Partia- część większej całości; część systemu politycznego; partie uważane są za najważniejszą część systemu politycznego.
Partia Polityczna- 1) Edumd Burke- zespół ludzi krzewiących wspólnym staraniem sprawę narodową;;; 2) Giovani Sartoni- każda mająca oficjalną nazwę grupa polityczna, która wysuwa kandydatów i jest w stanie zapewnić im urzędy publiczne w rezultacie wyborów zarówno w pełni demokratycznych, jak i niedemokratycznych.;;; 3)Partia polityczna - to dobrowolnie zorganizowana grupa posiadająca określony program, dążąca do uzyskania poparcia społecznego dla zdobycia lub utrzymania władzy w państwie i zrealizowania swoich interesów.
Charakterystyka partii:
1)ORGANIZACJE (partia posiada nazwę);
•członkostwo- ma często charakter sformalizowany, lecz są też luźne niesformalizowane członkostwa. Członkostwo dzieli się na:
*bezpośrednie (osoba fizyczna bezpośrednim członkiem partii);
*pośrednie (członkami są osoby prawne, stowarzyszenia);;; Partycypacja polityczna- członkostwo w partiach politycznych i udział w wyborach;;;
•Struktura wewnętrzna- większość współczesnych partii to organizacje sformalizowane i shierachizowane; więzi o charakterze pionowym (wertykalne), o charakterze poziomym (horyzontalne). Partie o luźnej strukturze wewnętrznej to partie komitetowe.;;; Analiza struktur może mieć charakter formalny (ważne to co mówi statut partii) oraz charakter empiryczny (liczą się powiązania między partiami i układy nieformalne).
2)PROGRAM PARTYJNY:
•Ideologia- zbiór abstrakcyjnych wartości wyprowadzanych z przesłanek filozoficznych czy światopoglądowych. Obecnie pragmatyzacja programów wyborczych- ideologia schodzi na dalszy plan.;;;
•Program sensu-stricto: program w dosłownym rozumieniu. Stanowisko partii w różnych dziedzinach (np. wprowadzeniu podatku liniowego, aborcja, kara śmierci). Jest to diagnoza rzeczywistości.;;;
•Platforma wyborcza- program na potrzeby wyborów. Podporządkowany jest socjotechnice wyborczej.
3)FUNKCJE:
a)wobec społeczeństwa:
•funkcja artykulacji i agregacji potrzeb i interesów społecznych- ujawnianie potrzeb ogólnospoł. i grup społecznych; partie nie poprzestają na ujawnianiu ale starają się te interesy realizować.;;
•socjalizacja społeczeństwa- wychowywanie obywateli, prezentowanie swoich programów, punkt odniesienia dla wyborców.;;
•funkcja kształtowania opinii publicznej- dużą rolę odgrywają środki masowego przekazu, mediatyzacja polityki.///
b)wobec władzy państwowej-
•funkcja wyborcza
*selekcja kandydatów (-władze centralne partii politycznej całkowicie kontrolują wybór kandydatów;- władze lokalne partii politycznej dostarczają zestaw nazwisk władzy centralnej, która dokonuje wyboru;- władze centralne dostarczają zestaw nazwisk władzy lokalnej która ostatecznie dokonuje wyboru;- władze centralne i lokalne mają prawo dodawania i usuwania nazwisk z list kandydatów;- decydują wyłącznie władze lokalne kto będzie na listach wyborczych;- decyzje o tym kto będzie kandydatem podejmują szeregowi partii, przeprowadza się prawybory);;
*formułowanie programu (może być formułowany przez partie , kandydaci popularyzują program ustanowiony np. na konferencji);;;
•funkcja rządzenia. Możliwość opozycji parlamentarnej (poparciu niektórych inicjatyw rządowych, zgłoszenie wniosku o wotum nieufności, praca w komisjach parlamentarnych, możliwość zgłaszania interpelacji i zapytań poselskich, przez Trybunał opozycja może kształtować politykę, może wykorzystywać środki masowego przekazu); Opozycja pozaparlamentarna (niekonwencjonalne sposoby działania: blokady, nielegalne demonstracje, środki siłowe)////
c)wobec samej partii: Teorie instytucjonalizacji- proces uzyskiwania przez partię polityczną pełnoprawnego statusu uczestnika gier politycznych. R. Suasand i R. Harmel wyróżnili 3 fazy instytucjonalizacji:
•faza identyfikacji (partia poszukuje swojego miejsca na scenie politycznej; próbuje znaleźć potencjalnych wyborców; próba legitymizacji);
•faza organizacji (stworzenie struktur organizacyjnych w skali krajowej; ważne są zasoby kadrowe, zaplecza finansowe);
•faza stabilizacji: próg reprezentacji (uzyskanie reprezentacji parlamentarnej), próg relewancji ideologicznej (status partii ważnej). Trzeba mieć potencjał polityczny: odpowiednia liczba mandatów, potencjał koalicyjny i atrakcyjny program, potencjał szantażu politycznego (partie podejmują różne działania destrukcyjne wobec układu rządzącego)
ELEMENTY ANALIZY STRATEGICZNEJ
•Mocne strony: spójny program organizacji, silni liderzy, znane osobowości, duża liczba członków duże zasoby finansowe, jednolitość, różnorodność środowisk członków, rozwinięte struktury, geneza organizacji;;
•Słabe strony: brak spójności programu organizacji, brak lub skłóceni liderzy, nadmiernie autorytarny lider, niefachowa kadra, ugrupowanie „kanapowe”, małe zasoby finansowe, niejednolitość, słabe struktury, geneza organizacji;;
•Szanse: rozbita opozycja, sprzyjająca ordynacja, efekt nowego ugrupowania, utożsamianie z nośnymi hasłami, dobre kontakty z mediami, poparcie w środowiskach gospodarczych, poparcie mediów, udział w sprawowaniu władzy, opinia w środowisku międzynarodowym;;
•Zagrożenia: silna opozycja, niesprzyjająca ordynacja, efekt nowego ugrupowania, niepopularność programu, nieprzychylne media, starzenie się elektoratu, duża konkurencja, udział w sprawowaniu władzy, opinia w środowisku międzynarodowym.
