Psychologia Osobowości - opracowanie wykładów
Wykład 1
Definicje osobowości:
Persona = osobowość - persona to maska nakładana przez starożytnych aktorów. Jako maska sugeruje udawanie cech odmiennych od prawdziwych
Persona bez konotacji wskazujących na iluzję zaczęła wskazywać na jawne i prawdziwe cechy osoby
Wewnętrzne słabiej okazywane oraz ukryte cechy psychiczne jednostki
Współczesne definicje osobowości:
Założony wzorzec głęboko zakorzenionych cech psychicznych
Wzorzec przejawiający się niemal automatycznie w niemal każdej sferze funkcjonowania psychologicznego
Wzorzec cech występujących w całym złożonym układzie jednostki
Zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych
Zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia
Zespół psychologicznych mechanizmów: np. tożsamość, mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane wartości, które powodują, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe
Cecha osobowości a kryteria diagnozowania
Cecha - trwały wzorzec zachowania przejawiany niezależnie od chwili w wielu różnych sytuacjach
Kryteria diagnozowania - zdefiniowane cechy, do których odwołują się klinicyści w opisie danej osoby. Listy cech, które muszą występować, aby można było postawić określoną diagnozę.
Norma a patologia
Nie można całkowicie odróżnić normy od patologii
Kryteria diagnostyczne to konstrukty społeczne
Definicje patologii, czy zaburzenia obciążone są z konieczności wartościowaniem
Normalność to pojęcie definiowane społecznie i kulturowo
Normalność - Zdolność do niezależnego, kompetentnego funkcjonowania, kierunkowanego na uzyskiwanie poczucia osobistego zadowolenia i poczucia satysfakcji;
Realistyczny obraz siebie:
Funkcjonują jednocześnie w nas dwa obrazy - "ja realny" i "ja idealny" . Im większa jest rozbieżność między nimi, tym wyższy jest w nas poziom neurotyzmu (skłonności do reakcji nerwicowych). Potrzebna jest konstrukcja "lustra duszy" - byśmy zobaczyli odbicie własnego wnętrza.
Kompetencje poznawczo - motywacyjne => poczucie rzeczywistości.
Stąpanie po ziemi jest w tym przypadku równoznaczne stwierdzeniu, że nie jestem w stanie zrobić wszystkiego najlepiej, że mam prawo popełniać błędy, na których się będę uczył/a. Jest to również stawianie realistycznych celów.
Kompetencje emocjonalne => Dojrzałość emocjonalna.
Świadomość własnych emocji - np. wytłumaczenie sobie negatywnych relacji do konkretnej osoby;
Czytelność własnych emocji - ujawnianie ich, i komunikowanie sobie i innym w społecznie akceptowany sposób;
Kontrola własnych emocji i umiejętność złożonej ich regulacji
Kompetencje społeczne
Umiejętność wchodzenia w dojrzałe związki emocjonalne - empatia i asertywność
Przewidywalność w istotnie ważnych zachowaniach (przewidywalność reakcji swoich i innych)
Otwartość w relacjach
Względnie stały ale nie sztywny system wartości
Wykład 2
Zaburzenia osobowości
Stan psychiczny, w którym następuje częściowa dezintegracja psychiki, rozchwianie emocjonalne, szybkie gwałtowne zmiany osobowości;
Efekt niedopasowania potrzeb, sposobu ich zaspokajania i sposobu realizacji zadań jednostki na danym etapie życia do wymogów społecznych czyli aktywności własnej do wymagań społecznych i kulturowych obowiązujących w środowisku jednostki. (ICD10)
Objawy zaburzeń osobowości:
Znacząco dysharmonijne postawy lub zachowania, wyrażające się w takich obszarach życia psychicznego jak: afektywność, kontrola zachowań impulsywnych, style myślenia lub przeżywania, relacje z innymi osobami;
Wzorce zachowań trwają przez długi okres i nie są ograniczone do zaostrzenia innego zaburzenia psychicznego;
Wzorce zachowań utrudniają funkcjonowanie oraz relacje z innymi osobami
Zaburzenia osobowości rozpoczynają się w okresie dzieciństwa lub adolescencji i trwają w okresie dorosłości;
Subiektywne uczucie dyskomfortu w przebiegu zaburzeń osobowości pojawia się zwykle w późniejszym okresie jej trwania;
Zaburzenia te prowadzą zwykle do gorszego funkcjonowania społecznego lub zawodowego
Definicje zaburzenia wg DSM IV
Klinicznie znaczący syndrom bądź wzorzec behawioralny lub psychologiczny, który obserwujemy u danej jednostki i który ma związek z odczuwanym w danym momencie cierpieniem (bolesnym symptomem), upośledzeniem (zakłóceniem w jednej lub kilku sferach), znacznie zwiększonym ryzykiem poniesienia śmierci, odczuwania bólu, ograniczenia swobody działania.
