1. Powstanie i rozwój filozofii.

Przedmiot filozofii FILOZOFIA to nauka o tym co dla ludzkości najważniejsze i najcenniejsze, czyli we wcześniejszych okresach: NORMY MORALNE, BÓG I DUSZA, PRZYRODA.

Przedmiotem filozofii był na początku ŚWIAT RZECZYWISTY, później zawężony do myśli ludzkich o świecie. Filozofia na początku nie była uznawana jako nauka. Myśliciele, którzy ją uprawiali przez podejście bardziej ogólne nie uznawali jej jako nauki. Filozofia była POEZJĄ, chęcią poznania, zaspakajaniem potrzeb.

FILOZOFIA = miłość mądrości (z grec.)

FILEO + SOPHIA miłość + mądrość

Platon podzielił WIEDZĘ na: - wiedzę o zjawiskach

• wiedzę o bycie - FILOZOFIA -

oznaczenie wiedzy najistotniejszej, ogólniejszej, prawdziwej i trwalszej

Poprzednicy filozofów.

Jeszcze przed rozpoczęciem filozofii w Grecji, Grecy posiadali już:

1.WIERZENIA RELIGIJNE - rysy pierwotnej religii. Grecy widzieli potęgi wyższe od człowieka wb których jest on bezsilny i bezradny.

Wytworzenie koncepcji:

• religijno-moralnej

• religijno - poznawczej

• religijno-poetyckiej

Z koncepcji rel-poetyckiej powstała mitologia OLIMPU.

Wierzenia religijne + potrzeby moralne - zrodziły myśli o trwaniu duszy, sprawiedliwości, o pozagrobowej nagrodzie i karze. (Później przeniknęły do Filozofii).

2.UMIEJĘTNOŚCI PRAKTYCZNE - Grecy opanowali je już w VII w od innych ludów (Wschodu, Felicjan, Egipcjan) Rachunki, handel, mierzenie przestrzeni, rolnictwo, leczenie.

PRAKTYKOWALI NIE ZNAJĄC PRZYCZYN.

3.ŻYCIOWE REGUŁY - „Jak postępować, by nie dezorganizować ustroju społecznego, sobie korzyść przynieść a innym krzywdy nie zrobić.”

2. Działy filozofii.

Doktryny filozoficzne

OGÓLNA nauka o:

• BYCIE

• POZNANIU

• WARTOŚCIACH

Podział już ustalony już w IV w P.N.E. przez greckich uczonych z Akademii Platońskiej.

PODZIAŁ GRECKI

1. Fizyka - BYT - nauka o przyrodzie, duszy, Bogu.

2. Logika - POZNANIE - teoria poznania, krytyka poznania

3. Etyka - WARTOŚCI - ETYKA= wartości moralne. ESTETYKA= wartości estetyczne

Do trzech głównych działów dołączają pokrewne

TEORIA POZNANIA - logika formalna, metodologia

ETYKA - fil. Prawna, państwa, społeczeństwa i religii. Z estetyką filozofia sztuki.

3. Filozofia a inne formy aktywności intelektualnej człowieka.

Kosmos, przyroda zewnętrzna

Zagadnienia psychologiczne, epistemologiczne, estetyczne, etyczne

Filozofia musiała zająć się wyjaśnianiem najbardziej szczegółowych zjawisk tj. astronomia, meteorologia

4. Heraklit, eleaci, Demokryt - zmienność a stałość świata.

Od Talesa filozofia rozdarła się na 2 kierunki:

• Heraklit

• Eleaci

Pogląd Heraklita: „Nie można dwa razy wejść do tej samej wody”

RUCH. Zmianę należy rozumieć jako przemijanie w czasie polega na względności (relatywności), co oznacza że różne rzeczy w jednym odniesieniu są dobre, małe, itp... na tle drugim: złe, duże, itp.. to ludzie na tle których odgrywają się zjawiska rozstrzygają o tych zjawiskach, o ich postrzeganiu, rzeczy są względnie relatywne.

SUBIEKTYWNOŚĆ - wszystko jest względne, zmienne, związane od perspektywy człowieka, np. muzyka dobra dla jednych jest zła dla innych.

SPRZECZNOŚĆ - jedne rzeczy są jednocześnie tym czym są i jednocześnie tym czym jeszcze nie są. Rzeczy są wrzucane w wir przemian.

„WSZYSTKO CO ŻYJE UMIERA”

Pewne szanse się kończą, umierają. Heraklit zwraca uwagę na wewn. Napięcie ruchu.

Chce elementom świata odebrać statyczność mówiąc i umieszczając je w ruchu: w czasie, w relacji z innymi, uwikłane w ludzki sposób postrzegania, w sprzeczności, zależności ze swoim przeciwieństwem.

Heraklit szuka sensu wierności. Wskazuje że ruch charakteryzuje się:

• istotą ruchu jest jedność, przeciwieństwo (jeśli chce się wyjaśnić jakieś pojęcie, najlepiej szukać jego przeciwieństwa). Jest to uporzątkowanie ruchu świata.

• Świat przeniknięty jest LOGOSEM - duszą, rozumem świata.

W tym zmieniającym się wewn. Świecie, istnieje logos, który nadaje światu, przemijaniu, ruchowi pewien rytm, porządek.

Pogląd 2. Bóg i świat to jedność (PANTEIZM)

Zmienność przeniknięta LOGOSEM, nadającym tej zmienności sens, całościowość, uporządkowany rytm.

5. Sokrates jako filozof i wykładowca.

SOKRATES 469-399 p.n.e.

