunkach może dojść do powstania emocji negatywnych.

Emocje o różnym znaku mają różne konsekwencje ekspresyjne, tzn. różne są ich przejawy mimiczne, pantomimiczne, wokalne.

Jakość (modalność) emocji

Procesy emocjonalne różnią się od siebie, co wiąże się z różnorodnością czynników je wywołujących i różnorodnością reakcji przez emocje wywoływanych (reakcji emocjonalnych). Niektóre emocje wywołują tendencje do reagowania w określonym kierunku. Są to:

· ciekawość; pobudzająca do czynności badawczych

· strach; pobudzający do ucieczki lub powodujący niekiedy zahamowanie, znieruchomienie itp.

· gniew; pobudzający do ataku

· wstręt; pobudzający do odsunięcia od siebie bądź “trzymania się z dala”

· nadzieja; skłaniająca się do zachowań, które ja umacniają (przybliżają jej spełnienie)

znak i jakość emocji mogą być oceniane na podstawie obserwacji zachowania się, za pomocą analizy zeznań osób badanych, na podstawie przebiegu czynności umysłowych.

Niektóre z tych metod pozwalają określić z pewnym przybliżeniem siłę emocji. Siła procesu emocjonalnego jest to nasilenie tendencji do wykonania reakcji odpowiadającej danej emocji; tendencji takiej można przypisać tym większą siłę, im większe przeszkody (wen lub zewn) muszą się pojawić, aby powstrzymać wyzwolenie reakcji emocjonalnej.

Przeszkodami wen są zasady, normy czy standardy, a przeszkodami zewn są możliwe kary za wykonanie danej reakcji. Emocje bardzo silne, które charakteryzują się wysokim stopniem pobudzenia i mają gwałtowny przebieg nazywamy afektami.

Czynniki wywołujące emocje

1. czynniki naturalne tj. te które wywołują emocje dzięki wrodzonym właściwościom organizmu (pierwotne bodźce emocjonalne)

2. czynniki które zostały związane z nimi przez doświadczenie (wtórne bodźce emocj.)

3. czynniki, których właściwości opierają się na relacji między oczekiwaniami podmiotu a informacjami z jakimi się styka

pierwotne bodźce emocjonalne

emocje powstają pod wpływem bodźców zmysłowych oraz bodźców pochodzących z narządów wen. Na ogół bodźce bardzo silne i nagłe wywołują emocje ujemne - strach, czasami gniew; bodźce słabe - emocje dodatnie.

Pobudzenie emocjonalne wywołane przez bodźce wen., których źródłem jest niezaspokojenie potrzeb organizmu, nazywane bywa popędem.

Wtórne bodźce emocjonalne

Bodźce neutralne tj. te które same przez się nie wywołują procesu emocjonalnego, bądź też bodźce mające tylko “zabarwienie emocjonalne”, mogą nabywać zdolności do wywoływania silnych emocji dzięki powiązaniu z bezwarunkowymi bodźcami emocjonalnymi. (przykład: u chłopca wywołano strach przed szczurem działając w chwili pokazywania szczura bardzo silnym, powodującym strach dźwiękiem). Sytuacja, którą spostrzega się jako zagrażającą może wywołać jedną z 3 głównych reakcji emocjonalnych: strach, gniew, przygnębienie. Strach występuje gdy czynnik zagrażający spostrzegany jest jako silniejszy, ale jednostka ma szansę ucieczki. Gniew - gdy jednostka odczuwa swoją przewagę wobec czynnika zagrażającego. Przygnębienie - gdy nie ma możliwości uniknięcia zagrożenia.

Emocje i oczekiwanie

U człowieka wytwarzają się oczekiwania co do mogących nastąpić zdarzeń oraz co do wyników własnych czynności, czyli wytwarzają się określone nastawienia. Rozbieżność miedzy oczekiwaniem a rzeczywistością jest źródłem emocji. Ważnym źródłem emocji są relacje miedzy oczekiwaniami co do naszych działań a osiągniętymi rezultatami. Osiągnięcie oczekiwanego rezultatu wywołuje emocje dodatnie, nieosiągnięci ujemne. Natężenie tych emocji zależy od stopnia niepewności co do możliwości osiągnięcia wyniku oraz co do jego osiągniętej wartości: im większa niepewność tym silniejsze emocje dodatnie, natomiast im większa pewność, tym silniejsze emocje ujemne w razie niepowodzenia.

15. Motywacja.

Motywacja - ludzie działają w jakimś celu, w motywacji przyczyną jest skutek.

Co powoduje że dążę do celu ? - napięcie motywacyjne, wynik czynności musi być oceniony przez jednostkę jako wartościowy.

Freud - podejście psychoanalityczne. Większość naszych zachowań motywacyjnych jest nieświadoma np.: poczucie bezpieczeństwa.

Podejście behawiorystów - silniejsza motywacja jest wówczas gdy jest większa potrzeba do zaspokojenia.

A. Maslow - podejście humanistyczne - potrzeby niedoboru np.: "jestem głodny!" Mają charakter fizjologiczny. Potrzeba wzrostu np.: "chciałbym być lepszy." - jest to potrzeba samourzeczywistnienia, samorozwoju.

Ogólna charakterystyka procesu motywacyjnego

Zachowanie emocjonalne jest reakcją na zaistniały bodziec emocjonalny. Organizmy wyższe zdolne są do wykonania czynności ukierunkowanych na osiągnięcie wyników. Mechanizmem warunkującym zdolności do takiej regulacji jest mechanizm motywacyjny.

