PODSTAWY TEORI WŁADZY PUBLICZNEJ-RÓŻNE POJĘCIA:
Ład społeczny - stan funkcjonowania i przebiegu zachowań jednostek zapewniający istnienie, trwanie i rozwój zbiorowości jako całości. Opiera się na współpracy i konsensusie. Z ładem społecznym związane jest pojęcie równowagi społecznej.
Ład polityczny - taki sposób organizowania danego systemu władzy, który z reguły postępowania prawnego występuje pomiędzy określonymi podmiotami kreującymi politykę danego kraju.
Legitymizacja (dosłownie: upoważnienie do działania) to (według Eugeniusza Zielińskiego) "uprawnienie rządzących do podejmowania wiążących decyzji, przy równoczesnej aprobacie rządzonych". Seymour Martin Lipset przedstawia ją natomiast jako "wysiłki podejmowane w celu wywołania i utrzymania opinii, że istniejące instytucje polityczne są najbardziej odpowiednie i właściwe dla społeczeństwa". Udzielenie legitymizacji opiera się na kryterium dobrowolności, a więc wyklucza przemoc i strach jako źródło podporządkowania.
W państwach demokratycznych najbardziej rozpowszechnioną formą legitymacji władzy są wolne wybory, co łączy się z przekonaniem, że źródłem władzy jest naród.
W systemach niedemokratycznych czynnikiem legitymizującym władzę jest ideologia. Istnienie legitymizacji zmniejsza szanse napięć i destabilizacji państwa. Przeciwieństwem legitymizacji jest delegitymizacja systemu politycznego.
Pojęcie legitymacji władzy zostało rozpowszechnione przez Maxa Webera, który wyróżnił 3 jej źródła (w politologii określa się je mianem typologii władzy i panowania):
legitymizacja władzy legalna - oparta na przeświadczeniu, że posłuszeństwo wynika z samego faktu istnienia prawa stanowionego. Pozycja przywódcy jest ściśle regulowana prawnie, funkcjonuje tu układ podwładni-przełożeni na równych prawach;
legitymizacja władzy tradycyjna - wynika z mocy panujących zwyczajów (precedensów i nawyków) oraz potęgi panujących. Kształtuje ją tradycja uważana za świętość. Naruszenie tejże tradycji przez panującego uprawnia poddanych do buntu wobec władcy. Ta forma najczęściej pojawiała się w monarchii feudalnej, np. u Karolingów we Francji, Piastów w Polsce i Rurykowiczów w Rosji;
legitymizacja władzy charyzmatyczna - wypływa z emocjonalnego stosunku do przywódcy, uznania jego wyjątkowego charakteru i niezwykłych talentów - charyzmy. Do tego typu przywódców należeli m.in. Napoleon Bonaparte, Charles de Gaulle, Józef Piłsudski, Józef Stalin. Niektóre cechy przywódców charyzmatycznych mieli także: Ruhollah Chomeini, Saddam Husajn, Nelson Mandela i Lech Wałęsa.
David Easton przedstawia bardziej empiryczne kryteria legitymizacji władzy:
legitymizacja władzy ideologiczna - opiera się na akceptacji głównych zasad organizacji społeczeństwa: panującym systemie wartości oraz ogólnie przyjętych sposobach interpretacji przyszłości;
legitymizacja władzy strukturalna - to akceptacja norm reżimu politycznego wynikająca z przekonania o ich prawowitym i legalnym charakterze oraz wszystkich wynikających z nich norm prawnych oraz instytucji;
legitymizacja władzy personalna - wynika z szacunku dla osób sprawujących władzę. Szczególnie pomocna jest ona w momencie stabilizacji zmian jakim podlega system.
Te trzy formy legitymizacji nie wykluczają się. Spójność tych elementów zapewnia stabilność systemu politycznego.
