2

Mówiąc o wpływie procesu wychowania na osobowość jednostki należy uświadomić sobie, co rozumiemy pod pojęciami: wychowanie i osobowość społeczna jednostki.

Jan Szczepański definiuje wychowanie jako intencjonalne kształtowanie osobowości, dokonywane wg przyjętego w grupie ideału wychowawczego.

Humanistyczna teoria osobowości wg Znanieckiego zakłada, że każdy człowiek jest świadom swojego istnienia i może tworzyć samego siebie.

Na osobowość społeczną jednostki składa się jaźń subiektywna i odzwierciedlona.

Jaźń subiektywna to jest to, co my sądzimy o samych sobie tzn. odkrywamy, że jesteśmy Jasiem, czy Małgosią, a nie tym w co się bawimy. Znacznie później korygowany jest obraz samego siebie przez uświadomienie sobie negatywnych ocen innych ludzi na moje zachowanie i postawy. Jaźń subiektywna składa się: z "ja organicznego", czyli tego, co sądzimy na temat własnego organizmu; "ja psychicznego", tego, co sądzimy na temat naszych cech charakteru, naszej osobowości, czy jesteśmy sprytni, życzliwi, zdolni; "ja wewnętrznego", czyli naszej wyobraźni, inteligencji, wiedzy.

Jaźń odzwierciedlona tworzy się przez role społeczne. Takie sądy odbieramy, jakie sądzimy, że są oczekiwane przez granie roli społecznej. Jaźń odzwierciedlona to, to co my sądzimy, że inni sądzą na nasz temat.

Kształtowanie osobowości, tworzenie obrazu samego siebie jest bardzo ważne dla współżycia zbiorowego, dla kultury i społeczeństwa, a także dla życia wewnętrznego jednostki.

Pierwszą grupą, do której należy dziecko jest jego rodzina. Ona jest podstawą wszystkiego. To tutaj stawiamy pierwsze kroki, poznajemy symbole dzięki, którym możemy porozumiewać się z otoczeniem i nawiązywać z nim kontakt. Rozwój mowy ma początek w rodzinie. W rodzinie również uczymy się zaspokajania pierwszych potrzeb, reagowania na odczuwane braki, wyrażania uczucia zadowolenia, radości, niepokoju, gniewu, czy lęku. Powodzenie kontaktu z rówieśnikami w dużej mierze zależy od tego, jak układał się nasz kontakt uczuciowy z matką, ojcem i innymi członkami rodziny. To w gronie rodzinnym stajemy się ufni i pewni siebie w stosunku do otoczenia. Gdy więzi emocjonalne w rodzinie są zerwane, stajemy się bojaźliwi i pełni lęku. To tutaj po raz pierwszy spotykamy się z wartościowaniem. Dorośli z najbliższego otoczenia określają, że coś jest dobre, albo złe. Jest to początek wiedzy o cenionym przez nasze najbliższe otoczenie systemie wartości. Jako małe dzieci uczymy się w rodzinie norm postępowania, które pomogą nam później w graniu ról społecznych: najpierw członka rodziny i przedszkolaka, później ucznia i kolegi, a w końcu członka większej zbiorowości. Wzory zachowań dorosłych kształtują nasze wyobrażenia o otaczającym świecie i panujących między ludźmi stosunkami. Rodzina jest naturalnym środowiskiem dla życia dzieci i młodzieży. Niezależnie od tego, czy jest ona środowiskiem zdrowym, czy przejawia cechy patologiczne np. alkoholizm, zawsze kształtuje ich osobowość, postawę społeczną, wyznacza koleje losu. Sytuacja środowiskowa ta sama, może być odmiennym wynikiem doświadczeń dla dziecka słabego, niż dla dziecka silnego. Jest wiadome, że dwoje dzieci o jednakowej inteligencji, może wynieść różne doświadczenia z rozmaitych sytuacji. Mimo, iż wewnętrzne właściwości jednostki wpływają na jej rozwój osobowości, rodzaj wywieranego przez nie wpływu, jest w pewnym stopniu uwarunkowany przez proces wychowania.

Na proces kształcenia osobowości składa się natura plus, albo minus wychowanie. Ani zdolności wrodzonych, ani otoczenia nie można rozpatrywać jako stale dominujących w kształtowaniu osobowości.

Jaźń subiektywną odkrywamy u siebie we wczesnym dzieciństwie i w miarę dorastania jest kontrolowana, dlatego obraz samego siebie jest korygowany. W tym momencie bardzo ważny jest wpływ środowiska i procesu wychowania, które mogą mieć duże znaczenie dla ostatecznego ukształtowania się osobowości człowieka. Obraz samego siebie jest często dyktowany potrzebą przystosowania się do jednego z tych ideałów, które wyznacza nam dana grupa społeczna, do której chcemy należeć. Zdolność do samodzielnego kulturowego rozwoju zdobywa jednostka poprzez gromadzenie pozytywnych i negatywnych doświadczeń. Początkowo zawdzięcza się to rodzinie i grupie rówieśniczej. Wchodząc w grupę rówieśniczą jednostka musi przyjąć ideały przez nią reprezentowane, zmienić poglądy, jeśli już je posiada, bądź kształtować nowy obraz samego siebie. To wszystko jest potrzebne, aby człowiek zrealizował określone cele życiowe, aby miał cechy akceptowane przez grupę. Od tego jak zostanie ostatecznie ukształtowana osobowość społeczna jednostki, jak silny jest wpływ wychowania np. nauczyciela na dziecko w nauczaniu indywidualnym zależy jak osobnik określa swoje możliwości, jak definiuje swoje ambicje oraz cele życiowe. Każdy człowiek niezależnie od jego wieku jest kandydatem do wielu grup, na całe życie lub na pewien tylko czas. Zależnie jak silny jest wpływ grupy na jednostkę, to ta będzie większym lub mniejszym stopniu ulegać wpływom. W jakiej mierze sam wychowywany osobnik da się zamknąć w ramach takich, czy innych stosunków z grupą, zależy w dużym stopniu jego własna indywidualność, otwartość, skłonność na wpływy. Człowiek nadający swojemu życiu, działaniu, dążeniu określony sens, zgodny z jego przekonaniami, musi w siebie wierzyć, posiadać dodatnie cechy (jaźń pozytywna) umożliwiające zrealizowanie tego, co zamierza. Aby tak się stało jednostka musi mieć odpowiedni proces wychowania, najlepiej od wczesnego dzieciństwa, aż do wieku dojrzałego.