HISTORIA PARTII POLITYCZNYCH
Etapy rozwoju partii politycznych:
1)Ugrupowanie rodowe (funkcjonowały w starożytności późniejszym wieku);;
2)Koterie arystokratyczne (od XVII w istniały w niektórych państwach, Wigowie i Torysi, pierwsze działały w Anglii);;
3)Kluby polityczne (powstawały w trakcie Rewolucji Francuskiej; początek niepodległości USA);;
4)Partie masowe (finansowane ze składek członkowskich;
*teorie instytucjonalizacji [kładą nacisk na czynniki instytucjonalne: upowszechnianie praw wyborczych, rozwój parlamentaryzmu];;
*teorie kryzysów [legitymizacja władzy, elity rządzące traciły społeczne poparcie, kryzys integracji społeczeństwa, kryzys partycypacji- brak lub deficyt uczestnictwa politycznego];;
*teorie modernizacji [podziałsocjopolityczny „clearges” w społeczeństwach występują: podziały na tle kulturowym, obyczajowym, politycznym czy wartości, podział na świat pracy i kapitału, podział miasto- wieś, podział centrum- peryferie /polityka utrzymania państwa jednolitego/]);;
5)Partie profesjonalno- wyborcze („catch all”)(pozyskują elektorat z różnych grup społecznych. Ideologia odgrywa mniejszą rolę niż w partiach masowych, dużą rolę odgrywają badania sondażowe. Podstawą finansowania są dotacje z budżetu państwa i subwencje od grup interesu. Zmniejszała się rola biurokratyzacji politycznej, natomiast zwiększała się rola ekspertów z różnych dziedzin);;
6)Partie kartelowe („cartel party”) (eliminowanie ugrupowań antysystemowych, które chciałyby rozbić kartel. Monopolizacja władzy- rosnąca rola przywódcy partyjnego, maleje rola demokracji wewnątrz partyjnej.)
KLASYFIKACJA PARTII POLITYCZNYCH
1)Kryterium- [Organizacyjna geneza partii]
•parlamentarno- wyborcze (powstają na forum parlamentarnym albo z wyboru, są to partie liberalne i konserwatywne);;
•pozaparlamentarne (powstają z inicjatywy organizacji, której dotychczas celem nie był udział w wyborach do parlamentu; są to partie socjaldemokratyczne, komunistyczne, agrarne, ekologiczne)
2)Kryterium- [Typ struktury organizacyjnej]
•partie komitetowe (partia nie ma członków tylko wyspecjalizowany krąg aktywistów; Partia Republikańska i Partia Demokratyczna w USA);;
•rozwinięte (partia ma rozwiniętą strukturę organizacji; komunistyczne, socjalistyczne, chadeckie)
3)Kryterium- [Stopień upartyjnienia wyborców]
•kadrowe (zrzesza niewielki procent wyborców; część partii liberalnych);;
•masowe (zrzesza znaczną liczbę wyborców;; socjaldemokratyczne, chadeckie)
4)Kryterium- [Reprezentacja interesów]
•klasowe (reprezentują interesy jednej grupy społecznej, jest to większość partii politycznych na etapie partii masowych);;
•ludowe (deklarują reprezentację interesów ogólnospołecznych; większość współczesnych partii politycznych np. centrolewicowe, ludowe)
5)Kryterium- [Typ członkostwa]
•z członkostwem bezpośrednim (członkostwo w partii zdobywa się poprzez przystąpienie do jednej z lokalnych komórek organizacyjnych; większość partii zwłaszcza liberalne i komunistyczne);;
•z członkostwem pośrednim (członkostwo pośrednie zdobywa się pośrednio i zbiorowo, na drodze przyjęcia przez odrębną organizacje, np. związek zawodowy; część partii socjaldemokratycznych np. Brytyjska Partia Pracy)
6)Kryterium- [Podział kompetencji w strukturze partii]
•scentralizowana (skupienie władzy w instancjach centralnych; partia konserwatywna w GB);;
•zdecentralizowana (szeroka autonomia instancji niższych w podejmowaniu decyzji; Francuska Partia Socjalistyczna)
7)Kryterium- [Rodzaj komórki podstawowej]
•zakładowe (komórka podstawowa w przedsiębiorstwie, zakładzie; komunistyczne, w państwach „realnego socjalizmu”);;
•terytorialne (komórka podstawowa obejmuje określoną jednostkę terytorialną; chadeckie, liberalne, socjaldemokratyczne)
8)Kryterium- [Sposób powoływania władz partyjnych]
•demokratyczne (władze są powoływane i kontrolowane przez ogół członków; socjaldemokratyczne, chadeckie, liberalne, ekologiczne);;
•niedemokratyczne (władze pochodzą z mianowania, przyjęta zasada wodzostwa; faszystowskie, nazistowskie)
9)Kryterium- [Typ kierowania politycznego]
•z kierownictwem jednoosobowym (rozbudowana władza przywódcy; faszystowskie, nazistowskie);;
•parlamentarne (przewaga frakcji parlamentarnej w kierowaniu partią; Partia Konserwatywna w GB);;
•pozaparlamentarne (partią kieruje organ znajdujący się poza parlamentem; obecnie brak takich partii)
