Polityka

Cele polityki wyżywienia

Jednym z podstawowych warunków jest zapewnienie zdrowia człowieka i jego dobrostanu, rozumianego jako wysoka jakość życia.

Znane są i naukowo udowodnione związki przyczynowo - skutkowe między wadliwym żywieniem i stanem żywienia wpływające na rozwój i sprawność biologiczną w ciągu całego życia człowieka, a zapadalnością na choroby i umieralnością.

Dlatego rządy wielu krajów od lat podejmują kompleksowe działania w celu poprawy sytuacji w zakresie żywienia przez jego zbliżenie do modeli prozdrowotnych, ustalonych na podstawie aktualnego stanu wiedzy w tej dziedzinie.

Słowo polityka wywodzące się z języka greckiego określa m.in. działalność władz państwowych obejmujące zarówno sprawy wewnętrzne jak i zagraniczne.

Odpowiednio do dziedziny działalności państwa rozróżnia się szczegółowe polityki, wśród których coraz ważniejsze miejsce zajmuje…

Polityka wyżywienia wg. Światowej Organizacji Zdrowia jest to skoordynowany zestaw zadań i działań opartych na mandacie rządowym podejmowanym w celu zapewnienia dobrego stanu zdrowia społeczeństwa w wyniku udostępniania żywności bezpiecznej i odpowiedniej pod względem bezpieczeństwa.

Celem polityki wyżywienia ludności jest osiągnięcie przez społeczeństwo optymalnego tj. możliwie najlepszego poziomu wyżywienia w dobrych warunkach.

Polityka wyżywienia ludności związana jest nie tylko ze zdrowiem publicznym ale także z dostarczeniem odpowiedniej żywności, co łączy się z gospodarką żywnościową i polityką rolno - żywnościową. Polityka ta powinna być ukierunkowana m.in. na koordynację procesów zachodzących na rynku oraz kontrolę. Potrzeba tworzenia polityki wyżywienia wynika z sondażu i informacji na temat żywności, żywienia i zdrowia ludności oraz założeń społeczno - politycznych.

Instrumentami wykorzystywanymi w tym zakresie są m.in.,

- przepisy prawne oraz fiskalne

- oświata

- badania naukowe

Sondaże i inf. na temat żywności, żywienia i zdrowia			Założenia polityki w zakresie żywności, żywienia i zdrowia
Podaż		Jakość		Popyt
Polityka rolna	Polityka przem. spoż.	Standardy jakościowe żywności		Opieka zdrowotna	Kształcenie specjal. w zakesie żywienia
Dystrybucja i marketing	Żywienie zbiorowe	Bezpieczeństwo żywności		reklama	Kampanie inf. na temat żyw.
Handel żywnością	Pomoc żywieniowa	Wzbogacanie żywności		Inf. żyw. Na etykietach	Wskazania żywieniowe
Przepisy prawne	Przepisy fiskalne	Oświata		Podział dóbr i usług	Badania naukowe

Kreowanie standardów

Rolę nadrzędną w procesie równoważenia konkurencyjnych interesów uczestników łańcucha żywnościowego powinny pełnić instytucje publiczne, regulacje prawne oraz inf.

Przesłanki zdrowotne określają kierunki aktywnego kształtowania zwyczajów…

Ważne, aby inne uwarunkowania, w tym ekonomiczne, prawne i kulturowe były także uwzględniane w procesie tworzenia polityki wyżywienia i jej wdrażania, ponieważ w zasadniczy sposób wpływają na jej skuteczność.

Efektowne kreowanie polityki wyżywienia oznacza:

- sformułowanie zadań i celów

- wybór i wprowadzenie w życie instrumentów, które pozwolą zrealizować wytyczone cele

- określanie planu strategicznego i form działania mających na celu realizację założeń oraz ocenę skuteczności

- stworzenie politycznego i społecznego klimatu do przeprowadzania zamierzonych działań

Efekty polityki wyżywienia.

Przykładem są państwa skandynawskie: Holandia, Malta oraz USA.

W narodowych programach działań w obszarze wyżywienia ludności tych krajów podkreślona jest odpowiedzialność zbiorowa, w tym organizacji pozarządowych oraz prywatnych w realizacji zadania jakim jest dbałość.

Norowane są pozytywne (głównie w Norwegii, Finlandii, Islandii oraz Danii) skutki działań, wyrażające się pożądanymi zmiana w strukturze spożycia żywności oraz zahamowaniu, a nawet odwróceniu niekorzystnych wskaźników.

W Polsce stwierdza się relatywnie wysoką w porównaniu z innymi krajami europejskimi, umieralność. Ponad 50% zgonów w Polsce pozostaje w następstwie chorób dietopochodnych tj. w wyniku chorób układu krążenia - ok. 19%, nowotworów złośliwych ok. 24%, zatrucia pokarmowe ok. 7%.

Postępująca cały czas polaryzacja w strukturze i poziomie żywienia różnych grup społecznych powoduje, że niezmiernie…

W polityce wyżywienia ludności kluczowe znaczenie mają:

- warunki demograficzne

- warunki socjalno - ekonomiczne

- tradycyjne żywienie oraz zachowania konsumenckie

- potencjał produkcyjny całej gospodarki żywnościowej

Rozwój demograficzny

W ostatnich latach tj. od początku lat 90 - tych do roku 2005 w Polsce występował ujemny przyrost naturalny, a więc liczba ludności systematycznie się zmniejsza.