Są u nas dzieci, które są bardziej hodowane niż wychowywane. Kosztem wyrzeczeń dostają od rodziców pożądane przedmioty i modne ubrania, ale nie dostają takiej miłości, która stałaby się wzorem zachowania przenoszonym później na własne dzieci. Rodzinna hodowla nie uwzględnia przygotowania do ról matki i ojca.

Jednocześnie z mediów płyną wzorce brutalnego życia. W świecie liczy się tylko silny, bezwzględny facet, który zdobywa wszystko. Jesteśmy bombardowani obrazami okropieństw: wojen, katastrof, nieszczęść.

Nieobliczalne w skutkach bywają również błędy wychowawcze popełniane przez rodziców hołdujących poglądowi, że dziecka nie należy rozpieszczać, trzeba je traktować surowo "dla jego własnego dobra". Na tym podłożu wyrastają uczucia wrogości i agresywne postawy do innych. Dziecko, które jest częściej karane niż nagradzane, ciągle upominane i kontrolowane, kształtuje stopniowo w sobie poczucie mniejszej wartości i odrzucenia przez rodziców, a w rezultacie poczucie poniżenia i krzywdy. Dzieci odepchnięte w rodzinie przez stosowanie drakońskich metod, łatwiej ulegają demoralizacji, ponieważ szukając sposobu wyładowania swych uczuć, trafiają później do rówieśniczych środowisk przestępczych.

Grupa, która "pozyskuje" jednostkę, stara się nią odpowiednio do swoich potrzeb pokierować. Do tego celu stworzyła instytucję wychowawczą, jaką jest szkoła. Na proces wychowawczy, a co za tym idzie na kształtowanie osobowości społecznej jednostki, mają również wpływ w obecnych czasach media i działalność intelektualna, która wyraża się w literaturze, sztuce, technice, kinie itp.

Podsumowując można stwierdzić, że na to jaki człowiek wyrośnie z małego dziecka, w dużej mierze zależy od tego, jacy są jego rodzice. Rodzice pewni siebie i znający swoją wartość, którzy zachęcają do wysiłku i dostrzegają sukcesy młodego człowieka, z dużym prawdopodobieństwem pomogą swojemu dziecku stać się pożytecznym, wartościowym członkiem społeczeństwa. Należy sobie jednak zdawać sprawę z tego, iż wiele postaw przejętych od rodziców w dzieciństwie zostanie odrzuconych w kontakcie z innymi grupami społecznymi. Dziecko wybierze sobie tylko te wartości, które mu będą pasowały.

Osobowość - wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności). Jest to zespół względnie trwałych cech lub dyspozycji psychicznych jednostki, różniących ją od innych jednostek.

Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.

Nie jest jedynym wyznacznikiem działania - to co i jak człowiek robi zależy też od doraźnego stanu fizycznego i psychicznego, emocji, stopnia przygotowania do danego działania.

Wychowanie - jedna z form działalności społecznej człowieka; na tę działalność wychowawczą składa się wiele operacji, zabiegów i procesów oraz czynników, mających na celu wpływanie na fizyczny, umysłowy, duchowy i moralny rozwój człowieka.

Manipulacja (ze śred. łac. manipulus, od łac. „garść, garstka, naręcze” - manus, ręka, możliwy zw. z gr. μαρέ marē, ręka oraz -pulus: możliwy zw. z łac. plenus, pełny oraz plére, napełniać, por. gr. πλήρώς plērēs, pełny; πλήθειν plēthein, być pełnym; być może od łac. pellere, od pellō, „rozpędzić, wprawić w ruch, dotknąć, poruszyć”; wyr. manus pellō ma ozn. „trzymać czyjąś dłoń” lub „mieć kogoś w ręku”) - termin odnoszący się do zręczności w wykonywaniu danej czynności lub samej czynności przeprowadzonej w ten sposób; w następstwie oznacza także „przeinaczanie, naginanie”, „wykorzystanie do własnych celów, wywieranie (często ukryte) wpływu” oraz wszystkie działania mające na celu wywołanie konkretnych zachowania i reakcji u odbiorcy, przez co nabrał również cech pejoratywnych takich jak: „knowanie, knucie, krętactwo, machinacja, machlojka, oszustwo”; może oznaczać m.in.:

• manipulacja - termin psychologiczny,

• manipulacja - dziedzina sztuki iluzji,

• manipulacja - pojęcie technologiczne,

• Manipulacja - mikropowieść Ireneusza Iredyńskiego,

• manipulacja eksperymentalna - technika metodologii nauki.

Socjalizacja (łac. socialis = społeczny) to proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy kościół).

