Johann F. Herbart ojciec pedagogiki naukowej, oparł ją na 2 naukach pomocniczych: etyce filozoficznej (podaje cele wychowania) i psychologii (podaje środki do osiągnięcia celu).

Deklaracja Praw Dziecka 1989, Genewa. Polska ratyfikowała ją w 1990. Jest rzecznik Praw Dziecka, Komitet Ochrony Praw Dziecka.

Aksjologia-nauka o wartościach

Kryteria odróżniające naukę od innych form działalności:

• własny przedmiot badań

• własny system pojęciowy

• własne metody badań

• własne teorie opisujące i wyjaśniające przedmiot badań

Teoria wychowania- 1. wiedza dotycząca wychowania jako swoistego bytu będącego przedmiotem opisu, wyjaśnia i ocenia oraz wykorzystuje w praktyce ustalone prawidłowości wychowania; element składowy pedagogiki, odróżnia wychowanie od nauczania; 2. Dyscyplina pedagogiki zajmująca się celami, sposobami, warunkami działalności wychowawczej podejmowanej wobec dzieci i młodzieży.

Podstawa filozoficzno-ideologiczno-psychologiczna-mówi o tym, jakie stosować zasady, metody, formy, by wyklarować cele i dążyć do ideału. Ideał jest tylko 1!

Zadania teorii wychowania:

• formułowanie ideału wychowania opartego na grupie wartości i norm moralnych, wyprowadzenie z tego ideału bardziej szczegółowych celów wychowania

• projektowanie działalności wychowawczej, wykrywanie sposobów umożliwiających realizację określonych celów, jak również ułatwiających wychowankom samoaktualizację własnych szans rozwojowych w sferze pozytywnych cech osobowości

• określanie czynników warunkujących efektywność zaprojektowanej działalności wychowawczej (np. podmiotowe traktowanie dzieci, racjonalne organizowanie ich życia, nawiązywanie kontaktów interpersonalnych).

Ideał wychowania-służy do wyprowadzania celów; ogół celów i norm regulujących działalność wychowawczą, może być tylko 1 i nie może zawierać sprzecznych wartości.

Wychowanie-świadomy i celowy proces wywierania wpływu na wychowanka celem przyswojenia lub utrwalenia pożądanych społecznie i moralnie cech osobowości.

Cechy wychowania:

• intencjonalność-celowość (wychowawca ma świadomość celów, oddziaływanie na rozwój społeczny i moralny wychowanków)

• interakcyjność=współdziałanie-wzajemność oddziaływań umożliwia nawiązanie kontaktów z innymi

• złożoność-zachowanie zależy od uwarunkowań zewnętrznych (np. wychowawczych) i wewnętrznych (np. osobistych przeżyć, doświadczeń)

• relatywność-prawdopodobieństwo tego, co się wydarzy, co wynika ze złożoności osobowości ludzkiej

• długotrwałość-zmiany w wychowaniu trwają całe życie; łączy się z systematycznością-nie można zaprzepaścić tego, co się osiągnęło.

Samowychowanie-człowiek sam ustala i kontroluje cele, zadania i metody wychowania; ma charakter wtórny, musi być poprzedzone zwykłym wychowaniem.

Wychowanie pośrednie-oddziaływania wewnętrzne, naturalizm

Wychowanie bezpośrednie-oddziaływania zewnętrzne, socjologizm

Socjalizacja-część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania według przyjętych wzorów, rozumienia kultury, czyni ją zdolną do utrzymania się i wykonywania określonych ról społecznych (J. Szczepański 1970).

Proces socjalizacji obejmuje wpływ rodziny, grup rówieśniczych, otoczenia sąsiedzkiego, wpływ instytucji sformalizowanych, w tym głowinie szkoły, kościoła i środków masowego oddziaływania. Socjalizacja uczy dyscypliny i zachowania zgodnego z obyczajem, panowania nad popędami i potrzebami zaspokajania ich w sposób przewidziany w społeczeństwie. Wpajane są aspiracje, czyli dążenia do tego, by osiągnąć w życiu jakiś cel. Socjalizacja uczy konformizmu; „ procesie socjalizacji dokonuje się w obrębie danych grup społecznych przekazywanie i przyjmowanie ustalonych sposobów zachowania, norm i modeli oraz pewnego zasobu wiedzy odnoszącej się do otaczającej nas rzeczywistości” (Kłoskowska, 1969).

Procesy socjalizacyjne polegają na stosowaniu przez grupę społeczną wobec członka takich układów wzmocnień (w postaci nagród) i wytłumień (w postaci kar), które mogą skłonić go do aktywności przebiegającej według uznawanych w danej grupie norm.