David Beetham wyróżnia z pojęcia legitymizacji władzy trzy elementy:
reguły - normy prawne i obyczajowe panujące w grupie społecznej. Ich zachowanie przy zdobywaniu i sprawowaniu władzy zapewnia jej legalność;
przekonania - minimum wspólnych przekonań grup rządzących i rządzonych. Jeśli władza oparta o reguły znajduje oparcie również na poziomie przekonań, wtedy nadal jest legalna;
zachowania - czyli czynne przyzwolenie ze strony grup podporządkowanych na bycie rządzonymi. Wyraża się to np. w udziale w wolnych wyborach, referendach, publicznych deklaracjach poparcia. Na tym poziomie istnieje pewność, że grupy podporządkowane identyfikują się z rządzącym
Władza - to możliwość wywierania przez jednostkę bądź grupę rzeczywistego wpływu na istotne okoliczności życia przez ukierunkowywanie własnego postępowania (władza nad sobą - indywidualna) lub postępowania innych osób (władza nad innymi - społeczna). Władza wykraczająca poza panowanie jednostki nad sobą - czyli władza społeczna - jest zdolnością ukierunkowywania zachowań innych ludzi niezależnie od tego, czy jest to zgodne z ich interesem i wolą. Gdzie przeważa zgodność interesów i woli współzależnych osobników - tam zbędne stosunki władcze.
Ze względu na charakter relacji można mówić o władzy:
indywidualnej - panowania nad sobą i swym postępowaniem względem innych przez wybór między alternatywnymi wariantami zachowań;
wspólnotowej - wynikającej z bezpośrednich relacji międzyosobniczych (np. rodzinnych, sąsiedzkich, towarzyskich, mafijnych),
publicznej - obejmującej duże, niepowiązane więzami osobistymi społeczności, występującej w formie władzy państwowej, ekonomicznej, ideologicznej.
Władza wspólnotowa i publiczna należą do szerszej kategorii władzy społecznej. Mianem tym określa się stosunek społeczny zachodzący między jednostkami społecznymi lub grupami społecznymi, w którym jedna ze stron tego stosunku ma możliwość w sposób trwały i uprawniony narzucania własnej woli drugiej stronie, nawet pomimo jej oporu, i ma środki zapewniające kontrolę tego postępowania; tak pojęte stosunki władzy występują w każdej grupie społecznej, w której ktoś wydaje polecenia, a ktoś inny je wykonuje. Z relacjami władzy i podporządkowania mamy do czynienia wszędzie tam, gdzie istnieje podział na przełożonych i podwładnych.
Władza polityczna to zdolność ukierunkowywania zachowań współzależnych społeczności o sprzecznych interesach za pomocą nakazów i zakazów egzekwowanych uznawanymi za dopuszczalne środkami, na tyle skuteczna i długotrwała, na ile uznawana przez podporządkowanych za prawomocną.
Naturalnym zadaniem generalnym władzy politycznej jest kreowanie i ochrona ładu umożliwiającego współżycie i współdziałanie podległej jej wpływom społeczności poprzez uzgadnianie zachowań i przezwyciężanie sprzeczności wewnętrznych i z innymi nacjami.
Patologicznym wynaturzeniem władzy politycznej bywa potęgowanie i kreowanie wewnętrznych i międzynarodowych skonfliktowań po to, by pełniej zapanować nad skłócanym i zastraszanym narodem.
[wg Mariusz Gulczyński: Nauka o polityce, Wyd. Druktur, Warszawa 2007].
Władza społeczna - wspólnotowa i publiczna - może się opierać na dobrowolnej akceptacji mającej źródło w uznaniu jej autorytetu i prawowitości (legalizm) bądź na przymusie społecznym, a nawet przemocy fizycznej.
Władza może być prawomocna lub nieprawomocna (prawomocność (M. Weber)- prawdopodobieństwo, że właściwe podstawy wystąpią w stopniu istotnym i będą zapewniały odpowiednie zachowanie.