10)Kryterium- [Realizowane funkcje]
•wyborcze (zadania przede wszystkim związane są z wyborami; Partia Republikańska i Partia Demokratyczna w USA);;
•społeczności (zróżnicowane cele i zadania; socjaldemokratyczne);;
•totalitarne (wszechobejmująca integracja poprzez całkowite włączenie członków w funkcjonowanie mechanizmu partyjnego oraz poprzez totalne opanowanie społeczeństwa; faszystowskie, nazistowskie, komunistyczne)
11)Kryterium- [Stosunek do reguł konstytucyjnych państwa. Stosunek do klasy politycznej]
•systemowe (partia uznaje wartości i instytucje systemu; faszystowskie, nazistowskie, komunistyczne);;
•antysystemowe (partia nie uznaje zasad systemy instytucji i wartości istniejącego systemu; partie komunistyczne i faszystowskie /XX międzywojenne/, Konfederacja Polski Niepodległej);;
•antyestablishmentowe (walka z oficjalnymi elitami, nie dążą do obalenia systemu, chcą same być elitami rządzącymi; Samoobrona RP, Front Narodowy /Francja/, Włoski Ruch Społeczny)
12)Kryterium- [Rozmiar poparcia oraz ilości członków]
•partie duże (uzyskuje pow. 40 % poparcia);;
•partie małe (uzyskują poniżej 15 % poparcia, niekoniecznie musza być marginalne);;
•partie relatywne (ważne w danym systemie partyjnym i politycznym. Składa się na to potencjał poparcia wyborczego i potencjał koalicyjny);;
•partie marginalne (rzadko mają potencjał szantażu politycznego)
WARTOŚCI LEWICY I PRAWICY:
•Lewica: prawa człowieka, relatywizm moralny, ateizm, aborcja na życzenie, odrzuca tradycje na rzecz idei postępu, równouprawnienie mniejszości seksualnych, feminizm, permisywizm (przyzwolenie na swobody obyczajowe, internacjonalizm, odrzucenie patriotyzmu, nieuwzględnienie odrębności narodów, kultur, Europa regionów, alterglobaliści, kolektywizm, indywidualizm, etatyzm, egalitaryzm, wysokie podatki, rozbudowa aparatu administracyjnego, elity, rodzina jako wspólnota wolnych ludzi, szkoła laicka, zniesienie kary śmierci.
•Prawica: prawo naturalne, moralność, religia, tradycja, normy, obyczaje, punitywizm (prawo państwowe reguluje normy społeczne), wartości narodowe, afirmacja ojczyzny, Europa narodów, personalizm, wspólnotowość, wolny rynek, niskie podatki, ograniczenie roli państwa, decentralizacja, pluralizm informacyjny, rodzina o silnym autorytecie, dobro rodziny, szkoła z nauką religii, oparta o autorytet.
RÓŻNICE MIĘDZY LEWICĄ I PRAWICĄ w świetle stereotypów, programów, postaw i zachowań politycznych:
1)Wymiar socjoekonomiczny:
•Lewica: protekcjonalizm gospodarczy, socjalny model gospodarki rynkowej, oparty na elementach „państwowej” kontroli rynku, przy zachowaniu rozbudowanego sektora publicznego i opiekuńczych funkcji państwa, utrzymanie rozbudowanych programów socjalnych, opartych na formule redystrybucji dochodu narodowego i dążeniu do wyrównania dochodów obywateli, wyraźnie miejska orientacja i wspieranie industrialnych strategii w procesie modernizacji, akceptacja politycznej roli związków zawodowych;;
•Prawica: gospodarka wolnorynkowa, oparta na ograniczaniu roli państwa w zakresie kontroli rynku oraz „przedsiębiorczości” związanej z preferowaniem tzw. ortodoksji rynkowej, negatywny stosunek do programów socjalnych, „agrarna” orientacja i dążenie m.in. do ochrony rodzimego rolnictwa przed nieuczciwą międzynarodową konkurencją, oparcie na rodzimych grupach biznesu
2)Wymiar polityczny:
•Lewica: preferowanie demokracji parlamentarnej: system parlamentarno- gabinetowy;;
•Prawica: ograniczenie roli państwa, decentralizacja, silna władza wykonawcza: preferowany system prezydencki, półprezydencki, kanclerski
3)Wymiar aksjologiczny:
•Lewica: popieranie postmaterialistycznych wartości, indywidualizm i preferowanie modernistycznej koncepcji państwa, podkreślanie znaczenia praw i wolności obywatelskich, ideałów wolności, równości i sprawiedliwości, hołdowanie postawom laickim i postulat rozdzielenia Kościoła od państwa, postulat uniwersalizmu, czyli popieranie procesu wchodzenia w międzynarodowe struktury polityczne oraz gospodarcze;;
•Prawica: popieranie tradycyjnych wartości, kolektywizm i podkreślenie roli tradycyjnych wspólnot opartych na ograniczonych formach solidaryzmu, przywiązanie do idei ładu i porządku publicznego, poparcie Kościoła i religijnej etyki, niechęć do wchodzenia w międzynarodowe struktury polityczne oraz ekonomiczne wynikająca z obawy przed utratą tożsamości narodowej oraz uprawnień suwerennych.