Proces motywacyjny i jego komponenty

Jest to proces regulacyjny, który pełni funkcje sterowania czynnościami, tak aby doprowadziły one do osiągnięcia określonego wyniku. Aby powstał proces motywacyjny muszą być spełnione dwa podstawowe warunki:

· wynik musi być przez podmiot oceniany jako użyteczny

· podmiot musi mieć przeświadczenie, że wynik ten da się w danych warunkach osiągnąć.

Motywacja może być charakteryzowana przez dwie główne właściwości: kierunki natężenie.

kierunek motywacji charakteryzujemy przez wskazanie wyniku, ku któremu zmierza czynność. Osiągnięcie wyniku powoduje, że natężenie motywacji obniża się lub spada do zera, powoduje też wystąpienie dodatnich emocji.

Natężenie motywacji może być scharakteryzowane za pomocą trzech do pewnego stopnia skorelowanych parametrów: siła, wielkość, intensywność.

Siła procesu motywacyjnego jest to stopień w jakim dany motyw kontroluje zachowanie. Motyw jest tym silniejszy, im trudniej skłonić człowieka do zmiany kierunku podjętej działalności.

Wielkość motywu - od niego zależy rozmiar wyników, bądź liczba czynności potrzebnych do zaspokojenia motywu. Motyw jest tym większy im więcej potrzeba, aby go zaspokoić.

Intensywność to właściwość, od której zależy poziom mobilizacji organizmu związany z realizacją danego motywu. Zależy od niej ilość energii zużytej dla osiągnięcia danego celu (wyniku): wzrostowi intensywności motywu odpowiada zwiększenie zdolności i siły reakcji itp. intensywność motywacji wzrasta głównie w sytuacjach, w których działalność natrafia na przeszkody lub też, gdy nie doprowadza do spodziewanego wyniku. Ważnym czynnikiem determinującym intensywność jest sposób jej uruchomienia. Motywacja wywołana przez działanie czynników negatywnych łatwiej osiąga dużą intensywność niż motywacja wywołana przez działanie czynników dodatnich. Silna motywacja nie musi być zarazem intensywna, jeżeli człowiek nie napotyka poważniejszych przeszkód w swym działaniu. Innym czynnikiem warunkującym intensywność motywacji jest ogólna dojrzałość osobowości.

Wynik osiągany w procesie motywacyjnym jest użyteczny, jeśli pośrednio lub bezpośrednio przyczynia się do redukcji określonego napięcia motywacyjnego. Przyczynia się do tego bezpośrednio wtedy, gdy dzięki jego osiągnięciu zostają zaspokojone określone potrzeby. Pośrednio określony wynik przyczynia się do redukcji napięcia motywacyjnego wtedy, gdy jego osiągnięcie stwarza (lub polepsza) warunki dla uzyskania tego rodzaju rezultatów przez dostarczenie odpowiednich narzędzi, uprawnień, materiałów.

Napięcie motywacyjne

Jest to specyficzny stan pobudzenia aparatu regulacji wyrażający się w tendencji do podjęcia mniej lub bardziej sprecyzowanej aktywności. Napięcie motywacyjne jest rejestrowane w świadomości jako chęć zrobienia czegoś.

Napięcie może mieć charakterystykę ujemną lub dodatnią. Napięcie ujemne wyraża się w postaci poczucia braku czegoś, poczucia pozbawienia czegoś, cierpienia, obaw, stanu frustracyjnego. Napięcie dodatnie powstaje wtedy gdy formują się dążenia do lepszego niż dotychczas zaspokojenia potrzeb, pojawia się pragnienie realizacji nowych, atrakcyjnych zadań, pragnienie podejmowania nowych form aktywności, gdy formują się aspiracje, ideały, nowe zadania.

Napięcie motywacyjne może być doraźne lub trwałe. Doraźne napięcie wpływa na przebieg aktualnych czynności jednostki, trwale napięcie może mieć formę napięcia potencjalnego,. Napięcie potencjalne wiąże się z istnieniem trwałych, niezaspokojonych potrzeb niezrealizowanych aspiracji, niewykonanych zadań.

Redukcja napięcia motywacyjnego:

1. napięcie motywacyjne słabnie lub zanika pod wpływem osiągnięcia przez jednostkę pożądanego stanu rzeczy

2. napięcie może opadać spontanicznie, jeżeli trwało bardzo długo

3. napięcie podlega zmianom wskutek cyklicznych zmian zachodzących w ustroju

4. napięcie motyw. może być usuwane przez inne konkurencyjne, silne napięcia

5. napięcie motyw może być zredukowane pod wpływem jakichkolwiek bardzo silnych podrażnień i związanych z nimi gwałtownych reakcji

napięcie motyw może być zredukowane pod wpływem niespecyficznych oddziaływań czynników biochemicznych (środki uspokajające, narkotyki)

16. Czym jest tzw. inteligencja emocjonalna.

W krótkiej historii swojego istnienia pojęcie inteligencji emocjonalnej było definiowane na wiele sposobów. Dla przykładu Martines (Dulewicz, Higgs 1999)definiuje inteligencję emocjonalną jako wachlarz pozapoznawczych umiejętności, zdolności i kompetencji wpływających na możliwości jednostki radzenia sobie z wymaganiami i presją środowiska. Zaś Cooper i Sawaf (2000 s.12) jako „zdolność czucia, rozumienia i skutecznego zastosowania mocy oraz znaczenia uczuć jako źródła ludzkiej energii, związków między ludźmi oraz ich wzajemnego wpływu”. Najszerzej rozpowszechnione jest ujecie inteligencji emocjonalnej zaproponowane przez Golemana (1995). Autor ten twierdzi, iż inteligencja emocjonalna obejmuje zdolność motywacji i wytrwałości w dążeniu do celu mimo niepowodzeń, umiejętność panowania nad popędami i odłożenia ich zaspokojenia na później, regulowania nastroju i nie poddawania się zmartwieniom upośledzającym zdolność myślenia, a także zdolność wczuwania się w nastroje innych osób i optymistycznego patrzenia w przyszłość.