Typy idealne władzy prawomocnej (M. Weber) to:
Typ charyzmatyczny. Władza ta sprawowana jest na zasadzie nadzwyczajnych cech posiadanych przez przywódcę, takich jak bohaterstwo, czy niezwykły wpływ na otoczenie. Władca dobierając urzędników największą wagę przywiązuje do ich charyzmy i osobistego oddania. Mniejsze znaczenie mają ich kwalifikacje.
Typ tradycyjny. Źródłem tego typu władzy jest dziedzictwo statusu społecznego (przechodzenie władzy z ojca na syna). Władzą tradycjonalną jest w niektórych społecznościach tzw.gerontokracja(władza starszych), matriarchat (władza kobiet) lub patriarchat (dominacja mężczyzny stojącego na czele rodu).
Typ racjonalny(legalny). Pochodzi ona z mianowania lub wyboru dokonanego na podstawie usankcjonowanych prawnie procedur. Przywódcy uprawnieni są do wydawania poleceń na podstawie norm prawnych. Uleganie tej władzy oznacza więc posłuszeństwo wobec pewnego bezosobowego porządku, a nie konkretnej osoby czy zwyczaju.
Władza nieprawomocna - właściwe podstawy władzy nie występują w stopniu istotnym. Charakterystyczne przykłady władzy nieprawomocnej:
Przymus
władza monopolisty rynkowego lub politycznego
władza oparta na zasadzie divide et impera, dziel i rządź.
Realizacja władzy - kształtowanie pożądanych zachowań przedmiotu władzy przez podmiot.
Sposoby kształtowania pożądanych zachowań:
przymus- tworzenie zagrożeń, które nie dają wolnego
przetarg- konkurencyjne cele, dające złudzenie wolnego
morale- dążenie do wpajania norm i wartości, lojalność.
Elita władzy (ang. power elite) - pojęcie użyte przez Charlesa Wrighta Millsa w jego książce pod tym samym tytułem.
Według autora w skład elity władzy wchodzą osoby zajmujące stanowiska, które umożliwiają im wzniesienie się ponad zwykłe środowisko zwyczajnych ludzi, dzięki czemu mogą podejmować decyzje pociągające za sobą doniosłe konsekwencje. To, czy podejmują takie decyzje, czy też nie, jest mniej ważne niż sam fakt, że zajmują owe kluczowe stanowiska: nawet jeśli nie działają, to tym samym dokonują aktu, który może nieraz wywołać skutki bardziej doniosłe niż decyzja, jaką rzeczywiście podejmują.
Elita władzy nie rządzi sama. Jej wyższe koncepcje i decyzje przygotowują często różnego rodzaju doradcy, rzecznicy, i urabiacze opinii publicznej.
Za posiadających władzę uważa się tych, którzy potrafią zrealizować swoją wolę, nawet jeśli inni się temu opierają. Wynika stąd, że nie może naprawdę posiadać władzy ten, kto nie ma dostępu do stanowisk kierowniczych w głównych instytucjach. Władzę bowiem rzeczywiście posiadają przede wszystkim ci, którzy rozporządzają owymi instytucjonalnymi środkami władzy.
Tego rodzaju instytucjonalną władzą dysponują politycy i najwyżsi urzędnicy państwowi; a także wojskowi oraz główni akcjonariusze i dyrektorzy dużych korporacji. Prawdą jest, że nie wszelka władza opiera się na owych instytucjach i wykonywana jest za ich pośrednictwem, ale tylko w ich obrębie i dzięki nim może istnieć władza o pewnej mniejszej lub większej trwałości i znaczeniu.