Nurty lewicy ze względu na treści ideowe:
1)Lewica przedmarksistowska (*jakobińska, *skrajna lewica, *socjalizm utopijny);;;
2)Lewica marksistowska (*socjaldemokracja, *leninizm, *nowa lewica);;;
3)Lewica niemarksistowska (*anarchizm)
Podziały (dychotomiczne) wśród partii lewicowych:
1)Lewica ewolucyjna [(umiarkowana) pomysły na drodze reform] i lewica rewolucyjna [(radykalna)zwolennicy indywidualizmu];;
2)Lewica demokratyczna [partie socjaldemokratyczne , odrzuciły rewolucję i dyktaturę proletariatu] i l. totalitarna;;
3)Lewica internacjonalistyczna i l. narodowa (nacjonalistyczna);;
4)Lewica tradycyjna i nowa lewica;;
5)Lewica establishmentowa [rządzi kilka kadencji parlamentu] i lewica populistyczna [dla mas, polityka pro socjalna]
Podział prawicy:
1)prawica umiarkowana [(ewolucyjna) zalicza się konserwatystów, elastyczna w działaniu] oraz prawica skrajna [radykalna, odwołuje się do tzw. ducha czasów, sięga po radykalne sposoby wcielania wartości w życie];;
2)prawica demokratyczna [w państwach demokratycznych] oraz prawica autorytarna [w państwach niedemokratycznych];;
3)prawica tradycyjna [tradycyjne wartości i poglądy] oraz prawica nowoczesna;;
4)prawica religijna [odwołuje się do wartości religijnych] oraz prawica laicka [odwołuje się do wartości innych niż religijne]
Metody badania lewicowości i prawicowości:
1)Badanie na podstawie opinii ekspertów (wysyła się ankiety z prośbą o umieszczenie partii, określenie jej preferencji lewicowych lub prawicowych);;
2)Badanie zawartości programowej danej partii zajmują się tym teoretycy myśli politycznej. Mniej subiektywne od pierwszej metody);;
3)Bada się przeciętnego wyborcę na jaką partię głosował, na podstawie poglądów wyborców bada się lewicowość bądź prawicowość partii.
Orientacje programowe:
1)Komunistyczne [kolektywizm o wymiarze socjoekonomicznym, kolektywizm o wymiarze aksjologicznym];;
2)Socjaldemokratyczne [kolektywizm socjoekonomiczny, indywidualizm aksjologiczny];;
3)Liberalne [indywidualizm socjoekonomiczny, indywidualizm aksjologiczny];;
4)Konserwatywne [indywidualizm socjoekonomiczny, kolektywizm aksjologiczny]
NURTY PARTYJNE:
•Partie konserwatywne- zachowanie gospodarki rynkowej, silne państwo wewnątrz i na zewnątrz, akcentowanie antysocjalizmu, elitaryzm; (Nowa Demokracja- Grecja);;
•Partie chrześcijańsko- demokratyczne- chrześcijańska myśl społeczna, antykomunizm, społeczna gospodarka rynkowa; (Unia Chrześcijańsko- Demokratyczna- RFN, Austriacka Partia Ludowa);;
•Partie liberalne- antyklerykalizm, wolność jednostki, egalitaryzm, racjonalizm, liberalizm lewicowy, obrona własności prywatnej i wolności osobistych;; (PO, Wolna Partia Demokratyczna- RFN, Liberalni Demokraci- GB);;
•Partie socjaldemokratyczne- mają największe poparcie wyborcze, najczęściej są partiami rządzącymi, są to partie parlamentarne, ludowe, duże;; (Socjaldemokratyczna Partia Niemiec, Partia Pracy- GB, Partia Socjalistyczna- Francja)
•Partie komunistyczne- (Francuska Partia Komunistyczna, Włoska Partia Komunistyczna)
•Partie regionalne i etniczne (Liga Lombardzka- Włochy)
•Partie nacjonalistyczne- o charakterze antyestablishmentowym, wrogo nastawione do przybyszów z zagranicy, zwolennicy rządów autorytarnych, opowiadają się za niskimi podatkami; (Austriacka Partia Wolnościowa);;
•Partie ekologiczne- nacisk na ochronę środowiska naturalnego, obecnie bronią również praw mniejszości
•Partie agrarne- partie klasowe, zwłaszcza chłopskie, są to tzw. partie centrum; (PSL)
SYSTEMY PARTYJNE
System partyjny- to układ partii politycznych, funkcjonujących w danym państwie; mechanizm rywalizacji i współpracy między partiami
Podsystemy: *instytucjonalny (partie polityczne legalnie istniejące); *normatywny (regulacje prawne dotyczące partii politycznych /konstytucje i ustawy o partiach politycznych, przepisy dotyczące likwidacji partii, regulaminy parlamentarne ordynacje wyborcze/); *komunikacyjny (istotne są relacje między partiami tworzącymi koalicję między rządzącą mniejszością a opozycyjną większością
TYPY SYSTEMÓW PARTYJNYCH:
1)Kryterium- [Liczba partii przejawiających działalność w żuciu publicznym]:
•jednopartyjny (występuje 1 partia, zakaz działania innych partii; państwa realnego socjalizmu, faszystowskie, pokolonialne);;
•dwupartyjny (tylko dwie partie mają realne szanse na zdobycie władzy; USA, GB);
•wielopartyjny (3 lub więcej partii mają realne szanse na zdobycie władzy; Francja, Belgia);
2)Kryterium- [Szansa na zdobycie władzy i uczestnictwo w jej sprawowaniu]:
•partii dominującej (wśród wielu partii I miejsce zajmuje pozycje dominującą; Instytucjonalno- Rewolucyjna Partia Meksyku);
•kooperacji partii (wszystkie partie tego systemu podejmują współpracę; Szwajcaria);
•dwublokowy (wiele partii skupia się w dwóch blokach konkurujących ze sobą; RFN, Włochy);
•rozbicia (wśród wielu partii brak jest większości mającej przewagę nad pozostałymi; Holandia);;
3)Kryterium- [Charakter programów partii i zasady walki międzypartyjnej]:
•zideologizowany (zaznaczają się duże różnice w programach, strategiach i taktyce głównych partii; Republika Weimarska 1918-33);
•pragmatyczny (dystans ideologiczny między znaczącymi partiami nie jest duży; RFN);
4)Kryterium- [Częstotliwość zmiany partii]:
•hegemoniczny (jedna z partii sama lub w koalicji z innymi partiami pozostaje przy władzy dość długi okres czasu; Japonia, Włochy po'45);
•zmienny (następują często i regularnie zmiany partii u sterów rządów; Polska w 1921
5)Kryterium- [Sposób tworzenia rządu]:
•zrównoważony (występuje wyraźna polaryzacja, ale bez dużej dominacji określonego ugrupowania; RFN, USA, GB);
•rozproszony (nie wstępuje wyraźna polaryzacja, kilka partii może uzyskać podobne wyniki wyborcze; Belgia, Holandia)
6)Kryterium- [Liczba partii relewantnych. Ideologiczny i światopoglądowy dystans między partiami. Intensywność konfliktów między nimi]:
•dwupartyjny ze zmieniającymi się rządami (dwie bipolarne zwrócone wobec siebie partie zmieniają się formułując samodzielne rządy, polaryzacja niewielka, konkurencja dośrodkowa; USA, Nowa Zelandia);
•umiarkowany pluralizm (niewielki dystans ideologiczny między partiami liczącymi się, dążenie do biegunowości budowania koalicji, dominacja dośrodkowa koalicji; GB, Kanada, RFB);
•ekstremalny pluralizm (obstrukcyjna opozycja z lewa i prawej, ideologizacja systemu politycznego, tendencja do odśrodkowej konkurencji; Republika Weimarska)
KOALICJE PARTYJNE
Koalicja- związek dwóch lub więcej podmiotów dążących do realizacji określonego celu. Rodzaje koalicji:
1)Decyzyjne- nie mające trwałości w czasie, zawiązane dla zachowania ciągłości w partii (tzw. koalicja konstytucyjna SLD, UW, UP), można się z nimi zetknąć w każdej kadencji)////
2)Wyborcze- tworzone przed wyborami, czasami w trakcie wyborów po to by poprawić swój rezultat wyborczy.