Na drodze socjalizacji człowiek uczy się podstaw interakcji społecznych, poznaje społeczne normy postępowania, wartości, nabywa umiejętność posługiwania się przedmiotami i kształtuje swoją osobowość.

Występują różne mechanizmy socjalizacyjne wymienia takie jak: pełnione role społeczne, będące głównym atrybutem osobowości, następnie odruchy warunkowe i kanalizacja, motywy i aspiracje oraz identyfikacja i internalizacja.

Pełniona przez jednostkę rola społeczna wyznacza jej pozycję w strukturze grupy, określa jej uprawnienia nadane przez grupę i czynniki zabezpieczenia tych uprawnień oraz obowiązki, jakie musi ona wypełnić.

Odruch warunkowy powstaje na bazie popędu i skojarzonego z nim bodźca. Tworzy się mechanizm, który warunkuje popędowe formy zachowania przystosowując je do wymagań grupy społecznej.

Inkulturacja - w teologii oznacza proces zakorzenienia Ewangelii w różnych kulturach, m.in. z wykorzystaniem narzędzi językowych tych kultur. Według Relacji Końcowej Nadzwyczajnego Synodu Biskupów w 1985 r. - inkulturacja to "wewnętrzne przekształcenie autentycznych wartości kulturowych przez ich integrację w chrześcijaństwie i zakorzenienie chrześcijaństwa w innych kulturach."

Opieka - dawanie oparcia, wsparcia, zaspokajanie potrzeb (właściwości ludzkich, będących potrzebą), których jednostka nie umie, nie może lub nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić, żeby zachować równowagę biologiczną i psychiczną, przeżyć, zachować zdrowie, jakość życia, zapewnić prawidłowy rozwój (doprowadzić jednostkę do dojrzałości) i ciągłość gatunku.

Państwo realizuje swoją rolę opiekuńczo-wychowawczą poprzez różne instytucje publiczne, np. szkoły publiczne i ośrodki opiekuńczo-wychowawcze, diagnostyczno-konsultacyjne dla rodziny, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej poprzez prace socjalną.

Edukacja (łac. educatio - wychowanie) - pojęcie związane z rozwojem umysłowym i wiedzą człowieka, stosowane w następujących znaczeniach:

• proces zdobywania wiedzy, polega na zdobywaniu wiedzy w szkole lub poza nią. W Polsce edukacja podlega dwóm ministerstwom: Ministerstwu Edukacji Narodowej (MEN) i Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW).

• pojęcie używane dla określenia stanu wiedzy danej osoby, społeczeństwa, narodu. W tym kontekście mówi się o dobrej lub złej edukacji, wystarczającej lub niewystarczającej.

• wychowanie (głównie pod względem umysłowym), wykształcenie, nauka

• kształcenie, ogół czynności i procesów mających na celu przekazywanie wiedzy, kształtowanie określonych cech i umiejętności

Edukacja ma swoje znaczenie już od wieków. Szczególnyne znaczenie miała w starożytności. Zwłaszcza w polis greckich. W XV wieku dzięki wynalazkowi druku przez Jana Gutenberga nastąpił rozwój oświaty, do edukacji używano już wtedy książek drukowanych.

W procesie uczenia się można wyróżnić cztery formy edukacji:

• Edukację formalną albo (szkolną), która ma miejsce na etapie edukacji szkolnej, w trakcie studiów oraz w ramach różnego typu szkoleń. Zazwyczaj jest to proces prowadzący do uzyskania dyplomów, certyfikatów czy zaświadczeń, oparty na określonej strukturze i organizacji nauki i jej metodologii i metodyki.

• Edukację nieoficjalną, która zazwyczaj ma miejsce obok oficjalnego procesu nauczania bądź szkolenia, ale zazwyczaj nie prowadzi do uzyskania w sposób sformalizowany certyfikatów i dyplomów. Tego typu uczenie się obecne jest w miejscu pracy albo w ramach aktywności organizacji społeczeństwa obywatelskiego (np. organizacji pozarządowych, młodzieżowych, związków zawodowych, klubów sportowych). Tego typu aktywności edukacyjne mogą kreować także same osoby uczące.

• Edukację nieformalną, którą można ogólnie opisać jako trwający przez całe życie proces kształtowania się postaw, wartości, umiejętności i wiedzy na podstawie różnych doświadczeń oraz wpływu edukacyjnego otoczenia (rodziny, znajomych, środowiska pracy, zabaw, rynku) oraz oddziaływania mass mediów. Przykładem mogą tu być m.in. różnego rodzaju edukacyjne konkursy, projekty, filmy, słuchowiska, gry multimedialne i symulacyjne, a także edukacja rozrywkowa, w które angażuje się konkretna osoba.

• Edukację akcydentalną (ad hoc), wynikającą z codziennych sytuacji, które wydarzyły się niespodziewanie i nie były zaplanowane, ale były źródłem cennej wiedzy lub doświadczenia.

Nauczanie - działalność nauczyciela, o charakterze planowej, celowej pracy, ukierunkowanej na wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i nawyki oraz rozwijanie ich uzdolnień. Nauczanie związane jest z uczeniem się, obydwa te pojęcia tworzą wspólnie pojęcie kształcenia.

Nauczanie jest przedmiotem badań dydaktyki.

Pojęcie nauczanie zadomowiło się na stałe w słowniku pedagogów w XVII wieku, po ukazaniu się dzieła Wielka Dydaktyka, czyli sztuka nauczania wszystkiego wszystkich J. A. Komeńskiego.

Uczenie się to jedno z podstawowych funkcji umysłu polegające na zdobywaniu wiedzy i w efekcie informacji, umiejętności, kompetencji i nawyków (sprawności).

