WYKŁAD 9

CHOROBY BAKTERYJNE

Najistotniejsze znaczenie w praktyce drobiarskiej, najczęstsze choroby to: E. Coli - kolibakterioza, choroba wywoływana przez beztlenowce Clostridia, potem mykoplazmozy i salmonellozy, zakażenia gronkowcami, paciorkowcami, Ornithobakterium rhinotracheale.

SALMONELLOZY

Sporo zachorowań od 1990 r. - pandemia. Światowa epidemia Salmonella enteretidis. W 1985 r. W Anglii zatruto się lodami, a źródłem było żółtko w lodach i wtedy pojawiła się kampania przeciw salmonellozie. Toksykoinfekcje u ludzi wywoływane przez produkty drobiarskie są błędem popełnianym w technologii obróbki tych produktów. Jak są dobrze przetworzone i przechowywane to nie ma problemu związanego z salmonellą w produktach drobiarskich. Salmonellozy groźne są dla ludzi, ale też i drobiu. Gdyby nie był rozwiązany problem salmonelli, nie byłoby drobiarstwa. Pałeczka salmonelli jest najbardziej rozpowszechniona u ludzi i ptaków.

Salmonella jak saprofity mogą żyć czerpiąc energię z rozkładu martwych substancji organicznych. Znajdują się w glebie, wodzie, żyją w jelitach ludzi i zwierząt. Zdolności saprofityczne i pasożytnicze. Są zróżnicowane, a ponad to plastyczne. Powoduje to łatwe przystosowanie się do nowych nawet niekorzystnych warunków środowiska. Przez wiele lat przyjmowano, że jest powyżej 2330 serotypów Salmonella dla drobiu, a patogenne są tylko S. Mogą też być urzęsione typ D.

Przyczyny:

Jak dotychczas od drobiu izolowano ↑ 150 gatunków różnych Salmoneli.

Najnowsze obserwacje potwierdzają, że najbardziej patogenne dla drobiu to gatunki:

Salmonella pullorum-gallinarum SGP

Salmonella enteritidis typ fagowy 4, S.typhimurium - największe znaczenie epidemiologiczne, powodują ostre zatrucia pokarmowe u ludzi, groźne dla młodych osób oraz z immunosupresją, u starszych przebieg bezobjawowy

Salmonella berta,

Salmonella thompson,

Salmonella infantis - izolowane od kur i S. arizonae - izolowane od indyków

S. typhimurium i panatum - izolowane od drobiu wodnego

Występują też typy „egzotyczne”, które nie występują normalnie, a są złośliwe gdyż nie ma na nie przeciwciał: S. hadar (indyki), senftenberg, montevideo, agona, bredeney. Duże znaczenie epidemiologiczne mają S. Enteretidis, typhimurium powodujące ostre zatrucia pokarmowe u ludzi.

CHOROBY DROBIU WYWOŁYWANE PRZEZ SALMONELLA:

Nazwa choroby	Łacina	Nazwa gatunku	Autor i data opisu
Puloroza	Pulorosis	Salmonella pullorum	Retteger 1900 r.
Tyfus kur	Typhus gallinarum	Salmonella gallinarum	Curtice 1902 r.
Salmonella indyków	Salmonellosis meleagridis	S. typhimurium, derby	1921 r.
Salmonella kaczek	Salmonellosis anatum	S. typhimurium, derby, paratyphi	Meningr 1918 r.
Salmonella gęsi	Salmonellosis anserum	S.anatum, enteritidis	Pfeiler 1920 r.

Klasyfikacja:

Wyróżnia się następujące antygeny związane ze strukturami komórkowymi bakterii.

- antygeny somatyczne - O,

- rzęskowe - H,

- powierzchniowe - K i Vi,

- śluzówek - M.

U kur:

Grupa	Gatunek	Ag somatyczny	Ag rzęskowy Faza 1 Faza 2
B	Typhimurium	1, 4, (5), 12	1 1, 2
D 1	Enteritidis	1, 9, 12	g. m. (1, 7)
D 1	Gallinarum	1, 9, 12	- -
D 1	Pullorum	(1), 9, 12	- -

Rząd: Eubacteriales

Rodzina: Enterobacteriaceae

Pałeczka Salmonella dość długo utrzymuje się w środowisku zewnętrznym. Oporne na wahania temperatury i wilgotności. W kurniku żyją 3 miesiące, w glebie 1 rok, w pierzu 0,5 roku, w wodzie 2 miesiące. Na skorupach jaj utrzymuje się 10 dni, a w pyle inkubatorów do 3 tygodni (więc mogą przetrzymać od 1 wylęgu do 2).