Kryteria: (*jedno partyjne, dwupartyjne, wielopartyjne;; *prawnie mogą rejestrować się jako koalicja, musi zdobyć określoną barierę poparcia;; *rejestracja komitetu wyborczego pojedynczej partii, ale na liście tej partii znajdują się przedstawiciele innych partii;; *tworzenie list zblokowanych- komitety wyborcze startują oddzielnie rywalizując ze sobą, ale godzą się że mandaty będą wspólne);
Rezultat: (*koalicje addytywne- rezultat który jest sumą poparcia pojedynczych partii tworzących tą koalicję; *koalicje superaddytywne- koalicja otrzymuje większy procent wyborczy;; *subaddytywne- o łącznym poparciu niższym suma przepływów elektoratu między poszczególnymi partiami)////
3)Parlamentarne- współpracują na arenie parlamentarnej, mogą być sformalizowane lub nie; mają dłuższe funkcjonowanie w wymiarze czasowym;////
4)Gabinetowe- celem jest utworzenie rządu, mogą być większościowe lub mniejszościowe; połączenie tych wariantów daje: wielopartyjne gabinety większościowe, jednopartyjny gabinet większościowy, koalicyjny większościowy, koalicyjny mniejszościowy.
Warianty koalicji: *minimalnego rozmiaru (koalicja dosyć ryzykowna, mało mandatów);; *oparta na przetargu (w koalicji powinno znajdować się jak najmniej ugrupowań gdyż wtedy łatwiej zawierać kompromisy i porozumienia);; *minimalnego zasięgu (zawiera jak najmniej rozbieżności programowych i ideowych pomiędzy koalicjantami);; *zbieżna, minimalnie zwycięska (jest jak najwięcej zbieżności pod względem ideowo programowym)
Interakcje między systemami partyjnymi a systemami politycznymi
Typologia wyborców:
*wyborca partyjny (głosuje na jedną partię);
*wyborca programowy (głosuje na podstawie analizy programów partyjnych);
*wyborcy negatywni (kieruje się przesłankami emocjonalnymi, chęcią zaszkodzenia jakiemuś ugrupowaniu);
*wyborcy fundamentalistyczni, aksjologiczni (nie analizują programów, biorą pod uwagę system wartości);
*wyborcy wyalienowani (nie chodzą na wybory uważając że nic nie zmienią)
Prawo wyborcze- reguły dotyczące organizacji i przeprowadzania wyborów; istotną rolę odgrywają przymiotniki wyborcze:
•zasada powszechności;
•zasada równości (^w znaczeniu formalnym- 1człowiek= 1głos; ^materialnym- siła każdego głosu jest równa);
•zasada bezpośredniości (wybiera się samemu a nie przez elektora);
•zasada tajności (samemu się decyduje na kogo oddaje się głos)
SYSTEM WYBORCZY
System wyborczy- to uprawnienia wyborców oraz mechanizm transformacji głosów na mandaty
Elementy systemu wyborczego:
1)rozmiar i kształt okręgów wyborczych
*jednomandatowe okręgi wyborcze- /korzystne dla partii największych, lepszy kontakt kandydata z wyborcami, wybory są bardziej spersonalizowane a mniej upartyjnione/;
*wielomandatowe okręgi wyborcze /można podzielić na skąpomandatowe, średnie, duże/;
*cały kraj jako jeden okręg wyborczy- korzystne dla partii małych/// Kształt: wybory o różnych cechach, które mogą być podyktowane różnymi czynnikami np. wiek, płeć// Gerrymandering [od nazwiska E.Gerry]- miał prawo wyznaczać granice okręgów wyborczych, odpowiednio łączone obszary aby wygrać wybory)
2)uprawnienia wyborców w akcie wyborczym
*system kategoryczny- [wyborca albo zaznacza swoje preferencje przy nazwisku, albo wybiera listę wyborczą nie zaznaczając niczego- tzw. lista zamknięta; służy upartyjnianiu, zwiększenie roli władz partyjnych a zmniejszenie podmiotowości wyborców -Hiszpania];
*system preferencyjny {warianty różne i ma możliwość zaznaczenia wybranego kandydata, jest to lista otwarta, rożnie rola wyborców, wyborca ma możliwości zaznaczenia kilku preferencji; możliwość tworzenia list rankingowych -Australia];