Zdolność uczenia się, w rożnym zakresie posiadają zwierzęta, ludzie, grupy ludzi a także komputery.

Dlatego też uczenie się może być świadome i nieświadome.

Procesami uczenia się człowieka zajmuje się psychologia. Pojęcie to używane jest także w "teorii uczenia się" - zobacz behawioryzm.

Uczenie się można rozpatrywać jako czynność (pojedynczą, krótkotrwałą) lub jako zbiór czynności podobnych lub równoległych, długotrwałych. O tym czy dana czynność lub proces zachodzi wnioskujemy na podstawie zaobserwowanych zmian - uczenie więc jest procesem nabywania doświadczeń wyrażające się modyfikacją zachowania.

Uczenie się może mieć charakter zamierzony jak i niezamierzony.

W pedagogice uczenie się odnoszone jest do czynności ucznia. Efekty uczenia się zależne są między innymi od pamięci, koncentracji uwagi, motywacji, zainteresowań, zdolności. Efektem uczenia się jest nabycie określonej wiedzy lub umiejętności.

RODZINA:

Opiekuńcza funkcja pociąga za potrzebę sprawowania opieki nad dzieckiem, które z racji wieku lub ograniczonej sprawności psycho -ruchowej nie jest w stanie funkcjonować samodzielnie.

Funkcja wychowawcza, jak sama nazwa wskazuje, jest procesem wychowawczym odbywającym się na linii rodzice - dzieci. Jej celem jest przygotowanie młodych członków rodziny do życia w społeczeństwie poprzez przekazaniu im norm i zachowań służących prawidłowemu wykonywaniu ról społecznych. Funkcja ta oznacza nie tylko socjalizację dzieci przez rodziców, ale również zmianęzachowań małżonków pod wpływem swoich dzieci.

Funkcja prokreacyjna natomiast służy zaspokajaniu emocjonalno -rodzicielskich oraz reprodukcyjnych potrzeb partnerów życiowych.

Ostatnia z nich - funkcja seksualna - służy zaspokojeniu popędu płciowego małżonków, dawniej była także nazywana prokreacyjną.

Czym jest rodzina dysfunkcjonalna?

Jak przekonuje wielu psychologów, głównym elementem systemu rodzinnego jest związek małżeński. Fundamentem rodziny, podkreśla J. Bradshaw, jest relacja Mamy ze sobą, relacja Taty ze sobą oraz wzajemne relacje pomiędzy nimi. W takim ujęciu, mąż i żona są architektami rodziny.

Kiedy mamy do czynienia z rodzina dysfunkcjonalną? Jak pisze Bradshaw w książce "Zrozumieć rodzinę": Rodzina dysfunkcjonalna jest stworzona przez dysfunkcjonalne małżeństwo, takie małżeństwa zaś tworzą dysfunkcjonalne osoby, które odnajdują się wzajemnie i żenią ze sobą. Jednym z tragicznych faktów jest to, że osoby dysfunkcjonalne prawie zawsze znajdują inną osobę, która działa albo na tym samym, albo na większym poziomie dysfunkcji.

Tak więc pierwszą cechą rodziny dysfunkcjonalnej jest to, że jest ona fragmentem wielopokoleniowego procesu. Tkwi ona, a raczej porusza się w swego rodzaju błędnym kole i nie potrafi się z niego wydostać opierając się wyłącznie na własnych siłach.
Cechy rodzin dysfunkcjonalnych:

• Brak w nich intymności.

• Są "zakorzenione we wstydzie" (dzieci często wstydzą się swojej rodziny).

• Mają utrwalone, zamrożone, sztywne role.

• Ich członkowie mają zaplątane granice pomiędzy sobą. Czują się tak, jak czują się inne osoby w rodzinie.

• Ich członkowie nie mogą zaspokoić swoich indywidualnych potrzeb. Są one odkładane, aby umożliwić zaspokojenie potrzeb systemu. Dlatego w takiej rodzinie prawie zawsze istnieje jakiś niewielki poziom złości i depresji.

• System komunikacji polega na otwartym konflikcie, albo na zgodzie na to, żeby nie było niezgody. Rzadko dochodzi tam do prawdziwego kontaktu.

• Indywidualne różnice są poświęcane dla potrzeb systemu. Jednostka istnieje dla rodziny. Taka rodzinę trudno jest opuścić.

• Zasady są sztywne i nie zmieniają się. Takimi zasadami są na ogół kontrola, perfekcjonizm i oskarżanie.

• Jawne tajemnice są częścią kłamstw, które trzymają rodzinę w zamrożonym stanie. Tajemnice te każdy zna i udaje, że o niczym nie wie.

• Zaprzeczanie konfliktom i frustracji tworzy sytuację, w której każdy chce osiągnąć swoje cele siłą woli. Daje to iluzję radzenia sobie z problemem.

• Ich członkowie odrzucają granice własnej osoby dla podtrzymania systemu rodziny. Jest to równoznaczne z odrzuceniem własnej tożsamości. [4]

Jeśli uważnie przyjrzycie się zestawowi cech rodziny dysfunkcjonalnej i macie choćby szczątkową wiedzę o mechanizmach funkcjonowania rodziny z problemem alkoholowym, bez trudu zauważycie, że spełnia ona "idealnie" warunki określone w ramach przytoczonej listy.