SALMONELOZY DROBIU PODLEGAJĄ URZĘDOWEMU ZWALCZANIU !!!

Zwalczanie odbywa się na zasadach ich rejestracji. Nie wstrzyna się postępowania urzędowego chyba, że jest to Salmonella pullorum lub gallinarum w stadach reprodukcyjnych, Salmonella enteritidis i typhimurium we wsztstkich typach produkcji drobiarskiej oraz wszystkie poza S. pullorum, gallinarum, enteritidis.

Wiek: w każdym wieku, 1 - 11 tygodni, długotrwałe nosicielstwo

Odsetek śmiertelności: 10 - 30 % (możliwość długotrwałego nosicielstwa)

Drogi zakażenia:

- transowarialnie,

- przewód pokarmowy

Czynniki usposabiające:

• złe warunki zoohigieniczne

• kontakt z gryzoniami

• brak higieny wybiegów wodnych

• zagęszczenie ptaków

• niedobór witamin

• zarobaczenie

Objawy kliniczne:

Osowiałość, wychudzenie, zaburzenia równowagi, chwiejny chód, ruchy nieskoordynowane. Ponad to nieżytowe zapalenie spojówek przechodzące w ropne. Z reguły dołącza się biegunka, kał żółto-zielony z domieszką moczanów i krwi u kaczki.

U gęsi szaro- zielony, a u indyków brązowy. U sztuk dorosłych może być brak wyraźnych objawów klinicznych.

AP:

U piskląt nie zresorbowany woreczek żółtkowy o płynnej, brunatno-szarej treści.

Wątroba i śledziona powiększone o barwie mahoniowo-oliwkowej (kaczki). W wątrobie i śledzionie liczne szaro-białe ogniska martwicowe wielkości łepka szpilki.

Nerki powiększone, blade o cechach zwyrodnienia.

Nieżytowe zapalenie jelit z owrzodzeniami w prostnicy i kloace (kaczki). Włóknikowe zapalenie jelit ślepych (indyki).

U sztuk dorosłych przekrwienie jajnika z deformacją kul żółtkowych. TYFUS - typowa choroba jajnika u kur.

Wrażliwość:

Wszystkie nowoczesne środki odkażające niszczą dość skutecznie: Chlorgen, CID - 20, Ftaloxid, Halamid, Pollena J-K, Taab - 1, Virkon.

Krążenie zarazka:

Pasza człowiek zwierzęta ptaki gosp. gryzonie

Woda gospodarskie i dzikie

↑↓ ↑↓ ↑↓ ↑↓ ↑↓

JAJO

KURA KURA

PISKLĘ

↑↓ ↑↓ ↑↓ ↑↓ ↑↓

odpady nawyk zjadania inkubatory kanibalizm ściółka

lęgowe jaj debeaking kurnik

ZAKAŻENIE - SALMONELLA ENTERITIDIS

Od lat 90. zakażenie S.enteritidis stanowi największe zagrożenie epidemiologiczne, gdyż stanowi 90% toksykoinfekcji ludzi; jako przyczynę uważa się błąd w technologii sporządzania potraw

Przyczyna: patogenne szczepy Salmonella enteritidis

Gatunki: kury, rzadziej infekcje występują u indycząt lub kacząt

Wiek: w każdym wieku, szczególnie wrażliwe są kurczęta w wieku do 28 dni

Odsetek śmiertelności: najwięcej strat u młodych ptaków, kurczęta max 20 %

nioski - brak

Drogi zakażenia:

- transowarialnie

Czynniki usposabiające:

• immunosupresja

• brak higieny wychowu

Objawy kliniczne:

Bardzo mało specyficzne i z reguły występują one u ptaków młodszych niż 7 dniowe.

U piskląt stwierdza się: posmutnienie, ociężałość, senność, przysiadanie na skokach, niechęć do ruchu. Ptaki stoją nastroszone z zamkniętymi oczami, biegunka.

U brojlerów zakażonych w wieku ↑ 4 tygodni stwierdza się nie wyrównanie zrostu i wadliwe upierzenie.