Zdaniem Golemana u podstaw wielu z tych zdolności leży emocjonalna samoświadomość, definiowana jako stan psychiczny, coś na kształt drugiego „ja”, która jak postronny obserwator rejestruje i obserwuje pojawianie się i przebieg emocji, a także związane z nimi myśli, samoświadomość jest zatem spokojną autorefleksja nad własnymi doświadczeniami. Zdaniem Golemana pojawienie się samoświadomości wymaga pobudzenia kory mózgowej, a zwłaszcza jej obszarów językowych, które nastawiają się na odkrywanie i nazywanie wzbudzonych w nas emocji. A uzmysłowienie sobie i nazwanie własnego stanu pozwala nad nim zapanować, choć sam autor przyznaje, że nie mamy wielkiego wpływu na to jaka pojawi się emocja to posiadanie samoświadomości daje możliwość wpłynięcia na czas jej trwania. Przyznaje również, że możliwość uświadomienia sobie swoich doznań nie jest równoznaczne z podjęciem działań ukierunkowanych na ich regulację ale twierdzi, że jest niezbędne aby takie działania mogły być podjęte (jest np. podstawą zdolności otrząsania się ze złego nastroju). W innym miejscu Goleman opisuje przypadki osób cierpiących na depresję wskazując na fakt, że główną przyczyną przedłużania trwania przygnębienia są ruminacje. „Wydaje się, że martwienie się i zastanawianie nad tym co nas przygnębia potęguje i przedłuża depresję. Martwienie się przybiera w depresji różne formy, ale za każdym razem skupia się na jakimś aspekcie samej depresji - na tym jak zmęczeni się czujemy, jak mało mamy energii albo motywacji do pracy czy też jak kiepsko staramy się o wykonanie jakiejś pracy. Refleksjom tym z reguły nie towarzyszy żadne konkretne działanie zmierzające do poprawienia sytuacji (...)” (Goleman 1997 s.122). Ten sam mechanizm leży u podłoża chronicznego niepokoju. Dalej autor ten wskazuje na badania dowodzące, ze najskuteczniejszym sposobem otrząsania się ze złego samopoczucia jest oderwanie się od myślenia o nim. Przytacza też badania Davidsona nad osobami skłonnymi do wypierania negatywnych odczuć, z których wynika, że ta strategia jest dość skutecznym sposobem na podnoszenie się na duchu i osiągnięcie samoregulacji emocjonalnej, chociaż nie wiadomo jakie koszty płaci za to samoświadomość. Innym przypadkiem, w którym samoświadomość nie jest pożądana, jest opisywany przez Golemana stan uskrzydlenia, czyli stan, w którym świadomość i uwaga jest skoncentrowana wyłącznie na działaniu, a którego efektem jest uzyskanie szczytowych osiągnięć. Stanowi temu towarzyszy doznawanie intensywnych pozytywnych emocji wynikających z samego wykonywania zadania, a nie z antycypacji skutków. Jak pisze autor doznawaniu uskrzydlenia towarzyszy zupełny brak samoświadomości (pojawienie się jej, może nawet przerwać ten stan), a umiejętność wprawiania się w tego rodzaju uniesienie uznaje za szczytową formę inteligencji emocjonalnej. Wynika z tego, że uznawane przez Golemana psychoanalityczne założenie, iż nieuświadomione emocje mogą wpływać destrukcyjnie na zachowanie, nie znajduje poparcia w badaniach. Zaś posiadanie rozwiniętej samoświadomości może mieć zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ na ludzkie funkcjonowanie. Wydaje się zatem, że teza o podstawowej roli samoświadomości w regulowaniu nastroju czy emocji jest źle sformułowana. Być może kluczowe znaczenie ma posiadanie lub brak repertuaru możliwości radzenia sobie z negatywnym afektem.

Wyjaśnienia wymaga również ujęta w definicji Golemana zdolność wczuwania się w nastroje innych osób, czyli empatię, która jak twierdzi autor opiera się na zdolności odczytywania sygnałów niewerbalnych. W zasadzie ze słów Golemana można by wysnuć wniosek, że empatia i sprawne odczytywanie sygnałów niewerbalnych są tożsame, zatem jeżeli ktoś potrafi odczytywać stany emocjonalne innych to znaczy, że jest bardziej empatyczny. Jednak nie jest to oczywiste. Dla przykładu osoby uzyskujące wysokie wyniki w skalach makiawelizmu odznaczają się niską empatią, a ich dystans emocjonalny w stosunku do innych osób sprawia, że są nieczuli na ich potrzeby czy prośby. Taki rys zachowania określany jest mianem „syndromu chłodu” (Jarymowicz 1980). Ale to, że uczucia innych nie mają dla nich wartości nie musi oznaczać, że ich nie dostrzegają. Istotą makiawelizmu jest manipulowanie innymi, które może być skuteczne właśnie dlatego, że osoby makiaweliczne bardzo sprawnie odczytują cudze emocje, a czerpaną z nich informację potrafią użyć dla własnych celów. Tak wiec nie można utożsamiać tej zdolności z empatią, jak to proponuje Goleman, choć odgrywa ona w tym zjawisku kluczową rolę. To, w jaki sposób ujawni się ta zdolność w zachowaniu, zależy od właściwości jednostki nie mieszczących się w pojęciu inteligencji, takich jak cechy osobowości, temperamentu, systemu wartości.