Koła wyższe (the higher circles), które zajmują decydujące stanowiska kierownicze czy też skupiają się wokół nich określa sie często w oparciu o kryterium posiadania. Mówi się, że elitę stanowią ludzie, którzy mają większy niż inni udział w rzeczach i najwyżej cenionych wartościach. Z tego punktu widzenia elita to ci, którzy posiadają najwięcej tego, co można posiadać, to znaczy - według ogólnego mniemania - pieniędzy, władzy i prestiżu, i którzy w związku z tym reprezentują styl życia, jaki czynniki te umożliwiają. W rzeczywistośći jednak elita to nie po prostu ludzie, którzy posiadają najwięcej. Nie mogliby "posiadać najwięcej", gdyby nie zajmowali stanowisk w wielkich instytucjach: to owe instytucje są bowiem nieodzowną bazą ich władzy, bogactwa i prestiżu, a jednocześnie - głównymi środkami wykonywania władzy, zdobywania i utrzymania bogactwa oraz realizacji ich większych roszczeń do prestiżu.
Również i bogactwo zdobywa się oraz utrzymuje w instytucjach i dzięki nim.
Funkcje władzy politycznej - określone zadania, które spełnia władza.
Funkcja integracyjna
Sprowadza się do realizacji i koordynowania konfliktowych działań podmiotów polityki wokół nadrzędnych wartości i interesów warunkujących trwałość systemu politycznego, w tym podmiotów władzy politycznej i systemu ogólnospołecznego. Funkcja ta jest jedną z ważniejszych funkcji władzy politycznej. Wynika to bowiem z potrzeby zapewniania stabilizacji i normalności funkcjonowania systemu politycznego. Grupy społeczne reprezentują różne interesy, pozostające niekiedy w sprzeczności. Na tym tle rodzą się konflikty społeczne. Występujące stosunki nadrzędności i podrzędności uzewnętrzniają się w procesach podejmowania i realizacji decyzji politycznych. Rozwiązywania konfliktów i integracja są dwiema stronami dialektyki działania władzy politycznej. W ustrojach społecznych konflikty są stanem naturalnym wynikającym z nierówności społecznych. Integracja jest procesem rozsądnym, niezbędnym do utrzymania w zespoleniu różnych grup społecznych. Wiele wartości politycznych, jak np. solidarność ludzka zbliża społeczności i ułatwia działania w zakresie integracji.
Funkcja dystrybucyjna
Wyraża się w narzuceniu kryteriów i regulacji podziału dóbr materialnych i niematerialnych pomiędzy podmioty. Wielkie znaczenie w dystrybucji dóbr i wartości ma budżet państwa. Ośrodkiem centralnym w jego kreacji jest władza państwowa. Władza polityczna staje się centralnym regulatorem i koordynatorem wyrażanych postanowień, a także czynnikiem godzącym sprzeczne potrzeby i interesy społeczne wielu podmiotów polityki. Narzędziem regulacji podziału różnych dóbr materialnych pozostaje prawo. Prawo służy do ustalenia reguł rozdziału dóbr i procedur wykonania decyzji. Procesy integracyjne zachodzące między państwami narzucają konieczność dostosowania regulacji krajowych do zasad wspólnot międzynarodowych. Wspólnotowe regulacje zachodzące między państwami narzucają konieczność dostosowania regulacji krajowych do zasad wspólnot międzynarodowych. Wspólnotowe regulacje ułatwiają stosunki między społecznościami poszczególnych krajów i przyczyniają się do zbliżania narodów.
Funkcja ochronna
Przejawia się w zapewnieniu zewnętrznego bezpieczeństwa systemu społecznego w otoczeniu międzynarodowym oraz bezpieczeństwa wewnętrznego, czyli trwałości systemowych reguł i mechanizmów gwarantujących m.in. stabilność pozycji podmiotu władzy politycznej. Realizacja funkcji ochronnej wynika z potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa zbiorowości ludzkiej i indywidualnego jednostek ludzkich, osiąganego nawet kosztem poddania się dominacji nosicielom władzy politycznej. Funkcja ta spełniana jest głównie w interesie grup społecznych, albowiem zabezpiecza się porządek istniejący z woli tych grup.
