XV- XVI wiek

Paweł Włodkowic

- występował na soborze w Konstancji ok. 1415 roku

„O Władzy Papieża i Cesarza Nad Światem”

Zakon Krzyżacki był lennikiem papieskim, zależny od cesarstwa Zakon przedstawiał Jagiełłę jako władcę niechrześcijańskiego

-odnosił się do relacji papieża a cesarza i papieża, cesarza a władcami

- zadał pytanie „czy można zawłaszczać ziemię pogan?” -Nie-, odwoływał się do Pisma Świętego: Bóg dał ziemię ludziom i bezkarnie nie można jej odbierać

- odwołuje się do Innocentego IV- nie wolno napadać na inne ludu, dlatego, że są poganami i nie można nawracać siłą pogan

Falkenberg uważał, że cesarstwo Rzeszy jest spadkobiercą cesarstwa Rzymskiego.

- Włodkowic uważa, że wojna z poganami jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy napadają na chrześcijan- będzie to wtedy wojna sprawiedliwa, nawet poganie mogą prowadzić wojnę uczciwą wtedy, gdy bronią swego terytorium

- Włodkowic przyjął dosyć trudną linię obrony, ale skuteczną

- ulokował władzę papieża nad poganami, odwołując się do Pisma Świętego- papież jako pasterz

- wprowadził Polaków na scenę europejską, udowadniając, że my również mamy wykształconych ludzi

Jan Ostroróg

ur. ok. 1430 - zm. 1501 (okres rozwoju parlamentaryzmu, rozrastanie się ruchów cheretycznych)

„O Urządzeniu Rzeczpospolitej”

- prekursor nauk, działań Lutra, znacznie wyprzedza go

- bardzo krytyczny wobec kościoła

- uważał, że stan w kościele był fatalny

- nominacja dostojników powinna dokonywać się przez króla, aby uniknąć nominacji przez kurię

- każde społeczeństwo ma takich kapłanów, jakim jest społeczeństwo, system moralności legł w gruzach, duchownymi zostawali ludzie majętni, żonaci, z dziećmi, król miał być cenzorem

- wskazuje, że pieniądze w Rzymie idą na utrzymanie koni, prywatnego dobra, Rzym ciągle narzeka, że nie ma pieniędzy

- odmawiał płacenia świętopietrza, annałów (płacił biskup dla Rzymu za nobilitację) i wszelkich podatków

- zwolennik stworzenia Kościoła Narodowego

-po raz pierwszy pisze o narodzie, o Polskości, wskazuje na jego rangę

- w zakonach, na kazaniach posługiwano się językiem niemieckim, on uważał, że powinno się posługiwać językiem polskim

- po raz pierwszy rozbudzał patriotyzm polski

- na wsi istniało prawo niemieckie a w miastach prawo magdeburskie, Ostroróg był przeciwny temu, najlepszym rozwiązaniem byłoby jednolitego kodeksu prawnego

- uważał za konieczne -stawianie się przed sądem samodzielnie, osobiście, a nie przez wysyłanie plenipotentów

- ograniczenie stosowania tortur

- po raz pierwszy zwrócił uwagę na utrzymanie porządku wewnętrznego państwa (ścigać przestępców i pilnować porządku)

- król polski powinien wprowadzić obowiązek służby wojskowej (mężczyźni do 60 roku życia)

- bicie własnej monety

- reforma systemu podatkowego, wprowadzenie podatku dla dostojników kościelnych, nie był konsekwentny, co do szlachty i rycerstwa (dla nich niższe podatki ze względu na to, co robią)

- wzmocnić warstwy społeczne: włościaństwo, mieszczaństwo, rycerstwo, szlachta, duchowieństwo

- wprowadzić tytuł księcia zamiast wojewody

- oznakować żydów (czerwona łata naszyta na ubranie), ponieważ traktowano żydów jako grupę uprzywilejowaną (bogaci), gdy były braki w skarbie ściągano od nich jednorazowy podatek, żydzi zajmowali się lichwą- pożyczaniem pieniędzy (prowizja wynosiła 5%)

- nie zgadzał się, aby kobiety publiczne ubierały się tak samo jak cnotliwe

Stanisław Orzechowski

ur.1515 - zm.1566 (czasy Zygmunta Augusta)

Był księdzem w Żurawicy, ożenił się, miał dzieci, posiadał olbrzymią wiedzę, pisał o tym, co właściwe. Stanisław Tarnowski- historyk, zarzucił mu, że taki olbrzymi intelekt tak rozdrabnia wiedzę.

„Poddany Królestwu”

- zarzucał królowi, że prowadzi się niemoralnie

- król według Orzechowskiego powinien być:

• mądry (mądrość króla determinuje powodzenie całego społeczeństwa)

• lex (prawo) jest wyżej niż rex (król)- król związany istniejącym już prawem

• Senat ma powstrzymywać króla w jego zapędach samowładczych, senat jest czynnikiem regulującym, ma chronić RP przed stoczeniem się w anarchię

• Król powinien mieć siedzibę w centrum, powinien pilnować jak owczarek

• niedopuszczalny jest sąd sejmowy, król nie może być sędzią

„Turczyki” - jego słynne mowy przeciw Turkom

Według niego wygralibyśmy z Turkami, gdyby szlachta zrzekła się rządów

- w 1551 ożenił się z Magdaleną Chełmską, został zganiony przez bp-ów i abp-ów, ponieważ obawiano się, że przejdzie do opozycji, mianowicie stanie się protestantem, a że był wielkim autorytetem i mądrym człowiekiem mógł pozbawić kościół chrześcijański wielu wiernych

- słabość kościoła to słabość państwa, państwo uzależnione od kościoła

- gdyby upadło papiestwo, upadłoby państwo

- w 1552 jego poglądy zmieniły się, bo podkreślał związek kościoła z państwem, społeczeństwo miało być społ. katolickim

„Dialog Około Egzekucji Korony Polskiej”

Chciał pozyskać bynajmniej obojętność kościoła, dlatego pisze to dzieło

- uważał, że biskup jest jedyną upoważnioną osobą, która może nadawać tytuł króla

Papież biskup król

- był przeciw heretykom, domagał się ich wypędzenia z państwa

- za jedyną władzę tej części Europy uważał Zygmunta Augusta, bo jest katolikiem, Książe nie ma władzy nad terytorium (np. Litwa), uważał, że król Polski ma prawo przejęcia wielkiego księstwa Litewskiego pod berło Polski

- sądy powinien być wybierane, król nie może zajmować się sądownictwem

- Polska to wzór dla innych Rzeczpospolitych w Europie, bo jest odzwierciedleniem porządku