Z punktu widzenia polityki wyżywienia groźny jest nie tyle spadek ludności co zmiany w strukturze wiekowej. Rezultatem przemian w procesach demograficznych, a przede wszystkim głębokiej depresji urodzeniowej w latach 90 - tych oraz na początku tego stulecia jest gwałtowne zmniejszenie się liczby dzieci i młodzieży.

Rozwój demograficzny

Struktura płci i wieku ( w 2007 r):

- w wieku do 44 roku życia - na 100 mężczyzn przypada 97 kobiet

- w wieku powyżej 44 r.ż. - na 100 mężczyzn przypada 124 kobiet

- w wieku 65 lat i więcej - na 100 mężczyzn przypada 165 kobiet

Aktualnie na każde 100 os. w wieku produkcyjnym przypada 30 os. w wieku przedprod. oraz 24 os. w wieku poprodukcyjnym.

Struktura wieku ludności ulega nadal dynamicznym zmianom. Liczba i struktura ludności w wieku produkcyjnym determinuje podaż zasobów siły roboczej na rynku pracy.

W 2007 roku statystyczny mieszkaniec Polski miał 37,3 lat:

Mężczyźni średnio 35,3 lat

Kobiety średnio 39,4 lat

W 200 roku statystyczny mieszkaniec Polski - 35,4 lat:

Mężczyźni średnio 33,4 lata

Kobiety średnio 37,4 lata

Dane z 2010 roku:

Na każde 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 30 osób w wieku przedprodukcyjnym oraz 25 osób w wieku poprodukcyjnym.

W 2000 roku było to odpowiednio 40 i 24 osoby. W 1990 roku 50 i 22 osoby.

Udział osób w wieku 65 lat i wyżej stanowi 13,5%, W 2000 r. wynosił 12,4%, a w 1990 r. 10,2%.

Warunki socjalno-demograficzne

Dochody z pracy w Polsce stanowią obecnie źródło utrzymania dla ok. 52 - 55% gospodarstw domowych.

Już 1/3 gospodarstw utrzymuje się z pracy w sektorze prywatnym, zaś dla około 43 - 45% gospodarstw główne źródło utrzymania pochodzi ze źródła niezarobkowego (emeryci i renciści).

Blisko 4% gosp. Nie posiada własnego źródła utrzymania i pozostają na utrzymaniu osób spoza ich gospodarstwa albo na utrzymaniu państwa.

Najwyższe zarobki w Polsce w 2008 roku odnotowano w Warszawie. Średnia dochodów wynosiła tam 4,6 tys. Zł i była o 53% wyższa niż zanotowana dla ogółu badanych. Poziom zarobków jest tu o 37% wyższy niż we Wrocławiu (3350 zł), który zajął drugie miejsce. Najniższe płace są w Białymstoku.

Wybrane czynniki ekonomiczne warunkujące sposób żywienia i stan odżywienia jednostki:

1. Czynniki makroekonomiczne

1. PKB: produkt krajowy netto, dochód narodowy, PKB na 1 mieszkańca

2. Podaż żywności

3. Stan koniunktury i równowagi rynku żywnościowego

4. Stan infrastruktury społecznej, technicznej, gospodarczej a w tym handlowej

5. System finansowy

2. Czynniki mikroekonomiczne

1. Dochód: dochód nominalny, dochód rozporządzalny, dochód dyspozycyjny gosp. Domowego

2. Wydatki na żywność: bezwzględne, względne

3. Ceny produktów żywnościowych

4. Pozostałe czynniki materialnej zasobności gosp. Domowego

Poziom PKB na 1 mieszkańca

	Relatywnie wysoki	Relatywnie niski
Poziom wydatku na żywność	Wyższa wartość wydatków na żywność przy niższym ich udziale w wydatkach ogółem	Niższa wartość wydatków na żywność przy wyższym ich udziale w wydatkach ogółem
Poziom życia ludności	Wyższy poziom spożycia większości produktów żywnościowych, a zwłaszcza droższych, wygodnych w użyciu o wyższej jakości	Niższy poziom spożycia większości produktów żywnościowych
Struktura energetyczna diety	Wysoki udział energii z tłuszczu roślinnego i zwierzęcego oraz niski udział energii z węglowodanów	Wysoki udział energii z węglowodanów i niski udział z tłuszczu roślinnego i zwierzęcego
Bezpieczeństwo finansowe	Wyższy poziom bezpieczeństwa żywnościowego	Niższy poziom bezpieczeństwa żywnościowego
Poziom zagrożenia chorobami dietozależnymi	wyższy	nieższy

Na tle znanego zróżnicowania źródeł utrzymania należy zauważyć, iż dotychczasowy rozwój gospodarki rynkowej w Polsce łączył się ze wzrostem zróżnicowania płac, a co za tym idzie poziomu życia.

Mając na uwadze zwiększającą się polaryzację społeczeństwa pod kątem warunków socjalno - ekonomicznych - struktura spożycia żywności ulega zróżnicowaniu.

Statystyczny Polak przeznacza znaczną część dochodów na zaspokojenie potrzeb żywnościowych.

W grupach społecznych, gdzie dochód rodzinny jest niski wydatki na żywność sięgają nawet 42 - 45%.

Europejczycy wydają na żywność zdecydowanie mniej, ok. 15% swoich dochodów, a Niemcy tylko 10%. To świadczy o zamożności poszczególnym społeczeństw.

W Polsce wydajemy poza żywnością na: mieszkanie, odzież, obuwie, opał, energię elektryczną i cieplną, ochronę zdrowia i kulturę.

Struktura wydatków konsumpcyjnych w polskich gospodarstwach domowych dość znacznie różni się od struktury UE.