Przejaw behawioralnej, psychologicznej lub biologicznej dysfunkcji występującej u danej osoby.
Grupy zaburzeń osobowości według DSM IV
• GRUPA A
„Homo homin lupus est” (człowiek człowiekowi wilkiem) - brak bliskich związków z innymi, emocjonalny chłód, tendencje do nietypowego postrzegania rzeczywistości (Osobowość paranoiczna, Osobowość schizoidalna, Osobowość schizotypowa).
Osobowość paranoiczna (paranoidalna)
wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie
tendencja do przeżywania długotrwale przykrości
podejrzliwość, ujmowanie obojętnych działań otoczenia jako wrogich lub pogardliwych
sztywne poczucie własnych praw
podejrzenia dotyczące wierności
przecenianie własnego znaczenia
pochłonięcie wyjaśnieniami wydarzeń
Osobowość schizoidalna
brak lub znikome działania służące przyjemności
chłód emocjonalny
ograniczona zdolność wyrażania emocji wobec innych
brak zainteresowania pochwałami i krytyką
brak zainteresowania doświadczeniami seksualnymi
preferencja samotnictwa
pochłonięcie introspekcją
brak bliskich związków
niewrażliwość wobec norm społecznych
Osobowość schizotypowa
poczucie, że jest się przedmiotem szczególnej uwagi
dziwne wierzenia lub myślenie magiczne, które wpływają na zachowanie i są niezgodne z normami danej kultury
ograniczona zdolność do zawierania bliskich znajomości i utrzymywania związków z innymi,
niekonsekwentne i nielogiczne zachowania, myślenie oraz mowa; częste gubienie wątku i kwieciste wypowiedzi
podejrzliwość lub paranoidalne poglądy (np. spiskowa teoria)
niewłaściwy afekt lub ograniczony afekt
zachowanie lub wygląd, które są dziwne, ekscentryczne
brak bliskich przyjaciół innych niż krewni pierwszego stopnia
nadmierny lęk społeczny, który nie znika wraz z zacieśnianiem znajomości, doszukiwanie się we wszystkim ataku na siebie
• GRUPA B
„Carpe diem” (chwytaj dzień) - duża intensywność emocji, niski próg tolerancji frustracji, intensywne, burzliwe związki z innymi
(Osobowość histrioniczna, Osobowość dyssocjalna (antyspołeczna), Osobowość z pogranicza: typ Borderline; typ impulsywny, Osobowość chwiejna emocjonalnie (narcystyczna))
Osobowość histrioniczna
teatralność
sugestywność
płytka uczuciowość
poszukiwanie docenienia (bycie w centrum)
niestosowna uwodzicielskość
koncentracja na atrakcyjności fizycznej
Osobowość dyssocjalna
nieliczenie się z uczuciami innych
lekceważenie norm
niemożność utrzymania związków
niska tolerancja frustracji i próg wyzwalania agresji
niezdolność przeżywania poczucia winy i uczenia się (kary)
skłonność do obwiniania innych
Typ Borderline
zaburzony obraz siebie
uczucie pustki
intensywne związki
lęk przed porzuceniem
samouszkodzenia
Typ impulsywny
niestabilność emocjonalna
brak kontroli działań impulsywnych
wybuchy gwałtownych zachowań
Osobowość narcystyczna
pretensjonalne poczucie własnego znaczenia
wiara, że jest się kimś „szczególnym” oraz wyjątkowym i że można być w pełni zrozumianym tylko przez innych „szczególnych” ludzi
przekonanie, że powinno się zadawać jedynie z ludźmi czy instytucjami o szczególnym bądź wysokim statusie
poczucie wyjątkowych uprawnień czyli wygórowane oczekiwania co do szczególnie przychylnego traktowania
eksploatowanie innych, czyli wykorzystywanie ich do osiągnięcia swych celów
brak empatii: niechęć do honorowania lub utożsamiania się z uczuciami i potrzebami innych
częsta zazdrość o innych lub przekonanie, że inni są zazdrośni o nas lub zazdroszczą nam
• GRUPA C
„Dubito ergo sum” (wątpię więc jestem) - lękliwość, unikanie sytuacji dyskomfortowych, wycofywanie się z relacji przy dużej potrzebie bliskości innych osób (Osobowość anankastyczna, Osobowość unikająca, Osobowość zależna).