Żył i nauczał w Atenach, przez Ateńczyków został skazany na śmierć. Żadnych pism po sobie nie zostawił, ale w dziejach filozofii odegrał rolę przełomową. Jego poglądy znamy z dzieł jego uczniów, przede wszystkim Platona. Dla potomnych stał się wzorcem etycznym filozofa, który żyjąc zgodnie z prawdą, gotów jest też za nią oddać życie. Ostatni dzień życia spędził wśród przyjaciół, dyskutując o nieśmiertelności duszy. Wyrok wykonano dając mu do wypicie cykutę.

Przyznanie się Sokratesa do niewiedzy - „Wiem, że nic nie wiem” - nie jest jedynie ironią (z której uczynił jedną ze swych metod dociekań) mającą wykorzystać pozorną mądrość jego oskarżycieli. W twierdzeniu tym bowiem zawarte jest już nowe rozumienie wiedzy jako wiedzy właśnie. Próbując odpowiedzieć na pytanie czym jest sama wiedza prowadził Sokrates niekończące się rozmowy z mieszkańcami Aten. ( w rozmowach tych ujawniając często niewiedzę najbardziej z nich szanowanych, co przyczyniło się do jego zaskarżenia, sądu i wyroku śmierci.). Wprawdzie nie znalazł odpowiedzi na to pytanie, ale stawiając je otworzył nowy obszar dociekań. SOKRATES z pewnością stał się wzorcem dla wszystkich tych, którzy pożądając mądrości, są jej miłośnikami - filozofami

W rozmowach Sokrates nie usiłował pouczać czy przekonywać swoich rozmówców, ale przez umiejętne stawianie pytań (co przekształcił w metodę) próbował pomóc im wydobyć podstawy życiowych przekonań i poglądów, wierząc iż człowiek wiedzę może odnaleźć tylko w sobie samym. Sokratesowi chodziło raczej o wiedzę etyczną. Pierwotne pytanie dotyczyło pochodzenia dzielności etycznych (cnót): czy są one wrodzone, czy też można się ich nauczyć. Sokrates nie udzielił na to pytanie ostatecznej odpowiedzi, ale stwierdził, że dzielności nie są bardziej wrodzone niż sama mądrość, gdyż są tylko jej przejawem. Stanowisko takie nazywane jest ETYCZNYM INTELEKTUALIZMEM.

Sokrates konsekwentnie próbował wskazać jak żyć cnotliwie. Przekonywał że każdy z nas szuka dla siebie dobra, ale możemy się mylić lub nie wiedzieć, czym ono jest. Ponieważ jednak szukamy tylko dobra, to kiedy je wreszcie nieomylnie poznamy, nie będziemy mogli czynić zła: wszelkie zło jest więc błędem, wiedza to cnota, zatem nikt świadomie nie popełnia zła. Przesłanki oraz rozwinięcia tego argumentu dostarczają materiału do dyskusji etycznych od chwili ich sformułowania po raz pierwszy w dialogach Platona.

6. Platon - ontologia, teoria poznania, filozofia człowieka.

Był uczniem i przyjacielem Sokratesa. Około 388 roku założył w Atenach szkołę nazwaną Akademią. Przetrwała ona aż do 529 r. N.e. Dzieła Platona mają głównie formę dialogów.

Dusza - jako moc ożywiająca to, co żyje - utożsamiana była z oddechem, tchnieniem. Myśl grecka rozwinęła to pojęcie, wyodrębniając różne funkcje duszy i różne stopnie uduchowienia: żywotność, zmysłowość, umysłowość (właściwą jedynie człowiekowi). Platon mówiąc o duszy zwraca szczególną uwagę na zmysłowość i umysłowość, interesują go głównie zdolności poznawcze człowieka.

Chcąc wyjaśnić, skąd ludzie pogrążeni w świecie zmysłowym mogą mieć jakąkolwiek wiedzę o świecie idei, Platon przyjął koncepcję WIEDZY WRODZONEJ (później - natywizm) Wiedzę tę przynosi na świat nieśmiertelna, „pamiętliwa” dusza, która podczas swej wędrówki jako czysty duch zdobywa ją w świecie idei. Ale ponieważ jest to wiedza czysto umysłowa, samo wcielenie się duszy powoduje że dusza zapomina o świecie idei; stąd potrzeba pewnych szczególnych zabiegów, żeby jej pomóc tę wiedzę sobie przypomnieć.

POLIS - greckie miasto - państwo.

SPRAWIEDLIWOŚĆ - gł. Element doskonałości człowieka i wspólnoty politycznej należy umieć rozpoznać „co komu się należy”

W swej Politei” Platon nakreślił obraz doskonale „zestrojonej” społeczności, wychodząc od analogii, jaka zachodzi między wewn. Ustrojem jednostki i ustrojem POLIS, trzem funkcjom duszy: rozum, odwaga, pożądanie, odpowiadać by miały w polis funkcje: rządców, żołnierzy i rolników. Przede wszystkim analogia ta służy Platonowi do podkreślenia, że sama jednostka stanowi pewną funkcję „całości”, jaką jest POLIS i powinna być tak ukształtowana, jak tego wymaga doskonałość tej całości.

Rozwijając swą „psycho - polityczną” analogię doszedł do wniosku, że tak jak rozum rządzić powinien człowiekiem, tak też w państwie panować powinni filozofowie. Platońską koncepcję politei” uznaje się za prawzór wszelkich późniejszych utopii politycznych.

7. Arystoteles - ontologia, teoria poznania, filozofia społeczna.

Był jednym z najwszechstronniejszych myślicieli greckich. Kształcił się początkowo w Akademii Platońskiej, ale własną filozofię rozwinął w opozycji do Platona. Założył w Atenach własną szkołę, nazwaną liceum albo szkołą perypatetyczną. Obszerny zbiór jego pism uporządkowali dopiero jego uczniowie.