Tradycje żywieniowe

Wg danych bilansów żywności istotnie zwiększyło się spożycie tłuszczów i olejów roślinnych, mięsa drobiowego, owoców i warzyw.

Zmniejszyło się spożycie mięsa wołowego, masła, mleka i przetworów mlecznych, tłuszczów zwierzęcych oraz cukru o przetworów zbożowych.

Wśród tych zmian za szczególnie niekorzystną tendencję należy uznać zmniejszenie zawartości wapnia w diecie z 1200 mg w latach 90-tych do ok. 850 mg obecnie.

Zwiększenie spożycie wit. C oraz NNKT, co wiąże się ze wzrostem spożycia warzyw i owoców oraz zmianą w strukturze spożycie tłuszczów.

Struktura energetyczna diety:

Białko 11%, tłuszcze 36%, węglowodany 53%

Najgorzej odżywiają się rodziny o niskich dochodach, wielodzietne ze środowisk miejskich.

FAO wyróżnia 5 stanów odżywienia [przeciętna dobowa podaż energii na osobę]:

- krańcowa niska podaż energii - powyżej 1800 kcal

- niska podaż energii - 1800 - 2200 kcal

- prawidłowa podaż energii - 2200 - 2800 kcal

- nadmierna podaż energii - 2800 - 3000 kcal

- nadkonsumpcja absolutna - powyżej 3000 kcal

Wg FAO wszystkie kraje UE osiągnęły wysoki poziom wyżywienia powyżej 3000 kcal.

Średnia wartość energetyczna przeciętnej dziennej racji pokarmowej w Polsce wynosi ponad 3000 kcal.

Czynnikami pozaekonomicznymi kształtującymi popyt na żywność są np. reklamy, czynniki ekologiczne, a także konieczności rozwoju badań naukowych w zakresie żywności i żywienia w powiązaniu ze zdrowiem.

Potencjał produkcyjny gospodarki

W rozwiniętych gospodarczo krajach europejskich przyjmuje się, iż w celu osiągnięcia samowystarczalności, własna produkcja żywności na bieżące potrzeby powinna pokrywać zapotrzebowanie co najmniej w 90%.

Strategicznym celem polskiej gospodarki żywnościowej powinno być dążenie kraju do samowystarczalności.

Koncepcja polityki wyżywienia

Generalną intencją polityki powinno być zharmonizowanie produkcji rolniczej i przetwórstwa żywności oraz polityki importu, eksportu z potrzebami i wymaganiami społeczeństw w zakresie żywienia i zdrowia.

W świetle naszkicowanej diagnozy spożycia żywności i jej uwarunkowaniach, proponowana harmonizacja wymaga wyznaczenia zdrowotnych i społecznych celów strategicznych.

Cele zdrowotne:

1) Zahamowanie umieralności z powodu chorób układu krążenia i naczyń mózgowych oraz chorób nowotworowych

2) Obniżenie wskaźnika umieralności niemowląt

3) Zmniejszenie niedoborów energetycznych i białkowych u dzieci oraz u innych szczególnie zagrożonych grup społecznych

4) Zmniejszenie częstości występowania stanów niedoborowych niektórych składników odżywczych w diecie (jod, magnez, żelazo, wapń)

Cele społeczne polityki wyżywienia

Zapewnieni dostępności różnych produktów zgodnie z oczekiwaniami i możliwościami nabywczymi konsumentów.

Takie cele wymagają współpracy:

- producentów żywności

- dystrybutorów, handlowców

- oświaty oraz czynników rządowych

Zadania dla producentów, przetwórców i dystrybutorów żywności

- wzrost udziału produktów spełniających rolę ochrony lub poprawy zdrowia (żywność ekologiczna, funkcjonalna)

- wzrost udziału żywności dla specyficznych grup demograficznych np. niemowląt, dzieci, osób starszych

- wzrost udziału produktów autentycznych pod względem smaku, zapachu, konsystencji (produkcja niszowa, regionalna)

- wzrost udziału produktów w wysokiej stabilności, jakości i wartości spożywczej

Zadania dla oświaty

- popularyzacja zasad prawidłowego żywienia

- popularyzacja informacji i żywności bezpiecznej dla zdrowia oraz sposobach zapobiegania chorobom na tle nieprawidłowego żywienia

- popularyzacja informacji na temat skutków żywienia niedoborowego oraz naddoborowego

- szkolenie kadr potrzebnych w przemyśle, oświacie i na stanowiskach urzędniczych odpowiedzialnych za politykę wyżywienia

Zadania dla czynników rzędowych

- aktualizacja, harmonizacja i dalszy rozwój legislacji żywnościowej i zarządzeń wykonawczych

- przemyślana i rozsądna polityka podatkowa

- skuteczna polityka celna dotycząca artykułów żywnościowych

- modernizacja wymagań jakościowych w stosunku do surowców, produktów, metod przetwarzania

- monitoring produkcji i spożycia żywności

Zadania dla…

- opracowanie programu działania

- przeprowadzenie szerokiej, krytycznej dyskusji w środowiskach zainteresowanych i mających wpływ na realizację tego programu.

- nadanie założeniom polityki wyżywienia rangi uchwały sejmowej

- stworzenie skutecznych ram organizacyjnych dla realizacji zadań przez powołanie komisji lub rady do spraw wyżywienia

- opracowanie systemu kontroli efektywności działania w zakresie polityki wyżywienia

Główne obszary działań polityki wyżywienia na przełomie X i XXI wieku dla krajów europejskich.