Wzór Korony Polskiej”

Nawiązuje do koncepcji papież -biskup-król i nazwie ją mianem piramidy o podstawie czworoboku

- również podkreśla różnice między księstwem a królestwem

- przewiduje wizję upadku RP

Polipea - nawiązanie nazwą do Platona i Arystotelesa

- nawiązuje do piramidy hierarchiczności państwa

- porównuje strukturę gospodarstwa rodzinnego (mąż, żona, dzieci, sługa) do państwa

- kapłan- ojciec

Król + rycerstwo- dzieci

słudzy (składniki uboczne) - rzemieślnicy, kupcy

- podnoszenie walor Polski- jest najdoskonalsza

-Politeja, Politia - używa Orzechowski do określenia Polski

Andrzej Frycz Modrzewski

(ostatni okres panowania Jagiellonów, 1572 śmierć Z. Augusta)

„O Poprawie Rzeczypospolitej” 1559

- składała się z 5 części (ksiąg)- mają podpowiedzieć, dzięki czemu RP ma być państwem silnym, zacnym

3 zasadnicze

1. Uczciwe obyczaje

2. Srogość sądu

3. Biegłość w rzeczach wojennych

Ad 1. Koncentruje się na dobrym wychowaniu młodzieży, odwołuje się do tradycji antycznej pielęgnowania ciała, ducha, pielęgnowanie tradycji, nawołuje do umiaru w korzystaniu z majętności, król nie powinien dawać złego przykładu sługom, powinny być powołane specjalne urzędy- chronić młodych ludzi przed złymi wpływami, zachowanie i rozkwit obyczajowości przyczyniło się do tego, że w Polsce rozwinął się fiskalizm, biurokratyzm, akceptuje monarchię-najlepsza, RP miała szczęście do władców, „.. zacność do śmierci zachowywali..”, elekcja powinna być sprecyzowana (jeśli jest elekcyjność to powinna być określona prawem), przywilej Koszycki

Ad 2. O srogości karania

- powraca kwestia zbrodni za mężobójstwo, równa kara dla wszystkich- szlachcic wywinie się od kary, bo ma pieniądze a chłop jest karany (wieszany)

- równość wobec prawa w rozumieniu prawa karnego i odpowiedzialności

- reforma wymiaru sprawiedliwości (głowszczyzna- odszkodowanie płacone przez szlachcica za zabójstwo)

- szlachcic był sędzią na danym terenie- niewłaściwe według Modrzewskiego

- sędziowie powinni być niezależni i niezawiśli

- sędziowie- dożywotnio

- skończyć z odpowiadaniem z własnej stopy lub przez swoich przedstawicieli, powinni osobiście stawiać się przed sądem (w przypadku złamania prawa) w przeciwnym razie nałożyć na nich wysoką kaucję

- podkreślał szkodliwość zbrodni majestatu (występowanie przeciw królowi i prawu) , pisał o wojnie sprawiedliwej wynikającej z agresji zewnętrznej

- zreformować armię, ale by to zrobić trzeba zreformować skarb państwa, a to przez podatki (połowa dochodów na skarb od szlachty i duchowieństwa, którzy posiadają beneficja), kupcy zwolnieni całkiem od podatku - chciał zrekompensować mieszczaństwu brak prawa do nabywania gruntów

IV Księga „O Kościele” - ocena funkcjonowania Kościoła katolickiego, potępił jego funkcjonowania. Rozróżnienie Kościół a religia

„Sylwy” - były dopełnieniem księgi IV

- dążenie do zgody religijnej i pełnego pokoju religijnego

,pogodzenie wszystkich środowisk kościelnych i protestanckich - aby to się dokonało trzeba zwołać sobór alternatywny z królem na czele i stworzyć Kościół Narodowy

Piotr Skarga

1536 - 1612 (czasy St. Batorego i Z. III Wazy)

Ksiądz

„Kazania Sejmowe”

- wylicz negatywne strony RP

- jako ksiądz łączy postawę moralną i etyczną ze społeczna i polityczną

- pojawia się wizja, co nastąpi, gdy Polacy nie zmienią systemu postępowania, zmiany obyczajowości- ROZBIÓR

„Proces Na Konfederację” 1573 -najważniejsze dzieło

(1572 akt konfederacji warszawskiej- bez króla, ale pierwszy akt w Europie gwarantujący wolność wyznania i tolerancję)

- wolność wyznania jest szkodliwa dla państwa

- religia stabilizuje sytuację w państwie

- wszystko, co jest wymuszone jest nietrwałe

- protestanci żądają praw dla siebie, a nie dają ich tym, którzy mają inne poglądy niż oni

XVII wiek

Andrzej Maksymilian Fredro

Zasłynął jako autor przysłów

„Militaria”

- wskazanie, co do funkcjonowania społeczeństwa, państwa

- stan szlachecki- stan obywatelski, chronić wolność polityczną, wychowywać młodzież- edukować ją z uwagi na tradycje i obyczaje

- wszelkimi sposobami dążyć do tego, aby zwiększyć liczbę mieszkańców

- zwolennik wzrostu stany średniego - mieszczan poprzez kolonizację 9nadawqać ziemię kolonistom)

- rozwój handlu- to przyczyni się do wzrostu zasobności w żywność i podstawowe dobra - wspierać miasta, z tego wynika bogactwo manufaktur

- zagospodarowanie pustek na wschodzie

- przeciwnik armii zaciężnej, ponieważ to popycha państwo do monarchii absolutnej, a był jej przeciwnikiem, będzie zmniejszał wszelkie możliwości, które umacniałyby władzę monarchy- monarcha zawsze czuje potrzebę zwiększenia swej władzy

- zwolennik pospolitego ruszenia

- neutralność- dzięki temu król nie będzie wchodził w układy z innymi państwami, bo to byłoby narzędziem do wzmocnienia jego władzy

- zamki nie powinny mieć fortyfikacji, bo to prowokuje wroga do ataku (myśl, że fortyfikacje ukrywają bogactwa, skarby)

- służyć RP powinna cała Europa (RP przedmurzem chrześcijańskiej Europy)

- zwolennik liberum veto

- uważał, że o losach państwa nie powinna stanowić większość

- liberum veto miało uchronić państwo przed tyranią głupców, nieprzygotowanych do rządzenia państwem

- ustrój jest efektem opatrzności bożej

- Polacy są mądrzy, bo stosują liberum veto, ale liberum veto jest instrumentem dobrym tylko w dobrych rękach