źródłem filozofii jest zdziwienie wobec wspaniałości wszechświata i podziw, jaki on budzi.

EMPEIRIA - to co zmysłowe, dostępne zmysłom oraz oparta na tym znajomość, obeznanie z rzeczami, które nie jest jeszcze poznaniem prawdziwym - wiedzą, chociaż od niego wszelka wiedza się zaczyna.

TEORIA - miała znaczenie sakralne, oznaczała oddawanie czci Bogu oraz adorację. Arystoteles teorią nazywał najwyższy rodzaj poznania. Wiedza teoretyczna jest wiedzą boską.

Przez filozofię rozumiał wiedzę teoretyczną. Każda z nauk teoretycznych, „czystych” rozważa „to, co jest” w obrębie swej dziedziny. Jednak żadna z nich nie rozpatruje samego „tego, co jest” - samego bytu. Właśnie badanie powszechnych własności „tego, co jest”, ma być zadaniem filozofii pierwszej (teologii, fil. poszukiwanej).

Arystoteles wyróżnia 4 przyczyny powstania wszystkiego:

• p. materialna (z czego?)

• p. formalna (wedle czego?)

• p. sprawcza (kto lub co jest sprawca?)

• p. celowa (z jakiego powodu?)

Dzielność człowieka jako istoty rozumnej polega na tym, że dzięki teorii, dający wgląd w ogólny porządek rzeczy, odnajduję on właściwą miarę dla swojego postępowania, co pozwala mu samodzielnie kształtować własne życie. Etyka A. Ma charakter INDYWIDUALISTYCZNY.

Arystoteles odnosi sprawiedliwość do prawa i jego przestrzegania, wprowadzając do tej cnoty element równości. SPRAWIEDLIWOŚĆ staje się u niego spoiwem wiążącym ludzi we wspólnotę która przez nią nabiera charakteru politycznego. Utrzymanie politycznego charakteru wspólnoty wymaga od obywateli traktowania jej jako obszaru komunikacji, przybierającego w demokracji formę mówienia, słuchania. To dzięki mowie LOGOS, zdolności do wydawania sądu, orzekania ludzkie stają się zdolne do życia we wspólnocie mającej na celu dobro wspólne. W tym ogólnym sensie sprawiedliwości tożsama jest z cnotą.

POLITYKA - A. Podejmując rozważania nad idealnym ustrojem w sposób systematyczny ujął także całość greckich doświadczeń politycznych, rozpatrując genezę społeczności politycznej, formy ustrojów politycznych i ich przemiany. Tym samym wyodrębnił ten obszar problemowy i utorował drogę rozumieniu polityki jako wiedzy o bycie politycznym.

PRZEKONANIE - metoda, której celem jest zmiana poglądów lub nastawienia słuchacza. Dla A. Retoryka stanowiła przede wszystkim sztukę rozumowego przekonywania.

Arystoteles opracował system logiki, który stanowił podstawę studiów logicznych aż do XIX wieku.

SYLOGIZM - wypowiedź, w której, gdy się coś założy, coś innego niż się założyło, musi wynikać dlatego, że się założyło.

Najczęstsza forma sylogizmu składa się z 3 twierdzeń, z których dwa są przesłankami, a jedno wnioskiem argumentu. Np. typowy sylogizm: Wszyscy ludzie są śmiertelni, Sokrates jest człowiekiem, Sokrates jest śmiertelny.

8. Epikur, stoicy, sceptycy - hellenistyczna filozofia życia.

EPIKUREIZM

Epikur - powiada „przyjemność niejedno ma imię - jest przyjemność pozytywna i negatywna”.

Przyjemność pozytywna polega na zaspakajaniu potrzeb i pragnień, trzeba mieć potrzeby i szukać ich zaspokojenia. Zdaniem Epikura najlepsza jest przyjemność negatywna polegająca na braku cierpienia fizycznego i duchowego. Stan dobrego samopoczucia wywołany przez sam fakt życia jest wystarczający żeby być szczęśliwym. Ten rodzaj przyjemności nie wymaga żadnych zabiegów, żadnej walki ze światem. Środkami do osiągnięcia przyjemności mogą być moralność i rozum. Nie można być szczęśliwym jeżeli prowadzi się życie łajdackie, wtedy łatwo o wrogów i kłopoty. Rozum zaś jest potrzebny, by wybierać między przyjemnościami, aby analizować skutki przyjemności. Rozum ma także zdaniem Epikura, rozpraszać następujące lęki:

1. lęk przed niemożnością osiągnięcia szczęścia

2. lęk przed cierpieniem

3. lęk przed śmiercią

4. lęk przed Bogami

Lęki odbierają spokój ducha i są przyczyną nieszczęść. Epikur w odpowiedzi na te 4 lęki proponuje nam tzw. Czwórmian leczniczy:

1. Szczęście jest w zasięgu twojej ręki, nie to szczęście pozytywne, ale na pewno szczęście negatywne. Jeśli sam to szczęście odpychasz, goniąc za różnymi potrzebami i urojeniami to twoja sprawa. Szczęście jest w zasięgu ręki, trzeba nauczyć się je utrzymywać.

2. Nie tyle cierpienie jest straszne, ile lęk przed nim. Cierpienie bowiem jeżeli jest długotrwałe to nie jest intensywne i da się znieść. Jak jest intensywne to długo nie trwa.

3. Ze śmiercią się nigdy nie stykamy - bo kiedy śmierć jest to nas nie ma a gdy my jesteśmy, nie ma śmierci. Śmierć to brak wszelkich doświadczeń i odczuć, a tam gdzie niczego nie odczuwamy zmysłami nie ma ani dobra ani zła, a śmierć jest końcem wszelkiego odczuwania - nie ma więc czego się obawiać.