Rola społeczna - zbiór różnorodnych wymagań i przepisów dotyczących tego, jak ma się zachować człowiek zajmujący określone pozycje społeczne a więc mający określony wiek, płeć, zawód, wykształcenie, stan cywilny itd. W skład roli wchodzą tez reguły określające jak wobec danej osoby powinni zachowywać się inni członkowie społeczeństwa. Wymagania, przywileje wynikające z pozycji społecznej to nakazy roli.

Żyjąc w jakimś społeczeństwie wyrażamy zgodę na panujące tam przekonania, opinie itp. Wąsko rozumiana socjalizacja jest procesem włączania jednostki w środowisko, społeczeństwo, umożliwiającym integrację z nim.

W toku socjalizacji jednostka przyswaja sobie wiedzę i umiejętności grania ról społecznych, uczy się spełniać w swoim zachowaniu oczekiwania innych i przystosowywać swoje postępowanie do postępowania innych. Socjalizacja daje sprawności i kwalifikacje zawodowe oraz umiejętności techniczne potrzebne do życia w danej cywilizacji.

MECHANIZMY SOCJALIZACYJNE:

• mechanizm wpływu osób znaczących - jednostka jest stymulowna do określonych zachowań na podłożu osobistej interakcji z pojedynczą osobą na podłożu osobistej więzi. Poziomy:

1. Naśladownictwo - zewnętrzne odwzorowanie czyjegoś zachowania

2. Identyfikacja - odwzorowywanie cudzych stanów psychicznych

• mechanizm kontroli społecznej - jednostka jest stymulowana w kierunku pełnienia uznawanych ról społecznych poprzez całokształt swoich interakcji z członkami grupy. Układy wzmocnień (nagród i kar) zawarte są tutaj w spontanicznych reakcjach innych jednostek.

• mechanizm wzmacniania wewnętrznego - jednostka jest stymulowana do oczekiwanych zachowań przez własną aktywność wewnętrzną, występującą na podłożu już ukształtowanych postaw. Wzmocnienia zawarte tutaj we wcześniej wyuczonych uwewnętrznionych reakcjach własnych wobec własnej aktywności

• zjawisko ułatwienia społecznego - polega na tym że sama obecność innych osób bez jakichkolwiek reakcji z ich strony wywiera pobudzający lub hamujący wpływ na aktywność jednostki

• zjawisko zaraźliwości psychicznej - w pewnych określonych określone formy aktywności jednej osoby zaczynają się udzielać szerszemu ogółowi osób (reakcja tłumu)

Wychowanie jest świadome, celowe, zaplanowane, natomiast socjalizacja pozbawiona jest intencjonalności, jest procesem bezdecyzyjnym.

Warunki efektywnego wychowania:

• jasne określenie ideału i celów wychowania

• zaspokajanie potrzeb dzieci i młodzieży

• poznawanie wychowanków

• przejawianie demokratycznego stylu kierowania

• unikanie błędów wychowawczych

• współpraca z rodzicami wychowanka

• posiadanie przez wychowawcę pożądanych cech, postaw i umiejętności

• przyjęcie określonej koncepcji wychowania

• KONCEPCJA BEHAWIORYSTYCZNA - WAŻNE JEST TO CO LUDZIE ROBIĄ A NIE TO CO CZUJĄ

Przedstawiciele: Wolpe, Thorndike, Tolman, Skinner, Pawłow

Wg Skinnera zachowanie człowieka zależne jest od wyposażenia genetycznego, środowiska fizycznego i społecznego.

Środowisko jest konfiguracja bodźców (S), które sterują reakcjami człowieka (R). Zadaniem psychologa (wychowawcy) jest badanie relacji między bodźcami i reakcjami. Można zauważyć, iż brakuje tu miejsca na analizę stanów wewnętrznych, bo wg behawiorystów nie regulują one zachowania.

Ogólne założenia koncepcji behawiorystycznej:

• człowiek jest układem reaktywnym, jego zachowanie sterowane jest przez środowisko

• system nagród i kar znajdujących się w otoczeniu decyduje o tym, czego człowiek unika a do czego dąży

• procesy psychiczne nie odgrywają żadnej roli w sterowaniu ludzkim zachowaniem

• pojęcie silnej woli to fikcja

• skoro zachowanie człowieka zależy od środowiska społecznego to dzięki odpowiednim metodom manipulacji można je (zachowanie) zmienić

• sterowanie pozytywne - pobudzanie, utrwalanie, modyfikacja zachowania za pomocą wzmocnień pozytywnych - ważny jest właściwy dobór nagród i procedury ich stosowania

Procedury stosowania nagród:

• stałych odstępów czasowych - siła, częstość wzmocnień zależy od upływu czasu a nie od osiągnięć człowieka; regularne nagradzanie

• stałych proporcji - człowiek dostaje bodźce materialne po wykonaniu pracy; wzmocnienie po n-tej reakcji; reakcja i siła wzmocnień zależy od rzeczywistych osiągnięć człowieka; procedura pobudza aktywność, tempo działania; należy podać po ile reakcjach nastąpi wzmocnienie; nagroda zawsze jest taka sama