W skali globalnej wiodącą rolę w budowaniu polityki wyżywienia w aspekcie ochrony zdrowia, a także środowiska i rozwoju rolnictwa pełniły od początku swojego istnienia, tj. od połowy lat 40 dwie agendy:

1) Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

2) Organizacja Żywności i Rolnictwa (FAO)

Zadania tych organizacji dotyczące polityki wyżywienia są przedstawiane na wspólnej konferencji i światowych szczytach.

Na jednej z takich konferencji określono priorytetowe obszary tych działań:

- poprawa bezpieczeństwa żywnościowego

- ochrona konsumentów poprzez poprawę i kontrolę jakości żywności

- zapobieganie niedoborom składników odżywczych

- propagowanie zdrowych modeli wyżywienia i stylu życia

- ocena, analiza i monitorowanie poziomu, struktury spożycia żywności

Na światowym szczycie żywnościowym w 1996r. przyjęto następującą definicję bezpieczeństwa żywnościowego.

Bezpieczeństwo żywności - nieprzerwany dostęp do żywności wystarczającej dla wszystkich ludzi do zdrowego i aktywnego życia.

W Europie podobnie jak i w innych rozwiniętych regionach świata do grup populacyjnych szczególnie narażonych na niedożywienie należą m.in.:

- osoby o niskich dochodach

- bezrobotni

- bezdomni

- imigranci oraz dzieci

W związku z tymi problemami WHO opracowało tzw. Pierwszy Plan Działań dla Europy na lata 2000 - 2006, który ma wspierać się na trzech filarach polityki wyżywienia:

- bezpieczeństwo żywnościowe

- jakość żywności

- żywienie

Filar I

Plan działań na lata 2000 - 2006 w pierwszym filarze dla regionu europejskiego zakładał, że w celu zapewnienia zrównoważonego bezpiecznego dla populacji i środowiska poziomu podaży żywności konieczne jest:

- opracowanie mechanizmów pobudzania produkcji rolniczej oraz konsumpcji

- wdrażanie programów pomocy grupom tzw. zwiększonego ryzyka

W odniesieniu do tego zadania na obszarze UE w ramach Wspólnej Polityki Rolnej funkcjonuje Program Pomocy Żywnościowej dla Najuboższych (PEAD).

Podstawą jego działania są nadwyższki produkcyjne UE, a koordynację procesów rozdysponowania pozyskanej żywności zajmują się akredytowane agencje i organizacje społeczne.

Od lat budżet PEAD zwiększa się i w 2006r. przekroczył już 259 mln euro.

Wg danych KE największymi beneficjentami pomocy są Włochy, Francja oraz Hiszpania, spośród nowych krajów członkowskich m.in. Polska.

Głównym koordynatorem programu w Polsce jest Federacja Polskich Banków Żywności, która powstała w 1997r.

Celem banków jest zmniejszenie obszarów niedożywienia oraz przeciwdziałanie marnotrawieniu żywności.

Organizacje opierają się na trzech zasadach:

- non - profit (działalność bez zysków)

-

- zasada apolityczności i różnorodności światopoglądowej

Banki Żywności udzielają obecnie w Polsce systematycznej pomocy ok. 2000 organizacji i instytucji wspierających ok. 1,5 mln osób.

Dla porównania w USA funkcjonuje 15 programów pomocy, których łącznie finansowanie w 2005r. przekroczyło 51 mld USD.

Największy program w USA - Food Stamp Program wspierał w 2005r. ponad 25 mln osób miesięcznie.

Filar II

Celem drugiego filaru polityki wyżywienia dla Europy związanego z jakością żywności jest:

- eliminacja zagrożeń związanych ze skażeniem żywności środkami chemicznymi i biologicznymi

- podejmowanie działań kontrolnych w obrębie łańcucha żywieniowego

Obecnie w UE rolę niezależnego doradcy w tym zakresie pełni Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFS). Została powołana w 2002r. i ma zapewniać wsparcie naukowo - techniczne w kwestiach przewodnictwa i polityki wspólnotowej we wszystkich dziedzinach, które wywierają bezpośredni lub pośredni wpływ na bezpieczeństwa żywności i pasz.

EFSA:

- zajmuje stanowisko w sprawie oświadczeń umieszczanych przez producentów na opakowaniach

- jest odpowiedzialna za zbieranie i analizę danych oraz monitoring zagrożeń związanych z żywnością i paszami

- ma także przyczyniać się do lepszego poziomu ochrony życia i zdrowia ludzkiego

Filar III

Celem trzeciego filaru jest redukcja ryzyka chorób dietozależnych w populacji.

Prowadzona w tym celu działalność profilaktyczna obejmuje np. zapobieganie deficytom skł. w dziedzinie racji pokarmowej poprzez segmentację lub wzbogacenie żywności.

Ważnym elementem tego obszaru jest edukacja żywieniowa szczególnie w odniesieniu do dzieci.

W następstwo tych działań wpisuje się Program Działań Interwencyjnych przeciwko Chorobom Zakaźnym (CINDI) realizowany przez WHO. Jego celem jest prowadzenie i koordynowanie działań ukierunkowanych na zapobieganie i kontrolę czynników ryzyka, w tym palenia papierosów, nadciśnienia.

Innym przykładem międzynarodowej wspólnoty w ramach III filaru jest opracowany przez Nordycką Radę Ministrów, wspólny program działania. Jest on związany z wieloletnią tradycją kooperacji pięciu krajów skandynawskich oraz ich zaangażowania w przekazywaniu zdobytych doświadczeń państwom bałtyckim w ramach Nordycko - Bałtyckiej Sieci ds. Zdrowia Publicznego.