4. Lęk przed bogami jest także nierozsądny, ponieważ bogowie wprawdzie są (zdaniem Epikura), ale nie mieszają się w sprawy ludzkie, czyli nie sprawują opatrzności nad światem i naszym losem, nie ma się więc co bogów obawiać.

Epikur był materialistą, naczelną wartością jest przyjemność i to przyjemność negatywna, ta o którą nie trzeba w ogóle zabiegać. Środkami tej przyjemności jest moralne życie i rozum, który przede wszystkim ma rozpraszać owe 4 lęki.

EPIKUR (341-270 p.n.e.) - filozofia ogrodów.

- Założył swą szkołę w Atenach w roku 306 p.n.e. przetrwała ona do IV w. N.e.

• Epikur utożsamiał dobro etyczne z przyjemnością (gr.hedone), stał się prekursorem etyki hedonistycznej.

• Niewiedza to źródło ludzkich lęków i obaw, wśród których najbardziej dokuczliwa wg Epikura jest obawa przed cierpieniem, niemożnością osiągania szczęścia, bogami, śmiercią

• Lekarstwo „BÓG NIE WZBURZA STRACHU, ŚMIERĆ JEST BEZBOLESNA, TO CO DOBRE MOŻNA ŁATWO ZDOBYĆ, A TO CO ZŁE MOŻNA ŁATWO ZNIEŚĆ”

• Aby zapewnić wolność ludzkim działaniom Epikur w swej filozofii przyrody odszedł od zasad powszechnej konieczności, jaka rządziła u Demokryta ruchem atomów. W spadaniu atomów jak twierdził - następują nieznaczne odchylenia (gr.parenklisis), są one nie do przewidzenia, przypadkowe, stąd także nie do przewidzenia są ich następstwa.

STOICYZM

Twórcą szkoły stoickiej był Zenon z Kition, który ok. roku 300 p.n.e. nauczał w Atenach w portyku zwanym „stoa poikile” - stąd wzięła się nazwa: stoicy.

Wybitnymi stoikami w Rzymie byli m.i.: Seneka, Epiktet, Marek Aureliusz.

Stoicy wprowadzili podział filozofii na: fizykę (teorię natury), logikę (nauka o rozumie i myśleniu) oraz etykę.

Wiedza teoretyczna potrzebna jest po to, by żyć mądrze, żyć zgodnie z rozumem i naturą. Ideałem etycznym stoików jest mędrzec, któremu zrozumienie zmienności świata, własnego losu pozwala zachować wewnętrzny spokój - ataraksję - STOICKI SPOKÓJ.

Fatum - orzekać, wyrokować, przepowiadać.

Stoicy proponują jak gdyby trzy wielkie strategie osiągania dobra moralnego (doskonałości moralnej).

1. Odciąć się od świata lub zneutralizować świat - świat jest zawsze dla nas ze znakiem plus. Stoikom chodzi, by sprowadzić ten plus do zera. Świat jest za duży, by go opanować, życie ludzkie jest za krótkie, by cokolwiek utrzymać a poza tym nikt na tamtą stronę i tak nic nie przeniesie. Świat jest potrzebny by przeżyć. Najwyższym dobrem jest wew. Doskonałość człowieka. Należy zneutralizować nasze przywiązanie do świata, przeciąć tę pępowinę emocjonalną. Stoik to ktoś taki, kto jest nieczuły na dobra tego świata.

2. Uderzyć w afekty (choroby duszy): pożądanie, zawiść, smutek, strach. Wszystkie te afekty wymagają całkowitego wypełnienia. Nie ma moralności i dobra moralnego bez wytępienia afektów i osiągnięcia stanu apatii (beznamiętności).

3. Wyrównać nasze emocje w stosunku do ludzi - kochać swoich bliźnich i siebie samego. Stoicy twierdzą: wszyscy jesteśmy ludźmi i do wszystkich należy odnosić się jednakowo.

SCEPTYCY

Argumenty ich można podzielić na trzy:

1. Nie ma prawdy - prawda jest nieosiągalna, bo zmysły łudzą, a rozum jest nieskuteczny.

2. Gdyby nawet prawda była osiągalna, to nie widzielibyśmy czy ją osiągnęliśmy, ponieważ nie istnieje kryterium prawdy. Nie sposób odróżnić prawdy od fałszu.

3. Nie ma dowodu, nie można niczego dowieść.

9. Św. Augustyn i jego dramatyczna wizja człowieka.

Św. Augustyn (354-430)

Urodził się i działał w Płn. Afryce

Dusza jest samoistną substancją zamieszkującą tylko chwilowo nasze ciało. Ciało jest niczym w porównaniu z duszą. Dusza jest wszystkim. Człowiek to dusza z dodatkiem ciała. Dusza otrzymała od Boga cząstkę wiedzy, Bóg podzielił się z nami i z duszą ludzką cząstką swojej wiedzy. Część z tych idei przystępną dla nas wlał w każdą duszę. To jest właśnie treść TEORII ILUMINACJI. Bóg nas oświecił w ten sposób.

Dusza łączy człowieka z Bogiem.

Tylko jako dusza człowiek jest osobą - tym który myśli, pamięta, chce.

Dusza nie jest więc tylko tym , co tkwi w człowieku, ale jest przede wszystkim obszarem jego świadomych przeżyć, które dają się badać jedynie od wewnątrz.