• zmiennych odstępów czasowych - wzmocnienia nieregularne; czas między reakcją a nagrodą zmienia się losowo; nie można przewidzieć kiedy reakcja zostanie nagrodzona

• zmiennych proporcji - zmienia się liczba reakcji, po których następuje wzmocnienie

Desensibilizacja - metoda odczulania:

• poznanie bodźców i sytuacji, które wywołują lęk, ułożenie hierarchicznej listy bodźców zaczynając od najsłabszych

• poszukiwanie sytuacji mających wartość nagradzającą i które mogą zneutralizować reakcję lękową

• zestawienie bodźców lękotwórczych z sytuacjami neutralizującymi

Terapia awersyjna - polega na jednoczesnym podawaniu wzmocnienia pozytywnego (np. alkohol dla alkoholika) i negatywnego (np. środki przeczyszczające). Skuteczność: po 10-15 próbach wytwarza się odruch warunkowy - na widok alkoholu jest odruch wymiotny.

Metoda kolejnych przybliżeń - nagradzanie zachowań, które są bardzo odległe od pożądanych, ale stopniowo stają się bliższe. W kolejnych etapach nagradza się jedynie bardziej złożone reakcje, które są zbliżone do reakcji zaplanowanej.

Sterowanie negatywne (punitywne, awersywne) - polega na stosowaniu wzmocnień ujemnych, ma na celu eliminowanie zachowań niepożądanych, dewiacyjnych i aspołecznych (chodzi o stosowanie kar).

Błędy sterowania pozytywnego:

• opóźnienie wzmocnień

• nagradzanie za bierność

Negatywne konsekwencje karania:

• generalizacja hamowania - kara tłumi nie tylko reakcje niepożądane, ale wiele zachowań o dużej doniosłości społecznej

• zaburzenia emocjonalne - reakcje lękowe, unikanie, gniew, agresja

• unikanie źródła kary

• kara dostarcza negatywnych wzorów zachowania

Wychowanie w świetle koncepcji behawiorystycznej:

• bezpośrednie oddziaływanie na wychowanków

• jawne kierowanie rozwojem dzieci i młodzieży z pomięciem przysługującego im prawa do własnej aktywności i samodzielności

• ważniejsza od poszanowania godności wychowanków oraz uświadomienia sobie kim jest każdy z nich jako człowiek jest określona technologia oddziaływań wychowawczych służąca przyswajaniu przez wychowanków pożądanych społecznie zachowań

Warunkowanie instrumentalne - polega na odpowiednim manipulowaniu wzmocnieniami pozytywnymi lub negatywnymi (preferuje się pozytywne). Brak wzmocnień pozytywnych wyzwala tendencję do zanikania wyuczonej reakcji.

KONCEPCJA PSYCHODYNAMICZNA

Twórcy i przedstawiciele: Z. Freud, K. Horney, H.S. Sullivan, E. Berne, E. Fromm

Zachowanie ludzi zależy od wewnętrznych sił dynamicznych zwanych popędami, potrzebami, dążeniami. Popędy z reguły są nieuświadomione, często występują między nimi konflikty, których człowiek nie może samodzielnie rozwiązać. Ludzie są niedoskonałymi tworami natury. Podstawową metodą zmian zachowań i osobowości jest psychoterapia, która ułatwia człowiekowi rozwiązanie jego nieuświadomionych konfliktów, dzięki niej może on przystosować się do otaczającego świata.

Głównym celem jest poznanie ludzkiej osobowości. Wiedza o osobowości stanowiącej system sił dynamicznych zwanych popędami pozwala przewidywać i wyjaśniać ludzkie działanie, pozwala przez to je korygować. Z reguły człowiek nie zdaje sobie sprawy dlaczego działa tak jak działa. Celem psychoterapii jest pomoc człowiekowi w rozwiązaniu konfliktów.

Konflikty:

• wewnętrzne - motywacyjne (gdy w człowieku działają sprzeczne, rozbieżne siły dynamiczne, dąży on do osiągnięcia niezgodnych celów)

• zewnętrzne - mają charakter interpersonalny, powstają, gdy istnieje sprzeczność między dążeniami jednostki a celami innych ludzi

Mechanizm obronny - nawykowa metoda radzenia sobie z konfliktami; funkcjonuje nieświadomie, redukuje lub obniża poziom lęku, chroni poczucie godności, łagodzi objawy lęku, ale nie rozwiązuje konfliktów:

• represja - usuwanie ze świadomości myśli o niepowodzeniach

• projekcja - rzutowanie swoich cech, mechanizmów działań (niepożądanych) na inne osoby

• racjonalizacja (kwaśne winogrona, słodkie cytryny) - nieadekwatne wyjaśnianie przyczy zachowań, motywy prawdziwe zastąpione przez mile widziane, tłumaczymy sobie, że mamy z tego korzyści

• substytucja (kompensacja, sublimacja) - zastępowanie celów, których się nie udało osiągnąć przez łatwiejsze; reakcja upozorowana

Potrzeba - odczuwalny przez człowieka brak czegoś. Jest to stan pasywno - aktywny. Pasywny, ponieważ w potrzebie przejawia się zależność człowieka od tego, czego mu brak, a aktywny, bo w potrzebie zawarte jest dążenie do zaspokojenia i pragnienie przedmiotu który może ja zaspokoić.