Do definicji inteligencji emocjonalnej Goleman włącza również zdolność motywacji i umiejętność odraczania gratyfikacji. Próbę włączenia motywacji w zakres pojęcia inteligencji podejmował już, jak pamiętamy, Sternberg tworząc pojecie inteligencji praktycznej, co nie zyskało poparcia psychologów zajmujących się badaniem inteligencji. Goleman pisze o motywacji jako głównym czynniku warunkującym osiąganie sukcesów. Zdaniem autora na wysoki poziom motywacji mają wpływ nadzieja i optymizm, przejawiające się w przekonaniu, że pomimo niepowodzeń wszystko ułoży się dobrze. Goleman powołując się na badania Seligmana stwierdza, że pesymistów od optymistów odróżnia upatrywanie przyczyn niepowodzeń we własnych właściwościach, a nie jak w przypadku optymistów zewnętrznie, w cechach sytuacji, które można zmienić. Tym samym przekonuje, że u podstaw zarówno optymizmu jak i posiadania nadziei leży wiara w siebie. Bandura (za: Goleman 1997) twierdzi, że przekonanie o własnych zdolnościach ma na nie ogromny wpływ. Takie ujmowanie zdolności motywowania się budzi jednak wątpliwość dwojakiego rodzaju, po pierwsze czy zjawisko, u którego podłoża leży postawa można nazwać zdolnością wchodzącą w skład inteligencji, czy też raczej powinna być to zmienna z zakresu osobowości. Po wtóre ograniczenie motywacji do optymizmu i nadziei zawęża znaczenie tego terminu do jego emocjonalnych aspektów.

Mayer i Slovej pragnęli stworzyć koncepcję inteligencji emocjonalnej koncentrującą się „wokół pewnego kompleksu zjawisk, potencjalnie inteligentnej mozaiki emocjonalnego rozumowania w codziennym życiu” (Mayer, Salovey 1999 s.32)

Twórcy pojęcia kilkakrotnie rewidowali definicję inteligencji emocjonalnej. Początkowo obejmowała ona zdolności do śledzenia własnych i cudzych uczuć i emocji, rozróżnianie ich i wykorzystywanie tego rodzaju informacji w kierowaniu własnym myśleniem i działaniem. W późniejszych pracach zwrócili uwagę również na myślenie o emocjach i o tę zdolność rozszerzyli zakres pojęcia inteligencji emocjonalnej, która w ostatecznej formie brzmi: „Inteligencja emocjonalna obejmuje umiejętność właściwej percepcji, oceny i wyrażanie umiejętność dostępu do uczuć, zdolność ich generowania w momentach gdy mogą wspomóc myślenie, umiejętność rozumienia emocji i zrozumienie wiedzy emocjonalnej, oraz umiejętność regulowania emocji tak, by wspomagać rozwój emocjonalny i intelektualny” (Mayer, Salovey 1999 s.34). Zdolności ujęte w definicji mają strukturę hierarchiczną w tym sensie, że jedne pojawiają się wcześniej w rozwoju osobniczym i stanowią bazę dla bardziej złożonych zdolności. Poniżej znajduje się tabela w której ujęto cztery rodzaje zdolności składających się na inteligencję emocjonalną, każdy rodzaj ma swoje rozszerzenia rozwojowe. W tym miejscu poszczególne zdolności zostaną jedynie zrelacjonowane w taki sposób, jak rozumiane są przez twórców pojęcia inteligencji emocjonalnej, natomiast omówienie ich znajdzie się w następnym rozdziale.

Pierwszy rodzaj zdolności oparty jest na percepcji sygnałów emocjonalnych i dotyczy precyzji, z jaką jednostka potrafi identyfikować emocje i treści emocjonalne. Elementarną jest zdolność identyfikowania emocji w stanach własnego organizmu. Dojrzały człowiek potrafi z dużą dokładnością śledzić swoje wewnętrzne odczucia. Następnym etapem jest identyfikowanie emocji innych ludzi, czynność ta dokonuje się dzięki porównywaniu ekspresji emocjonalnej innych ludzi z używanymi przez jednostkę zachowaniami emocjonalnymi. Coraz sprawniej działająca funkcja abstrahowania pozwala dostrzegać przekaz emocjonalny również w obiektach nieożywionych np. dziełach sztuki. Kolejną jest zdolność precyzyjnego wyrażania emocji i komunikowania związanych z nimi potrzeb. Dzięki znajomości mechanizmów wyrażania emocji osoby o wysokiej inteligencji emocjonalnej potrafią odróżniać szczery wyraz emocjonalny od udawanego.