Jan Jakub Russeau

Rozprawia o rządzie polskim, uważa, że liberum veto jest wspaniałe

„Fragmenta” 1685

- poświęcona funkcjonowaniu RP- najdoskonalsza

- opisuje wzór władcy chrześcijańskiego- nie tylko wyznaje zasady chrześcijańskie, ale też stosuje je w życiu

- orędownik elekcyjności tronu polskiego -najbardziej doskonała w monarchiach, gdzie władza jest przekazywana ta władza czuje się bezkarnie, zaś elekcyjnie wybierany postępuje według Artykułów Henrykowskich- gdy źle sprawuje władzę może być powołana przeciw niemu konfederacja

- elekcyjność uniemożliwia państwu przejście w system anarchiczny

- pochwała liberum veto, dzięki tej zasadzie każdy szlachcic mógł powiedzieć,że „państwo to ja”

- zlikwidować skarb, aby król nie miał zbytniej swobody

- a więc w obronności będzie się sprawdzać pospolite ruszenie, bo do jego utrzymanie nie jest potrzebny skarb

- im gorsza administracja, wymiar sprawiedliwości, sądownictwo tym lepiej dla państwa- lepsza cierpliwość niż pośpiech, to szczególnie stosować w sądownictwie - zwlekać, urzędnicy często wydają sprzeczne decyzje- do dobre według Russeau, jeżeli jednoznacznie to źle (mogą się mylić)

- poddaństwo chłopów

Szymon Staropolski

Ksiądz

„Kazanie” ·wydane w latach 40-tych

- odbiegają formą, sensem merytorycznym od reguły dotychczas obowiązującej kazania

- dążył do zwrócenia uwagi na reformę obyczajów

- potępia

• pychę (cecha Polaków według niego)

• zarozumiałość

• pijaństwo

- konieczność zniesienia poddaństwa (chłop nie może jednocześnie pracować i podlegać komuś)

- senatorowie bardziej zabiegają o popularność niż o rację państwa (senator nie był wybierany, piastował urząd dla popularności- taki był system)

- młodzież będzie dokładnie taka jak rodzice

- reforma armii (dokonać pomiaru łanów, na ich podstawie ustalić pobór do wojska)

- zapowiada rozpad państwa na wiek XVII, XVIII, XIX

Stanisław Dunin - Karwicki XVIII wiek (czasy saskie)

Podkomorzy sandomierski

„O Korygowaniu Błędów Rzeczpospolitej Polskiej”

• - zachowanie monarchii elekcyjnej doprowadzi do rozbioru lub despotyzmu

• monarchia i demokracją są sprzeczne

• chce udowodnić koegzystencję tych dwóch ustrojów- trzeba będzie dążyć do równowagi między królem i sejmem, pozbawić króla rozdawania urzędów najwyższych

• ograniczyć zasadę liberum veto - na sejmiku, kiedy wybiera się posłów powinno określić się instytucje: najpierw wybrać marszałka a potem w tajnym głosowaniu posłów, ustanawia się instrukcje a dopiero potem otwiera się urny - przed debatą wybiera się posłów (przed kampanią wyborczą bo po kampanii nie są sobą , nie są konsekwentni w tym co robią), gdy ujawnione są ich nazwiska są gotowe już instrukcje, później jadą na sejm Wielki i mogą zastosować liberum veto, gdy dana ustawa jest sprzeczna z instrukcją

• mandat imperatywny- mandat zobowiązujący do głosowania wobec instrukcji

• (mandat wolny - obecnie \my wybieramy w okręgu posła\)

• stałe sejmy

• hetman - wybierany na rok > wybierany przez sejm, rząd, ministrów

• 8 tygodni > maksymalny czas bezkrólewia, aby ograniczyć bezkrólewie dokonywać elekcji w miejscu zamieszkania (tam gdzie wybierano sejmiki, posłów)

• korona polska dla Polaków

Stanisław Leszczyński

„Głos Wolny Wolność Ubezpieczający”

• należy dokonać przejęcia wszystkich majątków kościelnych i stworzyć jedną masę majątkową i pod władzą wyznaczonych dostojników kościelnych rozdzielane na poszczególne parafie

• konieczna reforma kościoła

• ograniczyć liberum veto (za Karwicki)

• sejm powinien trwać 6 miesięcy roku (nie 6 tygodni)

• żaden poseł nie bierze diet poselskich (pieniędzy)

• zasada funkcjonowanie sejmu: z każdego województwa zasiada 4 posłów + senator - pełni funkcje wojewody

• zawetować można w przypadku całych obrad (projektu)

• senator i 4 posłów wraca z W-wy do województwa, tu ten senator staje się wojewodą a posłowie stają na czele komisji, które realizują projekt podjęty w W-wie - bo oni wiedzą jak to ma być realizowane

• po przyjeździe jednej „4” z W-wy do województwa jest już wydelegowana następna „4” + senator i oni jadą do W-wy, ponieważ wiedzą jak stan rzeczy w województwie wygląda (na zasadzie wymiany)

• ludzie nie mają swobody (żyją w poczuciu niesprawiedliwości), opieki ze strony państwa > żąda zaniesienia instytucji szlachcica na rzecz jurysdykcji państwowej dla chłopa

• żąda nie przypisywania chłopa do ziemi

• zamiana pańszczyzny na czynsz (wzrośnie wydajność pracy)

Stanisław Konarski

• pisarz, wiek XVIII, założył Kolegium Nobilium

• dzięki niemu pisarze przejęli palmę pierwszeństwa w edukacji, wprowadzono mapy, globusy i inne pomoce, zaczęto nauczać przedmiotów ścisłych (fizyka, biologia, …)

• zasłużył się także dla reform politycznych

„O Skutecznym Rad Sposobie” ok. 1760

• odwołuje się do innych reformatorów (reformatorów okresu demokracji szlacheckiej)

i wskazuje na błędność ich poglądów

• uważał że całe zło RP jest wynikiem liberum veto

• należy wesprzeć się na sejmie i zbadać pochodzenie liberum veto, które w rzeczywistości nie ma zapisu w żadnym akcie prawnym

• uważał, że wynika ono z dziwacznej i w pewnym stopniu sprzecznej z prawem tradycji

• wskazuje na to, że w czasach jagiellońskich, kiedy było głosowanie większościowe, Polska była silna

• antidotum na wszelkie zło będzie wzniesienie liberum veto, przekonuje, że nie będzie to ograniczenie wolności

• stawia pytanie, dlaczego w senacie obowiązuje zasada większości a w izbie poselskiej liberum veto