Myśl Augustyna jest świadectwem kolejnego (po Platonie i Sokratesie) kroku w zwracaniu się człowieka ku sobie, ku swojemu wnętrzu. Podobnie jak tamci myśliciele, odrzucił poznanie zmysłowe, jako niepewne, ale pewności nie wiązał z jakimś przedmiotem poznania., lecz z samym poznaniem: nie sposób wątpić we własne przeżycia

• Bóg stwarza duszę w chwili narodzin

• Cała wiedza jest tworem rozumnej duszy

• Złożoność natury ludzkiej życie moralne

• Źródłem zła jest zdolność do wybierania przez wolnego człowieka między różnymi rodzajami miłości.

10. Tomasz z Akwinu - człowiek o obiektywnym świecie hierarchii i obowiązków.

Św. Tomasz z Akwinu (1225 - 1274) Szczyt scholastyki (fil. Szkolnej) przypada na wiek XIII. Św. Tomasz, najwybitniejszy filozof tego okresu, oparł swą filozofię na filozofii Arystotelesa.

Z pochodzenia był Włochem, dominikaninem. Nawiązując do filozofii Arystotelesa, stworzył wszechstronny system, który uznany został za teoretyczną podstawę nauki Kościoła rzymskokatolickiego. Zmarł na apopleksję.

Wiara i rozum częściowo na siebie zachodzą, mają własne obszary niezależne i częściowo się pokrywają. Czysta wiara to dogmaty katolickie: grzechu pierwotnego, wcielenia trójcy Świętej. Są one nadrozumowe i rozum nic nam nie powie. ROZUM to wiedza empiryczna. Wiara i Rozum krzyżują się w dwóch wielkich kwestiach - Boga i duszy. Prawdy na temat Boga, że jest wszechstronny i na temat duszy, że jest nieśmiertelna i niematerialna.

Rozgraniczał obszar rozumu i objawienia, uznając iż człowiek może dojść do pewnych prawd mocą swych władz przyrodzonych, inne zaś musi przyjąć jako prawdy wiary.

Teologia, należy do dziedziny rozumu a nie wiary. Jest ona METAFIZYKĄ, gdyż rozpatrując byt jako byt i jego powszechne własności, stanowi podstawę wszelkich innych nauk

11. Franciszek Bacon - empiryzm i filozofia nauki.

F. BACON (1561 - 1629) - angielski filozof i mąż stanu. Uchodzi za jednego z głównych twórców nowożytnej koncepcji nauki.

PRZYRODA - uzyskała znaczenie węższe, świat pozaludzki, poznany i opanowany przez człowieka.

NATURA - ogólniejszy sens - całość zjawisk, świat.

EKSPERYMENT - polega na zaplanowaniu pewnego procesu i stworzeniu niezbędnych warunków do jego przebiegu. Plan ten jest hipotezą, którą przebieg eksperymentu ma potwierdzić lub obalić.

HISTORIA NATURALNA - Mianem filozofii określał „mądrość ludzką”, pojmując filozofię jako wiedzę ekseperymentalną i użyteczną za pomocą wynalazków, rozszerzając ludzkie panowanie nad przyrodą. Aby zapanować nad przyrodą trzeba jej słuchać.

Bacon w „Atlantydzie” obok planów idealnej społeczności przedstawił swoje wyobrażenia o kierunkach rozwoju nauki i techniki oraz instytucji naukowych.

Celem Bacona było przywrócenie ludzkości „panowania nad wszechświatem”, które zostało utracone wraz z upadkiem człowieka.

INDUKCJA - metoda na przezwyciężenie przeszkód w zdobywaniu pewnej i pożytecznej wiedzy.

12. KARTEZJUSZ - racjonalizm, dualizm duszy i ciała, niezależność nauki.

Francuski filozof i matematyk. Jego filozofia stała się klasycznym wyrazem nowożytnego racjonalizmu i stanowi jeden z punktów zwrotnych w dziejach myśli europejskiej. Otworzyła nową perspektywę, w której filozoficzne problemy zyskały odmienny niż dotąd sens.

Descartes nazywa matematyczną taką wiedzę, do której dochodzi się dzięki własnemu rozumowi, za naukę uznając jedynie wiedzę pewną i oczywistą. Matematyczny, tj. naukowy, charakter ma jedynie geometria i arytmetyka, które są prawzorem dla nauki w ogóle - matematyki uniwersalnej.

MYŚLĘ, WIĘC JESTEM (Cogito, ergo sum)

Jest formułą wyrażającą naczelną zasadę Kartezjuszowej filozofii. Sformułowanie to wyraża, fakt, że to JA myślę, że poznanie jest moim poznaniem, wiedza jest moją wiedzą. Ten fakt właśnie, jako absolutnie pewny, uznał Descates za aksjomat, od którego rozpoczął budowanie nowej całości wiedzy pewnej.

Przyjmując za początek swej filozofii zasadę COGITO, D. Zerwał z dotychczasową koncepcją filozofii, która za swój początek uznała leżącą poza umysłem „rzeczą samą”. Kartezjuszowska filozofia, znajdująca się w samym umyśle mają zasadę, nazwana została racjonalizmem.

Ja jako, podmiot filozoficzny, dysponuje wolnością absolutną, nieograniczoną, gdyż jest to przede wszystkim wolność myślenia. Jeśli odczuwa ono jakieś ograniczenia, to nie wskutek zewn. Nacisków (konieczności), lecz swego niedostatecznego poznania (wolność kartezjańska).

DUALIZM - polega na ukazaniu dwóch przeciwstawnych stanowisk, jakie nieuchronnie narzuca nam odpowiedź na pytanie, które stawia sobie każdy człowiek myślący: KIM JA JESTEM?

Z jednej strony jestem umysłem, który sam w sobie odnajduje podstawę swojej wiedzy, mając wolność uznania czegoś za pewne lub nie - jest to porządek racji i argumentu. Z drugiej zaś strony JA - myślący podmiot okazuje się tylko doznającym ciałem, uwikłanym w porządek przyczyn z podlegającym różnym koniecznościom.