U niosek najczęściej zakażenie przebiega w formie infekcji podklinicznych.

METODY OGRANICZANIA CZĘSTOŚCI WYSTĘPOWANIA SALMONELLOZY:

1. Stosowanie preparatów przeciw bakteryjnych:

ZALETY:

• chemioterapeutyki są skuteczne przeciw wszystkim serotypom Salmonella

• środki przeciw bakteryjne działają niezwłocznie po ich podaniu

• preparaty te można stosować w każdym wieku

WADY:

• długi okres podawania 5-7-10 dni

• negatywny wpływ na florę bakteryjną

• brak przedłużonego efektu - środki p-bakteryjne działają tylko w trakcie ich podawania (na drugi dzień od momentu przestania podawania leku, może być salmonelloza)

• stosunkowo szybko pojawia się oporność szczepów

• niezwykle istotny problem pozostałości

• odpowiednio długi okres karencji (3 tygodnie)

Mimo to stosuje się antybiotykoterapię !

2. Zabiegi technologiczne dotyczące paszy:

ZALETY:

• peletowanie (granulowanie, proces termiczny) i ekspadowanie (obróbka termiczna z obróbką ciśnieniową przez co pasza jest bardziej strawna)

• dodatki kwasów organicznych (zakwaszamy - salmonella lubią pH obojętne lub zasadowe →acidifery nie są toksyczne dla ptaków: kwas propionowy, mlekowy i pochodne)

• dodatki wielocukrów (mannan→malektyny, one naśladują receptory komórkowe, pasza z tym podana ptakom blokuje receptory, z którymi w jelitach łączą się salmonella)

• dodatki probiotyków, prebiotyków, symbiotyków (preparaty zasiedlające jelita), nutraceutyków (substancje, które są fizjologiczną mikroflorą przewodu pokarmowego)

WADY:

• podrożenie kosztów paszy

• skomplikowanie procesu produkcyjnego

3. Stosowanie metod kompetencyjnego wykluczania (CE):

ZALETY:

• korzystny efekt w odniesieniu do wszystkich serotypów Salmonella

• preparaty zasiedlające mogą być stosowane u ptaków w każdym wieku

• efekt ochronny występuje w krótkim czasie po podaniu

• po podaniu preparatu zasiedlającego brak jest pozostałości

• brak okresu karencji

WADY:

• korzystne skutki stosowania preparatów zasiedlających są praktycznie stwierdzone u piskląt i u ptaków leczonych środkami p-bakteryjnymi

• dostępne preparaty nie mogą w pełni zastąpić naturalnej flory jelit

• nie jest określona precyzyjna formuła składu preparatu zasiedlającego

4. Stosowanie szczepień:

ZALETY:

• w każdym wieku

• długotrwała odporność

• obniża liczbę siewców i nosicieli

WADY:

• działają tylko po wytworzeniu odporności (rozciągnięcie w czasie)

• są skuteczne tylko przy określonych serotypach

• pozajelitowe podanie w większych stadach jest problemem technicznym

• po zastosowaniu żywych konieczny jest okres karencji

Strategia walki z salmonellami w drobiarstwie:

- zabezpieczanie sanitarne ferm

- higiena sanitarna ferm

- kompetycyjne wykluczanie

- szczepienia

- zabiegi technologiczne przy produkcji mieszanek paszowych

- szeroko zakrojony monitoring

- leczenie

PULOROZA “BIAŁA BIEGUNKA PISKLĄT”

(Pullorosis, Pullorum disease)

Przyczyna: Salmonella pullorum gr.D (pullorum znaczy pisklę)

Gatunek: kury, rzadziej indyki i inne ptaki

Wiek: 0 - 21 dni, mogą chorować zarodki i kurczęta starsze, tylko 3 tygodniowe, bo choroba śmiertelna, najgroźniejsza dla piskląt, obecnie nie diagnozowana w produkcji wielkotowarowej

S.gallinarum u ptaków dorosłych to „tyfus kur”

Odsetek śmiertelności: 5 - 40 %

Drogi zakażenia:

- pionowa (dominująca)

• przewód pokarmowy

• układ oddechowy (inkubatory)

• inkubatory

• pępowina

Czynniki usposabiające, supresory:

• niehigieniczne warunki chowu

• awarie inkubatorów

• brak higieny lęgu

• skarmianie odpadami powylęgowymi

• wyląg kilku gatunków drobiu w jednym inkubatorze

• obecność szkodliwych gazów w wylęgarni

Postacie choroby:

1. Postać wrodzona, nabyta transowarialnie - błąd w dopuszczeniu do rozrodu (tworzenie kul żółtkowych, a bakterie namnażają się w jajniku)

2. Postać nabyta podczas klucia (forma płucna - inhalacja bakterii do układu oddechowego)

3. Postać nabyta po wylęgu

4. Bezobjawowe nosicielstwo u dorosłych, powyżej 21 dnia życia maleje wrażliwość na S. pullorum

Objawy kliniczne:

Duszność, utrata apetytu i ruchliwości. Zapotrzebowanie na ciepło. Biegunka, kał kremowo-kredowo-biały zatykający otwór stekowy, pseudoobstrukcja. Wysoka śmiertelność. Ptaki są nastroszone, piszczą, bo są spragnione, mają gorączkę. Ból jelita prostego, zbiera się kał, niemożność defekacji. (Może wcale nie być biegunki i białej też nie)

AP:

Zatrzymanie resorpcji treści woreczka żółtkowego. Powiększenie i przekrwienie wątroby (ogniska zwyrodnienia tłuszczowego), śledziony, nerek. Nieżyt jelit. Obserwuje się zapalenie otrzewnej. W płucach liczne ogniska i przekrwienie. Zapalenie stawów. Pojedyncze guzki martwicowe w mięśniu sercowym i mielcu. PATOGNOMICZNE: „sękate serce” bardziej charakterystyczne dla tej choroby niż biała biegunka. Podwiązane kule żółtkowe - cecha charakterystyczna S. pullorum i gallinarum. Kule żółtkowe nie pękają, nie owulują, namnażają się bakterie - sepsa, zmienia się treść kuli.

Aspergiloza - należy różnicować - białe z zielonym środkiem zmiany w płucach poprzetykane pleśnią, nie mają charakteru martwicy.

Leczenie:

(tylko forma płucna - nabyta podczas klucia)

• Imequyl (pierwszy fluorochinolon - flumechina) 1,0 / 1 l wody / 7 dni

• Glucosum 0,5 % / 5 dni

• Lincospectin 1 / 1 l wody / 7 dni

• Colistin, Neomycyna

• Leczenie w małych stadach, w przemysłowych - wybijanie

TYFUS KUR

(Typhus gallinarum, Fowl typhoid)

Tyfus plamisty u myszy, świń, ludzi. W stadach kur już nie występuje. Salmonella pullorum i Salmonella gallinarum są zupełnie innymi chorobami, ale czynniki je wywołujące są bardzo do siebie podobne. Bakteriolodzy myśleli, że to ten sam zarazek, ale są różnice antygenowe w budowie genotypu. Zarazki są zbliżone biochemicznie, ale jest sens ich różnicowania. Bakteriolodzy mówią Salmonella gallinarum - pullorum→ czynnik etiologiczny. Tyfus występuje w określonych porach roku, część przeżywała→nosiciele→skażone jaja.

Przyczyna: Salmonella gallinarum

Gatunek: kury, indyki, rzadziej inne ptaki

Wiek: 5 - 7 miesięcy, rzadziej starsze, jest chorobą ptaków dorosłych, niosących się (nioski), to typowa chorba młodych niosek w ciepłych porach roku w zaniedbanych hodowlach

Odsetek śmiertelności: 10 - 15 %

Drogi zakażenia:

- pionowa (jajnik)

- przewód pokarmowy

Czynniki usposabiające:

- brak higieny wychowu,

- małe fermy,

- wychów przyzagrodowy,

- letnia pora roku,

- Zarobaczenie,

- niedobór witaminy A

Objawy kliniczne:

Posmutnienie, ociężałość, senność, przysiadanie, zasinienie grzebienia i dzwonków, biegunka, kał żółto-zielony. Zapalenie jajowodu i lanie jaj. ↓ nieśności. Śmierć następuje w trakcie snu („chora kura jest ponura” - to dobre określenie bo kura przybiera wygląd bardzo chorego ptaka).

Taka postać choroby występuje tylko przy chowie przyzagrodowym, na fermie nie ma takich objawów.

AP:

Mierne wychudzenie i odwodnienie.

