OŚWIATA POLSKA WSPÓŁCZEŚNIE

1991 r. - nowelizacja Ustawy o systemie oświaty, powołanie Biura ds. Reformy szkolnej do przygotowania podstaw programowych w zakresie przedmiotów ogólnokształcących i opracowania projektu długofalowej reformy programowej.

1996 r. - zlikwidowanie Biura ds. Reformy Szkolnej - zahamowało prace projektowo-wdrożeniowe reformy szkolnej (powrócono do niej w 1997 r.)

Rozpoczęto prace nad przygotowaniem nowego egzaminu maturalnego.

Zmieniona w 1997 r. przez Sejm Konstytucja RP wydłużyła obowiązek nauki do 18 r. ż. oraz zobowiązała władze publiczne do zapewnienia obywatelom powszechnego i równego dostępu do wykształcenia.

Kompleksowa reforma ustrojowa oświaty w Polsce po roku 1998

W 1998 r. wprowadzono Ustawę o zmianie ustawy o systemie oświaty, zaś w 1999 r. nowelizację tej ustawy.

Zasadniczym celem reformy było stworzenie warunków do upowszechniania średniego oraz wyższego wykształcenia, wyrównywanie, zwłaszcza w środowisku wiejskim, szans edukacyjnych dzieci i młodzieży, wprowadzenie nowych programów kształcenia oraz przywrócenie szkołom funkcji wychowawczych.

Za przeprowadzeniem zmian oświatowych przemawiały także czynniki polityczne (bliska integracja Polski z Unią Europejską - a więc konieczność przygotowania młodzieży do konkurencji na europejskim rynku pracy) oraz makrospołeczne (wynikające z niżu demograficznego - a więc malejącej liczby dzieci i konieczności redukowania stanowisk nauczycielskich).

NOWE CEZURY W TOKU KSZTAŁCENIA

Konieczne było dokonanie podziału kompetencji pomiędzy samorządami (organami prowadzącymi szkoły i placówki oświatowe) a kuratorem oświaty (organem sprawującym nadzór pedagogiczny w imieniu wojewody).

SYSTEM EDUKACJI W POLSCE

PRZED REFORMĄ PO REFORMIE

Wiek Lata nauki

29 22

28											21
27									studia			20
26												doktoranckie		19
25										doktor			18
24													17
23						jednolite studia magisterskie magister lub tytuł równorzędny			studia magisterskie uzupełniające		16
22													magister lub tytuł równorzędny	15
21												wyższe studia zawodowe licencjat lub inżynier		14
		szkoły pomaturalne
	20																13
19	i policealne										12

egzaminy wstępne lub inna forma selekcji

egzamin dojrzałości (matura) - świadectwo dojrzałości

22 15

21																14
20			liceum uzupełniające	technikum								liceum		technikum uzupełniające			13
19		technikum			uzupełniające						technikum	uzupełnia jące								12
18	Liceum: ogólnokształcące zawodowe techniczne											liceum ogólno- kształcące	liceum profilo wane				zasadnicza				11
17					szkoła zawodowa										szkoła zawodowa						10
16																													9
15													gimnazjum									8
14	szkoła podstawowa																					7
13																						6
12													szkoła podstawowa									5
11																						4
10																						3
9																						2
8																						1
7																						0

Szkoła podstawowa:

- jest obowiązkowa, trwa sześć lat

- podzielona jest na dwa trzyletnie cykle dydaktyczne

- 1) nauczanie zintegrowane - obejmuje klasy I-III (zajęcia prowadzone są przez jednego nauczyciela, który pełni również funkcję wychowawcy)

- 2) nauczanie blokowe - obejmuje klasy IV-VI (przedmiotów uczą różni nauczyciele, z czego jeden (wychowawca) odpowiedzialny jest za swoją klasę)

- w klasie VI uczniowie przystępują do sprawdzianu poziomu wiedzy i umiejętności (nie ma on wpływu na ukończenie szkoły podstawowej jak i na przyjęcie do gimnazjum).