Funkcja strukturotwórcza
Wiąże się z wytworzeniem socjopolitycznych podziałów w społeczeństwie oraz form organizacyjnych umożliwiających innym podmiotom udział w życiu politycznym, poprzez bezpośrednie lub pośrednie wpływanie na procesy decyzyjne w systemie politycznym. Sprawowanie władzy politycznej, rządzenie jest domeną wąskich grup społecznych. Władza zajmuje się dystrybucją dóbr, a szerszy lub węższy dostęp do nich stanowi podstawę do wydzielenia się grup społecznych.
Podział władzy w Polsce
Władzę można też definiować w szerszy sposób:
A ma władzę nad B, gdy może spowodować, że B zrobi to, czego by nie zrobił bez oddziaływania A. Wtedy można wyróżnić pojęcie władzy negatywnej, która ma miejsce, gdy B postępuje odwrotnie w stosunku do woli A.
Według klasycznej definicji Maxa Webera, władza to dowolna możliwość wykonywania własnej woli w ramach danych stosunków społecznych bez względu na sprzeciw i na to, na czym ta możliwość się opiera.
Często przyjmuje się, że osoba podporządkowana sprawującemu władzę, powinna posiadać podmiotowość społeczną. Z tego względu np. niektórzy uważają, że między niewolnikami a ich właścicielami stosunek władzy nie zachodził, niewolnicy byli bowiem całkowicie uprzedmiotowieni.
Najważniejsze źródła władzy:
Charakterystyka władzy
Władzę możemy charakteryzować na dwóch płaszczyznach stosunków społecznych.
Pierwsza to płaszczyzna przedmiotowa będzie ona mówiła o tym, iż „władza należy do kogoś” bądź też, „że ktoś ma władzę”.
Druga to płaszczyzna podmiotowa mówi o tym, iż „władza coś postanawia, realizuje, pozwala, daje”.
Władza może być zarówno celem rywalizacji lub współpracy (walczyć o władzę, sprawować władzę), jak i środkiem do osiągnięcia czegoś (za pomocą władzy...).
Terminu władza używa się również w znaczeniu instytucji, np.: władza kościelna, władza partyjna, władza związkowa, władza samorządowa, władza państwowa, (te właśnie pojęcia na ogół uważa się za potoczne definicje władzy). Można nadać władzy również charakter przenośni, np.: władza piękna, władza ciemności, władza porządku, władza pieniądza itp.
Od bardzo dawna podejmowane próby zdefiniowania pojęcia władza nie satysfakcjonują większości badaczy:
J. Burns - „ludzie od dwóch tysięcy lat starają się przeniknąć tajemnicę władzy, ale jej natura nadal pozostaje nieuchwytna”,
M. Marsh - dla tego badacza „władza to koncepcja oszukańczych nadziei”,
R. Dhal - „to bezdenne bagno”,
H. Morgenstein - uważa, iż jest to jeden z najtrudniejszych problemów nauki o polityce,
B. de Jouvenal - uważa władzę za nie zbadaną tajemnicę obywatelskich powinności.
Wśród przyczyn trudności w określaniu władzy leży powszechność jej występowania w życiu człowieka od początku jego społecznego rozwoju, obecność niemal we wszystkich kontaktach międzyludzkich, szeroki zakres dziedzin społecznej aktywności, który sobą obejmuje. Realizacja władzy dotyka także najgłębszych interesów życiowych poszczególnych jednostek i grup społecznych, co pozostaje nie bez znaczenia dla całego procesu poznawczego, który się z tą kategorią wiąże.
Typy definicji władzy
definicja behawioralna - władza jako możliwość modyfikowania zachowania innych ludzi,
definicja teleologiczna (celowościowa) - władza jako spełnianie celów, wytwarzanie zamierzonych skutków,
definicja instrumentalna - władza jako możliwość stosowania szczególnych środków w celu osiągnięcia zamierzonego celu,
definicja strukturalna - władza jako specyficzny rodzaj stosunku między rządzącymi a rządzonymi,
definicja władzy jako wpływu - władza to możliwość wywierania wpływu, wpływ pojawia się wtedy, kiedy pojawia się autorytet,
definicja konfliktowa - władza jako źródło konfliktu, władza to również sposób rozwiązywania tego konfliktu,
Władza jako funkcja
Władza może również pełnić rolę funkcji:
integracyjnej,
dystrybucyjnej,
ochronnej,
strukturotwórczej.