Potrzeby są źródłem aktywności człowieka. To przeżywanie braku dóbr materialnych bądź niematerialnych, których posiadanie jest warunkiem życia lub przynajmniej zadowolenia z niego. Jest to ewentualnie brak czegoś, co wprowadza organizm w niepożądany stan i stanowi motyw ukierunkowania działania.

Klasyfikacja potrzeb wg H. Filipczuk:

- biologiczne
- bezpieczeństwa (najważniejsza i najbardziej podstawowa z potrzeb psychicznych)
- poznawcze (najbardziej widoczne we wczesnym dzieciństwie)
- aktywności
- samodzielności
- kontaktu
- przynależności
- akceptacji
- seksualne (w formie ukształtowanej występują u ludzi dojrzałych)
- sensu życia (rozwija się stopniowo, podobnie jak inne potrzeby psychiczne; już małe dziecko interesuje się przydatnością, racja bytu lub działania)

Klasyfikacja potrzeb wg A. Maslowa:

• fizjologiczne

• bezpieczeństwa

• przynależności

• uznania i szacunku

• samorealizacji

Poza piramidą istnieją potrzeby poznawcze i estetyczne.

Zachowanie człowieka wg teorii potrzeb:

• prawo homeostazy - dążenie do równowagi potrzeb niższego rzędu. Oznacza to, że niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu będzie naruszać ustaloną równowagę organizmu. Zaspokojona zanika.

• prawo wzmocnienia - zaspokojona potrzeba nie zanika. Człowiek dąży do zaspokajania potrzeb idących w tym kierunku.

Wyższa potrzeba jest wytworem rozwoju filogenetycznego. Im wyższa potrzeba tym bardziej specyficzna. Wyższe potrzeby pojawiają się później w rozwoju ontogenetycznym. Im wyższa potrzeba tym mniejsze znaczenie dla biologicznego przetrwania, tym mniej egoistyczna, zbliża do samorealizacji.

Sylwetka nauczyciela - wychowawcy.

Nauczyciel - wychowawca musi mieć świadomość swojego systemu wartości. Musi umieć odpowiedzieć na pytania: Kim jestem? Co jest dla mnie ważne? Wartości są tym, co budzi konflikty, ale i tym, co umożliwia przetrwanie.

Cechy osobowościowe nauczyciela - wychowawcy:

• empatia - próba zrozumienia tego, co czuje drugi człowiek przez pryzmat jego sposobu rozumienia świata, wartości. Postawa przeciwstawna rozumieniu oceniającemu; zdolność rozumienia wewnętrznego świata, doznań, przeżyć wychowanków, rozumienie motywu ich zachowań i wychodzenie naprzeciw potrzebom.

• Otwartość - ujawnienie reakcji na bieżące sytuacje i przekazywanie w przyszłości takich, które są ważne dla rozumienia obecnych reakcji; komunikowanie własnych emocji powstałych na skutek i pod wpływem konkretnych zachowań i reakcji jednostki; uczucia są tu wartością - nie ma dobrych i złych uczuć, ważny jest sposób ich komunikacji; ogólnie - ujawnianie, w jaki sposób postrzegamy sytuacje, jakie emocje one wywołują; autentyzm i otwartość warunkiem budowania atmosfery zaufania, która daje poczucie bezpieczeństwa

• autentyczność - zgodność z samym sobą; postępowanie nacechowane szczerością i spontanicznością, poczucie własnej godności i wartości jako osoby ludzkiej; nauczyciel nie musi wstydzić się błędów i niedomagań, bo też jest człowiekiem; chodzi o nie nakładanie maski, bycie sobą

• samoświadomość - dynamiczna, poznawcza reprezentacja własnych stanów psychicznych; pozwala na ocenę uczuć i emocji w związku z określonymi sytuacjami wychowawczymi; osoby posiadające orientację samego siebie są w stanie wskazać na źródła własnych stanów psychicznych i nie przenosić ich na relacje z uczniem

• akceptacja - uznanie ludzi takimi, jacy są naprawdę, bez uprzedzeń; poszanowanie ich prawa do odrębności; każdy wychowanek to indywidualna istota; okazywanie wychowankom szacunku, uznania, serdeczności; uniemożliwia nadawanie dzieciom etykietek; akceptacja dziecka nie oznacza jednocześnie akceptacji jego niepożądanych zachowań, które należy bezwzględnie modyfikować

• tolerancja - uznawanie odrębności innych bez konieczności zgadzania się z ich zdaniem

Umiejętności wychowawcy w zakresie komunikacji interpersonalnej.