Wątroba jest powiększona, barwy ciemnooliwkowej (zielenieje jak butelka lub „kiszone ogórki” również zapach jest charakterystyczny), konsystencji gliniastej, niekiedy z drobnymi ogniskami martwicowymi. Pęcherzyk żółciowy jest rozdęty i wypełniony gęstą żółcią. Śledziona 2 - 3 razy powiększona koloru śliwkowo-fioletowego.

Jajnik jest ciężko chory ale wciąż produkuje Kule żółtkowe są zwyrodniałe, odkształcone, podwiązane.

Widoczne zapalenie otrzewnej - wewnątrz jamy otrzewnowej może znajdować się treść pękniętych kul żółtkowych.

Puloroza i tyfus nie występują zbyt często raczej bardzo, bardzo rzadko. Stada reprodukcyjne→zarazki→transmisja drogą pionową. Obowiązkowe badanie w kierunku nosicieli tych chorób.

ZAKAŹNY NIEŻYT NOSA KUR, KATAR

(Coryza contagiosa gallinarum, Infectious coryza)

Przyczyna: Haemophilus gallinarum (Haemophilus paragallinarum) → bardzo duże znaczenie w Afryce

Gatunek: kury, bażanty, perlice

Wiek: 5 - 12 miesięcy

Odsetek śmiertelności: 3 - 10 %

Drogi zakażenia:

- przewód pokarmowy

Czynniki usposabiające:

- okres wiosenno-jesienny,

- złe warunki zoohigieniczne,

- wilgotna ściółka,

- przegrzanie,

- nieodpowiedni transport,

- NH3 → zasada amonowa → drażni śluzówkę,

- niedobór wit. A → upośledza funkcję tkanki nabłonkowej

Objawy kiniczne:

Kichanie, potrząsanie głową, wypływ z nosa, worków spojówkowych, obrzęk powiek, przekrwienie spojówek. A oprócz tego duszność, charczenie, osowiałość, obrzęk zatok podoczodołowych. ↓ nieśności. (Podobny obraz przy zakaźnym syndromie dużej głowy SHS). W zatoce podoczodołowej otwór wyprowadzający leży wyżej dna zatoki, więc jej zawartość sama nie może się wydostać i zatoka sama się nie oczyści, na dnie pozostaje wydzielina i bakterie się namnażają.

AP:

Wychudzenie, ropny wysięk w zatokach, uszkodzenie gałki ocznej → ropne zapalenie gałki ocznej

Leczenie:

1. Poprawa warunków

2. Erytrowet

3. Ditriwet

4. Antybiotyki

ORNITOBAKTERIOZA

(Ornithobacteriosis)

Przeglądy serologiczne wykonane w kraju potwierdzają szerokie rozprzestrzenienie się infekcji przez Ornithobacterium rhinotracheale w stadach kurcząt rzeźnych.

Wydaje się, że większość zakażeń nie jest prawidłowo diagnozowanych.

Obraz kliniczny jest bardzo niespecyficzny

Często jedynym objawem jest wzrost brakowań na taśmie ubojowej, spowodowane włóknikowym zapaleniem worków powietrznych brzusznych, pienistym wysiękiem oraz obecnością dużej ilości złogów włóknikowych.

ORT jest słabym patogenez i często dołącza się do innych zarazków.

W wielu krajach gdzie rozwinięta produkcja drobiarska obserwuje się ↑ wzrost znaczenia, bo rośnie oporność na chemioterapeutyki.

Przyczyna: Ornithobacterium rhinotracheale → Pałeczka ORT

Budowa pałeczki:

G - , polimorficzna, podobna do pastereli, rośnie na agarze z krwią, 5 % CO2, 48 - 72 h inkubacji. Serotypy A i B. W USA też serotyp C. Pierwsza izolacja w 1991 roku w RPA

Gatunek: indyki, kury, i inne

Wiek: 3 tygodnie

Odsetek śmiertelności: 5 %

Drogi zakażenia:

- układ oddechowy, brak danych o przenoszeniu się do jaja,

Czynniki usposabiające:

pasza niedoborowa w wit. A i B1,

przemarznięcie,

transport,

Objawy kliniczne:

Kichanie, potrząsanie głową, charczenie, rzężenia, wycieki z nosa, obrzęk tkanki podskórnej głowy i okolicy oczodołowej. Oddychanie przez dziób.