*system „Simple Rostereted Vote” [wyborca wybiera listę ale może wyznaczyć kolejność kandydatów, przyznaje punkty -Irlandia];
*system panachange [układanie pióropusza -Szwajcaria, wyborcy mogą wskazywać kandydatów na listach, może skonstruować swoją listę wyborczą, możliwość wpisania na listę swojego kandydata w miejsce zakropkowane -Finlandia]
3)Formuła wyborcza
•Systemy większościowe-
*system pluralistyczny [zasada większości względnej i jednomandatowe okręgi wyborcze, zaletą jest stabilizacja polityczna, wada: dysproporcjonalność znajduje zastosowanie z okręgami wielomandatowymi; głosowanie blokowe (wzmacnia partię najsilniejszą np. wybory do senatu w Polsce);
*system pojedynczego głosu nieprzeniesionego [w okręgu jest kilka mandatów, wyborca ma jeden głos];
*system ograniczonego głosowania [w okręgu jest kilka mandatów do zdobycia, wyborca ma kilka głosów ale mniej niż jest mandatów];
*głosowanie kumulacyjne [wyborca ma kilka głosów do oddania, ale może przeprowadzić różne kombinacje, np. 3 głosy dla 1 kandydata];;
*system większości bezwzględnej [system dwóch tur głosowania, do drugiej tury przechodzą dwaj kandydaci z największą liczbą głosów, blokowanie partii izolowanych];
*system „Alternativ Vote” [w przypadku gdy jest 4 kandydatów, od dołu są wykreślani kandydaci a ich głosy są przyznawane kandydatom, którzy maja więcej głosów];;
•Systemy proporcjonalne- stosowane w większości państw;///
1)Metody przeliczania głosów na mandaty:
*metoda Hare'a (ilość oddanych głosów dzieli się przez ilość mandatów- iloraz wyborczy; głosy 2 list wyborczych dzieli się przez iloraz wyborczy, na podstawie otrzymanego wyniku przyznaje się mandaty);
*Hare- Niemegera;
*Hagenbach- Bischoffa;
*Droopa;
*Imperialna///
Metoda d'Hondta (liczbę głosów oddanych na każdą z list dzieli się przez kolejne całkowite liczby naturalne, otrzymany iloraz porządkuje się od największego do najmniejszego o przyznaniu mandatów na liście decyduje kolejność największych ilorazów.);; Metoda st. Lagne (dzieli się rezultaty przez kolejne liczby nieparzyste; korzystne dla ugrupowań słabszych, Szwecja, Dania, Norwegia)///
2)Liczba poziomów repartycji mandatów [poziomy repartycji (przydziału) mandatów; mogą być 1, albo 2 albo więcej, w Polsce jest 460 posłów a okręgów 41];;
3)Progi ustawowe- wprowadzono po to by zmniejszyć poziom fragmentaryzacji parlamentu; partia musi uzyskać pewien próg by móc uzyskać mandaty (Dania 2%, Hiszpania 3%, Bułgaria 4%]
•Systemy mieszane- połączenie systemu większościowego z proporcjonalnym. Wyróżniamy:
*systemy paralelne (wyborca ma 2 głosy, jeden oddaje na kandydata, a 2 na listę partyjną, Litwa Rosja);;
*systemy kombinowane, współzależne (supersonalizowany system proporcjonalny , system mandatów dodatkowych]
Funkcje Systemów Wyborczych:
*Wyłonienie reprezentatywnego parlamentu;
*zapewnienie legitymizacji rządzących;
*zapewnienie stabilnego rządu
MODELE TWORZENIA PARTII:
•model koncesyjny (organ koncesyjny wydaje zgodę na tworzenie partii wg. określonych kryteriów np. ideologicznych, politycznych; wyst. w państwach socjalistycznych; model daleki od demokracji);
•administracyjny (tworzenie partii jak i jej funkcjonowanie jest kontrolowane przez organy administracji rządowej);
•model rejestracyjny (partie rejestrowane są wg. pewnych reguł powszechnie akceptowanych; od odmowy rejestracji przysługuje odwołanie, najczęściej organem rejestrującym jest sąd);
•notyfikacyjny (zgłoszony na wniosek do sądu o zarejestrowanie i tym samym partia uzyskuje wpis do ewidencji i otrzymuje osobowość prawną.)