Każda rodzina dysfunkcjonalna naraża dziecko na stresy, wiadomo jednak, że największe problemy stwarza alkoholizm i narkomania rodzica, przemoc we wzajemnych relacjach, wykorzystywanie oraz zaniedbywanie. Zgodnie z koncepcją rodziny jako systemu, zmiana zachodząca w którymkolwiek z elementów ma wpływ na wszystkie pozostałe. Zachowanie alkoholika zakłóca ustalony w rodzinie porządek. Kolejni członkowie rodziny zostają wytrąceni ze stanu równowagi. Reagowanie w sposób, który dotychczas się sprawdzał nie przynosi oczekiwanych rezultatów, rozpoczyna się więc poszukiwanie nowych "strategii" i ról, które pozwoliłyby tę równowagę przywrócić.

Podstawowa specyfika rodziny alkoholowej polega na tym, że osobą uzależnioną jest z reguły człowiek dorosły, a substancją uzależniającą - alkohol. Stawanie się rodziną alkoholową, jak pisze Z. Gaś, to proces, w trakcie którego do rodziny zostaje wprowadzony alkohol, a więc w wyniku którego używanie alkoholu przez jedną lub więcej osób staje się podstawową zasadą organizującą i kształtującą życie rodziny. W efekcie, któregoś dnia rodzina zauważa, że całe jej życie koncentruje się wokół alkoholu. [5]

Rodzina patologiczna, to taka rodzina, która nie spełnia swoich naturalnych funkcji. Według A. Stanowskiego dysfunkcja stanowi „uzależnione, niepożądane następstwa istnienia lub działania danego elementu tego systemu lub całego systemu”1
„Patos - choroba, patologia to stan chorobowy. Maria Łopatkowa określa rodzinę patologiczną jako taką, w której oboje lub jedno z rodziców jest alkoholikiem, niepoprawnym przestępcą lub trudni się nierządem. Patologia to już nie zagrożenie chorobą, lecz sama choroba”2
Zdaniem Stanisława Kawuli „rodziny patologiczne - chore, są w najtrudniejszej sytuacji życiowej, często wręcz tragicznej. Typologia rodzin, którą autor stworzył, wygląda następująco:
-

Podobna praca 70^%

Przemoc w rodzinie

rodziny wzorowo wychowawcze;
- rodziny normalne;
- rodziny jeszcze wydolne;
- rodziny niewydolne;
- rodziny patologiczne”3

Przyczyny dysfunkcyjności rodziny tkwiące w uwarunkowaniach społecznych.

„Zalicza do nich się:
- stałą pracę jednego z rodziców poza miejscem zamieszkania;
- niechęć do podjęcia pracy przez jednego lub oboje z rodziców (pasożytniczy tryb życia z nieuczciwych dochodów);
- bezrobocie;
- kryzysową sytuację bytową rodzin, która nie sprzyja wykształceniu się u dzieci prawidłowych postaw społecznych;
- negatywny wpływ środków masowego przekazu na rozwój dzieci i młodzieży”4
W rodzinach dysfunkcyjnych wyróżnia się następujące braki:
- w rodzinie zaspokajane są wszystkie potrzeby biologiczne, natomiast w rodzinie patologicznej potrzeby te nie są zaspokajane w wystarczający sposób;
- rodzina dysfunkcyjna nie zaspokaja potrzeb edukacyjnych dziecka (nie pomaga w nauce);
- potrzeby psychiczne - akceptacja, miłość, współdziałanie, bezpieczeństwo, szacunek nie są zaspokajane w wystarczający sposób;
- dzieci z rodzin dysfunkcyjnych wykazują więcej zachowań antyspołecznych”5

Przyczyny zaburzeń w stosunkach wewnątrzrodzinnych

- zły dobór małżonków, brak silnej więzi uczuciowej, brak wspólnych celów i dążeń, odmienność charakterów;
- niedojrzałość społeczna i psychiczna rodziców, nie wywiązanie się z podjętych zobowiązań i obowiązków;
- nieumiejętność organizowania życia rodzinnego z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb domowników oraz rodziny jako całości;
- zaangażowanie uczuciowe jednego z małżonków poza domem powodujące rozluźnienie więzi małżeńskich i brak zainteresowania sprawami rodziny;6
Kolejną przyczyną dysfunkcyjności w rodzinie są konflikty. „Konflikt utożsamia się z walką, wzajemnym wyrządzaniem sobie przykrości, utrudnianiem życia.Za drastyczną formę wyrażania uczuć nieprzyjaznych, wrogich uważa się kłótnie, awantury, rękoczyny”7
„O kryzysie rodziny mówimy również w innym znaczeniu. Problem dotyczy tych środowisk, w których występuje tak silne natężenie konfliktów, że niebezpieczeństwo rozbicia rodziny staje się realne, nawet nieuniknione”8
„Dezorganizacja życia rodzinnego kryje w sobie niebezpieczeństwo rozbicia, czy rozpadu rodziny. Z dezorganizacją rodziny mamy do czynienia, gdy współżycie rodziny, układ stosunków wewnątrzrodzinnych, pojmowanie i wykonywanie obowiązków rodzicielskich pozostaje w sprzeczności z celami małżeństwa i rodziny”9