Starty z powodu upadków i ↓ przyrostów, u indyków stad reprodukcyjnych spadek nieśności.

100%

1 15 dni choroby

14 26 dni życia

AP:

Włóknikowe zapalenie płuc i worków powietrznych, często w workach wysiękowy płyn zapalny koloru kremowego, konsystencji jogurtu (może być lekko spieniony)

Leczenie:

.

Ponieważ szczepy ORT są wrażliwe na różne chemioterapeutyki, konieczne jest badanie mikrobiologiczne = antybiogram. Większość wrażliwych jest na tetracykliny, a mniej na enrofloksacynę.

Pałeczka ORT jest powszechna w przypadku CRD - jako czynnik wikłający.

W przypadku uciążliwej kolibakteriozy (nawracającej kolibakteriozy) konieczny monitoring stada w kierunku ORT. Możliwość prowadzenia immunoprofilaktyki ORT (szczepionka w trakcie rejestracji)→inaktywowana, podaje się rodzicom brojlerów i broni przed skutkami

zakażenia ORT u brojlerów.

PASTERELOZA CHOLERA DROBIU

(Pasteurellosis)

Pastereloza to problem ptaków dzikich, też indyków i kur. Pasteur zajmował się zarazkiem cholery. Do 1997 roku była to choroba zwalczana z urzędu. Pasteur wymyślił przy tym zasadę szczepień. Jest to bakteria trudna do izolacji, potrzebny agar z krwią.

Przyczyna: Pasteurella multocida, Pasteurella avium (Pelistega) i inne gatunki z rodzaju Pasteurella.

Gatunek: kaczki, gęsi, kury, indyki, gołębie, ptaki łowne, ozdobne i śpiewające

Wiek: kaczki → 6 tygodniowe

młode nioski i koguty → 6-8 miesięcy

gołębie → powyżej 14 tygodni

Odsetek śmietelności: kaczki i gęsi do 50 %

kury do 100 %

gołębie i inne do 35 %

Drogi zakażenia:

- układ oddechowy,

- powłokowy (owady krwiopijne),

- przewód pokarmowy

Czynniki usposabiające:

- złe warunki zoohigieniczne,

- niedobór wit. A,

- transport, przegrzanie

- pasożytnicze i inne choroby zakaźne.

Objawy kliniczne:

1. Postać ostra : (cholera) zasinienie grzebienia, nastroszenie, ↑ pragnienie. Obserwuje się chwiejny chód. Występuje biegunka zielono-brunatna z pasmami śluzu oraz krwi. Nagła śmierć.

2. Postać przewlekła (dzwonkowa) : (to już nie jest cholera, to jest pastereloza) wychudzenie, blade dzwonki i grzebienie a u kogutów jednostronny obrzęk. Biegunka. Obrzęk stawów w wyniku zapalenia stawów, a w wyniku tego kulawizna. ↓ nieśność.

U kogutów nazywa się tą postać „chorobą dzwonków”→zakażenia przyranne, kogut spada w hierarchii. W dzwonkach tworzy się ropień i naciek serowaciejący, powstaje martwica, sekwestracja i może być wyłuszczony i pozostaje dziura.

AP:

Pod nasierdziem i błoną surowiczą w okolicy mostka silna wybroczynowość. Krwotoczne zapalenie jelit cienkich → dwunastnicy.

Pod torebką wątrobową, szaro-białe, drobne ogniska martwicowe (najczęściej występują u ptaków wodnych, podobne zjawiska przy wątrobie gdy duża podaż białka → tak twierdzą niektórzy praktycy). Przekrwienie i krupowe zapalenie płuc. To zapalenie u młodych indyków jest najmocniejsze jakie może być, bo dochodzi aż do zwątrobienia płuc→pulmonitis purulenta → 10 tygodniowe indyczęta.

Włóknikowe zapalenie jajnika.

Postać septyczna: peritonitis fibrinotica → złogi włóknika na narządach, otrzewnej.

Diagnozowanie:

Właściwość pastereli → barwienie dipolarne (dwubiegunowe): skrzep, rozmaz i zabarwienie (obojętnie jakim barwnikiem) i pod imersją oglądamy. Mniejsze od krwinek i zabarwione dipolarnie to pasterela.

Badanie cytologiczne → rutynowo u ptaków ozdobnych i śpiewających.

Leczenie: małe stada się wybija

1

---