HISTORIA PARTII W POLSCE
•przed I w. ś. Partie na ziemiach polskich znajdujących się pod zaborami, traktowane były jako stowarzyszenia;
•potem mogły legalnie działać jako stowarzyszenia społeczne. Nieco później mogły działać partie polityczne w zaborze pruskim. W KP nie mogły działać takie partie jak PPS Frakcja Polska uznane za antyrządowe.;
•po 1918 Piłsudski wydał dekret by ugrupowania polityczne rejestrowały się; nie wszystkie partie z tego skorzystały były to partie które nie uznawały państwa Polskiego;
•po 1932 tendencje autorytarne; rozporządzenie Mościckiego pt. Prawo o Stowarzyszeniu- regulowano status stowarzyszeń a w tym partii, stowarzyszenie pożyteczne dla państwa miały przywileje specjalne, zostały w ramach tego rozporządzenia objęte kontrolą administracji rządowej;
•1944 tzw. „wyzwolenie”- kompromisowy rząd między środowiskami londyńskimi a komunistycznymi. Mogły działać takie partie jak PPR, PPS, PSL, SL, SD, SP; inne partie powstać już nie mogły- system partyjny zamknięty.;
•od 46' stwierdzono ze prawo o stowarzyszeniach z 32' nie dotyczy już partii; partie nie były regulowane aktami prawnymi tzw. wyższej rangi; status był regulowany aktami niższej rangi np. regulaminy;
•1976- w nowelizacji ludowej konstytucji PRL w art. 3 wpisano zasadę przewodniej roli PZPR w społeczeństwie;
•II połowa lat 80' koncepcja ustawy o partiach politycznych (system demokratyzował się); przewidywano ze w Polsce będzie wielopartyjny system; były 3 projekty ustaw: PZPR, SD i ChSS;
•zmiany polityczne, zmiany w konstytucji w 89' wykreślono art. 3, pojawił się art. 6, który stanowił o swobodzie tworzenia działalności partii politycznych
•SEJM X KADENCJI 28.07.1990 uchwalił pierwszą w Polsce ustawę o partiach politycznych wzorowaną na niektórych ustawach z innych krajów;
*ustawa ta przewidywała tryb notyfikacyjny jeśli chodzi o tworzenie partii;
*raczej miała sprzyjać tworzeniu, składała się z 8 pkt. zabraniała tworzenia partii w pracy i strukturach wojskowych;
*by założyć partię wystarczyło 15 podpisów, przy rejestracji nie trzeba było przedstawiać statusu;
*początkowo nie przewidywała finansowania partii ze środków państwowych;
* partie miały wpis do ewidencji, tylko nie miały osobowości prawnej.;//
•96' Trybunał Konstytucyjny stwierdził że partie polityczne muszą przedstawić statut;
•97' nowe projekty ustawy o partiach- ostateczne uchwalenie ustawy (wymagane 1000 podpisów przedstawianych przy rejestracji)
CHARAKTERYSTYKA USTAWY
•art1. definicje partii politycznych [p.p. to dobrowolna organizacja występująca pod określoną nazwą stawiająca sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub kształtowanie władzy publicznej]; *nikogo nie można zmuszać do przystępowania do partii i do pozostawania w nich; *nazwa partii jest chroniona, nie można zarejestrować partii o podobnej bądź takiej samej nazwie już istniejącej; *jeśli partia odwołuje się do praktyki nazizmu, faszyzmu nie można jej zarejestrować; *nie ma obowiązku brania udziału w wyborach i uzyskania pod rygorem wykreślenia z ewidencji;
•art2. członkostwo: Członkami mogą być obywatele RP, którzy ukończyli 18 lat. Członkami nie mogą być osoby fizyczne, dozwolone jest jedynie członkostwo bezpośrednie.
Ograniczenia dotyczące członkostwa w p.p. 1)wymóg zawieszenia w członkostwa w p.p.: [członkowie Rady Polityki Pieniężnej]; 2)wymóg zawieszenia działalności w p.p. [żołnierze w okresie odbywania czynnej służby wojskowej, członkowie KRRiT]; 3)wymóg apartyjności [żołnierzy zawodowych, sędziów Sądu Najwyższego, policjantów, prokuratorów, sędziów sądów powszechnych, funkcjonariuszy ABW, rzecznik praw obywatelskich, prezes NBP, prezes NIK, strażacy PSP, przewodniczący i etatowi członkowi SKO, funkcjonariusze służby więziennej, sędziowie TK, wiceprezesowie NIK, strażnicy straży granicznej, Urzędnicy Służby Cywilnej, funkcjonariusze inspekcji celnej, prezes IPN, kierownik i pracownicy KBW, generalny inspektor ochrony danych osobowych]
Zasady działania demokratycznego: zapewnienie jawności struktur, powołanie organów partii w drodze wyborów, podejmowanie uchwał większości głosów (zasady te powinny znaleźć swoje miejsce w statucie
Elementy jakie powinien zawierać statut: *nazwa, skrót nazwy, siedziba partii; *sposób nabywania i utraty członkostwa; *prawa i obowiązki członków; *organy partii w tym organy reprezentujące partię na zewnątrz oraz uprawnione do zaciągania zobowiązań majątkowych, ich kompetencje, czas trwania ich kadencji; *tryb dokonywania wyboru organów partii i uzupełniania składów tych organów; *sposób zaciągania zobowiązań majątkowych, uzyskania środków finansowych oraz tryb sporządzania i zatwierdzania informacji o działalności finansowej partii; *zasady tworzenia i znoszenia terenowych jednostek organizacyjnych partii; *zasady dokonywania zmian statutu; *sposób rozwiązywania się partii oraz tryb połączenia się z inną partią.
Elementy które powinny się znaleźć w zgłoszeniu o wpis partii do ewidencji: *nazwa; *skrót nazwy; *określenie adresu; *określenie siedziby partii; *imiona, nazwiska i adresy osób wchodzących w skład organów uprawnionych do reprezentacji partii na zewnątrz oraz do zaciągania zobowiązań majątkowych; *statut partii politycznej; *wykaz obejmujący imiona i nazwiska, adresy, numery PESEL i podpisy popierających zgłoszenie co najmniej 1000, którzy ukończyli 18 lat i mają pełną zdolność prawną.
Tryb rejestracji: wniosek składa się do Sądu Okręgowego w Warszawie. Jeżeli dokumentacja jest pełna, sąd wydaje postanowienie o wpisie, a potem jest ono drukowane nieodpłatnie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz przekazuje PKW. Jeśli są luki, braki w dokumentacji wzywa się do uzupełnienia braków (do 3 miesięcy). Nieusunięcie wad zgłoszenia w wyznaczonym terminie, wtedy sąd postanawia o odmowie wpisu. Wnioskodawca może zaskarżyć postanowienie w terminie 14 dni. Sąd Okręgowy w Warszawie prowadzi ewidencję partii politycznych. W przypadku powstania wątpliwości co do zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii Sąd zawiesza postępowanie i występuje do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności celów partii z Konstytucją. W przypadku orzeczenia o sprzeczności z Konstytucją celów partii sąd odmawia wpisu do ewidencji. Postanowienie nie podlega zaskarżeniu.