Alkoholizm

„Alkoholizm u uzależnionych ludzi, rozpoznaje się wiele różnych zaburzeń zdrowia, zaburzeń psychicznych. Zaburzenia te są konsekwencją nadmiernego picia. Dolegliwości somatyczne są częstym źródłem negatywnych emocji i chronicznego stresu, obniża się ogólny poziom kondycji fizycznej”10
Współuzależnienie - „utrwalona forma funkcjonowania w długotrwałej, trudnej, niszczącej sytuacji życiowej, związanej z patologicznymi zachowaniami partnera, prowadzi do pogorszenia własnego stanu”11
Wyróżniamy trzy grupy czynników wpływających na powstawanie współuzależnienia:
- sytuacja w małżeństwie i rodzinie ( struktura rodziny, sposób pełnienia ról, stabilność finansowa, więzi emocjonalne), temu zjawisku sprzyja silna zależność emocjonalna i materialna;
- postawy i doświadczenia, które osoba wnosi do związku, istotną rolę odgrywają doświadczenia z dzieciństwa, urazy, obraz świata przez nią ukształtowany, przekonania na temat ról w rodzinie, stosunków między partnerami, obowiązków rodzinnych. Niedojrzałość emocjonalna, obniżone poczucie własnej wartości, silna potrzeba przynależności;
- zmiany w funkcjonowaniu psychologicznym osoby, sprzyjającym współuzależnieniu, w związek, który przekształca się w patologiczny, może wejść zarówno osoba zdrowa, jak i osoba z problemami osobistymi, zaburzeniami emocjonalnymi"12
Osoba żyjąca w rodzinie alkoholowej narażona jest na przeżywanie trudnych i przykrych emocji: bezradności, wstydu, lęku, złości, żalu, poczucia krzywdy. Pojawia się też radość, miłość, satysfakcja, są one jednak bardzo rzadkie i krótkotrwałe. Rodzina przeżywa ciągłą niepewność i huśtawkę nastrojów osoby pijącej, nie wie, czego może się spodziewać po powrocie pijanego ojca lub męża do domu. Dziecko w takiej rodzinie czuje się nie chciane, nie kochane, niejednokrotnie wmawia sobie, że to przez nie ojciec pije, bo było niegrzeczne, dostało zły stopień…
Wraz z alkoholizmem bardzo często idzie w parze przemoc domowa.
Jak pisze Jan Strelau przemoc domowa - „to działanie lub rażące zaniedbywania dokonywane przez jednego z członków rodziny przeciwko pozostałym, wykorzystując zaistniałą powagę sił lub władzy i powodujące u ich ofiar szkody, cierpienie, godzące w ich prawa lub dobra osobiste (…), dokonywanie przemocy to krzywdzenie słabszego, co jest złem moralnym”13
Wyróżnia się 2 rodzaje przemocy :
- „przemoc gorąca - u jej podstaw znajduje się furia, czyli dynamicznie naładowane gniewem zjawisko „pękania tamy emocjonalnej”, uruchamiające agresywne zachowanie. Furia jest wybuchem skumulowanych i niemożliwych do powstrzymania uczuć lub wściekłości. U jej podstaw znajdują się negatywne przeżycia, frustracja, niespełnienie”;
- „przemoc chłodna - wydaje się, że znacznie spokojniejsza, choć czasem spokój ukrywa silne emocje, skutecznie tłumione i kontrolowane, sprawca realizuje specyficzny scenariusz, zapisany w jego umyśle, a czasem również w obyczajach i kulturze. Jest gotowy do szkodliwego wtargnięcia na wnętrze terytorium swego dziecka lub współmałżonka. Sprawca chłodnej przemocy na ogół nie uświadamia sobie, że dokonuje aktów przemocy, ponieważ znajduje uzasadnienie nawet dla okrucieństwa. Chłodna przemoc wobec dzieci przybiera formę tzw. Surowych i konsekwentnych metod wychowawczych lub sprawiedliwego karania”14

II. Rozmiary zjawiska.
Rozwody
Przyczyną ok. 22% przypadków ustania małżeństwa jest rozwód. Według szacunków, w 2003 r. rozwiodło się ok. 47 tys. par małżeńskich (w 2002 r. ponad 45 tys.). Przeciętnie na 1000 istniejących małżeństw 5 zostało rozwiązanych na drodze sądowej. Współczynnik rozwodów utrzymał się na poziomie sprzed roku - 1,2‰ i jest jednym z najniższych w Europie. W miastach natężenie rozwodów jest trzy razy wyższe niż na wsi.
Bezrobocie.

Dane o liczbie bezrobotnych obejmują osoby, które pozostają bez pracy i nie uczą się w szkole w systemie dziennym, są zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, są zarejestrowani w powiatowych urzędach pracy i które m.in. :
- ukończyły 18 lat (z wyjątkiem młodocianych absolwentów);
- nie ukończyły: kobiety 60 lat; mężczyźni 65 lat;
- nie nabyły prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, nie pobierają: zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub wychowawczego;
- nie są właścicielami lub posiadaczami nieruchomości rolnych o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych;
- nie podjęły pozarolniczej działalności lub nie podlegają - na podstawie odrębnych przepisów - obowiązkowi ubezpieczenia społecznego lub zaopatrzenia emerytalnego;
- będąc osobami niepełnosprawnymi mogą podjąć pracę w co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy;
- nie są tymczasowo aresztowane lub nie odbywają kary pozbawienia wolności;
- nie pobierają na podstawie przepisów o pomocy społecznej, zasiłku stałego, stałego wyrównawczego, gwarantowanego zasiłku okresowego lub renty socjalnej;
- od 1997 r. za bezrobotnego nie uważa się osoby odbywającej szkolenie oraz staż u pracodawcy;
Stopę bezrobocia rejestrowanego obliczono jako stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo, tzn. bez osób odbywających czynna służbę wojskową oraz pracowników jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego.

Postawy ludzkie są elementami osobowości każdego z nas, uznaje je się za nabyte w czasie życia.
Postawa rodzicielska - nie jest wrodzona, a nabyta w życiu. To względnie trwałe ustosunkowanie rodziców wobec dziecka.

Postawa jest pewnym zespołem cech określających ustosunkowanie człowieka wobec przedmiotu postawy.