Warunkiem efektywnej komunikacji interpersonalnej jest także (poza wyżej wymienionymi cechami) wiarygodność oraz posiadanie umiejętności w zakresie komunikacji werbalnej i niewerbalnej.

Wiarygodność warunkuje skuteczność kontaktu; zależy od stopnia zaufania, jakim darzą go wychowankowie; wiarygodny wychowawca jest autorytetem dla wychowanków, dzięki czemu ma duże możliwości oddziaływania na nich; na wiarygodność wpływają: jawność intencji (wzbudza większe zaufanie; maskowanie i ukrywanie prawdziwych intencji zakłóca wzajemne porozumienie, ukazuje wychowawcę jako osobę nieszczerą i nieautentyczną), okazywanie ciepła i życzliwości, solidność wychowawcy (sprzyja jej logiczne myślenie, zdolność do przewidywania, rzetelność), zaangażowanie wychowawcy w przekazywanie treści.

Istota komunikacji - komunikacja pedagogiczna jest procesem wielokierunkowym i odnosi się do: języka, kodów niewerbalnych, empatyczności, gotowości słuchania, umiejętności i chęci otwarcia się na świat dziecka. Obejmuje kodowanie (przekazywanie info) i dekodowanie (odczytywanie info). Warunkiem dobrej komunikacji jest to, żeby przekaz od nadawcy dokładnie odzwierciedlał jego intencje, a odbiorca interpretował przekaz jak nadawca. Szumy zakłócają komunikację.

Płaszczyzna treściowa - obejmuje zawartość wypowiedzi: myśli, informacje, dane, fakty.

Płaszczyzna stosunku - sygnały pomagające rozmówcom określić i wyrazić swój stosunek do siebie. Dopóki obszar stosunku jest pozytywny przekazujemy sygnały sympatii, życzliwości. Wówczas 2 osoba odbiera maksymalnie info na płaszczyźnie treściowej. Gdy płaszczyzna jest negatywna osoba odbiera tylko część info (psychologiczna mgła zakłóca komunikację). Im silniejsza blokada tym gęstsza mgła i mniej rozsądnego myślenia.

Komunikat niewerbalny - wzmacnia, akcentuje komunikaty werbalne; style komunikacji niewerbalnej: postawa przyjacielska, postawa „zimna”. Komunikaty pełnią funkcję nagród i kar. Przekaz werbalny w sprzeczności z niewerbalnym to podwójne wiązanie.

Komunikat niewerbalny dotyczy: aparycji, kinezyki (gestykulacja, mimika, pozy), proksemiki (dystans interpersonalny), haptyki (dotyk: funkcjonalno- profesjonalny, przyjacielsko - koleżeński), parajęzyka (wysokość tonu, głośność), chronemiki (czas trwania komunikacji).

Umiejętności wychowawcy w zakresie komunikacji interpersonalnej
- wiarygodność !
- jawność intencji
- umiejętność okazywania ciepła i życzliwości
- solidność wychowawcy jako źródła informacji
- zaangażowanie wychowawcy w przekazywanie wychowankom treści

3 obszary komunikacji pedagogicznej:

- język
- kody niewerbalne
- empatyczna gotowość słuchania

proces komunikacji:
- kodowanie - przekazywanie informacji
- dekodowanie - odczytywanie znaczenia dobrego komunikatu
- „szumy” - zakłócenia

warunki komunikacji:
- przekaz od nadawcy dokładnie odzwierciedla jego intencje
- odbiorca interpretuje przekaz w ten sam sposób, co nadawca

Komunikacja niewerbalna i jej style (postawa ciepła i zimna)
- wyraz twarzy
- mimika
- ruchy rąk
- ton głosu
- kontakt dotykowy….

Rodzaje komunikacji niewerbalnej:
- postawa przyjacielska
bliski dystans, kontakt wzrokowy, dotykowy, uśmiech, ciepły ton głosu, postawa skierowana w kierunku rozmówcy
- postawa zimna
wszystko odwrotnie

„podwójne wiązanie” - przekaz werbalny sprzeczny z niewerbalnym

Metody poznawania wychowanków
- test projekcyjny - rysunki, które wykonują dzieci; może to być np. rysunek rodziny
- zdania niedokończone - np. najbardziej lubię…., jestem zły, gdy….., cieszę się, gdy….
- krótkie pisemne wypowiedzi dziecka na interesujący nas temat (np. moje ulubione miejsce)

Rodzina jest pierwszym najważniejszym środowiskiem wychowawczym najdłużej oddziałującym na człowieka. Wywiera znaczący wpływ na zachowania jednostki, jej system wartości, postawy wobec innych ludzi i świata. Naturalna grupa społeczna złożona z osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski oraz więź emocjonalna, uczuciowa. Mają miejsce oddziaływania wychowawcze, gdzie w bezpośrednich relacjach między członkami rodziny dziecko przyswaja wiedzę o świecie, wartościach, normach, rozwija zainteresowania.