FINANSE PARTII
Partia może pozyskiwać dochody z majątku jedynie: *z oprocentowania środków zgromadzonych na rachunkach bankowych i lokatach; *z obrotu obligacji Skarbu Państwa i bonów skarbowych Skarbu Państwa; *ze zbycia należnych do niej składników majątkowych; *z działalności własnej polegającej na ?????????? tekstu statutu lub programu partii a także przedmiotów symbolizujących partię i wydawnictw popularyzujących cele i działalność partii politycznej oraz na wykonaniu odpłatnie drobnych usług na rzecz osób trzecich z wykorzystaniem posiadanego sprzętu biurowego
Sposób przyznawania subwencji: Ustalona jest proporcjonalnie do liczby głosów ważnych oddanych na okręgowe listy kandydatów na posłów wg. wzoru S=W1*M1+W2*M2+W3*M3+W4*M4+W5*M5 [gdzie: S- kwota rocznej subwencji; W1-5- liczba głosów ważnych oddanych w skali kraju na okręgowe listy kandydatów na posłów danej partii politycznej; M1-5- wysokość kwoty w złotych]/// {od 3-5%=10 zł za głos// 5-10%=8zł// 10-20%=7zł// 20-30%=4zł// powyżej 30%=1,5zł}
Wysokość dotacji oblicza się wg. wzoru: Dp=W/560*M {Dp- wysokość przysługującej dotacji podmiotowej; W- suma wydatków na kampanie wyborczą komitetów wyborczych; 560- liczba posłów i senatorów razem; M- liczba mandatów posłów i senatorów uzyskanych przez dany komitet wyborczy}
Partie z uzyskanych subwencji tworzą: *fundusz wyborczy (finansuje wybory i tylko z tego funduszu mogą być finansowane wybory); *fundusz ekspercki.
LIKWIDACJA PARTII
•Jeżeli partia dokona zmian w statucie, zmiany siedziby, zmian w składzie organów uprawnionych do jej reprezentowania i nie powiadomi o tym sądu najpóźniej w ciągu 14 dni od ich dokonania; •Jeżeli TK orzeknie o sprzeczności z Konstytucją celów lub zasad działania partii politycznej w następstwie wprowadzonych zmian w statucie; •Jeżeli partia nie złoży informacji o uzyskanych środkach finansowych w ustawowym terminie do 31 marca następnego roku; •jeżeli TK wyda orzeczenie o sprzeczności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznej/// Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie o wykreśleniu z ewidencji nie podlega zaskarżeniu/// •samorozwiązanie; •połączenie z inna partią; •nie realizowanie f. Wyborczej; •niespełnienie wymogów dokumentacji przy rejestracji.
PARTIE I SYSTEM PARTYJNY W POLSCE Typologia partii w Polsce
1)Kryterium genezy: Ⴗpartie postpeerelowskie (postkomunistyczne)- wskazują ciągłość organizacyjno- personalną z ugrupowaniami istniejącymi w PRL (Socjaldemokracja RP, SD, PSL);; Ⴗp. postsolidarnościowe- wyłoniły się z ruchu solidarnościowego (90' kiedy z tzw. „wojny na górze” wyłoniły się PC, Ruch Obywatelski, Akcja Demokratyczna, Forum Prawicy Demokratycznej, UD) mające tendencje do dalszego podziału;; Ⴗp. wywodzące się z pozasolidarnościowej opozycji antykomunistycznej np. Konfederacja Polski Niepodległej, UPR;; Ⴗp. historyczne- nawiązują swoimi nazwami oraz (lub) programami do partii istniejących przed okresem „realnego socjalizmu” w Polsce (PSL, PPS, Stronnictwo Pracy, KPN);; Ⴗp. nowe, będące efektem procesów transformacji systemowej, które powstały w oparciu o nowe podziały socjopolityczne i dezintegracyjne oraz integracyjne działania elit politycznych;
2)Kryterium miejsca w systemie politycznym: Ⴗlewica (SLD, UP, SP); Ⴗcentrum (PSL, UW); Ⴗprawica (ZChN, LPR, UPR)
3)Kryterium zasadniczych nurtów ideologicznych: Ⴗkomunistyczne (Związek Komunistów Polskich „Proletariat”, Komunistyczna Partia Polski); Ⴗlewicowo- liberalne, a wśród nich lewicowo- socjalistyczne (PPS, partie ekologiczne, antyklerykalne, feministyczne); Ⴗsocjaldemokratyczne (SdPl, SLD, UP);; Ⴗliberalne (Kongres Liberalno- Demokratyczny, UW, SD, PO); Ⴗagrarne, ludowe (PSL, PSL- Porozumienie Ludowe, Stronnictwo Ludowe Chrześcijańskie); Ⴗchrześcijańsko- demokratyczne (Zjednoczenie Chrześcijańsko- Narodowe, PC, Stronnictwo Demokracji Polskiej); Ⴗniepodległościowe (KPN, KPN- Ojczyzna, ROP, Ruch Katolicko Narodowy); Ⴗkonserwatywne (w tym konserwatywno- liberalne: UPR, Partia Konserwatywna, Przymierze Prawicy, PiS); Ⴗnarodowe (SN, Stronnictwo Narodowo- Demokratyczne, Front Polski, LPR)
4)Kryterium funkcji spełnionej w systemie politycznym: Wyróżniane są partie i ugrupowania relatywne oraz marginalne, wśród tych pierwszych występują partie duże (w Polsce bariera poparcie 15% np. SLD, niezależnie od tego czy są partiami rządzącymi czy opozycyjnymi są partiami ważnymi dla systemu politycznego). Lecz także partie małe mogą spełniać funkcje partii relatywnej, jeśli w warunkach wysokiego poziomu rozdrobienia w parlamencie mogą występować w roli partii dopełniającej (UW, PSL) jeżeli tylko dysponują wystarczającym poziomem szantażu politycznego.