Następny rodzaj zdolności dotyczy wpływu emocji na myślenie. Emocje jako sygnalizator istotnych zmian w otoczeniu wpływają na wybór aktualnie realizowanych zadań. Zdolność wywoływania w sobie emocji na życzenie pozwala lepiej je rozumieć, a rozwinięta wpływa na planowanie. Jednostka może antycypować uczucia, które będą towarzyszyły skutkom wyboru i w ten sposób wykorzystywać informacje emocjonalne przy podejmowaniu decyzji. Autorzy twierdzą, iż w umyśle istnieje „teatr emocjonalny” a ściślej mówiąc obszar w którym emocje mogą być generowane, odczuwane, manipulowane i obserwowane w celu lepszego ich zrozumienia. Im bardziej realistycznie działa ów teatr tym bardziej pomaga w dokonywaniu trafnych wyborów. Następne dwie zdolności związane są z wpływem znaku emocji lub nastroju na procesy intelektualne. Z jednej strony wpływa on na treść sądów: wykorzystując spójność nastroju z generowanymi rozwiązaniami możemy poprzez zmianę nastroju zwiększać liczbę rozwiązań, co jest szczególnie przydatne w sytuacjach niepewnych. Z drugiej strony różne rodzaje nastroju wpływają również na rodzaj wykorzystywanych form rozumowania (dedukcyjne vs. indukcyjne).

1. Percepcja, rozważanie i wyrażanie emocji						Inteligencja emocjonalna
Zdolność do identyfikacji emocji w stanach własnego organizmu uczuciach i myślach.	Zdolność do identyfikacji emocji u innych ludzi, w dziełach sztuki itp., poprzez język dźwięk wygląd i zachowanie.	Zdolność do precyzyjnego wyrażania emocji i wyrażania potrzeb związanych z uczuciami.			Zdolność do rozróżniania pomiędzy precyzyjny i nieprecyzyjnym, szczerym i nieszczerym wyrazem emocji.
2. Emocjonalne wspomaganie myślenia.
Emocje nadają wyższy priorytet określonym sposobom myślenia, poprzez kierowanie uwagi na istotne informacje.	Wystarczająca żywość i dostępność emocji, by mogły być one generowane jako czynnik wspomagający zdolność osądu i pamięć dotyczącą uczuć	Emocjonalne zmiany nastrojów zmieniają indywidualną perspektywę z optymistycznej na pesymistyczne, zachęcając do rozważenia wielu różnych punktów widzenia.			Różne stany emocjonalne w różny sposób wpływają na podejście do rozwiązywania problemów, np. poczucie szczęścia sprzyja rozumowaniu indukcyjnemu i kreatywności.
3.Rozumienie i analiza emocji; wykorzystanie wiedzy emocjonalnej
Zdolność do nazywania emocji i rozumienie relacji pomiędzy słowami a emocjami jako takimi.	Zdolność do interpretacji znaczenia, które niosą w sobie emocje, w odniesieniu do relacji międzyludzkich.	Zdolność rozumienia uczuć złożonych, np. miłości połączonej z nienawiścią.			Zdolność przewidywania prawdopodobnych zmian stanów emocjonalnych, jak np. ze złości do zadowolenia lub z gniewu do wstydu.
4. Refleksyjna regulacja emocji w celu wspierania rozwoju emocjonalnego i intelektualnego.
Zdolność do otwartości zarówno na uczucia przyjemne, jak i nieprzyjemne.	Zdolność do świadomego zaangażowania się w emocje lub odłączenia od nich w zależności od wyniku oceny ich wartości informacyjnej lub użyteczności.		Zdolność do świadomego śledzenia(monitorowania) emocji w odniesieniu do siebie i w relacjach z innymi ludźmi	Zdolność do panowania nad emocjami własnymi oraz innych ludzi poprzez moderację emocji negatywnych i wzmacnianie przyjemnych, bez tłumienia lub przeceniania informacji, które mogą one w sobie nieść.

Tabela 1 Zdolności składające się na inteligencję emocjonalną ( Salovey, Mayer, 1999 s. 36-37)

Kolejna grupa zdolności związana jest z nabywaniem i wykorzystywaniem wiedzy emocjonalnej. Kiedy potrafimy już sprawnie identyfikować emocje zaczynamy dostrzegać istniejące między nimi różnice i podobieństwa, zaczynamy je klasyfikować. Następnie uczymy się znaczenia i konsekwencji poszczególnych emocji dla interakcji społecznych. Ważna jest również zdolność rozumienia uczuć sprzecznych. Za kluczową zdolność inteligencji emocjonalnej autorzy uważają świadomość progresji emocji w kontaktach interpersonalnych. Jako ostatnie w rozwoju emocjonalnym pojawiają się zdolności związane ze świadomą regulacją emocji w celu wspierania rozwoju emocjonalnego i intelektualnego. Autorzy pojęcia sugerują, iż podstawą tego rodzaju zdolności jest tolerowanie własnych doznań emocjonalnych niezależnie od tego czy są one przyjemne czy nie. Twierdzą, że jedynie wówczas gdy przywiązujemy jakąś wagę do emocji możemy się czegoś o nich dowiedzieć. Dlatego elementarną zdolnością jest otwartość na uczucia. Dzięki świadomości emocji i ich wpływu na zachowanie możemy rozwinąć zdolność oddzielenia emocji od zachowania wtedy, kiedy to jest konieczne (np. gdy okazywanie emocji jest nie wskazane) lub wykorzystywanie energii jaką niosą w sobie niektóre emocje do działania. W miarę rozwoju emocjonalnego pojawia się refleksja nad nastrojami i emocjami czyli matadoświadczenie, które składa się z dwóch komponent metaoceny i metaregulacji. Ocena dotyczy nadawania wagi pojawiającym się doświadczeniom emocjonalnym, stopnia wyrazistości doświadczenia, typowości i łatwości ich akceptowania. Regulacja zaś dotyczy możliwości zmieniania nastroju lub „odsuwania” go czyli np. sprawnego funkcjonowania mimo odczuwania określonego stanu. Jak piszą autorzy prawa rządzące metadoświadczeniem nie są jeszcze zbyt dobrze poznane, jednak wiadomo, że mogą na nie wpływać pewne doświadczenia jednostki np. to, jak długo trwały doświadczenia traumatyczne.