• odwołuje się do systemu w starożytnym Rzymie, gdzie trybuni rzymscy nawołując do obrony republiki, przez cezara, sami doprowadzili do jej upadku - tak samo będzie w Polsce

• uważał, że większością, która mogłaby coś przyjąć (lub odrzucić) jest ¾ głosów

• sejm ma być permanentny (w ciągłej gotowości), kadencja ma trwać 2 lata, z każdego województwa po 4 posłów (z czego 2 ma brać udział w obradach0 + senator, który miał być kasztelanem, aby pomniejszyć rangę wojewody, do prawidłowego funkcjonowania sejmu wystarczyłoby 60 posłów, a miało ich być ok. 240

• wyróżnił departamenty, na czele których mieli stac przedstawiciele właściwych przywódców (nie hetman, a jego przedstawiciel - w domyśle cywil)

• marszałek wybierany, sesja od października

• proponuje, że pierwsze posiedzenie to rugi poselskie (sprawdzenie ważności wyborów), każdy projekt powinien być wydrukowany i dostarczony posłom minimum 24 godziny przed głosowaniem

• senat powinien mieć prawo veta, ale przy 9/10 poparcia

• postulował też sankcję królewską - wtedy projekt stał się prawem

Stanisław Staszic

„Uwagi Nad Życiem Jana Zamojskiego” ok. 1785

• ta broszura była anonimowa, był księdzem, politykiem, traktował tę funkcje bardzo poważnie, moralnie i etycznie, był bez większych skaz

• na początku tej książki postawił tezę: Rzeczpospolita nie jest republiką a oligarchią (rządy bogatych i chciwych)

• więc wskazuje metody naprawy

• 1 rozdział - edukacja- ogromnie nieciekawa mieszanka filozofów i teoretyków

• 2 rozdział jest już lepszy, dotyczący ustroju państwa i prawa

Wylicza 4 wady

• nieczynność sejmów

• liberum veto

• elekcyjność tronu

• nierówność praw

• jest jednym z pierwszych myślicieli, który elekcyjność uważa za wadę, póki tron będzie elekcyjny będzie to prawo do anarchii

• jest za dziedzicznością, ale gdyby to się nie udało to trzeba przyjąć rozwiązanie połowiczne- losowanie króla z senatorów

• fundamentalne dla niego były 3 hasła: wolność, równość, pokój, twierdza że ten system będzie wtedy, gdy człowiekiem będzie władać prawo, a nie inni ludzie

• postuluje o reprezentacje miast w sejmie- ale przyznanie mieszczanom tylko prawa czynnego

• zasadę większości zamiast liberum veto, ale przy 2\3 głosów

• zmierzał do zrównania wszystkich mieszkańców wobec prawa karnego, które powinno być powszechne

• zwolennik zniesienia pańszczyzny, uważa że chłopi powinni być obdarzeni ziemią (uwłaszczenie), takie rozwiązanie pozbawia z drugiej strony dochodów właściciela ziemi (straci pańszczyznę i czynsz)

• chce wprowadzenia służby wojskowej

• nawiązuje do merkantylizmu (dążenie do wzmocnienia rynku przez cła indywidualne- max eksport, min. import)

• opowiada się za protekcją własnego przemysłu, dąży do zakazu używania obcych towarów

• zwolennik podwyższenia podatków (na cele obronne)

„Przestrogi dla Polski” (1790)- okres trwania Sejmu Wielkiego

• zwrócił uwagę na bardzo ważny problem: „Ci którzy są w sejmie z jednej strony ideały reform, z drugiej szara rzeczywistość (państwa ościenne respektują równość i wolność swoich obywateli)

• konieczność zrezygnowania z dotychczasowej wolności

• wskazuje na konieczność reform i wzmocnienia państwa, a jeśli to się dokona polska armia będzie silna i potężna

• nawiązuje do fizjokratyzmu- ziemia, rolnictwo jest głównym czynnikiem potęgi ekonomicznej państwa

• propozycja zniesienia monopolu własności

Propozycje naprawy skarbu:

• wszystkie starostwa powinny być oddane państwu, a później oddane w dzierżawy

• likwidacja dóbr kościelnych, które powinny przynosić zysk tylko biskupom i proboszczom

• odebranie królewszczyzn i ich ponowne wydzierżawienie

• zajęcie i ponowne wydzierżawienie dóbr zakonu Kawalerów maltańskich

Stosunek do żydów

• powinni podlegać magistratowi (świeckiej władzy samorządowej) a mieli odrębny system - hermetyczny

W okresie Księstwa Warszawskiego odszedł od polityka na rzecz geologii. W 1815 w Polskiej Akademii zaczął wygłaszać odczyty, które w 1816 złożyły się na książkę

„Myśl o Równowadze Politycznej Polski”

• wyjawił pogląd dotyczący stosunków Polacy-Rosjanie i uznał że Polacy powinni się poddać pod zwierzchnią władzę Rosjan co wynikało z podziału plemion w Europie (Galijsko-romańskie, Germańskie -najbardziej drapieżne, agresywne, Słowiańskie- grzeczni, miłujący pokój, sprawiedliwi)

• Polacy powinni nie tylko oddać się, ale także oddać to co mają najlepszego

• Staszic był słowianofilem (takie myślenie będzie charakterystyczne dla Europy, także panslawizm), panslawizm drugiej strony pangermanizm

O wiele dramatyczniejsze było to że zaprowadził w Królestwie Polskim cenzurę (jako minister)- nie car, ani nie król. Oprócz Staszica i króla podpisał to Stanisław Kostka Potocki

Liberalizm

Liberalizmem nazywamy taki kierunek doktrynalny, w obrębie którego poszczególne doktryny charakteryzują się występowaniem 6 podstawowych elementów, są to doktryny oparte na:

• wierze w postęp

• indywidualistce

• preferujące prawa wolnościowe

• akceptujące prywatną wolność

• przyjmujące ograniczenie funkcji państwa

• postulujące ograniczenie władzy aparatu państwa

Liberalizm konstytucyjny

Kaliszanie

Wincenty i Bonawentura Niemojowscy

24.04.1818 W. Niemojewski wygłosił przemówienie, w którym w sposób zdecydowany poddał krytyce działalność poszczególnych ministrów, ministrów zwłaszcza ich notoryczne naruszanie porządku konstytucyjnego. konstytucyjnego swoich oskarżeniach pominął osobę władcy. Charakterystyczne dla Niemojowskiego, jak i późniejszych jego zwolenników, było uznanie zasady, iż monarcha w monarchii konstytucyjnej jest nieodpowiedzialny przed parlamentem. W. Niemojewski podkreślił, że obowiązkiem posłów jest nakaz obrony konstytucji. Konstytucja Królestwa Polskiego była jedną z najbardziej liberalnych w tym czasie w Europie.