PROGRAM RACJONALISTYCZNY - doktryna mająca odpowiedzieć na pytania o:

• genezę (źródła wiedzy)

• granice

• prawomocność, uzasadnienie lub wiarygodność

14. Jean-Jacques Rousseau - antynomie natury i kultury.

Rousseau (1712 - 1778) pochodził z Genewy, sławę zdobył we Francji. Jego krytyczne wobec współczesności prace literackie i filozoficzne miały istotny wpływ na opinię publiczną przedrewolucyjnej Francji.

Hipoteza CZŁOWIEKA NATURY była dla Rousseau nie tylko podstawą pesymistycznej oceny swoich czasów, ale także sugerowała pesymistyczną koncepcję dziejów jako procesu odchodzenia od natury (denaturyzacji) - to co naturalne, zostaje stłumione przez to, co sztuczne (kulturę), uczucie zostaje zdławione przez intelekt.

SUMIENIE - zdolność moralnej oceny własnych czynów. Wg Rousseau sumienie jest głosem natury, który pozwala nam czuć i współczuć; nakazując wszelkie powinności wobec innych, każe nam je traktować jako powinności wobec samych siebie. Z tego względu Rousseau uznaje sumienie (a nie rozum) za tę zasadę, na której opiera się poczucie obowiązku, a w konsekwencji także wszelka więź społeczna.

W przekonaniu R. Dotychczasowe doktryny umowy społecznej uzasadniały jedynie despotyzm, sankcjonując władzę zwierzchnią stojącą ponad ogółem jej poddanych i niezależną od nich. Rousseau przeciwstawiał im swoją koncepcję UMOWY SPOŁECZNEJ, mającej ukonstytuować takie CIAŁO POLITYCZNE, w którym „JA” indywidualne zbiega się i pokrywa z „MY” - „JA” ogólnym. Broniąc zasady suwerenności ludu i republiki jako moralno-politycznego ideału organizacji społeczeństwa, Rousseau stał się jednym z współtwórców idei politycznych rewolucji francuskiej.

15. Immanuel Kant - teoria poznania i etyka.

Całe swe życie spędził w Królewcu, pracując na tamtejszym uniwersytecie. Działalność naukową rozpoczął od prac z zakresu przyrodoznawstwa. Jego trzy główne dzieła miały przełomowe znaczenie dla dziejów europejskiej filozofii.

1. „Krytyka czystego rozumu”

2. „Krytyka praktycznego rozumu”

3. „Krytyka władzy sądzenia”

Krytyka czystego rozumu ma na celu ujawnienie tych apriorycznych zasad, które faktycznie, choć jako nie uświadomione, funkcjonują w naszym poznaniu. Krytyka jest więc w istocie „samopoznaniem rozumu”. Odkrywając pierwsze zasady poznania, krytyka staje się trybunałem, przed którym można rozstrzygnąć spory toczone w obrębie metafizyki przez różne przeciwstawne, dogmatyczne orientacje. Metafora trybunału nie jest przypadkowa. Kant uważa bowiem za krytykę kwestie społeczną w takim przynajmniej sensie, w jakim społeczne są skutki wszelkiego dogmatyzmu. Uznał również krytykę za podstawowe zadanie swojego czasu.

Pytanie: JAK POZNAJEMY?

Przełomowe znaczenie myśli Kanta polega na tym, że formułując program filozofii transcendentnej, nadał on temu pytaniu nową postać: JAK POZNANIE W OGÓLE JEST MOŻLIWE?, podejmując badanie warunków, które z góry określają sposób naszego poznawania. Warunkami tymi okazują się:

• formy zmysłowości - czas i przestrzeń

• pojęcia intelektu

Kant stwierdził (wbrew racjonalistom), że wszelkie poznanie ogranicza się do doświadczenia, a zarazem (wbrew empirystom), że nie pochodzi wyłącznie z doświadczenia.

Przez A PRIORI rozumiał to, co uprzedza wszelkie doświadczenie i je umożliwia, przez doświadczenie nie same tylko bezpośrednie, zmysłowe spostrzeżenia, ale poznanie, które powstaje z ich powiązania umożliwiającego przez pewne aprioryczne warunki.

Pojęcie BOGA jest tylko ideą czystego rozumu, nie mającą znaczenia teoretycznego: Bóg absolut) nie może być przedmiotem naukowego poznania. Bóg, jest postulatem praktycznego rozumu jako ostateczna podstawa (racja) moralności.

AUTONOMIA WOLI: oznacza, że wola powoduje się jedynie sobą, nie zaś celami empirycznymi. Jest ona warunkiem wolności osoby jako istoty rozumnej.

WOLNOŚĆ oparta na rozumności stanowi podstawę kantowskiej etyki.

Impetartyw kategoryczny to najwyższe prawo moralne, którego moc wiążąca oparta jest na obowiązku każdego człowieka wobec samego siebie jako jaźni. Prawo to ma charakter formalny.

17. Narodziny i rozwój filozofii pozytywistycznej; neopozytywizm.

FILOZOFIA POZYTYWNA. Prehistoria pozytywizmu sięga dawniejszych czasów. COMPTE jako początkodawców wymieniał BACONA, Kartezjusza, Galileusza, Newtona, Huma.

Claude-Henri de Saint-Simon, nauczył Compta szukać sposobów powszechnego uszczęśliwiania ludzkości. Może ich dostarczyć przemysł i nauka. Saint - Simon stanowił ogniwo w rozwoju filozofii, ogniwo między dawniejszym pozytywizmem XVIII wieku a nowym XIX w. Który był nie tylko systemem nauki, ale i życia.