Reforma edukacji wiązała się ze zmianą sieci szkolnej i tworzeniem nowych typów szkół.

Gimnazjum:

- jest obowiązkowe, trwa trzy lata

- kształcenie na tym etapie ma charakter ogólny

- nauka w gimnazjum kończy się egzaminem gimnazjalnym, pisanym przez uczniów klas III w kwietniu (egzamin składa się z dwóch części pisemnych: humanistycznej i matematyczno-przyrodniczej, a od roku szkolnego 2008/2009 również z języka obcego; wynik egzaminu nie ma wpływu na ukończenie gimnazjum, ale ma znaczenie przy rekrutacji do szkół ponadgimnazjalnych).

Szkoły ponadgimnazjalne:

- 3-letnie licea profilowane (wspólny dla wszystkich kanon kształcenia ogólnego oraz kształcenia w danym profilu) lub przedmiotów i zajęć określonych w podstawach programowych profili kształcenia zawodowego - ich ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego

- 3-letnie licea ogólnokształcące, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego

- 2, 3 lub 4-semestralne policealne szkoły zawodowe - umożliwiają osobom maturzystom zdobycie kwalifikacji w konkretnym zawodzie na poziomie średnim technicznym lub równorzędnym

- 2-3-letnie zasadnicze szkoły zawodowe - ich ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu

- 4-letnie technika - ich ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego

- 2-letnie uzupełniające licea ogólnokształcące - dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, ich ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego

- 3-letnie technika uzupełniające - dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, ich ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego.

WPROWADZENIE ZEWNĘTRZNEGO SYSTEMU OCENIANIA

Wprowadzenie zewnętrznego systemu oceniania osiągnięć uczniów miało przyczynić się do uzyskania obiektywnej i porównywalnej w skali kraju informacji o ich predyspozycjach i kompetencjach.

Centralna Komisja Egzaminacyjna utworzona została w celu przygotowania i organizowania zewnętrznego systemu oceniania (sprawdzian, egzamin gimnazjalny, egzamin maturalny oraz egzamin zawodowy), we współpracy z ośmioma Okręgowymi Komisjami Egzaminacyjnymi. Zajmuje się m. in. przygotowywaniem pytań, zadań i testów oraz ustalaniem zestawów do przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów oraz egzaminów eksternistycznych, dokonywaniem analizy ich wyników, koordynowaniem działalności Okręgowych Komisji Egzaminacyjnych oraz nadzorowaniem ich prac związanych z opracowywaniem propozycji zestawów zadań, pytań i testów, a także nadzorowaniem prac związanych z ich przeprowadzaniem i ocenianiem przez OKE prac egzaminacyjnych. Nadzór nad działalnością CKE sprawuje minister odpowiedzialny za oświatę.

Okręgowa Komisja Egzaminacyjna - bezpośrednio odpowiadająca za przygotowywanie i organizowanie zewnętrznego systemu oceniania (sprawdzian po szkole podstawowej, egzamin gimnazjalny, egzamin maturalny, egzamin zawodowy oraz egzaminy eksternistyczne) na obszarze objętym jej działalnością.

WSPIERANIE UCZNIÓW O SZCZEGÓLNYCH POTRZEBACH EDUKACYJNYCH

Dla szczególnie uzdolnionych uczniów za osiągnięcia w danym roku szkolnym zostały ustanowione wysokiej rangi wyróżnienia - Stypendium Ministra edukacji Narodowej i Stypendium Prezesa Rady Ministrów. Laureaci olimpiad i konkursów przedmiotowych byli przyjmowani do wybranej szkoły średniej bez konieczności składania egzaminu wstępnego.

Istotną rolę odgrywają szkoły specjalne, które kształcą dzieci i młodzież ze szczególnymi trudnościami rozwojowymi i wychowawczymi. Edukacja dla tej grupy uczniów jest też realizowana w formie indywidualnej, w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych lub w zakładach opieki zdrowotnej, jak i w tworzonych w przedszkolach i w szkołach ogólnodostępnych oddziałach specjalnych lub klasach integracyjnych, terapeutycznych i wyrównawczych.