Plan ten zakłada m.in. stworzenie katalogu podejmowanych inicjatyw jako źródła inspiracji dla polityków oraz budowę bazy danych o zmianach w konsumpcji żywności.

Strategiczne dokumenty agend ONZ przyjmowane w pierwszych latach XXI w., w tym Globalna Strategia ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia, wskazują na konieczność przyspieszenia obszaru „żywienia”. Szczególną uwagę przypisano systematycznym badaniom zmian wzorców wyżywienia ludności oraz gromadzenie danych na temat wpływu żywienia na ryzyko zachorowania.

Do działań priorytetowych zaliczono też:

- opracowanie zrozumiałych dla konsumenta zaleceń dotyczących żywienia oraz aktywności fizycznej

- rozpowszechnianie tych informacji oraz prowadzenie kampanii edukacyjnych. Do bardzo ważnych kampanii zalicza się kampanie zwiększające spożycie owoców i warzyw. Zaleca się spożycie warzyw i owoców w ilości 5 porcji dziennie.

Podejmowane akcje mogą być skierowane do całej populacji lub skupiać się na konkretnej grupie osób.

W Danii program taki obejmuje trzy strategie informacyjno - promocyjne:

- owoce w miejscu pracy

- owoce w szkole

- owoce w zbiorowym żywieniu

Do takich działań konieczna jest współpraca możliwie jak największej ilości partnerów - organizacji pozarządowych ds. zdrowia publicznego instytucji państwowych.

Drugi plan działań dla Europy.

W zakresie wyżywienia ludności (2007 - 2012) przedstawiony przez WHO we wrześniu 2007 drugi plan działań podkreśla konieczność dalszej intensyfikacji aktywności w ujęciu zdrowotnym, żywieniowym, bezpieczeństwa oraz jakościowym.

Niezbędne okazało się także przyjęcie Zintegrowanych Planów Działania przez rządy państw oraz organizacji międzynarodowych. Do ich wdrażania zobowiązane zostały instytucje państwowe.

Drugi plan WHO obejmuje 6 szczegółowych obszarów, które podejmują kwestie najważniejszych wyzwań zdrowia publicznego w dziedzinie żywienia, jakości i bezpieczeństwa żywnościowego:

1) Wspieranie tzw. zdrowego startu przy pomocy naturalnego karmienia niemowląt oraz rozwój programów żywieniowych dla przedszkoli i szkół

2) Poprawa dostępności owoców i warzyw, promocję reformulacji i wzbogacania

3) Zapewnienie odpowiednich praktyk marketingowych i znakowania żywności

4) Walkę z niską aktywnością fizyczną, paleniem tytoniu, nadużywaniem alkoholu

5) Zaangażowaniem personelu medycznego w promocję zdrowego stylu życia

6) Rozwój badań na zmianami w konsumpcji żywności oraz monitoring efektywności podejmowanych działań

Szczególnie ważnym dokumentem w aspekcie prac nad polityką wyżywienia ludności w Europie jest przyjęta w 2007r. przez 48 krajów Regionu Europejskiego WHO - Europejska Karta Walki z Otyłością. Podkreśla ona, że epidemia otyłości stanowi jeden z najpoważniejszych problemów zdrowia publicznego w tym regionie i uznaje za działania priorytetowe ograniczające tą tendencję.

Zgodnie z wytycznymi zawartymi w Strategii Komisji Europejskiej w zakresie zagadnień związanych z żywieniem wskazane są zamiany w uregulowaniach prawnych .

W dniu 12.11.2007r. powstała w Polsce Rada ds. Diety, Aktywności Fizycznej i Zdrowia, która ma podejmować, monitorować i koordynować działania na rzecz zapobiegania nadwadze i otyłości z uwzględnieniem zaleceń europejskich oraz programu narodowego. Członkami Rady są przedstawiciele 25 organizacji zawiązanych m.in. ze środowiskiem naukowym i akademickim.

Zadania Rady:

- pełni funkcję organu opiniodawczo-doradczego w zakresie działań na rzecz zapobiegania nadwadze na rzecz zapobiegania nadwadze i otyłości w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem zaleceń Białej Księgi Komisji Europejskiej pt. ”Strategia dla Europy w zakresie zagadnień zdrowia związanych z żywieniem, nadwagą i otyłością”

- określanie priorytetowych działań w zakresie promocji zbilansowanej diety, aktywności fizycznej i zdrowia oraz określanie kierunków ich realizacji w całym kraju

- opiniowanie i wspieranie inicjatyw organizowania akcji, ruchów koalicji na rzecz zdrowia publicznego, w tym promocji zachowań prozdrowotnych oraz w zakresie zapobiegania chorobom niezakaźnym wynikającym z nadmiernej masy ciała, ze szczególnym uwzględnieniem partnerstwa publiczno-partnerskiego

- działanie na rzecz promocji zdrowego stylu życia, zwłaszcza zbilansowanej diety i aktywności fiz. Dla poszczególnych grup wiekowych, w szczególności środowiskach lokalnych i środkach masowego przekazu.

Biała Księga - strategia dla Europy w sprawie zagadnień zdrowotnych związanych z odżywianiem, nadwagą i otyłością. Celem jej jest określanie zaitegrowanego podejścia UE mającego na celu…

W ciągu ostatnich 30 lat drastycznie wzrosła liczba przypadków nadwagi i otyłości wśród ludności UE, a zwłaszcza wśród dzieci, gdzie współczynnik nadwagi w 2006 roku wyniósł 30%.