Francja, jej system parlamentarny wraz z wykształconymi ugrupowaniami politycznymi stanowiła dla braci Namojewskich wzór do naśladowania. Ogólna sytuacja polityczna Francji i Polskie była zbliżona. Zarówno Królestwie jak i we Francji rząd dopuszczał się łamania konstytucji, naruszając podstawowe uprawnienia obywateli.

Myśl Constanta i wzory zaczerpnięte z parlamentaryzmu francuskiego zainspirowały W. Niemojewskiego do prób skupienia wokół siebie osób o poglądach ekonomicznych zbliżonych do swoich. B. Niemojewski kolporterował wśród posłów „Projekt postępowania izby poselskiej”, według którego posłowie mieliby zasiadać w Izbie nie według województw, ale według poglądów politycznych dzielących się na lewicę, prawicę i centrum - pomysł okazał się zbyt nowatorski i został odrzucony.

Wprowadzenie cenzury, ograniczenie swobody wyrażania swych poglądów było dla Niemojowskich piętnowaniem myśli.

„Wolność druku jest niezbędnym warunkiem wszelkiej innej wolności”

Był przeciwnikiem prowadzenia procesu przy zamkniętych drzwiach. uważał sędziów przysięgłych za jedynych uprawnionych do orzekania o winie lub niewinności oskarżonego, zaś rolą sędziego zawodowego miało być jedynie wyznaczenie kary odpowiedniej do czynu.

Każdy obywatel miał być sądzony przez przedstawiciela swojego stanu. Tylko taka organizacja procesu karnego miała gwarantować wolność osobistą oraz nienaruszalność dóbr osobistych.

Władze Królestwa starały się za wszelką cenę starali się wyeliminować Kaliszan z życia politycznego. Bracia Niemojowscy zostali pozbawieni mandatu poselskiego i przebywali w areszcie domowym. W tym czasie W. Niemojewski przetłumaczył dzieło B. Konstanta „O monarchii konstytucyjnej”. Wprowadził do niego kilka własnych poprawek i tym samym stało się wyrazem poglądów lidera Kaliszan i podstawą doktryny całego ugrupowania.

*Najważniejszą sprawą jest wolność jednostki, która wypływa z prawa naturalnego ale i boskiego*

Pisząc o wolności podkreślał możliwość jej istnienia w dwóch najbardziej naturalnych porządkach ustrojowych: w republice i monarchii konstytucyjnej.

Kaliszanie wiele miejsca poświęcili problematyce wolności religijnej. Opowiadali się za zupełną wolnością religijną. Przynależność do jednego z kościołów nie powinna być powodem ograniczanie lub rozszerzania zakresu uprawnień obywatelskich.

Aleksander uznał za konieczne dokonanie zmian w kodeksie napoleońskim, zastępując prawo i sądy świeckie prawem kanonicznym i sądami kościelnymi. Kaliszanie byli przeciwni tym propozycjom.

Niemojewski akceptował podział władz w państwie ze wskazaniem na konieczność zachowania równowagi między nimi. Wyróżnił 4 typy władz:

• władzę prawodawczą

• władzę wykonawczą

• władzę sądowniczą

• władzę municypalną (mogła realnie zabezpieczać obywateli przed samowolą administracji państwowej)

Wybuch powstania listopadowego pozwolił im na wznowienie aktywności politycznej.

Kaliszanie uznając za wartość naczelną wolność człowieka nie potrafili tolerować jej naruszania.

Proponowali oczynszowanie chłopów. Czynsz jest czynnikiem ożywiającym gospodarkę.

Karol Fryderyk Libera (1807 - 1875)

Był jednym z głównych twórców i założycieli Towarzystwa Biblioteki Polskiej.

Filozof, uznawany za Hegla z jednego z najlepszych uczniów, w powstaniu listopadowym był artylerzystą, za zasługi dostał Virtuti Militarii (wraz z innym filozofem Kremerem). Do wiedzy naukowej nie miał szczęścia. Przed 1846 rozwiązał działalność polityczną, miał zostać ministrem w rządzie powstaniowym, ale został aresztowany razem z Mierosławskim (przyszłym premierem) - uwolnieni przez naród Berlina.

Karol Marcinkowski (1800 - 1846)

Działacz społeczny w Wielkopolsce, lekarz. Uczestnik powstania listopadowego. Wywodził się ze stanu mieszczańskiego. Wielki patriota. Był internowany w Estonii, skąd wyjechał do Szkocji i Anglii. Po powrocie został skazany za zdradę kraju na kilka lat więzienia. Organizator Towarzystwa Naukowej Pomocy i inicjator budowy Bazaru polskiego w Poznania. Bazar- towarzystwo i wielkie pomieszczenie miało służyć edukacji na średnim poziomie zawodowym, wywarł decydujący wpływ na mentalność i kierunek działalności m.in. Cegielskiego.

Franciszek Smolka (1810 - 1899)

Uczęszczał do gimnazjum dominikańskiego we Lwowie, po ukończeniu szkoły średniej studiował prawo na Uniwersytecie we Lwowie, po czym wstąpił do służby państwowej jako praktykant w urzędzie skarbowym.

W 1834 wstąpił do tajnej organizacji patriotycznej „Przyjaciół Ludu”. Stowarzyszenie to przyjęło charakter narodowy, było szkołą dla młodych ludzi w ich drodze do związku Karbonarskiego. Wstępując do organizacji konspiracyjnej miał na względzie walkę o niepodległość narodową. Po uwięzieniu W. Wiśniewskiego właśnie jemu powierzono funkcję reprezentowania organizacji wobec Karbonariuszy europejskich.

W wyniku aresztowań doszło do reorganizacji sprzysiężenia. Pod wpływem Seweryna Goszczyńskiego powołano do życia „zbór ziemski”. Smolka został pierwszym z członków wydziału Lwowskiego. Wystąpił przeciwko postulatom stosowaniu terroru w walce o niepodległość. Będąc realistą widział przede wszystkim potrzebę pozyskania dla sprawy polskiej szerokich kręgów społeczeństwa, w tym zwłaszcza chłopów. Aby tego dokonać należało „uobywatelnić lud” poprzez upowszechnienie świadomości narodowej polskiej.

W marcu 1848 powołano Komitet, w skład którego weszli: Smolka, Refren, Ziemiałkowski. Komitet wystosował petycję do władz, w której domagano się: uwłaszczenia włościan, samorządu miejskiego, szkół ludowych, gwardii narodowej, sądów przysięgłych, wolności druku, amnestii dla prześladowanych.