W świetle założeń reformy oświatowej szkoła zawodowa specjalna dla uczniów upośledzonych umysłowo nie powinna mieć określonej z góry długości cyklu kształcenia oraz nie powinna istnieć klasyfikacja zawodów szkolnictwa specjalnego. Uczniowie powinni w tych placówkach zdobyć co najmniej jedną kwalifikację w zawodzie przewidzianym w klasyfikacji szkolnictwa zawodowego.

KSZTAŁCENIE DOROSŁYCH I WYCHOWANIE POZASZKOLNE

System oświatowy w Polsce wzbogaca wysoce rozbudowana oferta instytucji kształcenia dorosłych, składająca się z trzech głównych i komplementarnych zakresów: szkolnictwa dla pracujących, form kształcenia i doskonalenia zawodowego oraz pozaszkolnej oświaty dorosłych. Uczestnictwo dorosłych w różnych formach samokształcenia kompensuje błędy powszechnej edukacji, odświeża wiedzę, sprzyja własnej twórczości, ekspresji, czy prowadzi do zmiany zawodowych umiejętności. Zupełnie nowym problemem oświatowym jest grupa osób dorosłych, które są niepełnosprawne i wymagają nie tylko rehabilitacji, ale także poszukują możliwości zaspokojenia swoich potrzeb i aspiracji edukacyjnych. Efektem przemian społeczno-gospodarczych było zmniejszenie dotacji państwa na placówki wychowania pozaszkolnego (młodzieżowe domy kultury, ogniska pracy pozaszkolnej, ogrody jordanowskie, pałace młodzieży, inne zespoły placówek pozaszkolnych).

PRZEJMOWANIE SZKÓŁ PRZEZ SAMORZĄDY TERYTORIALNE I PROCES STOPNIOWEJ DECENTRALIZACJI SYSTEMU SZKOLNEGO

Formalno-prawne podstawy przejęcia szkół przez samorządy terytorialne określają trzy główne ustawy:

• Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. - do zadań własnych gminy należy zakładanie i prowadzenie publicznych przedszkoli, w tym z oddziałami integracyjnymi oraz przedszkoli specjalnych, szkół podstawowych i gimnazjów, w tym z oddziałami integracyjnymi.

• Ustawa o samorządzie powiatowym z dnia 5 czerwca 1998 r. - do zadań własnych powiatu należy zakładanie i prowadzenie szkół podstawowych specjalnych, gimnazjów specjalnych, szkół ponadgimnazjalnych, w tym z oddziałami integracyjnymi, szkół sportowych i mistrzostwa sportowego, z wyjątkiem szkół i placówek o znaczeniu regionalnym.

• Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r. (z późn. zmianami) - ściśle określa obowiązki samorządów lokalnych w zakresie edukacji publicznej; najogólniej pojęta placówka oświatowa może być szkoła i placówką publiczna lub niepubliczną.

Placówka oświatowa może być zakładana przez jednostkę samorządu terytorialnego, osobę prawną lub osobę fizyczną, przy czym jednostki samorządowe mogą zakładać i prowadzić jedynie szkoły i placówki publiczne.

Wraz z reformą administracyjną kraju (1998 r.) nastąpiły istotne zmiany kompetencyjne organów administracji publicznej w zakresie oświaty. Zadanie prowadzenia szkól odebrano kuratorom oświaty i przekazano jednostkom samorządu terytorialnego, przyporządkowując każdemu szczeblowi określone typy szkół i placówek oświatowo-wychowawczych.

WYCHOWANIE PRZEDSZKOLNE

Do 1990 roku wszystkie placówki wychowania przedszkolnego były prowadzone przez m. in. terenowe organy administracji państwowej, zakłady pracy, MON i PGR-y. Przedszkola i oddziały przedszkolne przy szkołach podstawowych były całkowicie finansowane z budżetu państwa - rodzice wnosili jedynie opłatę w wysokości kosztów surowca zużytego do przygotowania posiłków. Początek lat 90. Był przełomowy dla istnienia i rozwoju sieci przedszkoli. Mimo iż dostrzegano istotną rolę wychowania przedszkolnego w wyrównywaniu szans edukacyjnych młodego pokolenia, wiele przedszkoli uległo likwidacji. Likwidowano przede wszystkim przedszkola w środowisku wiejskim, mimo iż właśnie tam były one ze względów pedagogicznych szczególnie potrzebne.