Wskazuje to na pogarszanie się tendencji do nieprawidłowego sposobu odżywiania się i niskiego poziomu aktywności fiz. wśród ludności UE i z tego powodu w przyszłości spodziewany jest dalszy wzrost przewlekłych dolegliwości tj.: cukrzyca typu 2, udary, nadciśnienie, choroby układu krążenia, niektóre nowotwory, zaburzenia mięśniowo-szkieletowe.

W dłuższej perspektywie będzie to miało negatywny wpływ na średnią długość życia w UE oraz pogorszenie jakości życia wielu osób.

3 czynniki w celu zwalczania otyłości zawarte w Białej Księdze:

1) Każda osoba ostatecznie odpowiada za swój tryb życia oraz za tryb życia swoich dzieci.

2) Tylko dobrze poinformowany konsument może podejmować racjonalne decyzje.

3) Optymalną reakcję na to zagadnienie integracji zarówno różnych istotnych obszarów polityki jak i różnych poziomów działania.

Komisja Europejska zobowiązała się do wspierania polityki wyżywienia w tym zakresie na poziomie krajowym, ale równocześnie sama podejmuje działania, które mają zająć się gromadzeniem lokalnych lub krajowych inicjatyw i tworzenie ogólnoeuropejskich mechanizmów wymiany najlepszych praktyk.

Zasady działania polityki w tym zakresie:

- zajmowanie się tą istotną kwestią zdrowia publicznego wymaga całościowej integracji polityki począwszy od żywności i konsumenta, do sportu, edukacji i transportu

- działania w niniejszym dokumencie skupiają się na 4 zasadniczych aspektach:

1) Działania powinny dotyczyć przyczyn powstawania zagrożeń dla zdrowia. W ten sposób działania ustalone w strategii powinny się przyczynić do zmniejszenia wszelkich zagrożeń związanych z nieodpowiednim sposobem odżywiania i ograniczoną aktywnością fizyczną, w tym zagrożeń związanych z nadmierną masą ciała.

2) Opisane działania mają funkcjonować w obszarach polityki rządowej i na różnych szczeblach władzy przy zastosowaniu szeregu instrumentów, łącznie z ustawodawstwem, tworzeniem sieci kontaktów, podejściem publiczno-prywatnym i przy zaangażowaniu sektora prywatnego i społeczeństwa obywatelskiego.

3) W celu sprawdzenia skuteczności strategia będzie wymagała podjęcia działań przez szereg podmiotów na poziomie lokalnym, takich jak szkoły i organizacje społeczne.

4) Najważniejszą kwestią jest monitorowanie powyższych działań.

Niestety mimo podejmowania działań mających na celu poprawę sposobu żywienia i wzrost aktywności fizycznej, liczba osób z nadwagą rośnie.

Polityka na poziomie wspólnotowym

- lepiej poinformowani konsumenci,

- udostępnianie zdrowych produktów spożywczych

- wspieranie aktywności fizycznej

- grupy priorytetowe i środowiska

- rozwijanie wiedzy w celu wspierania i tworzenia polityki wyżywienia ludności

- rozwijanie systemów monitorowania

Polityka na poziomie państw członkowskich

Ze względu na zróżnicowanie sposobu żywienia w poszczególnych państwach członkowskich, część zadań związanych z walką z nadwagą i otyłością może być realizowana jedynie na poziomie krajowym.

Komisja będzie tylko zestawiać i oceniać wraz z grupą wysokiego szczebla podjęte działania krajowe i regionalne i udostępniać te informacje na swojej stronie internetowej.

Komisja zamierza wykorzystać wspomnianą grupę wysokiego szczebla do promowania i rozpowszechniania najlepszych praktyk, jak również do udzielania wsparci uznanego za właściwe na poziomie wspólnotowym…?

Możliwości działania podmiotów prywatnych

Podmioty prywatne mogą odegrać istotną rolę w zapewnieniu konsumentom możliwości dokonywania wyborów korzystnych dla zdrowia i umożliwieniu im podejmowania dalszej decyzji dotyczących zdrowego trybu życia: ich działania w tym obszarze mogą uzupełniać politykę krajową i inicjatywy UE.

Wspólnotowe instrumenty wdrażania polityki wyżywienia

Instrumenty te mają na celu:

- stabilizację sytuacji na rynku żywnościowym,

- kształtowanie prozdrowotnych zachowań konsumentów.

Do wspólnotowych instrumentów, które mogą się przyczynić do poprawy wzorców spożycia żywności należą np. mechanizmy:

- wzrostu konsumpcji mleka w placówkach oświatowych,

- bezpłatnej dystrybucji owoców i warzyw,

- promocji wybranych produktów rolnych.

UE finansuje wszystkie w/w projekty.

System dopłat do spożycia mleka i przetworów mlecznych.

Projekt ten skierowany jest do dzieci regularnie uczęszczających do przedszkoli i szkół podstawowych oraz młodzieży z gimnazjów i szkól ponadgimnazjalnych. Dopłatami były objęte: mleko, jogurty, serki topione, twarogi oraz sery. Każdy uczeń może nabyć 0,25 litra mleka lub przetworu mlecznego po cenie niższej niż rynkowa i nie wyższej niż ustalona ustawowo cena maksymalna. Powodzenie systemu uzależnione jest od stworzenia krajowego programu wspierającego ten program i zaangażowania wielu instytucji.

Projekt był realizowany w: na Węgrzech, w Szwecji, Francji, gdzie liczba dzieci sięga ok. 20-50% ogólnej liczby dzieci (?), w Polsce niespełna 10% dzieci

Promocja wybranych produktów rolnych

Na unijnym rynku ogrodniczym od 1997 roku producenci mają prawo uzyskać rekompensaty za wycofanie z rynku produktów i przeznaczenie ich do bezpłatnej dystrybucji (do ośrodków pomocy społecznej, szpitali, itp.).