Osobowość anankastyczna
nadmiar wątpliwości
pochłonięcie przez szczegóły
perfekcjonizm (przeszkadza w wypełnianiu zadań)
nadmierna sumienność z zaniedbaniem przyjemności i relacji
pedanteria, uległość wobec konwencji
sztywność i upór
sądzenie, że inni podporządkują sposoby działania własnemu
natarczywe myśli i impulsy
Osobowość unikająca
stałe napięcie i niepokój
poczucie nieatrakcyjności indywidualnej
koncentracja na krytyce
niechęć do wchodzenia w związki
ograniczony styl życia -zapewnianie sobie fizycznego bezpieczeństwa
unikanie kontaktów społecznych z obawy przed krytyką, brakiem akceptacji, odrzuceniem
Osobowość zależna
pozwalanie innym na przejmowanie odpowiedzialności za swoje decyzje
podporządkowywanie potrzeb potrzebom innych
niechęć do stawiania wymagań osobom, od których jest się zależnym
obawa przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie wynikająca z osamotnienia, powodujące dyskomfort
obawa przed opuszczeniem
ograniczona zdolność podejmowania decyzji bez radzenia się innych
Wykład 3
Psychoanaliza klasyczna - Zygmunt Freud
Założenia:
Doniosłość procesów nieświadomych
Konflikty intrapsychiczne, obrony
Kompleks Edypa
Centralna rola popędu seksualnego
ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE PSYCHOANALIZY: Zasada nad-determinizmu, i historycznego (rozwojowego) podejścia do osobowości i jej zaburzeń.
TEORIA LĘKU I MECHANIZMÓW OBRONNYCH.
Lęk obiektywny a lęk neurotyczny: Jakie źródła?
1-sza teoria: lęk neurotyczny jako następstwo stłumienia libido.
2-ga teoria: lęk neurotyczny -lęk sygnalizacyjny, odpowiedź na zagrożenie ego, wzbudzenie mechanizmów obronnych.
TEORIA MYŚLENIA, SNÓW, I WOLNYCH SKOJARZEŃ.
Zainteresowanie niekontrolowanymi aspektami życia psychicznego -możliwość dotarcia do nieświadomych pragnień i obaw.
procesy pierwotne -procesy wtórne.
TEORIA AGRESJI.
jako następstwa stłumienia libido.
jako przejaw instynktu śmierci.
Perspektywa / Model |
Założenie |
|
O roli popędów libidinalnego i agresywnego |
|
O sposobie funkcjonowania (przemieszczania się w psychice) energii |
|
O procesach: świadomych, przedświadomych i nieświadomych |
|
Zał. stadiach rozwoju (i kompleksie Edypa) Teraźniejszość jest kształtowana przez przeszłość |
|
O strukturach psychicznych: Id, Ego i Superego |
Ad.1) Model dynamiczny: teoria popędów Popędy: libidinalny i agresywny
Popęd definiuje przez:
Źródło (wewnętrzne, cielesne: np. głód, napięcie seksualne)
Cel: rozładowanie napięcia i osiągnięcie przyjemności
Obiekt: nie tylko osoba lub rzecz -głównie jej psychiczna reprezentacja, zwana obiektem wewnętrznym. Cel osiągany jest zawsze dzięki obiektowi, działanie kierowane jest na obiekt
Libido: potrzeba seksualna, poszukiwanie przyjemności, zmysłowość, miłość: każdy składnik pozytywnych relacji z innymi; element konstruktywnej motywacji działania
Ad. 2) Model ekonomiczny: energia psychiczna
Dynamika osobowości: przemieszczanie się i przekształcanie motywów. Sposób wyrażenia popędu a także obiekt (za pomocą którego popęd zostaje rozładowany) ulegają przemianom, by były możliwe do zaakceptowania.