Do zmniejszenia się liczby placówek wychowania przedszkolnego po przejęciu ich przez gminy przyczyniła się nie tyle nowa sytuacja finansowa w postaci niewystarczających środków na ich utrzymanie, trudna sytuacja materialna wielu rodzin czy wzrastający wskaźnik bezrobocia, ile występujący w kraju od wielu lat niż demograficzny. Ustawa o oświacie określała, że przedszkole publiczne może być zlikwidowane jedynie w porozumieniu z kuratorem oświaty, z końcem roku szkolnego i po zapewnieniu wszystkim dzieciom w wieku 3-6 lat możliwości korzystania z innego publicznego przedszkola. Dla wielu rodziców przeszkoda w posyłaniu dziecka do przedszkola była zbyt duża odległość do tej placówki, zaś dla ponad połowy była nią możliwość zapewnienia dziecku opieki w domu.

Większość przedszkoli wyszła z procesu przemian obronną ręką i nadal próbuje odnaleźć swoje miejsce w zmienionej rzeczywistości. Od 1991 roku zaczęły pojawiać się przedszkola prywatne.

Przedszkole (dzieci 3-6 r. ż.) - nie jest obowiązkowe. Obowiązkowa jest tzw. „zerówka” (ostatni rok przedszkola, przygotowujący do nauki w szkole podstawowej) dla dzieci 6-letnich. Organizowane są w przedszkolach, ale również szkoły mają prawo do utworzenia takiego oddziału.

WSKAŹNIKI SKOLARYZACJI I PROBLEM NIERÓWNOŚCI SZANS EDUKACYJNYCH

Współczynnik skolaryzacji - informuje o tym, jaki odsetek każdego rocznika dzieci i młodzieży jest objęty kształceniem szkolnym. Jest zarazem świadectwem realizowania powinności opiekunów dzieci i gmin wobec osób w określonym wieku - zapewnienia dzieciom możliwości korzystania z nauki szkolnej lub ukończenia szkoły danego typu. Świadczy o demokratyzacji systemu szkolnego (określa szanse w dostępie do oświaty).

Wskaźnik skolaryzacji brutto - określa, jaki jest stosunek wszystkich uczących się na danym poziomie kształcenia w danej gminie do całej populacji osób będących w wieku nominalnie przypisanym temu poziomowi, a zamieszkujących tę gminę.

Wskaźnik skolaryzacji netto - jest stosunkiem procentowym uczniów w nominalnym wieku danego poziomu kształcenia do całej populacji osób będących w wieku nominalnie przypisanym temu poziomowi, a zamieszkujących tę gminę.

Analfabetyzm funkcjonalny - sytuacja, w której osoby nie posiadające wykształcenia lub posiadające formalne wykształcenie nie potrafią wykorzystać wiedzy do tego sprawnego funkcjonowania w codziennym życiu.

SIEĆ SZKOLNA

Wskaźniki efektywności sieci szkolnej:

- liczba uczniów na szkołę (w gimnazjum nie mniej niż 150),

- liczba uczniów na oddział (nie przekraczająca 26),

- liczba nauczycieli na oddział,

- liczba uczniów na nauczyciela (przyrost liczby nauczycieli nie może być większy niż przyrost liczby uczniów).

Przyczyny likwidacji szkół:

- złe warunki lokalowe (np. brak toalet, wysoki stan zniszczenia zabudowy, kosztochłonny system ogrzewania),

- braki kadrowe (źle wykształcona kadra nauczycielska),

- zbyt mała liczba uczniów (poniżej 100),

- długo trwający niż demograficzny w rejonie.