Koncepcja powyższa ujmuje wiele zależności występujących pomiędzy emocjami a procesami poznawczymi, które to związki mają wpływ na efektywność funkcjonowania jednostki. Zjawiska te zostały pogrupowane w cztery klasy zdolności składających się na inteligencję emocjonalną, która rozumiana jest w tej koncepcji jako rozumowanie, które bierze pod uwagę emocje. Jednak porządek ten może być pozorny. Zdolności zostały dobrane dość arbitralnie i nie wszystkie zostały jeszcze sprawdzone. Problem badawczy został ustawiony tak, jakby wszystkie opisane zjawiska zachodziły nie tylko świadomie ale i intencjonalnie, co powoduje pewien paradoks skoro emocje są raczej tym, co nam się przytrafia, niż czego dokonujemy. Aktualny będzie tu również zarzut stawiany klasycznym koncepcjom inteligencji - wyodrębnianie zdolności bez analizy leżących u jej podłoża procesów.

17. Wybrane koncepcje człowieka i teorie osobowości.

Freud - podejście psychoanalityczne. Większość naszych zachowań motywacyjnych jest nieświadoma np.: poczucie bezpieczeństwa.

Podejście behawiorystów - silniejsza motywacja jest wówczas gdy jest większa potrzeba do zaspokojenia.

A. Maslow - podejście humanistyczne - potrzeby niedoboru np.: "jestem głodny!" Mają charakter fizjologiczny. Potrzeba wzrostu np.: "chciałbym być lepszy." - jest to potrzeba samourzeczywistnienia, samorozwoju.

Wybrane zagadnienia teorii osobowości

- łączy psychologię ogólną z elementami psychologii społecznej.

Osobowość - jak wytłumaczyć względną stałość zachowań jednostki.

Teoria cech - wszyscy ją mają , jedni w większym stopniu, inni w mniejszym. Cecha jest to coś co nas wyróżnia na tle otoczenia, ale jest to coś co też łączy nas z tym otoczeniem. Poziom tej cechy przejawia się u różnych ludzi w różnym stopniu.

Jaka jest ich geneza ?

Hipokrates twierdził, że ciało człowieka składa się z części twardych i płynnych, z których te ostatnie odgrywają najważniejszą rolę. Są to następujące ciecze: śluz, krew, żółć żółta, żółć czarna. Od wzajemnego powiązania i proporcji tych cieczy zależą nie tylko choroby, ale i temperament człowieka. W zależności od proporcji tych płynów jest się flegmatykiem, albo melancholikiem, albo sangwinikiem. Pomysł konstytucjonalistów (najstarszy był Hipokrates) - wymyślili oni że ludzie dzielą się na:

• flegmatyk (przewaga śluzu)

• sangwinik (przewaga krwi)

• melancholik (przewaga czarnej żółci)

• choleryk (przewaga żółtej żółci)

W. Sheldon - ludzie różnią się budową ciała i zachowaniem. Rzeczą bezsporna jest fakt iż człowiek powstaje z zarodka, a zarodek ma trzy listki:

- endodermę

- mezodermę

- ektodermę

Proporcje między tymi listkami kształtują osoby:

1. Temperament wiscerotoniczny (przewaga składnika endomorficznego). Cechy fizyczne - przewaga układu pokarmowego i innych układów wewnętrznych. Ludzie otyli, o krótkim karku, dużym brzuchu i cienkich kończynach. Cechy psychiczne - upodobanie do jedzenia i wygody, towarzyskość i łatwe nawiązywanie kontaktów społecznych, tolerancja, życzliwość. Osobnicy ci lubią dzieci i rodzinę. Typ endomorficzny Sheldona to osobowość towarzyska, o pogodnym nastroju, ekstrawertyk o dużej potrzebie aprobaty.

2. Temperament somatotoniczny (przewaga składnika mezomorficznego). Cechy fizyczne - przewaga mięśni, kości i tkanki łącznej. Potężna, muskularna i atletyczna budowa ciała, stanowcza postawa i ruchy. Cechy psychiczne - aktywny, energiczny, żądny władzy, pewien siebie i odważny, auczuciowy, agresywny, wytrzymały na ból. Charakteryzuje go bezpośredni sposób bycia. Lubi ćwiczenia fizyczne i sport. Typ mezomorficzny charakteryzuje się fizyczną aktywnością, potrzebą dominowania, bezpośrednim sposobem bycia, brakiem wrażliwości psychicznej.

3. temperament cerebrotoniczny (przewaga składnika ektomorficznego). Cechy fizyczne - przewaga systemu nerwowego. Ludzie szczupli, z dużym mózgiem, słabej budowy ciała, mają delikatną skórę i miękkie włosy. Posiadają bardzo wrażliwy układ nerwowy. Cechy psychiczne - zamknięci w sobie, nietowarzyscy i powściągliwi, skłonni do ascezy i zmartwień. Źle śpią i trawią, nadwrażliwi nerwowo. Typ ektomorficzny jest powściągliwy, skłonny do samotności, introwertyk

Według Sheldona typ mezomorficzny zawiera cechy, które mogą sprzyjać pewnego rodzaju przestępczości szczególnie w okresie nieletniości, a typ ektomorficzny posiada cechy większej samokontroli, która ogranicza przestępczość.