Postawy mają charakter 3 składnikowy (postawa rodzicielska też ma te elementy)

1. składnik poznawczy - rozumiany jako całokształt wiedzy, przekonań, nastawień, poglądów rodzica wobec dziecka. Składnik ten może być ubogi (prymitywny) i rozbudowany (szeroka świadomość rodzicielska)

2. składnik emocjonalny- jest to składnik najważniejszy. To uczuciowy stosunek do dziecka. Silne albo słabe lub pozytywnie albo negatywne

3. składnik działania (behawioralny) - wszystko to co praktyczne; stopień współdziałania z dzieckiem

Trzeci składnik jest wypadkową 1 i 2.

Postawy rodzicielskie - uważa się za struktury plastyczne (zmieniają się wciągu życia). Rodzice zmieniają postawy względem rozwoju dziecka. Postawy rodzicielskie, które mają skłonność do zastania się są nieprawidłowe. Usztywnione postawy wobec dziecka są szkodliwe.

TYPOLOGIA POSTAW RODZICIELSKIECH wg. M. Ziemskiej

Istnieją 2 kryteria:

1. uczuciowość: rodzice różnią się między dobą uczuciami do dziecka.

Każdy przez życie wytwarza (wypracowuje) złoty środek. Od naszych doświadczeń zależy jakie będą postawy rodzicielskie. Złoty środek jest często nie wypracowany.

Nadmierna koncentracja jest nie dobra:

• ograniczenie swobody autonomii dziecka.

• ogranicza autonomie matki (rezygnacje z siebie)

2. stosunek do zachowania dziecka wg. osobowości rodzica (zakazy, nakazy).
Tu też trzeba mieć wypracowany złoty środek np. kiedy mamy prawo ulegać czy górować nad dzieckiem.

I. agresywny- tę postawę rodzica można nazwać odtrąceniem, odrzuceniem. Jest to wredna postawa. Może mieć różne odcienie. Dzieci te są często zostawione, porzucane w szpitalu i nie tylko. Mówi się tu o zaburzeniu sfery emocjonalno-społecznej, która prowadzi do niedostosowania społecznego. Dzieci są: lękliwe bądź agresywne.
II. typ kontaktów uporczywie korygujących - to rodzic, który stale naprawia, perfekcjonista, dążący do idealnego dziecka. To postawa nadmiernie korygująca, zaburzająca rozwój emocjonalno-społeczny, w kierunku nerwicy. Wprowadza lęk, niepokój. Dzieci mają niską samoocenę, obwiniają siebie za niepowodzenia.
III. zbyt bliski - to postawa nadmiernie chroniąca- izolacja przed innymi dziećmi i wirusami. Ograniczanie dziecka, postawa nieprawidłowa. Dzieci te później się uspołeczniają, są niezaradne, mało aktywne, często egoistyczne.
IV. ucieczka od kontaktu - to postawa unikająca - rodzice tworzą pewien dystans, nie ma więzi, odtrącenie za parawanem, brak chęci do kontaktu z dzieckiem.

Złoty środek - to płaszczyzna prawidłowych postaw wobec dziecka:

• akceptacja

• uznanie praw

• swoboda

• współdziałanie z dzieckiem

Równowaga emocjonalna - to zmienna, która w sposób najbardziej ogólny decyduje o tym, czy postawa prawidłowa powstanie, ukształtuje się. Tylko jednostka w równowadze emocjonalnej może ukształtować poprawną postawę rodzica.

Socjalizacja (łac. socialis = społeczny) to proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy kościół).

Na drodze socjalizacji człowiek uczy się podstaw interakcji społecznych, poznaje społeczne normy postępowania, wartości, nabywa umiejętność posługiwania się przedmiotami i kształtuje swoją osobowość.

Występują różne mechanizmy socjalizacyjne wymienia takie jak: pełnione role społeczne, będące głównym atrybutem osobowości, następnie odruchy warunkowe i kanalizacja, motywy i aspiracje oraz identyfikacja i internalizacja.

Pełniona przez jednostkę rola społeczna wyznacza jej pozycję w strukturze grupy, określa jej uprawnienia nadane przez grupę i czynniki zabezpieczenia tych uprawnień oraz obowiązki, jakie musi ona wypełnić.

Odruch warunkowy powstaje na bazie popędu i skojarzonego z nim bodźca. Tworzy się mechanizm, który warunkuje popędowe formy zachowania przystosowując je do wymagań grupy społecznej.

Mechanizm kanalizacji polega na tym, że społeczeństwo determinuje sposoby zaspokajania potrzeb przez jednostkę. Stosuje ono jeden, albo zaledwie kilka sposobów, które przyswaja dana osoba i je realizuje w swoim życiu. Staje się w ten sposób zdolną do powielania tych metod i wynajdywania środków w otoczeniu do zaspokajania własnych potrzeb. Zresztą grupą nie pozostawienie zbytniego marginesu swobody w wyborze tych środków i stosowaniu określonych sposobów. Występuje silny nacisk na podporządkowanie się jednostki obowiązującym już wzorom społecznego zachowania się w określonych sytuacjach związanych z zaspokajaniem potrzeb. Kanalizacja zresztą determinuje upodobania członków grupy, ich gusty w zakresie wyboru określonych środków związanych bezpośrednio z funkcjonowaniem organizmu, albo zachowaniem swojego statusu społecznego.