Funkcje rodziny:

• prokreacyjna - rozszerza się dzięki procesom biologicznym, przyczynia się do reprodukcji społeczeństwa; niedomiar funkcji - niż demograficzny, wydłużenie wieku emerytalnego; nadmiar funkcji - problem rodzin wielodzietnych w utrzymaniu; jeśli zachodzi konflikt między niedomiarem i nadmiarem funkcji u 2 ludzi, może dojść do zdrady, rozwodu

• zarobkowa - pozwala na zaspokojenie potrzeb ekonomicznych rodziny i indywidualnych potrzeb bytowych człowieka; wpływa na rozwój konsumpcji i tworzenie się określonego stylu rodziny, jej sposobu gospodarowania, spędzania wolnego czasu; niedomiar funkcji - brak środków dożycia ->dzieci nie rozwijają zainteresowań, półsieroctwo (gdy jedno z rodziców wyjeżdża za granicę); nadmiar funkcji - dzieci przyzwyczajają się do zbytku

• socjalizacyjna - wprowadzenie do społeczeństwa najmłodszych obywateli, przekazywanie im języka, zasad dobrego zachowania, przygotowanie do pełnienia ról społecznych, kształtowanie wartości, adaptacja do ról małżeńskich, rodzicielskich i rodzinnych; niedomiar funkcji - dzieci nie znają zasad dobrego zachowania, używają wulgaryzmów; nadmiar funkcji - słownictwo nieadekwatne do wieku (dzieci mogą być odbierane jako zarozumiałe)

• psychohigieniczna - rodzina przyczynia się do ochrony zdrowia psychicznego dziecka (zaspokajanie poczucia bezpieczeństwa, przynależności); chodzi o wychowanie dziecka zdrowego psychicznie i stabilnego emocjonalnie; rodzina ma stwarzać warunki do rozwoju oraz zapewnić mu higieniczne warunki życiowe; niedomiar funkcji - nerwice, choroba sieroca, niestabilność emocjonalna, zaburzenia psychiczne, zaniedbanie dziecka; nadmiar funkcji - dziecko jest rozpieszczone, niesamodzielne

• wychowawcza - rodzice wychowują dzieci; wychowanie ma charakter celowy, planowany, świadomy, ale może odbywać się w sposób przygodny i samorzutny; wyróżniamy; 1) oddziaływanie niezamierzone, obojętne z wychowawczego punktu widzenia - takich sytuacji nie ma 2)niezamierzone, lecz nieobojętne - mogą mieć dodatni (przyjmowanie gości) lub ujemny (kłótnie małżeńskie) wpływ na kształtowanie osobowości dziecka, są to oddziaływania będące konsekwencją naturalnego uczestnictwa w życiu rodziny, brakuje jednak wyraźnych zamiarów wychowawczych 3)zamierzone, ukierunkowane na realizację celów rodziny jako grupy (np. świadome powierzanie dzieciom starszym opieki nad młodszymi, podział obowiązków) 4)zamierzone, ukierunkowane na realizację celów wychowawczych - jest planowane, chodzi o przekazanie dzieciom dorobku społecznego w zakresie kultury, kształtowania pożądanych postaw, selekcja pozarodzinnych wpływów docierających do dzieci

• opiekuńcza - powinna umożliwić zaspokojenia i regulację w miarę wszystkich potrzeb opiekuńczych w stopniu optymalnym; działalność opiekuńcza opdejmowana jest z 2 powodów:

1. aby stworzyć normalne warunki wszechstronnego rozwoju dzieci i młodzieży

2. aby likwidować sytuacje zagrażające ich prawidłowemu rozwojowi czy życiu

Kierunki działalności opiekuńczej w rodzinie:

• podstawowy - organizowanie warunków niezbędnych do normalnego życia (0→+)

• stymulujący - rozwijanie potencjału (0→++)

• asekuracyjny - kiedy rodzice pragną uchronić dziecko przed zauważalną nieprawidłowością, mającą zagrażać życiu czy zdrowiu (-→+)

• kompensacyjny - wyrównywanie braków, gdy równowaga została zachwiana (-→0)

• ratowniczy - przejmowanie opieki nad dzieckiem przez inne instytucje

Wychowanie moralne:

• zapoznaje z normami i wartościami

• pokazuje co złe z moralnego punktu widzenia

• uczy występowania w obronie zwłaszcza uniwersalnych wartości i norm moralnych

• umożliwia przyjęcie norm i wartości za własne i kierowanie się nimi

• uczy gotowości do moralnego postępowania

W znaczeniu:

• opisowym - zapoznanie młodzieży z różnymi sposobami postępowania moralnego i rozwijanie w nich świadomości moralnej

• oceniającym - przyswajanie młodzieży norm, których akceptacja i realizacja zapewnia bycie dobrymi moralnie; ma to moc obowiązującą, bo przekazywane są przez dorosłych, którzy mają rację

Sposoby wychowania moralnego:

1. dawanie dobrego przykładu, umożliwienie działania zgodnie z normami moralnymi

2. metoda perswazji - oddziaływanie na świadomość moralną (dyskusja)

3. metoda klasyfikowania wartości - uświadamianie własnych przeżyć w związku z rozpoznawanymi wartościami

4. metoda rozumowania moralnego - umożliwia namysł nad ocenami, wartościami

Wychowanie estetyczne:

• kształcenie do sztuki - kształtowanie wrażliwości dzieci i młodzieży na piękno, kulturę

• rozwijanie wyobraźni, pobudzanie dyspozycji twórczych

Funkcje wychowania estetycznego:

• poznawcza - sztuka uczy o człowieku, jego dorobku, otoczeniu

• kształcąca - wzbogaca wyobraźnię, rozwija uzdolnienia twórcze

• ludyczna - pozwala na przyjemne spędzanie wolnego czasu i podjęcie aktywności artystycznej

• katartyczna - pozwala odreagować traumatyczne przeżycia

• terapeutyczna - leczniczo wpływa na dolegliwości

• kompensująca - kompensuje braki odczuwalne w codziennym życiu

• estetyczna - jest źródłem przeżyć estetycznych

• społeczna - integruje członków danej społeczności

• afirmatywna - pomaga wyrażać się z uznaniem o twórcach i sztuce

Wymagania stawiane wychowaniu estetycznemu:

• kształtowanie postawy „otwartego umysłu”

• inspiracja dla własnej aktywności twórczej

• pomagać w poszerzaniu wiedzy o kulturze

• uprzystępniać dzieła sztuki

Wychowanie seksualne - formowanie u dzieci i młodzieży postaw wobec płci, partnerstwa, życia seksualnego.

Zalety wychowania seksualnego w szkole:

• stopniowe przyswajanie uczniom wiedzy o sprawach płci i dostosowanie ich do rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego

• pomaga przeciwstawić się zniekształconej i zwulgaryzowanej wiedzy

• zapobiega zdobywaniu informacji na temat seksu z niewłaściwych źródeł

• odciąża rodziców

W wychowaniu seksualnym zabiegającym o bezpieczny seks mówi się o: biologicznych aspektach seksualności człowieka, środkach antykoncepcyjnych sposobach przerwania ciąży, technikach współżycia, zboczeniach płciowych. Uwaga: nie bierze się tu pod uwagę faktu, że względnie duża liczna młodzieży dojrzewającej nie współżyje, zakłada się tu możliwość uprawiania całkowicie bezpiecznego seksu.

Wychowanie seksualne zorientowane etycznie:

• przygotowuje się młodzież do życia płciowego w poczuciu moralnej odpowiedzialności

• mają mieć przekonanie, że płciowość podporządkowana jest miłości; jej brak nie odróżnia człowieka od zwierzęcia

• płciowość nie jest sprawą całkowicie osobistą, podlega ocenie moralnej

Wychowanie patriotyczne - wdrażanie lub przyuczanie do miłowania Ojczyzny i narodu z gotowością do wyrzeczeń i ofiar

Cele:

• rozwijanie gotowości do obrony Ojczyzny

• pogłębianie świadomości ekologicznej

• przyswojenie możliwie bezstronnej wiedzy o Ojczyźnie

Wskaźniki postawy patriotycznej:

• pozytywny stosunek do narodu i Ojczyzny, czynne zaangażowanie w jej sprawy

• świadczenie konkretnych usług na rzecz kraju

• oddawanie szacunku symbolice

Wychowanie umysłowe - kształtowanie pozytywnej motywacji i postaw wobec nauki, pracy umysłowej.

Cele:

• wyposażenie młodzieży w umiejętność racjonalnego postępowania

• rozwijanie zdolności poznawczych, intelektualnych

Wychowanie religijne - do życia religijnego, zakorzenionego w całościowym rozwoju osobowości.

Celem jest utrwaleni obrazu Boga kochającego, okazywanie miłości Bogu i bliźnim.

Wychowanie zdrowotne - opanowanie wiedzy o fizycznych, psychicznych i społecznych funkcjach organizmu człowieka, stosowanie wymagań higieny, doskonalenie zdrowia.

Cele:

• dostarczenie informacji z zakresu profilaktyki, higieny, szkodliwości nadużywania leków i używek

• kształtowanie postaw zdrowotnych (utrzymanie czystości osobistej, przestrzeganie higieny posiłków)

Realizacja celów:

• uczenie dzieci brania odpowiedzialności za zdrowie

• zachęcanie do zdrowego stylu życia

• zasięganie rad na temat zdrowia u specjalistów

Postawa rodzicielska - występujące u rodziców tendencje do odczuwania dziecka, myślenia o nim i zachowania w konkretny sposób.