Władza a inne formy podporządkowania woli
Wielkie zainteresowanie wywołuje próba odróżnienia władzy od: mocy, panowania, zarządzania, wpływu, kontroli i autorytetu.
Stosunek moc - władza:
Można zdefiniować to w następujący sposób: ktoś może mieć kogoś w swojej mocy, ale nie ma nad nim władzy. Jeżeli zatem jeden człowiek więzi drugiego w celu zmuszenia go do danego zachowania, to można uznać że ma go w swojej mocy. Z władzą będziemy mieli do czynienia wówczas gdy osoba więziona zastosuje się do poleceń czy żądań od niej oczekiwanych.
Stosunek panowanie - władza:
Można tutaj powiedzieć, iż panowanie wynika z przewagi, którą można wykorzystać do przeforsowania swojej woli, czyli zrealizowania władzy. Góruje się nad kimś sprawnością fizyczną, wiedza doświadczeniem, majątkiem i innymi warunkami. Tutaj bardzo łatwo można rozróżnić panowanie od władzy. Nie mając nad kimś władzy można mimo to mieć go w swojej mocy. Zaś nie mając nad kimś władzy nie można nad nim panować.
Stosunek zarządzanie - władza:
Można wyróżnić tutaj dwa istotne stanowiska: utożsamiające te kategorie i różnicujące. W tym drugim przypadku zarządzanie traktuje się jako pojęcie mające szerszy zakres niż władza.
Każda władza jest zarządzaniem, ale nie każde zarządzanie jest władzą. Można, bowiem sterować ludźmi ograniczając ich wolę, ale podporządkowanie się takiemu kierownictwu nie jest obligatoryjne - nie przewiduje się tutaj żadnych sankcji za zachowania niezgodne z proponowanymi.
Stosunek wpływ - władza:
Można tutaj wyszczególnić kilka punktów widzenia. Po pierwsze często pojęcia te utożsamia się, co nie wymaga rozwinięcia. Po drugie wpływ jest zakresowo szerszy niż władza. Władza to rodzaj wpływu, przy czym różnica polega tutaj na natężeniu zdolności do oddziaływania u jednej ze stron występującej tu zależności. Po trzecie władzę i wpływ wyraźnie się oddziela. Po czwarte podmiot decydujący i podmiot podporządkowany muszą być świadome zachodzącej między nimi reakcji.
Stosunek kontrola - władza:
Władzę i wpływ kojarzy się często z kontrolą. Jednakże wykonywanie kontroli jest często jednoznacznie z wykonaniem władzy. Ma to miejsce wtedy, gdy kontrolowany zdaje sobie sprawę z tego, iż jego zachowanie podlega obserwacji i postępuje się wówczas zgodnie z obowiązującymi go normami nie chcąc się narazić na ewentualne sankcje.
Stosunek autorytet - władza:
Pojęcie to jest używane nie tylko przy określeniu, iż „ktoś ma autorytet”, bądź „ktoś jest autorytetem” ale również, kiedy mówimy np.: o autorytecie ojca, nauczyciela, przełożonego, prezydenta, parlamentu. Podporządkowywanie się takiemu autorytetowi przypisujemy nie tyle czyimś predyspozycjom ile przyznanym mu uprawnieniom.
Władza w ujęciu Maxa Webera
Rodzajów władzy jest oczywiście kilka. M. Weber wyróżnił trzy:
Tradycyjną
Charyzmatyczną
Legalną
1) Władza tradycyjna - występowała już we wczesnym średniowieczu i w niektórych dzisiejszych społeczeństwach plemiennych, jest uświęcona wielowiekowym przestrzeganiem zwyczaju. Uzasadniała ona wyróżnioną pozycję władcy, który z kolei stał na straży jej przestrzegania.