Zmiany ekspresji popędu i obiektu możliwe dzięki zasilaniu czynności psychicznych przez energię:
Kateksja - Naładowanie czynności psychicznej (myśli, fantazji, marzenia) energią popędową
Energia przepływa do obiektów -zostaje zatrzymana (związana) przez obiekt = obsadzenie obiektu
Ad. 3) Model topograficzny
Główne założenie: psychiczny determinizm -nic nie dzieje się przez przypadek, cokolwiek robimy, czujemy, myślimy, o czym śnimy, marzymy, w kim się zakochujemy, kogo poślubiamy, ile zarabiamy - wszystko ma swój psychologiczny motyw: motywowani jesteśmy przez wewnętrzne nieświadome siły.
Za przesuwanie do nieświadomości wszystkiego co niewygodne i/lub bolesne odpowiada wyparcie
Świadomość - to czego doświadczam teraz. Najmniejsza część życia psychicznego
Przedświadomość - to, co poza bezpośrednią świadomością lecz możliwe do przypomnienia poprzez skupienie uwagi (np. nr telefonu)
Nieświadomość - w strukturze psychologicznej, miejsce wypartych (bolesnych lub zagrażających) wspomnień i pragnień. Są niedostępne świadomości, „udostępnia” je psychoanaliza lub hipnoza
Ad. 4) Model rozwojowy (genetyczny)
STADIUM ROZWOJU |
STREFA EROGENNA |
PRPTOTYPOWA AKTYWNOŚĆ |
KONFLIKT / CELE
|
OSOBOWOŚĆ I CECHY CHARAKTERU |
Oralne 0 - 2 lata |
Usta |
Ssanie; Gryzienie; Połykanie (inkorporacja) |
Konflikt miedzy pragnieniami libidinalnymi i sadystycznymi Cel: Relacja ufnej zależności |
Oralno - inkorporująca: zależność, hojność, agresywna, oralno - sadystyczna zachłanność, ciekawość, ambicja, zawiść |
Analne 2 - 3 lata |
Zwieracz odbytu |
Potrzeba wydalania; trening toaletowy |
Konflikt pomiędzy kontrolą a brakiem (zatrzymanie stolca vs. zanieczyszczenie się) Cel: Niezależność |
Analno - retencyjna: systematyczność, upór, oszczędność Ekspulsywna (wydalająca): porywczość, destrukcyjność, okrucieństwo Produktywna (twórcza) |
Falliczne 4 - 5 lat |
Narządy płciowe |
Aktywność autoerotyczna |
Konflikt: lęk kastracyjny, zazdrość o penis (kompleks Edypa, Elektry) Cel: identyfikacja seksualna; powstanie Superego |
Falliczna: zainteresowanie - bez zakłopotania, inicjatywa bez poczucia winy Falliczno - narcystyczna: agresywność, zuchwałość |
Ad. 5) Model strukturalny - Id, Ego i Superego
Id -siedlisko popędów, (seksualny: libido i agresywny). Kieruje się zasadą przyjemności, tj. dążeniem do natychmiastowego zaspokojenia potrzeby = funkcj. wg. reguł PROCESÓW PIERWOTNYCH: ignorowanie logiki, dopuszczanie sprzeczności, reprezentacja rzeczywistości w postaci wyobrażeń i fantazji
Nie rozróżnia m. obiektem a jego wyobrażeniem -nie odróżnia rzeczywistości obiektywnej od subiektywnej.
Nie zmienia się (nie rozwija) i nie jest zmieniana zewnętrznie.
Ego - struktura pośrednicząca pomiędzy:
potrzebami id;
wymaganiami rzeczywistości „Trzej surowi panowie”
nakazami superego.