Plusy szkół wiejskich:

- bliska odległość do szkoły (wcześniejsze rozpoczynanie i kończenie nauki),

- małe klasy, liczące poniżej 20 uczniów

- czas na odrabianie prac domowych oraz na zajęcia rekreacyjne,

- bezpieczna droga do szkoły,

- organizowanie w szkole uroczystości, świąt i zajęć okolicznościowych dla całej społeczności lokalnej,

- właściwy klimat do nauki (bliska współpraca rodziców z nauczycielem-wychowawcą).

SZKOLNICTWO NIEPUBLICZNE

Zmiana ustroju zaowocowała powstawaniem szkół niepublicznych. Prawne podstawy dla rozwoju szkolnictwa niepublicznego w Polsce stworzyła Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku.

Zgodnie z nią:

- szkoły niepubliczne mogą być tworzone i prowadzone przez osoby prawne lub fizyczne

- status szkoły publicznej mogą uzyskać pod warunkiem przestrzegania zasad zawartych w podstawach programowych przedmiotów obowiązkowych, przyjęcia zasad klasyfikowania i oceniania uczniów wprowadzonych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu oraz zatrudniania wykwalifikowanych nauczycieli.

Szkoły niepubliczne rozwijają się głównie w dużych miastach.

Plusy:

- szkoły najczęściej z niewielką liczbą uczniów i o prawie połowę mniejszą niż w szkołach publicznych liczbą uczniów w oddziałach,

- młodzież ma większy dostęp do komputerów,

- większy nacisk kładzie się na proces wychowawczy.

Edukacja domowa

Ruch „edukacji domowej” rozwija się w Polsce od połowy lat 90. - a umożliwia to Ustawa o systemie oświaty z 1991 r.

Jego istotą jest nauczanie dzieci poza instytucjonalnym środowiskiem szkoły, czyli najczęściej w domu, w warunkach organizowanych przez rodziców.

NAUCZYCIELE

Zmiana ustrojowa w niewielkim stopniu poprawiła sytuację zawodową nauczycieli. Polscy nauczyciele rekrutują się w większości ze środowisk robotniczych i chłopskich, najczęściej słabo wykształconych. Zawód nauczyciela jest wciąż traktowany jako najprostsza droga do przejścia do zawodów inteligenckich.

U progu reformy

- jedna piata nauczycieli była wobec niej niechętna

- nauczyciele narzekali na zbyt niskie płace czy niespełnione obietnice rządu

- nie dostrzegali rzeczywistej przyczyny oświatowego ubóstwa w samych sobie

- nie dostrzegali swego zawodu jako wysoce cenionego społecznie.

Efektem procesu zubożenia zawodu nauczyciela jest odchodzenie wysoko wykwalifikowanych pedagogów z placówek oświatowo-wychowawczych do przemysłu, administracji, przedsiębiorczości, a nawet polityki. Wielu nauczycieli w szkołach podstawowych uczy głównego przedmiotu niezgodnie z wyuczoną specjalnością, a wielu nie ma pełnego wykształcenia.

Reforma wprowadziła system awansu zawodowego nauczycieli obejmujący cztery szczeble:

• nauczyciel stażysta

• nauczyciel kontraktowy

• nauczyciel mianowany

• nauczyciel dyplomowany.

Warunkiem nadania nauczycielowi kolejnego stopnia awansu zawodowego jest:

- posiadanie wymaganych kwalifikacji

- odbycie stażu zakończonego pozytywną oceną dorobku zawodowego

- uzyskanie akceptacji odpowiedniej komisji kwalifikacyjnej lub zdanie egzaminu przed odpowiednia komisja egzaminacyjną.

Przez posiadanie kwalifikacji rozumie się posiadanie wykształcenia wyższego z przygotowaniem pedagogicznym lub ukończenie zakładu kształcenia nauczycieli, czyli kolegium nauczycielskiego lub nauczycielskiego kolegium języków obcych, o ile jest to wystarczające do pracy na danym stanowisku w danym typie szkoły.

---