2) Władza charyzmatyczna - opiera się na „osobistej zdolności jednostki podporządkowywania sobie ludzi oraz ich oddaniu i zaufaniu w stosunku do przywódcy”. Jest, więc to władza zindywidualizowana, władza, której nikt inny poza osobą obdarzoną charyzmą nie jest w stanie sprawować. Ten typ sprawowania władzy ma jednak charakter nietrwały (np. Wałęsa, Lepper). Prędzej czy później władza musi być "produkowana" przy pomocy biurokratycznej sprawności (zobacz także: przywódca charyzmatyczny).
3) Władza legalna - do jej sprawowania uprawniony jest każdy, kto działa w ramach przyznanych mu kompetencji, określonych przez obowiązujący porządek normatywny.
Funkcje władzy
strukturotwórcza - wytwarzanie podziałów społecznych wynikających ze stopnia dostępu do władzy politycznej;
integracyjna - koordynowanie i regulacja konfliktowych działań podmiotów, wokół nadrzędnych wartości i interesów warunkujących trwałość systemu politycznego, umacnianie spójności społeczeństwa, wzmacnianie tożsamości wspólnot politycznych
dystrybucyjna - narzucenie kryteriów i regulacji podziału dóbr materialnych i niematerialnych pomiędzy podmioty
Panowanie polityczne, rodzaj władzy politycznej, przewaga jednej grupy nad członkami innej grupy. Oznacza zabezpieczenie interesów grupy uprzywilejowanej i prawdopodobieństwo, że ta grupa, która ma szczególną pozycję, osiągnie w sytuacji konfliktowej to, czego pragnie (np. dobra materialne).
Panowanie polityczne dotyczy sfery interesów, bez konieczności bezpośredniego angażowania się w codzienną działalność polityczną. Od panowania odróżnia się rządzenie, związane z przygotowaniem decyzji (np. eksperci, doradcy polityków), ich podejmowaniem (np. politycy pełniący funkcje prezydentów, premierów, ministrów, posłów) oraz egzekwowaniem (np. prokuratorzy, policjanci).
Osoba (lub grupa) panująca nie musi działać, wystarczy, że zajmuje korzystniejszą pozycję w systemie politycznym - królowa Wielkiej Brytanii, wprawdzie ma szerokie uprawnienia, ale faktycznie nie odgrywa żadnej roli w wykonywaniu władzy państwowej, a jej uprawnienia władcze są czysto formalne i w zasadzie ograniczają się do podpisywania wszystkich skierowanych do niej ustaw. Nie ponosi też odpowiedzialności za akty prawne przez siebie wydawane, które muszą podpisywać odpowiedni ministrowie (kontrasygnata). Jednakże, podczas ewentualnego konfliktu, pozycja polityczna królowej Wielkiej Brytanii jest korzystniejsza od pozycji innych obywateli i pozwala skutecznie bronić swoich interesów.
We współczesnym społeczeństwie wprawdzie nie ma ostrego podziału na klasę panującą i podporządkowaną, każda jednostka może należeć do wielu organizacji (np. związków zawodowych, partii politycznej, stowarzyszeń), jednak istnienie zwierzchnictwa prowadzić musi do powstania grup konfliktowych. Nie oznacza to jednak, że nie istnieją kompromisy, które pozwolą osiągnąć stan równowagi interesów między tymi dwiema grupami.
Konflikt polityczny (łac. conflictus - zdarzenie) - walka dwóch lub więcej podmiotów polityki posiadających wzajemnie sprzeczne interesy i zmierzających do osiągnięcia pozytywnie wartościowanych dóbr materialnych i niematerialnych poprzez zdobycie, utrzymanie i sprawowanie władzy - przy jednoczesnym ograniczeniu możliwości działania, zneutralizowaniu lub zniszczeniu oponenta.
1