Podstawowa funkcja: radzenie sobie z rzeczywistością. Kieruje się zasadą rzeczywistości (uwzględnianiem wymagań otoczenia: gratyfikacje realistyczne, odroczone w czasie) = f. wg PROCESOW WTÓRNYCH -ocena zdarzeń n. podst. doświadczenia, wykorzystanie procesów poznawczych (myślenie, pamięć, spostrzeganie)
Superego -utożsamiane z sumieniem, uwewnętrznione powinności, postawy moralne:
Sumienie: czego nie powinienem robić
Ego idealne -jaki powinienem się stać
Konflikt (chroniczny) pomiędzy id ego superego (konfliktowe motywy i cele). Konflikt: zderzenie pragnień i potrzeb własnych z wymaganiami i oczekiwaniami otoczenia.
Internalizacja wartości społecznych oznacza przeniesienie wojny (człowiek -otoczenie) do wewnątrz: wojna jest toczona pomiędzy komponentami osobowości, wywołując
Wykład 4
PSYCHODYNAMICZNE PODEJŚCIEDO OSOBOWOŚCI - C. G. JUNG
W stosunku do klasycznego freudyzmu:
Zmiana koncepcji rozwoju: Zainteresowanie wzrostem i rozwojem osobowości w okresie całego życia (podejście teleologiczne-pojęcie samourzeczywistnienia);
Zmiana koncepcji instynktu: Libido jako niespecyficzna energia psychiczna;
Zmiana koncepcji nieświadomości: Obok nieświadomości osobowej -nieświadomość zbiorowa.
Struktura osobowości
topografia: podział osobowości na część świadomą, nieświadomość osobową, i nieświadomość kolektywną;
wyróżnienie głównych postaw (ekstrawersji i introwersji), oraz podstawowych funkcji psychicznych (myślenia, uczuć, doznania, intuicji).
EGO= psychika świadoma (uświadomione spostrzeżenia, myśli i uczucia).
NIEŚWIADOMOŚĆ OSOBOWA
doświadczenia jednostki które uległy wyparciu, stłumieniu, lub zapomnieniu; odpowiednik freudowskiej przedświadomości+ nieświadomości.
Jej główny składnik -to kompleksy(ustrukturalizowanakonstelacja uczuć, myśli, spostrzeżeń, i wspomnień; składa się z jądrakompleksu i powiązanych z nim grup elementów).
Przykład: silny KOMPLEKS MATKI. Osoba taka
jest skłonna do mówienia o swojej matce niezależnie od tego,czy jest to na miejscu czy też nie;
preferuje filmy lub powieści, w których matka odgrywa ważną rolę;
przywiązuje dużą wagę do dnia matki;
przejmuje gusty i zainteresowania matki, a także krąg jej przyjaciół,
bardziej lubi kobiety starsze niż rówieśników czy rówieśniczki.
Poznawanie kompleksu:
technika wolnych skojarzeń (zakłócenie: wydłużenie czasu reakcji, brak odpowiedzi, powtarzanie słowa-bodźca);
siła reakcji emocjonalnej na daną sytuację (miary obserwacyjne i fizjologiczne).
Nieświadomość zbiorowa (kolektywna, ogólnoludzka)
produkt ewolucyjnego rozwoju człowieka, psychiczne "dziedzictwo" ludzkości zawarte w każdym z nas.
Zawiera reprezentacje (archetypy) dotyczące pewnych powtarzających się, kluczowych doświadczeń ludzi dawnych epok.
Owe reprezentacje -to nie gotowa wiedza, ale predyspozycje (inklinacje) rzutowane na świat zewnętrzny.
ARCHETYP
jest uniwersalną formą pojęciową (ideą), zawierającą znaczny ładunek afektywny. Wyznacza sposób rozumienia przez człowieka różnych sytuacji i reakcje emocjonalne na te sytuacje.
Przykłady archetypów: matki (MatkiZiemi), narodzin, śmierci, mocy, bohatera, dziecka, Boga, demona, mędrca, itp.
Najważniejsze archetypy, tworzące istotne składniki struktury osobowości -to persona, animai animus, cień, oraz jaźń.
Archetyp może stanowić "jądro kompleksu", które przyciąga do siebie różne doświadczenia.
Najlepsze źródło wiedzy o archetypach: mity, symbole kulturowe (religia, mitologia), sny, wizje, rytuały, dzieła sztuki, a także objawy neurotyczne i psychotyczne.