Komponenty postawy;

1. myślowy - pogląd na dziecko, ocena jego zachowania

2. uczuciowo - motywacyjno - emocjonalny

3. behawioralny - zachowanie wobec dziecka

Postawy: akceptacja, współdziałanie, rozsądna swoboda, uznanie praw dziecka, odtrącająca, unikająca, nadmiernie chroniąca i wymagająca.

16-latek może bez zgody rodziców: podjąć pracę, nie zgodzić się na umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym, przeszczep, operację zagrażającą życiu, musi podpisać pisemną zgodę na przerwanie ciąży.

Prawa i obowiązki wynikające z władzy rodzicielskiej:

• troska o fizyczny i duchowy rozwój dziecka

• przygotowanie go do pracy dla dobra społeczeństwa

• dbanie i opieka nad dzieckiem i jego majątkiem

• oddanie majątku dziecka w przypadku odebrania praw rodzicielskich

Styl wychowania - wypadkowa sposobów i metod oddziaływania na dziecka wszystkich członków rodziny, np. na podstawie własnego doświadczenia, literatury.

Rodzina homogamiczna - rodzice byli wychowywani w tym samym stylu u mają jednakowe doświadczenia.

Rodzina heterogamiczna - doświadczenia rodziców w wychowaniu są różne.

Style wychowania:
- autokratyczny
- demokratyczny
- liberalny
- niekonsekwentny

Typy rodzin - kto nimi kieruje:

1. patriarcha - ojciec autorytetem, sprawuje kontrolę

2. matriarcha - matka autorytetem

3. partnerstwo -równowaga między władzą ojca i matki

4. pośredni - między równowagą i dominacją męża i żony

Na atmosferę wpływają:

• czynniki wewnętrzne - osobowość rodziców i układu stosunków w rodzinie

• czynniki strukturalne - wielkość rodziny, kolejność urodzeń dzieci

• czynniki zewnętrzne - charakter stosunków rodziny z otoczeniem społecznym

Atmosfera może być: korzystna, niekorzystna (napięta, hałaśliwa, depresyjna, obojętna, nadmiar emocji i problemów), sytuacja pośrednia.

Trudności wychowawcze- niezgodne z obowiązującymi normami społecznymi formy zachowań dzieci i młodzieży a spowodowane najczęściej niekorzystnymi warunkami życia przy jednoczesnym prawidłowym rozwoju intelektualnym jednostki

Objawy nieprzystosowania:

1)nagłe zaniżenie poziomu osiągnięć szkolnych ucznów

2) niepokój i niezdolność koncentracji

3)nieprowokowana agresja

4) drażliwość, nerwowość

5) natrętne zwracanie na siebie uwagi

6)defekty mowy

7)zmienność nastrojów od euforii do depresji

8)niezdarność i brak koordynacji

9)trudności w pozyskiwaniu i posiadaniu przyjaciół

10)przewrażliwienie

11)czyny aspołeczne (kradzieże)

Uczeń trudny (Łobocki):

-przesadnie bierny

-przesadnie aktywny

-z zaburzeniem

Rodzaje trudnych uczniów:

-ofiara, bidul, gaduła, milczek, mądrala, nieśmiały, błazen, przylepa, zrzęda, buntownik, manipulator, cham

Postawy nauczycieli wobec uczniów
- postawa podrażnienia i irytacji
(powód: nadmierna ruchliwość dziecka lub powolność, brak samodzielności)
- upokorzenia
(p: bezczelność, lenistwo, niedbalstwo, niechęć do przyswojenia sobie kulturalnego sposobu bycia)
- odrazy
(p: zawiść, złośliwość, kradzież, wykroczenia natury seksualnej)
- obojętności
(p: egoistyczne zachowania dziecka, zarozumialstwo, łakomstwo, wścibstwo)


Przyczyny powstawania trudności wychowawczych wg Szumana

PRZYCZYNY ENDOGENNE (wewn. - tkwiące w samych uczniach)
a) genetyczne
- embriopatie wirusowe, aktyniczne, toksyczne
- konflikt serologiczny
- okołoporodowe uszkodzenia mózgu
- przeżycia psychiczne matki w trakcie ciąży
b) cechy osobowościowe dziecka - odporność OUN

PRZYCZYNY EGZOGENNE (zewn. - tkwiące w środowisku rodzinnym i szkolnym)
np. w środowisku rodzinnym:
- przyczyny ekonomiczne
- sytuacja życiowa rodziny
- atmosfera wychowawcza rodzinie


Pamięć - mnemotechniki
- akronimy
- akrostychy
- twórcze zdania
- rymonimy
- rzymski pokój

---