W Polsce projekt ten nie został uruchomiony z powodów organizacyjnych i braku zainteresowania producentów.

Zakłada się, że wdrażane programy muszą się przyczynić do wzrostu popytu na produkty nimi objęte. Programy te wydają się szczególnie pożądane w państwach, które charakteryzują się np. niskim spożyciem owoców i warzyw oraz wysokim potencjałem ich produkcji.

Po wejściu Polski do UE został uruchomiony:

- roczny program promocyjno-informacyjny „Mrożonki pełne natury” - dot. Promocji mrożonych warzyw i owoców,

- dwuletni program informacyjny „Oryginalność pod ochroną” - odnoszący się do wspólnotowego systemu oznaczeń produktów regionalnych i tradycyjnych,

- w 2008 r. zainaugurowano 3-letnia kampanię „Stawiam na mleko” skierowaną do dzieci w wieku 7-13 lat, ich opiekunów i rodziców.

Platforma technologiczna „żywność dla życia”

Skierowana do producentów żywności przez Komisją Europejską.

- Postawiła sobie za cel doskonalenie produkcji żywności zgodnie z potrzebami i oczekiwaniom konsumentów, a także promocją innowacyjnej, nowoczesnej produkcji żywności, która będzie miała pozytywny wpływ na zdrowie publiczne i ogólnie jakość życia.

- Koncepcja nawiązuje do zachodzących w Europie procesów demograficznych polegających na przedłużaniu życia i starzeniu się społeczeństwa tego regionu oraz konieczności przyjęcia we wszystkich dziedzinach działalności podejścia opartego na „zdrowym starzeniu się”

- Realizacja wizji tej platformy zakłada prowadzenie badań i współpracą w obszarach:

• Żywność i zdrowie

• Jakość żywności a procesy produkcyjne

• Żywność i konsument

• Bezpieczeństwo żywności

• Zrównoważona produkcja żywności

• Zarządzanie łańcuchem żywnościowym

- Jednocześnie zakłada się, że inicjatywy badawczo-rozwojowe w tych obszarach będą zharmonizowane, przyjmą perspektywę konsumenta za główną…

Polityka wyżywienia w aspekcie przyszłych wyzwań

- Praktyczną realizacją polityki wyżywienia zaangażowane są organizacje międzynarodowe, rządy poszczególnych krajów i rozmaite stowarzyszenia i organizacje działające na poziomie lokalnym.

- Wśród różnych przesłanek podejmowanych przez nie działań znajdują się m.in. rosnące koszty opieki zdrowotnej, hospitalizacji i usług medycznych, a także wypłacanych rent i innych świadczeń.

- Względy ekonomiczne są i będą w przyszłości ważnym elementem uwzględnianym przy formowaniu i realizacji polityki wyżywienia w różnych krajach.

- W oficjalnych dokumentach ONZ i jej wyspecjalizowanych agend podkreśla się odpowiedzialność poszczególnych rządów za dobrostan ich obywateli

- Ważne jest też stwierdzenia powtarzane w publikacjach Podkomitetu ds. Żywienia Narodów Zjednoczonych: „WŁAŚCIWE WYŻYWIENIE PRAWEM CZŁOWIEKA”!

- W Polsce od lat 90-tych podejmowane są próby stworzenia programu realizacji narodowej polityki wyżywienia.

- Na uwagę zasługują rozwijające się inicjatywy na mniejszą skalę, nakierowane np. na zwiększenie dostępności żywności wśród grup tzw. Ryzyka, promujące zasady racjonalnego żywienia i zdrowy styl życia.

- W Polsce ważną rolę w tym zakresie pełni Polska Federacja Producentów Żywności.

- Działalność tej organizacji uwzględnia tak ważne dla konsumenta aspekty, jak np. jakość i bezpieczeństwo żywności, oznakowanie żywności, innowacje i przenikanie nowych technologii, itp.

- Realizacja całej polityki wyżywienia wymaga znacznych nakładów finansowych, dlatego konieczne jest zacieśnienie współpracy między sektorem publicznym i prywatnym a także budowana na zasadzie wzajemnego zaufania kooperacja różnych środowisk związanych z żywnością, żywieniem i zdrowiem.

Żywienie, a zdrowie społeczne w perspektywie XXI wieku.

Historia nauki o żywieniu:

- od zarania dziejów ludzkość podstawowym zajęciem podtrzymującym jej egzystencję było zdobywanie pożywienia

- w miarę upływu wieków pojawiły się coraz to nowe rodzaje żywności oraz sposoby jej przyrządzania

- zasady prawidłowego żywienia powstawały stopniowo w miarę rozwoju nauki o żywieniu człowieka, która jest stosunkowo młoda

Klasyfikowano wtedy żywność na:

- osuszającą

- nawadniającą

- wzdymającą

- rozgniewającą

- moczopędną

- powodującą powstanie dobrych lub złych cieczy w org.

W średniowieczu nie dokonano postępów w dziedzinie żywienia ponieważ nie wiedziano, jakie składniki odżywcze potrzebne są do prawidłowego rozwoju i gdzie te składniki się znajdują.

W końcu XVIII w. Antoine Lavoisier nazywany ojcem nauki o żywieniu określił teorię spalania składników pokarmowych w żywym organizmie. Dzięki niemu udało się określić, że pokarm po spożyciu ulega spaleniu, a podczas oddychania zostaje dostarczana odpowiednia ilość potrzebnego do tego celu tlenu i wydzielany powstający w czasie spalania CO₂. Jednocześnie w wyniku tego procesu wytwarzane jest ciepło. Zapoczątkowane w ten sposób badania stanowiły i stanowią obecnie jeden z podstawowych elementów nauki o żywieniu tj. kalorymetrię.