Persona - maska, jaką jednostka przyjmuje dostosowując się do obyczajów i tradycji społecznych, rola przypisana jednostce przez społeczeństwo (często ukrywa prawdziwą naturę jednostki).
Jeżeli ego identyfikuje się z personą - jednostka lepiej uświadamia sobie rolę, jaką odgrywa, niż swoje autentyczne odczucia.
Animus i Anima - archetyp męski u kobiety i żeński u mężczyzny.
Zbiorowe wyobrażenia kobiety lub mężczyzny,
sprawiające że każda z płci przejawia cechy płci przeciwnej,
wpływające na sposób reagowania na przedstawicieli płci przeciwnej.
Cień - "ciemna", zwierzęca strona ludzkiej natury (reprezentacja pierwotnych popędów, jakie człowiek odziedziczył po swoich zwierzęcych przodkach).
Archetyp odpowiedzialny za pojawianie się społecznie nieakceptowanych myśli, uczuć i działań, które bądź ukrywane są przez Personę, bądź represjonowane są do nieświadomości osobowej.
Jaźń -reprezentuje ludzkie dążenie do pełni i jedności własnej osoby.
Jaźń jest centrum osobowości(leży pomiędzy świadomym ego a systemami nieświadomości). Centrum to scala inne systemy i zapewnia osobowości jedność, równowagę i stabilność.
Archetyp ten motywuje ludzi do samourzeczywistnienia, tj. wyrażenia samego siebie dzięki procesowi indywiduacji - osiągnięcia zarazem zróżnicowania osobowości i harmonii wewnętrznej (integracji).
Archetyp jaźni ujawnia się w dość późnym stadium rozwoju osobowości(kiedy inne jej elementy są już rozwinięte i zróżnicowane), gdy człowiek osiągnie już wiek średni ( wyraża się m.in. w dążeniach religijnych, filozoficznych, "mądrości życiowej" itp).
POSTAWY I FUNKCJE PSYCHOLOGICZNE
Estrawersja (ukierunkowanie aktywności na świat zewnętrzny)
Introwersja (ukierunkowanie aktywności na świat wewnętrzny)
Każda osobowość zawiera obie te postawy: Jedna z nich ma charakter dominujący i jest uświadamiana, druga - jest stłumiona i nieświadoma.
Funkcje psychologiczne: myślenie, uczucie (wartościowanie), doznanie (percepcja), intuicja.
Myślenie i uczucie -funkcje racjonalne,
doznanie i intuicja -funkcje irracjonalne.
Zazwyczaj - jedna z funkcji jest lepiej zróżnicowana i odgrywa w świadomości podmiotu rolę dominującą (funkcja główna). Obok tego -funkcja pomocnicza, oraz funkcja niższa (stłumiona, nieświadoma, przejawia się w snach i fantazjach). Synteza tych funkcji -gdy jaźń w pełni urzeczywistniona.
WKŁAD C.G. JUNGA DO PSYCHOLOGII - rozwój psychoanalizy, psychologii humanistycznej, psychologii kulturowej, teorii cech.
Wykład 5 & 6
Kategorie opisu różnic indywidualnych
Cecha (właściwośd)
Wymiar
Czynnik
Styl
Typ
Pojęcie typu wg W. Sterna:
Typ to: „dominująca dyspozycja psychiczna bądź psychofizyczna, która przysługuje dającej się wyróżnid na jej podstawie grupie ludzi, przy czym jednak grupy tej nie można jednoznacznie i wszechstronnie oddzielid od innych grup”.
Charakterystyki specyficzne dla kategorii typu
Typ stanowi kategorię klasyfikacyjną
Typ stoi na pograniczu tego co ogólne i indywidualne
Pojęcie typu obejmuje względnie stałe cechy psychiczne, fizjologiczne bądź anatomiczne
Granice między typami są płynne
Pojęcie typu obejmuje przede wszystkim cechy czy zespół cech dominujących
Przesłanki na których opierają się badania odwołujące się do języka naturalnego
Spontaniczne opisy osobowości z punktu widzenia dokonujących ich osób mają istotne znaczenie dla charakterystyki osobowości.
Im ważniejsza jest określona cecha osobowości, tym częściej jest wymieniana w opisie.