Filozofia pozytywna zajęła miejsce idealistycznej i spirytualistycznej.

F. Pozytywna:

• zajmuje się wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi

• bada rzeczy dostępne umysłowi

• rozważa tematy pożyteczne

• ogranicza się do przedmiotów, z których można uzyskać wiedzę pewną

• zajmuje się kwestiami ścisłymi

• pracuje pozytywnie, nie ograniczając się do negatywnej krytyki

Pozytywizm kładzie naciska na realność, pożyteczność, pewność, ścisłość, pozytywność swoich badań.

Rozwój umysłowy człowieka przechodzi przez 3 fazy:

• teologiczna

• metafizyczna

• pozytywna

Pozytywizm Compta wyparł się metafizyki, teorii poznania, logiki, psychologii (nie można być obserwatorem i obserwowanym jednocześnie), nie angażował się w ateizm.

NEOPOZYTYWIZM progu XX wieku nastąpiło odrodzenie pozytywizmu „3 pozytywizm”. Dzieło zbiorowe „Kolo Wiedeńskie”. Schlick zapoczątkował ten ruch. Gdy ruch rozprzestrzenił się na Europę, później Amerykę Północną nazwa „Koło Wiedeńskie” była zbyt lokalna. Nowa nazwa Neopozytywizm.

Odkrycia naukowe

Einstein „pojęcia najbardziej nawet zakorzenione, jak absolutny czas i przestrzeń, mogą być całkowicie pozbawione faktycznego sensu.

Pawłow „ psychologia może zawierać prawdy intersubiektywne, które tak samo dają się weryfikować, jak prawdy fizykalne.

Neopozytywizm przechodził różne wahania i wielokrotnie zmieniał swe stanowisko, nawet w podstawowych zagadnieniach. Zawsze chciał filozofii pozytywnej, ale wahał się w kwestii, jaka jest fil. Pozytywna.

18. KAROL MARKS - człowiek a społeczeństwo.

Swojej filozofii nie wyłożył nigdzie w sposób systematyczny, miała ona charakter polemiczny i polityczny - zwrócona przeciw istniejącemu porządkowi społecznemu i związanym z nim formom świadomości. Uzasadniając dziejową misję proletariatu, miała służyć bezpośrednio ruchowi robotniczemu.

Człowiek jest wyłącznie istotą przyrodniczą (gatunkiem), ale przede wszystkim HISTORYCZNĄ>

Istota człowieka = człowieczeństwo społeczeństwo w tym sensie, że różnie dające się historycznie wyodrębnić kształty społeczeństwa są zarazem hist. Kształtami społeczeństwa.

SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE jest tylko społeczeństwem mieszczańskim - tylko pewną historyczną formą społ., która ustąpić będzie musiała miejsca nowej, komunistycznej.

Krytykował ekonomię polityczną. Ekonomia to najpełniejszy wyraz samowiedzy nowoczesnego społeczeństwa.

Pojęcia kapitału i pracy.

Zjawisko FETYSZYZMU polega na urzeczowieniu stosunków społecznych i jest szczególną formą alienacji.

20. Fryderyk Nietzsche - krytyka kultury i wizja człowieka jako twórcy.

Poddał krytyce kulturę i moralność mieszczańską. Jego filozofia inspirowała różne nurty ideowe na początku XX wieku, współtworząc klimat duchowy nadchodzącej epoki.

„Antychryst” - Dekadencja i wola mocy.

Wola mocy jest pierwotną zasadą egzystencjalną. Stopień w jakim ujawnia się ona w działaniach jednostek, ma stanowić o ich wartościach. Świadectwem zatraty woli mocy są dla Nietschego te wszystkie doktryny, które głosząc uległość i pokorę - za immoralizm uznają wolę dominacji.

Życie ludzkie pojmował jako walkę o byt, ale w innym sensie, niż rozumieli to darwiniści.: nie jest to walka o przetrwanie, ale o życie samo, i nie polega ona na przystosowaniu się do otoczenia, ale na najpełniejszym ujawnieniu „woli mocy”.

„Poza dobrem i złem”

Odrzucenie potocznych (niewolniczych) poglądów na dobro i zło było ogólnym programem filozofii Nietzschego, zawierającym się w haśle „przewartościowania wszystkich wartości”.

• nie istnieje podstawowa, obiektywna i niezmienna rzeczywistość.

• Nie odkrywamy wartości i znaczeń, lecz sami je tworzymy i tworzenie to odbywa się poprzez działania.

• Doktryna wiecznego powrotu głosi, że cokolwiek się dzieje, zdarzyło się już w przeszłości i dokładnie w taki sam sposób będzie się powtarzać nieskończoną liczbę razy w przyszłości.

• NADCZŁOWIEK - osoba która styka się z wielkimi przeciwnościami losu i jego niedolami, a mimo to z radością afirmuje życie.

23. Egzystencjalizm.

Filozofia egzystencjalna, zaincjonowana przez Kierkegaarda, po 100 latach stała się znów aktualna. Wznowił ją w 1930 roku Heideggen.

POGLĄDY.

Punkt wyjścia. Esencja nie stanowi o egzystencji, nie wyprzedza jej. Bo nie ma w ogóle żadnej esencji.

Przedmiotem filozofii jest egzystencja, mieli na myśli, że jest nim BYT ludzki.

Istnienie ludzkie i pozaludzkie. Jakie są właściwości ludzkiej egzystencji?

1. jest bytem

2. bytem istot świadomych (nie tylko istniejących, ale mających pewien stosunek do swojego istnienia)

3. bytem istot dbających o własny byt i o nim stanowiących

4. byt jego nie jest izolowany, lecz jest zespolony ze światem, z innymi ludźmi.