Wraz z powołaniem legii akademickiej i wyposażenia jej w broń, Smolka został wybrany porucznikiem Gwardii Narodowej. Został wybrany posłem z okręgu lubaczowskiego do Reichstagu.

W przededniu wybuchu powstania styczniowego wchodził w skład Komitetu Galicji Wschodniej mającego za zadanie podtrzymanie jego wybuchu (Sapieha, Ziemiałkowski, Dzieduszycki). W lutym 1868 pojawiła się idea powołania do życia Towarzystwa Narodowo-Demokratycznego. Program ugrupowania nawiązywał do tradycji Towarzystwa Demokratycznego Polskiego:

• równość obywatelską

• walka o demokratyzacje ustroju politycznego

• naprawa stosunków społecznych

• kultywowania tradycji narodowej

Twórca idei usypania Kopca Unii Lubelskiej. Wybrany został I wiceprezydentem Izby Poselskiej Rady Państwa.

Aleksander Świętochłowski (1849 - 1938)

W 1871 w „Przeglądzie” opublikował tekst „My i Wy”, który z czasem stał się manifestem pozytywistów warszawskich. Stał się nieformalnym przywódcą popularyzatorów pracy organicznej, rozumianej jako wszechstronna działalność zmierzająca do podniesienia narodu na wyższy stopień rozwoju cywilizacyjnego.

*Był przeciwnikiem bałwochwalczego traktowania tradycji, według niego jest ona podstawą dla prawidłowego funkcjonowania narodu.

*Tylko bardzo ciężka praca jest jedyną drogą do tego, aby Polska mogła zając właściwą pozycję wśród innych narodów Europy.

*Optował za równouprawnieniem.

Starał się stworzyć własny dziennik, co udało mu się dopiero w 1880. Nazywał się on „Prawda” i stawiał sobie za cel:

• propagowanie ideologii pozytywistycznej

• zwalczać tradycję romantyczną

• miał przeciwdziałać bierności konserwatystów konserwatystów sferze działań społecznych

Uznawał wpływ hierarchów kościoła katolickiego za zbyt daleko posunięty.

*Uznawał klerykalizm życia społecznego za główną przeszkodę właściwego rozwoju narodu. W 1904 uczestniczył w pracach nad powołaniem do życia ugrupowania politycznego o charakterze liberalno-demokratycznym. Owocem tych prac był Związek Postępowo-demokratyczny, którego został prezesem.

Świętochłowski niechęcią odnosił się do Piłsudskiego. Piłsudskiego 1906 powołano Towarzystwo Kultury Polskiej, którego celem była walka z analfabetyzmem.

analfabetyzmem 1912 zaczął wydawać swoje własne pismo „Humanista Polski”. W latach 20 pod wpływem Marii Żydowo zbliżył się do środowiska narodowej demokracji.

W latach 80 i 90 XIX w propagował hasła edukacji i współpracy wszystkich nacji, zaś w latach 20 XX stał się antysemitą.

W 1925 w szeregach tekstów publicystycznych wyraził swój negatywny stosunek do demokracji.

Najbardziej charakterystycznym rysem filozofii Świętochłowskiego była idea wolności słowa, rozumiana jako swoboda głoszenia swych poglądów naukowych i politycznych. Nie uważał za stosowne, aby rozbudzać uczucia patriotyczne ponad miarę.

*Wolność wyznań. Uznawał kościół za naturalnego i jednego z głównych przeciwników postępu.

*Normy moralne uznawał za wytwór życia społecznego człowieka. Na moralność człowieka składają się 2 typy norm

• zakazy

• nakazy

Nakazy wywodzą się z instynktów tj. z dążności do zaspokojenia potrzeb. Zakazy to wynik doświadczenia jednostki.

Dla niego istniały tylko 3 idee, które należało walczyć:

• wolność osobista

• sprawiedliwość społeczna

• samorządność narodowa

Opowiadał się za demokratyzację polityczną kraju, która miała przebiegać oddolnie. Lud należy poddać głębokiej edukacji, także moralnej - walka o poprawę warunków społecznych.

Uznanie za warunek podstawowy demokratyzacji, edukacji intelektualnej i moralnej, a także wzmocnienia ekonomicznego przyszłych obywateli wyrażało przede wszystkim program pozytywistów. Uznawał za konieczność daleko idącej ingerencji w sferę stosunków ekonomicznych.

Liberalizm - Krakowska Szkoła Ekonomiczna

Adam Krzyżanowski, Adam Heydl, Ferdynand Zweig

Liberalizm Szkoły Krakowskiej koncentrował się wokół zagadnień istnienia i funkcjonowania gospodarki wolnorynkowej.

Uznanie indywidualizmu za cechę najbardziej charakterystyczną dla liberalizmu, wskazania dynamik procesu rozwoju cywilizacji politycznej, uczyniło z doktryny liberalnej doktrynę otwartą.

• *Wszelkie działania państwa ocenia się z punktu widzenia jednostki.

• *Podkreślają znaczącą rolę parlamentu. Parlamentaryzm jest fortecą, wzniesioną przez polityków liberalnych, chroniącą wolność obywateli. Aby państwo nie stoczyło się w otchłań etatyzmu parlament musi ograniczenia jednostki precyzyjnie określić ustawami. Ustawowy charakter ograniczeń nie miała zbyt głęboko wkraczać w prawa i życie jednostki, powinien więc ograniczać się do niewielu spraw.

Liberalizm wg Zweiga uważa wolność za najlepszą, najskuteczniejszą i najtańszą zasadę rządzenia i gospodarowania.

Groźnym i zgubnym dla prawidłowego funkcjonowania parlamentaryzmu jest zachwianie równowagi między władzą wykonawczą a prawodawczą.

dla Krzyżanowskiego, człowiek w swych działaniach powinien kierować się metodami już sprawdzonymi.

Liberalizm integralny dla Zweiga może istnieć jedynie w teorii. liberałem, wg niego należy nazwać każdego, kto domaga się realizacji wolności jaka jest możliwa w konkretnej sytuacji politycznej i ekonomicznej. Nakazem liberała jest walczyć o poszerzenie minimalnego nawet zakresu wolności. Zweig nie szukał w przeszłości odpowiedzi na pytanie na czym należy oprzeć budowę nowego państwa. Podstawowym kierunkiem interwencjonalizmu państwowego powinno być wg Zweiga chronienie zasady fair play w grze rynkowej.