W XIX w. i na początku XX stulecia zajmowana się głównie odkryciem i identyfikacją podstawowych składników pokarmowych oraz konsekwencjami ich niedoboru w pożywieniu, nie zwracając uwagi na ich elementy składowe. Dopiero XX w. określany mianem złotego w nauce o żywieniu człowieka przyniósł znaczący postęp i rozszerzanie kierunków badawczych. Odkryto wtedy bowiem wielką różnorodność przemian poszczególnych składników w organizmie człowieka, ich dostępność oraz drogi rozmieszczania, metabolizmu i wydalania. Wykazano, że wiele zaburzeń rozwojowych i schorzeń wieku dojrzałego jest rezultatem wadliwego, niedoborowego i jednostronnego żywienia. Stwierdzono powiązanie z nadmiernym spożyciem żywności niektórych chorób.

W miarę rozwoju innych nauk, jak biologia, fizyka czy chemia, nauka o żywieniu człowieka przeszła ogromną ewolucję, spowodowaną także znacznym wzrostem liczby ludności. Ta eksplozja demograficzna, rosnące tempo życia spowodowały postęp technologiczny w produkcji i przetwórstwie. Wydłużyła się przeciętna długość życia, ale jednocześnie w skali świata prawie miliard głoduje, 2 mld jest niedożywiona, a setki milionów cierpi z powodu przekarminia. Z tego powodu powstają choroby. Choroby te są determinowane nie tylko niedocenianiem znaczenia żywienia dla zachowania zdrowia, ale również sytuację ekonomiczną, tempem życia, czynnikami środowiskowymi, kulturowymi oraz cywilizacyjnymi.

W ostatnich latach dynamicznie rozwijają się badanie w zakresie interakcji składników odżywczych, ich oddziaływań z ksenobiotykami, lekami oraz wpływu tych interakcji na umysłowy i fizyczny rozwój człowieka. Zwraca się też większą uwagę na rolę kodu genetycznego i jego znaczenie dla rozwoju, stanu odżywienia i zdrowia ludzi.

Cechy charakterystyczne żywienia w XX w.

Zawrotny rozwój cywilizacyjny stał się przyczyną paradoksu cywilizacyjnego w dziejach ludzkości. Wprawdzie w genomie człowieka wyodrębniono gen długowieczności, ale determinuje on długość życia tylko w 15 - 20%, natomiast reszta w znacznej mierze zależy od środowiska i trybu życia. Zachowania te, najczęściej niewłaściwe, towarzyszą człowiekowi od poczęcia, aż do śmierci. Są one mocno zróżnicowane i zależne od regionu świata.

Duży udział w kształtowaniu mają religie.

Do ważniejszych religijnym determinantów sposobów żywienia się należą:

- ograniczenia asortymentu spożywanych produktów

- posty ilościowe i jakościowe

- potrawy obrzędowe i świąteczne

Już samo pojęcia produktu jadalnego nie jest uniwersalne. Produkt uważany za jadalny w jednej grupie kulturowej, w inne może uchodzić za niejadalny.

W różnych częściach świata spotyka się wiele różnorodnych potencjalnych pokarmów, którymi miejscowa ludność przypisuje wartość magiczną.

Z religii uniwersalistycznych najwięcej zaleceń i ograniczeń żywieniowych wprowadza judaizm. Ze względu na zakaz spożywania mięsa z krwią, zabijanie zwierząt i obróbka mięsa przebiega w sposób zapewaniający całkowite usunięcie krwi.

Islam w swej świętej księdze Koranie zawiera zbiór przykazań religijnych i moralnych oraz przepisów m.in. dotyczących żywienia. Zgodnie z nim muzułmanów obowiązuje zakaz spożywania krwi i mięsa zwierząt nieczystych.

Chrześcijaństwo - choć opiera się na Biblii ma swoich wyznawców nie nakładających żadnych zakazów, jeśli chodzi o asortyment dostępnych produktów.

Hinduizm - nie występują zakazy dotyczące odżywiania. Zaleca powstrzymywanie się od konsumpcji krwi, mięsa, jaj i napojów alkoholowych, grzybów i niektórych warzyw. Zaprzestanie spożywania jest rozumiane jako droga do osiągnięcia doskonałości.

Zalecenia wegetariańskie, charakterystyczne dla hinduizmu są typowe również dla buddyzmu, którego podstawową zasadą jest zakaz zabijania zwierząt.

Bilansowanie żywienia w okresie rozwoju jest wyznacznikiem zdrowia w wieku dojrzałym.

Cechą charakterystyczną żywienia się ludzi w XX w. była i jest nadal:

- niewłaściwa cząstkowość żywienia

- nieprawidłowy udział poszczególnych grup produktów spożywczych

- zła jakość i zbyt mała liczba posiłków

Rację pokarmową społeczeństw krajów rozwiniętych w XX w. charakteryzowały:

- wysoka gęstość energetyczna

- niewystarczające zawartości składników mineralnych

- zbyt wysoka podaż tłuszczu zwierzęcego

- zbyt wysoka podaż cukru i soli

- wysoka zawartość kwasów tłuszczowych nasyconych

- niezadawalający udział warzyw i owoców będących źródłem substancji przeciwutleniających

- niewłaściwa struktura spożycia węglowodanów zawierających w przewadze mono i disacharydy

11

---