Koncepcja Sheldona zaowocowała pomysłem pomiaru osobowości.

G. Allport - Co to jest stałość zachowania ?

Z punktu widzenia reakcji bodźce niczym się nie różnią, mogą wywoływać te same skutki, ale również odmienne.

Zespół funkcjonalnie równoważnych bodźców i reakcji.

Każdy z nas cechuje się pewnymi swoistymi cechami. Według Allporta nie ma cech wspólnych (pojęcie cech kardynalnych).

Raymond Cattel - statystyczna metoda teorii czynnikowej, stałość zachowań ludzkich. Szukał cech wspólnych.

Eysenk - ekstrawersje - interwersja

- neurotyzm - psychotyzm

Ekstrawersja i introwersja - różnice

Ekstrawertyk - człowiek towarzyski, ruchliwy o niskim stopniu pobudzenia nerwowego.

Introwertyk - człowiek o wysokim stopniu pobudzenia nerwowego.

Teorie psychoanalityczne:

Zygmund Freud - życie psychosomatyczne składa się z:

- świadomości

- nieświadomości

- podświadomości (tam są treści ukryte przez kulturę)

Człowiek, zwierzęciem pożądania w klatce kultury (libido - pożądanie).

Proces wyparcia - jeśli kogoś krzywdzę, to tylko dlatego że na to zasłużył, bo np.: "on kiedyś mnie skrzywdził".

Freud, prowadząc dogłębne rozmowy ze swoimi pacjentkami (jak ci się żyje?), dochodził do wniosku, że na ból głowy mają wpływ sprawy życia seksualnego.

Poprzez analizę snu, dochodził do wniosku że jest tam ukryta pewna wiadomość, poprzez symbolikę np.:

- puste szuflady mogą oznaczać niespełnione macierzyństwo. Dziś wiemy że to nie jest prawda.

Strukturalna koncepcja psychoanalityczna:

1). id

2). ego

3). super ego

ad. 1.

Id, to źródło podstawowej energii człowieka.

ad. 2.

Ego, racjonalnie dorosły. Nie zastanawia się nad tym co robić, on wie jak co zrobić. Jest realistą.

ad. 3.

Super ego, każący rodzic, sumienie, źródło wartościowania.

Id, ego i super ego muszą pozostawać ze sobą w pewnej wewnętrznej równości, wtedy wszystko będzie ok. :-)

Mesner - histeria od (histerios - macica). Nazwę tą wymyślono na chorobę (wędrujące bóle u kobiet).

Adler - zaprzeczał że głównym napędem człowieka jest popęd seksualny, ale dążenie do mocy, do władzy.

Karen Horney - lęk jest podstawowym motorem człowieka.

Erich Fromm - głównym motorem jest poczucie tożsamości, chęć określenia się.

Super ego, kształtuje się od 5 do 12 roku życia (główny wpływ na niego mają nasze wczesne doświadczenia).

Albert Bandura - autor teorii społecznego uczenia się (wymienia trzy elementy):

1). własne zachowanie, które wynika z ogólnej aktywności

2). otoczenie w którym żyjemy, które jest źródłem obserwacji i miejscem w którym egzystujemy

3). poczucie sprawstwa - związek między własnymi działaniami, a efektem tych działań.

Koncepcje humanistyczne, są jasne, optymistyczne.

A. Maslow - potrzeby fizjologiczne, potrzeby bezpieczeństwa, potrzeby przynależnościowe (potrzeby kochania), estetyki i piękna, samorealizacji (samorozwoju). Człowiek jest istotą samodoskonalującą (życie szczęśliwe, życie w zgodzie z sobą). Człowiek ciągle się rozwija.

C. Rogers - poczucie siebie, akceptacja samego siebie, przyjęcie pewnych warunków "jesteś jaki jesteś, akceptuj świat, bądź realistą, a najlepiej optymistą, nie koncentruj się na ludziach, tylko na problemach, wież w siebie, nie czekaj na innych, rozwijaj się sam, myśl w kategoriach makro".

Rozwój - to jest przekroczenie siebie (mistyczne przeżycie - zachód słońca), staraj się być twórczy, staraj się wzbogacać swoje życie o nowe doświadczenia. Najważniejsze jest to jak ja patrzę na siebie. Źródłem nagród jestem sam dla siebie.

Dziś psychologia osobowości nie napędza kultury, bardziej koncentruje się na ... , sprowadziła się do psychologii temperamentu.

18. Elementy psychologii społecznej - relacje interpersonalne i wpływ społeczny.

Psychologia społeczna - przedmiotem jej zainteresowania jest to co dzieje się między ludźmi, stara się wyjaśnić jak takie zachowania jak, myślenie, uczenie się, spostrzeganie, zmieniają się w warunkach społecznych.

Psychologia społeczna jest psychologią eksperymentalną. Zajmuje się tym, z czym mamy do czynienia na co dzień.

Salomon Asch - przeprowadzał kilkanaście eksperymentów:

Który z odcinków A, B czy C odpowiada długością odcinkowi X ?