Myśl Narodowa (Nacjonalizm)

Nacjonalizm: postawy i ideologie uwydatniające odrębność narodową, szczególne znaczenie przynależności do narodu. Nacjonalizm to pozytywna ocena własnego narodu, która łączy się z niechęcią lub wrogością do innych narodów i pociąga ze sobą wezwanie do walki z nimi. tak rozumianemu nacjonalizmowi przeciwstawia się często patriotyzm jako pozytywna postawa miłości do ojczyzny; niekiedy przybiera postać szowinizmu, co prowadzi do konfliktów narodowych, prześladowania mniejszości narodowych.

Pojęcie nacjonalizmu ulega zmianom wraz z epokami w których funkcjonuje. Początki polskiej myśli nacjonalistycznej sięgają początków polityki, czyli XV w i wiąże się z pracą Jana Ostroroga. Wskazywał on na to, że Polacy wywodzą się ze starożytnego ludu Sarmatów. Temat sarmatyzmu pojawia się w XVI w u Macieja Bielskiego.

W XVII i XVIII w to pojęcie nabrało nowej jakości i łączyło się z megalomania.

Sarmaci to szlachta polska, która posiada cechy:

- umiłowania wolności, która była głównym celem ich działalności

bez Sarmacji losy Europy byłyby przesądzone. Sarmaci to lud, który stworzył kulturę, są narodem wybranym. Podkreślali odrębność Polaków od innych narodów.

Ważnym elementem dla kształtowania się myśli narodowej był romantyzm.

Twórcy polskiego nacjonalizmu: Kazimierz Brodziński, Adam Mickiewicz

Kazimierz Brodziński (1791 - 1835)

Opowiadał się za walką powstańczą.

• *Zamysł odrębnych wspólnot narodowych pochodził od Boga

• *Uważał za konieczne istnienie cywilizacji, świata podzielonego na narody

• *Wg niego naród Polski jest wyróżniony spośród innych. Polacy jako naród szczególny, najczystszy są wybrani przez samego Boga

Adam Mickiewicz

Stosuje paralele, porównuje naród Polski do mesjasza, który cierpi, umiera, a następnie zmartwychwstaje . Europa tak długo będzie cierpiała dopóki Polska nie stanie się wolnym państwem. Dokonał przeniesienia języka sacrum do świata profanum. Narodowi zostały nadane cechy sacrum, dokonuje sakralizacji narodu. Naród stal się absolutem, wartością nadrzędną. Wszystko powinno być podporządkowane narodowi.

Zygmunt Mikołowski (1824 - 1915)

Pod wpływem środowiska demokratów Mikołowski doszedł do przekonania o konieczności przeprowadzenia reformy uwłaszczeniowej. Gorący orędownik walki o niepodległość. Będąc członkiem Centralizacji Ligi Polskiej zabiegał nie tylko o gromadzenie środków dla Skarbu Narodowego, starał się również o jednolity system kontroli środków finansowych już zgromadzonych. Był zwolennikiem idei federacji pomiędzy narodami zamieszkującymi ziemie polskie. Uważał za konieczne nadanie szerokiej autonomii kulturowej i religijnej (Rusinom, Żydom, Ukraińcom). Odrzucał hasła o przymusowej asymilacji. Po wybuchu Wielkiej Wojny widział szanse na odzyskanie niepodległości tylko w sojuszu z państwami Ententy.

Roman Dmowski (1864 - 1939)

Współzałożyciel i przywódca Narodowej demokracji, czołowy ideolog polskiego nacjonalizmu. Przekształcił Ligę Polską w Ligę Narodową. W książce „Myśli nowoczesnego Polaka” przedstawił program Ligi Narodów, m.in.: uświadomienie nas, solidaryzm społeczny i nacjonalizm. Od 1905 postulował połączenie wszystkich ziem polskich pod protektoratem Rosji i autonomię dla Królestwa Polskiego. Propagował walkę z ruchem rewolucyjnym, uważał go za szkodliwy dla sprawy polskiej oraz antysemityzm. Przed I W Ś rozwiązanie widział w sojuszu z Rosją, od 1917 z państwami Europy zachodniej. Głosił ideę asymilacji Ukraińców, Białorusinów. Reprezentuje nacjonalizm integralny, którego najistotniejszą cechą jest uznanie narodu jako wspólnoty historycznej i rasowej. Jest to rasizm podkreślający rolę narodu, jako wspólnoty, na którą składają się warstwy wyższe. Warstwy wyższe są już wyeksploatowane, więc wskazane jest wstępowanie do tej warstwy nowych ludzi.

Należy podjąć konkretne prace nad szerzeniem świadomości narodowej. Walka jest czymś naturalnym i pożytecznym. Należy walczyć z socjalistami, których internacjonalizm jest szczególnie niebezpieczny. Socjaliści doprowadzili do rozbicia jedności narodu. Istotniejszy jest interes narodu, niż interes jednej wyższej warstwy. Liberalizm głosząc obronę praw jednostki nad prawami państwa jest uważana przez Dmowskiego za doktrynę bardzo niebezpieczną. jest więc on zdecydowanym przeciwnikiem liberalizmu i socjalizmu.

• *Zwolennik etyki narodowej. Z punktu widzenia której zabicie Niemca, Żyda, Rosjanina podczas wojny, walki jest czymś dobrym.

• *Był zwolennikiem separacji kościoła od państwa. Kościół zaś nie powinien ingerować w decyzje podejmowane przez państwo.

• *Błędem uznawał powołanie przez Polaków Kościoła Unickiego.

• *Życie rodzinne, społeczne jednostki powinno być podporządkowane życiu państwowemu.

• *Atak na państwo powinien spotkać się z oporem wszędzie tam gdzie żyją jego obywatele.

• *Sytuacja Polaków zależy od relacji między Rosją i Niemcami. Im gorsza sytuacja między nimi tym lepsza sytuacja Polski.

Konserwatyzm

Kierunek polityki nawiązujący do konserwatywnej filozofii społecznej. Według konserwatyzmu naród i państwo są dziełem wieków. Będą lepiej służyły jednostki, gdy w obyczajach, prawach, instytucjach zostaną zachowane doświadczenia przeszłości. Państwem dobrym jest państwo ograniczone i reprezentujące nie tylko rolę większości, ale również tradycję i dalekowzroczny interes narodowy. Własność prywatna jest nieodzownym warunkiem zachowania wolności.