5. człowiek nie tylko istnieje w świecie, ale także go poznaje.

Troska, trwoga, śmierć. Istnienie człowieka jest kruche, musimy nieustannie go bronić. Troska jest cechą egzystencji ludzkiej. Nastrój troski i trwogi przenika filozofię egzystencjalną. Gorzki nastrój egzystencjalizmu był reakcją na upojenie istniejącym światem, występujących w ostatnich okresach myśli. Był wyrazem klęski: występował w krajach zwyciężonych, w Niemczech, we Francji.

Cechą istnienia jest trwoga = trwoga przed śmiercią.

Śmierć nie jest przejściem do innego istnienia, lecz nieodwołalnym końcem istnienia.

Prawdziwe i nieprawdziwe istnienia. Egzystencja jest zawsze koegzystencją.

Pewne czynniki przekształcają istnienie człowieka.

MOWA - wierzy w wyrazy, jak gdyby im koniecznie odpowiadał byt. Wierzy że jest tak jak wszyscy mówią, sam powtarza co mówią i przez to przyczynia się do tego, że słowa stają się bytami które narastają nad rzeczywistym istnieniem.

Codzienność staje się naturalną postacią egzystencji. Jedynie bieg zdarzeń może wytrącić z codzienności, która jest zła, bo usypia trwogę. Kto widzi obcość bytu poznaje go naprawdę.

Nicość. Poza doczesnym istnieniem nie ma nic. Wymysłem jest wszystko co trwałe: Bóg, wieczne idee, wieczne wartości, wieczna materia. Istnienie ludzkie jest krótkie i przypadkowe, wyczerpujące się w teraźniejszości, która nie jest epizodem, lecz wszystkim.

EGZYSTENCJALIZM = FILOZOFIA NICOŚCI.

1. Poza sobą człowiek nie znajduje nic

2. W sobie samym czł. Nie znajduje nic

Nastrój tej filozofii był pesymistyczny. Istnienie było dla niej bez oparcia, wśród nicości.

Z Niemiec E. Przeniknął do Francji, gdzie utworzył się główny jego ośrodek.

30. Buddyzm

Buddyzm jest powszechnie uważany za religię lub filozofię. Jednak buddyzm nie głosi wiary w żadnego boga, ani bogów. Nie zna modlitw, ani dogmatów. Od buddysty nie oczekuje się, żeby uwierzył w coś dlatego, że Budda to powiedział, albo dlatego, że jest to napisane w tekstach buddyjskich, albo dlatego, że tak podaje buddyjska tradycja. Buddyzm unika również spekulacji metafizycznych i intelektualnego dociekania. Tak więc, chociaż buddyzm zawiera elementy religii i filozofii, to nie jest ani religią, ani filozofią. Albo inaczej mówiąc, istnieje buddyjska religia i buddyjska filozofia, ale nie to było przedmiotem nauczania Buddy i nie to jest celem buddyjskiej ścieżki.

Buddyzm (Dhamma) jest metodą samopoznania. Jest ścieżką prowadzącą do nieuwarunkowanej wolności umysłu. Sam Budda mówił, że naucza jedynie o cierpieniu i o tym, jak się od niego uwolnić. Mówił też, że jego nauka jest jak tratwa, na której można się przeprawić na drugi brzeg, ale stojąc już na drugim brzegu nie wyciąga się tratwy z rzeki i nie zabiera ze sobą.
Budda przekazał metody pozwalające osiągnąć pełne Oświecenie. Wyjaśnił też przejrzyście, które nauki dotyczą ostatecznej, a które względnej prawdy. Praktycznie i w zrozumiały sposób pokazał swoim uczniom, jak mogą wykorzystywać wszystkie doświadczenia życiowe na ścieżce do Oświecenia. Dał im w ten sposób metody prowadzące do trwałego szczęścia.
Budda miał przed 2550 laty wyjątkowe możliwości nauczania: żyjąc w czasie wspaniałego rozkwitu kultury, otoczony bardzo zdolnymi uczniami, mógł przez czterdzieści pięć lat po osiągnięciu Oświecenia wskazywać innym prowadzącą do niego drogę. Dlatego również jego nauki, zwane Dharmą, są tak różnorodne i bogate.
Kandziur, słowa samego Buddy, składa się ze 108 tomów, zawierających 84000 nauk. Późniejsze komentarze do nich, Tendziur, obejmują dalsze 254 grube księgi. Z tego powodu Budda pod koniec życia powiedział: "Mogę umrzeć szczęśliwy. Nie zatrzymałem żadnej nauki w zamkniętej dłoni. Dałem wam już wszystko, co może wam przynieść pożytek." Jego ostatnia nauka wyróżnia buddyzm na tle innych religii.
Buddyzm jest więc czymś bardzo praktycznym, czymś co można bezpośrednio zastosować w życiu. Kiedy ludzie pytali Buddę, dlaczego i czego nauczał, odpowiadał zawsze tak samo: "Nauczam, ponieważ wy i wszystkie istoty pragniecie osiągnąć szczęście i uniknąć cierpienia. Nauczam, jakimi rzeczy są."

Karma oznacza "przyczynę i skutek", nie los. Każdy jest odpowiedzialny za swoje własne życie. To zrozumienie pozwala nam świadomie gromadzić pozytywne wrażenia prowadzące do szczęścia i unikać zasiewania nasion przyszłego cierpienia. Jeszcze niedojrzałą pozytywna karmę można wzmocnić przy pomocy zręcznych środków Diamentowej Drogi, a negatywną zmniejszyć lub przekształcić w mądrość.

---