Cztery podstawione osoby powiedzą celowo że "A". Osoba piąta (niepodstawiona) zapytana ostatnia, pod wpływem poprzedników też powie że "A", choć wie że to nie jest prawdą.

Zatem uległo ona naciskowi.

Czynniki wpływające na to że, ulegamy naciskowi:

1). cechy własnej osobowości

2). skład, cechy, rodzaj grupy naciskającej

ad. 1.

Wiara w siebie wyznacza nasze zachowania społeczne.

ad. 2.

Jeśli członkami grupy są eksperci, czy osoby znaczące, lub też podobne do nas (np: koledzy), to jesteśmy skłonni ulegać naciskowi grupy.

Jeśli jesteśmy pewni że grupa nas lubi, akceptuje, to bardziej jesteśmy skłonni obstawać przy własnym zdaniu.

Jeżeli zatem członek grupy nie ma poczucia bezpieczeństwa, to jest zazwyczaj konformistą.

Są dwa rodzaje zachowań konformistycznych:

- Jeśli członek znajduje się w niejasnej społecznie sytuacji, to poszukuje wzorców

(Konformizm wynikający z obserwacji innych jest zjawiskiem bardzo częstym)

- Jeżeli sytuacja jest nie jasna, uczymy się sygnałów społecznych

Wyróżnia się trzy efekty wpływu:

1). Uleganie - zachowanie się czyjeś w sytuacji społecznej, w celu uzyskania nagrody, albo uniknięcia kary. To ulegnięcie trwa tak długo dopóki nie uzyskamy nagrody, lub kary. Zatem, groźba czy obietnica zrealizowania jest mniej wartościowa.

2). Identyfikacja - istotą motywującą jest pragnienie osoby, by być podobną do tej osoby, od której pochodzi wpływ. Jeśli ktoś uważa jakąś osobę za atrakcyjną, będzie dążył do tego by być do niej podobną. Konformizm przez identyfikację trwa znacznie dłużej, bo człowiek pragnie upodobnić się maksymalnie do swojego ideału.

3) Internalizacja - nagroda płynie od nas samych, wewnętrznie, Motywowani jesteśmy wewnętrznie do pewnego typu zachowania. Jej siła jest największa. Przestrzegam przepisów ruchu, nie dlatego że się boję, lub dlatego że mam wzorzec, ale dlatego że ja sam tak uważam.

Konformizm jest przystosowawczy.

Determinanty konformizmu:

- atrakcyjność tej osoby

- istotą jest władza, ulegamy jej

Uległość jest ulotna.

Eksperyment Stanleya Millgrama nad posłuszeństwem - Badanie wpływu kary na złą odpowiedź (w rzeczywistości badano nasz wpływ na daną osobę).

Zjawisko rozproszonej odpowiedzialności

Obecność innej osoby powstrzymuje nas od działania. Jeśli człowiek myśli że jest jedynym obserwatorem, to pomoże, ale jeśli jest więcej osób, to powstrzyma się.

Komunikacja (przekazywanie).

W jakim stopniu reklama jest skuteczna ? - Ludzie nie mają wyjścia, muszą ulegać reklamie, człowiek nie jest w stanie kupować racjonalnie.

Co decyduje o tym że jakaś grupa wywiera większy lub mniejszy wpływ ?

1). zależy od źródła przekazu

2). jak mówi

3). do kogo mówi

ad. 1.

"Kto mówi" - pytanie o wiarygodność źródła. Ludzie wiarygodniejsi muszą znać się na rzeczy i być godni zaufania. Ludzie którzy nam się podobają są bardziej wiarygodni, niż ci którzy nam się nie podobają.

Obowiązuje zasada podobieństwa - jeśli ktoś ma podobne doznania to jest pewniejszy. Na nase opinie wpływ mają osoby które znają się narzeczy, lub jeśli ta osoba jest podobna do nas. Ładne osoby są bardziej wiarygodne.

ad. 2.

Im silniejsze wzbudzimy emocje, tym mniejsze mamy szanse na zmiane (wpływ na przekaz). Jesli mówisz do zwolenników możesz mówić używając argumentów jednostronnych, jeśli do ludzi wykształconych pokaż plusy i minusy.

Kolejność prezentacji:

1). efekt pierwszeństwa

2). efekt świeżości

Jeżeli odbiorcy informacji mają zareagować natychmiast, to skuteczniejszy jest efekt świeżości.

Jeśli między komunikatami występuje duże odległość, to efekt pierwszeństwa.

Efekt "Ewy" - kobiety łatwiej poddają się perswazji niż mężczyźni.

Osoby nieświadome perswazji, łatwiej jej ulegają, niżeli osoby poinformowane o naszych zamiarach.

Goleman stwierdza, ze uskrzydlenie jest formą zaangażowania emocji w służbę myśleniu i osiągnięć. Jednak należy zauważyć, że w ujęciu Csikszentmihaly'a (Goleman 1997) stan emocjonalny jest konsekwencją, a nie przyczyną wybitnych osiągnięć uzyskiwanych w wyniku uskrzydlenia.

Psychologia ogólna z elementami psychologii społecznej - notatki studentów ZSA 2003-2004

70

Pamięć (Squire)

Niedeklaratywna:

zdolności proceduralne (np. motoryczne, poznawcze)

torowanie (percepcyjne, semantyczne)

warunkowanie

nieświadoma (habituacja, sensytyzacja)

Deklaratywna:

semantyczna (fakty)

epizodyczna (zdarzenia)

---