W Polsce od lat 30 XIX . W latach 60 konserwatyści z zachodniej Galicji utworzyli ugrupowanie polityczne Stańczycy, potępiali konspirację niepodległościową, zmierzali do rozszerzenia praw narodowych w Galicji, zachowując lojalność wobec Austro-Węgier. Konserwatyści Krakowscy- dla nich naród, społeczeństwo było organizmem, który składa się z wielu części. Bardzo ważną rolę w tym organizmie przypisywali szlachcie. Byli zwolennikami poszerzenia praw i autonomii dla Rusinów, wspierali wiele inicjatyw, polegających na tworzeniu gimnazjów Ukraińskich.

Przedstawiciele: Klemens Kalinka, Michał Bobrzyński.

Michał Bobrzyński (1849 - 1935)

Za jednego z głównych winowajców niedojrzałości politycznej Polaków i Polski w XVI w uznawał kościół katolicki. Dla niego kwestia polskiej kultury narodowej była jedną z istotniejszych i nie uważał za właściwą drogi mogącej doprowadzić do wyzbycia się przez Polaków świadomości narodowej.

• Podniesienie kultury narodowej uznawał za jedno z najważniejszych zadań dla polityków galicyjskich

• Nietolerancja religijna w państwach z silną władzą centralną prowadzi do dodatkowego wzmocnienia państwowości. W państwach takich jak Polska triumf kościoła z jednej strony i marginalizacja znaczenia pozostałych kościołów przy jednoczesnej słabości monarchy, musiało doprowadzić do osłabienia pozycji nie tylko państwa, narodu ale i rangi samego kościoła. jako wiceprezydent rady Szkolnej Krajowej chciał przeprowadzić reformę edukacyjną. Chciał podziału na szkoły miejskie i wiejskie z odpowiednio dopasowanym poziomem nauczania.

• Był przeciwnikiem wykluczania posłów pochodzenia chłopskiego.

• Uważał, że zadaniem warstwy wykształconej szlachty jest rozciągnięcie opieki nad niższymi warstwami.

• Pokój społeczny to podstawa dla wszelkiej pracy organicznej.

• Starał się łagodzić konflikty między Polakami a Ukraińcami (powstawanie szkół ukraińskich)

• Zdecydowany orędownik oparcia się o monarchię Habsburską

• Kompromis z Ukrainą

• Opracował projekt ordynacji wyborczej, który został zaakceptowany przez Ukraińców, ludowców i demokratów, ale upadł za sprawą episkopatu. Jego propozycja odwoływała się do systemu bikameralnego, w którym izbę wyższą mieli stanowić wiryliści oraz reprezentanci grup zawodowych. Izba niższa miała pochodzić z wyborów wolnych, powszechnych i bezpośrednich. Nie zdecydował się jednak na wprowadzenie zasady równości. Głos oddany miał być ważony wysokością dochodu tego, który głos oddał. W ten sposób chciał nie dopuścić do tego, aby do parlamentu weszli politycy o niskiej kulturze politycznej i radykalnych poglądach politycznych.

• Zwolennik jednolitego i silnego samorządu terytorialnego

• Proponował podział kraju na jednostki stosunkowo niewielkie, bo obejmujące swym zasięgiem ok. 2 miliony obywateli. uznawał to za konieczne, bo tylko w taki sposób możliwe jest powolne scalanie małych jednostek.

Klemens Kalinka

• Uwłaszczenie uniemożliwiło zawarcie pokoju pomiędzy dworem i wsią.

• Do utraty niepodległości nie przyczyniła się chwilowa słabość państwa i związany z nią nagły wzrost potęgi państw ościennych, lecz społeczeństwo, które uległo rozkładowi wewnętrznemu.

• Droga do odzyskania niepodległości jest daleka, jeżeli dąży się do tego bez Boga.

• Negatywnie odnosi się do poglądów J. Russeau (człowiek jest z natury dobry, doskonały, nie wymaga doskonalenia. Stan natury w jakim pierwotnie egzystował był stanem szczęśliwości, pojawienie się społeczeństwa i państwa sprowadziło na człowieka nieszczęścia)

• Państwo nie jest organizacja sztuczną.

• Ustrój państwa realizuje ideę dobra wspólnego.

• Tylko przez walkę, klęski i boleści społeczeństwo ma szansę stać się jednorodnym.

• Skoro nie potrafiliśmy żyć i korzystać w sposób właściwy z wolności to zostaliśmy zmuszeni do życia w poniżeniu.

• Zagrożeniem jest wynarodowienie

• Doktrynami niebezpiecznymi są:

• liberalizm

• socjalizm

• nowożytne państwo prawa

• wolność to działania wynikające z wolnej woli, będące zgodne z wolą i prawem Bożym.

• W państwie które funkcjonuje bez Boga pojawiają się różne sekty i grupy schizmatyczne, co rozbija ich jedność społeczną- takie państwo nie będzie odporne na zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne.

• Niezależnie od tego kto będzie rządził, będzie uważał się za delegowanego przez Chrystusa.

• Postulował walkę z prowincjonalizmem

Komunizm

Ludwik Krzywiki (1859 - 1941)

Przetłumaczył „Kapitał” K. Marksa. Propagował marksizm na gruncie polskim.

• Funkcjonowanie państwa, społeczeństwa opiera się na więzi pomiędzy ludźmi - więzi o charakterze osobowym i przedmiotowym.

• Na przełomie XIX i XX więzi pomiędzy ludźmi miały charakter czysto przedmiotowy (małżeństwo jest kontaktem finansowym)

• Więzi przedmiotowe dominują i należy dążyć do powrotu więzi osobowych.

• Uważa, że idee mogą wędrować pomiędzy wiekami.

• Wiek XIX doprowadził do alienacji, stała się ona obca przeciętnemu człowiekowi.

Kazimierz Kelles-Krauz (1872 - 1905)

Pochodził ze zubożałego rodu szlacheckiego. Starał się przejąć ideę Marksa-monizmu ekonomicznego.

• Wyłącznie warunki ekonomiczne determinują działania ludzkie.

• Byt określa świadomość - to bezwzględna zasada marksistowska.

• Z duchem marksizmu prawo, moralność, etyka są wytworem klasy panującej.

• Ważnym elementem jego doktryny jest prawo retrospekcji rewolucyjnej - jest to przyjęcie zasady, że ideałem przyszłości jest przeszłość.

• Widzi 3 ważne elementy:

• renesans

• oświecenie

• komunizm

Komunizm sięga do wspólnoty pierwotnej, jest czymś nieuchronnym.

3 cechy komunizmu:

1. monizm ekonomiczny

2. prawo retrospekcji

3. stosunek do narodu

K. Marks uważał, że powstanie polskiego państwa niepodległego jest konieczne. polscy robotnicy powinni połączyć się z proletariatem międzynarodowym.

12

---