Kolejnymi mechanizmami socjalizacyjnymi są motywy i aspiracje. Pojawiają się one nieco później w rozwoju ontogenetycznym niż te, dotąd omówione. Związane są bowiem z rozwojem zainteresowań jednostki m z jej pragnieniami i dążeniami, czyli kulturowo zdeterminowanymi siłami dynamizującymi jednostkę do określonego zachowania się. Motywem nazywa się czynnik popychający ludzi do działania. Przejawia się on w wybiórczej aktywności skierowanej na osiągnięcie jakiegoś celu. Człowiek ukierunkowuje swoje wysiłki właśnie na realizację powziętych zamierzeń, czasami tylko intuicyjnych, ledwie przeczuwanych. Charakterystycznym stanem motywu jest wyraźnie odczuwalne napięcie, niepokój spowodowany brakiem zaspokojenia potrzeby. Początkowo są to na ogół fizjologiczne, a z czasem również potrzeby mające charakter społeczny, związane na przykład z dążeniem do przywództwa w grupie, pozyskiwaniem zwolenników dla jakiejś idei.

Aspiracje społeczne nadbudowane są nad motywami. Aspiracje również angażują człowieka w realizacji określonych celów. Są one na ogół odległe, a droga do nich prowadząca może być najeżona różnymi trudnościami. Aspiracje określają też spodziewany wynik podjętego działania. Różnią się zatem od motywów pod względem siły, wyrażającej się w efektach wykonywania podejmowanych działań. Mówi się o aspiracjach wyrównanych kiedy jednostka podejmuje się działań na miarę własnych możliwości, natomiast gdy owe stawiane sobie zadania przewyższają jej możliwości mówi się o aspiracjach zawyżonych gdy im nie odpowiadają - o aspiracjach zaniżonych. Występują różne rodzaje aspiracji związane z usytuowaniem człowieka w strukturze społecznej, związane z jego działaniami czy też upodobaniami.

Procesy identyfikacji internalizacji należą do mechanizmów socjalizacyjnych opartych nie na bezpośrednim zaspokajaniu potrzeb, jak warunkowanie i kanalizacja, czy na zaspokajaniu własnych pragnień jak motywy i aspiracje, ale oparte są na bezpośredniej konfrontacji jednostki z grupą. Identyfikacja jest pewnym stosunkiem jednostki wobec grupy, zaś internalizację określić można jako jej reakcje na reprezentowane przez grupę wartości. Identyfikacja jest procesem prowadzącym do utożsamiania się własnych interesów człowieka z interesami i wartościami grupy i wskutek tego podporządkowanie się wymaganiom stawianym przez grupę. Taka osoba akceptuje wartości i normy grupowe, broni stanowiska wyrażanego przez członków grupy, podporządkowuje swoje działanie niejako interesowi zbiorowemu tej grupy społecznej. Występują różne stopnie identyfikacji jednostki z grupą. Bardzo silny związek emocjonalny powoduje to, iż grupę, z którą jednostka się identyfikuje, nazywa się jej grupą odniesienia.

W psychologii społecznej terminem internalizacji określa się drugą stronę procesu identyfikacji. Oznacza to że jednostka u uzewnętrznia wzory, normy i wartości grupowe w sposób świadomy, akceptuje je, stając się niejako dziedzińcem własnej klasy czy warstwy społecznej. Internalizacja obejmuje różne mechanizmy psychiczne prowadzące do identyfikacji z grupą odniesienia i przyjmowania obowiązujących w niej zasad współżycia między poszczególnymi członkami oraz akceptację reguł awansu społecznego. Internalizacja oznacza zatem skutki percepcji panujących w danej grupie wzorów, norm i wartości społecznych, skutki przemyśleń o tychże elementach życia społecznego jak również emocjonalne ustosunkowanie się do nich.

Procesy socjalizacji można podzielić na pierwotne i wtórne.

Metody wychowania - pomagają współczesnym osobom zaangażowanym w proces wychowania odnaleźć się w trudnych aspektach dotyczących wielości nurtów wychowania. Nakreślają obraz, wskazują drogę, którą należy podążać w swojej pracy pedagoga.

Metody wychowania:

• W ujęciu prakseologicznym - metoda to ogólny sposób postępowania. Założeniem, każdej metody jest dążenie do osiągniecie celów a cel to wartości, jednym słowem poprzez odpowiednie metody drzym do wdrożenia wartości.

• Kopaliński - metoda to świadome, konsekwentne, systematyczne postępowanie. Składają się na nie środki i czynności, które służą realizacji celu.

• Kamiński - sposoby konsekwentnego i możliwie najbardziej skutecznego postępowania zmierzające do określonego celu.

• Muszyński - sposób postępowania wychowawcy, polegający na wywieraniu wpływu na aktywność wychowanka, związany zawsze z obszarem nagród i kar. Wychowanie poprzez stosowanie tych metod dąży do obranego celu.

Zadaniem teorii wychowania jest tworzenie, rekonstrukcja, przetwarzanie tak treści, metod, kształtów wychowania, aby potrafiły się one wpasować w ówczesny kształt i model świata. Staje się więc niezbędne ciągłe poszukiwanie najlepszych i jak najbardziej aktualnych rozwiązań dotyczących wychowania i kształtowania jednostki. Teoria wychowania to dział, którego treścią i celem jest człowiek (podmiot), treścią jest wychowanie (przedmiot), metodą - sposób wytwarzania odpowiednich postaw, cech, nawyków w młodym lub dorosłym człowieku. Możemy zatem powiedzieć, ze istotą wychowania jest całokształt związany z formowaniem i dopasowaniem nas samych do aktualnych i przyszłych modeli dobrze wychowanego człowieka (w pełnym tego słowa znaczeniu - moralnie, fizycznie, społecznie, emocjonalnie, umysłowo).

---