Swobodne opisy dokonywane w różnych językach i kulturach odzwierciedlają wpływa czynników kulturowych na kształt osobowości.
Hipotezy leksykalne
Cattell(1943, s. 483): „wszystkie aspekty ludzkiej osobowości, które były lub są istotne, interesujące lub pożyteczne zostały utrwalone w treści języka”.
Goldberg(1981, s. 142): Różnice indywidualne miedzy ludźmi mają swój wyraz w języku. Im większe znaczenie mają te różnice, „tym częściej ludzie będą na nie zwracali uwagę i tym częściej będą o nich rozmawiać, aż w końcu wynajdą opisujące je terminy”.
Czym jest cecha?
Cecha -jest to względnie stała i swoista dla jednostki uogólniona tendencja do zachowywania sięlub reagowania w określony sposób, wyrażająca sięw różnych, a zarazem spójnych z tątendencjąsytuacjach.
Pionierzy badań leksykalnych nad osobowością
Donald Fiske, 1949 Samopis i szacowanie cech na podstawie danych Cattella •Adaptowalność społeczna •Konformizm •Wola osiągnięć •Kontrola emocjonalna •Poszukujący intelekt
|
Ernest Tupet i Raymond Christal, 1958 Analiza czynnikowa 8 badań leksykalnych •Surgencja •Ugodowość •Niezawodność •Stałość emocjonalna •Kultura |
Warren Norman, 1963 Zreplikowane przez niego czynniki stanowią podstawową taksonomię osobowości •Surgencja •Ugodowość •Sumienność •Stałość emocjonalna •Kultura
|
Definicja osobowości wg Allporta
Osobowość to dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki, obejmująca te układy psychofizyczne, które decydują o specyficznych dla niej sposobach przystosowania do środowiska.
Definicja cechy wg Allporta
Cecha to „struktura neuropsychiczna mająca zdolność dostarczania wielu bodźców funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowywania równoważnych (spójnych znaczeniowo) form zachowania adaptacyjnego”.
Cattell - Równania specyfikacyjne
Według Cattela głównym celem badania nad osobowością jest ustalenie praw -tzw. równań specyfikacyjnych, które opisują, jak osoby z określonymi cechami osobowości zachowują się w określonych sytuacjach. Przedstawia to następujący wzór:
R = f(S x P)
Gdzie R = intensywność i treść zachowania (reakcji), które jest funkcją (f) bodźca (S) i osobowości jednostki (P). Funkcja f wynika z danych empirycznych, a osobowość opisywana jest przez określoną konfigurację cech.
Cattell opracował wiele równań specyfikacyjnych biorących m.in. Pod uwagę takie kryteria jak: osiągnięcia szkolne, twórczość, przywództwo, przystosowanie w małżeństwie, przystosowanie psychiczne i wiele profili zawodowych.
Podstawowe twierdzenia dotyczące wg Eysenckafunkcjonalnego znaczenia ekstrawersji
Związek między siłą bodźca z poziomem wykonania jest modyfikowany przez ekstrawersję.
Ekstrawertycy poszukują stymulacji, zaś introwertycy jej unikają co motywowane jest zabarwieniem emocjonalnym bodźców.
Warunkowanie przebiega łatwiej u introwertyków niż u ekstrawertyków.
5 „wielkich” czynników osobowości
Neurotyczność -Lęk -Agresywna wrogość -Depresja -Impulsywność -Nadwrażliwość -Nieśmiałość |
Ekstrawersja -Towarzyskość -Serdeczność -Asertywność -Aktywność -Poszukiwanie doznań -Emocjonalność pozytywna |
Otwartość na doświadczenia -Wyobraźnia -Estetyka -Uczucia -Działania -Idee -Wartości |
Ugodowość -Zaufanie -Prostolinijność -Altruizm -Ustępliwość -Skromność -Skłonność do rozczulania się |
Sumienność -Kompetencje -Skłonność do porządku -Obowiązkowość -Dążenie do osiągnięć -Samodyscyplina -Rozwaga |
|
Argumenty na rzecz traktowania 5-ciu „wielkich” czynników jako podstawowych wymiarów osobowości Paul Costai Robert McCrae (czynniki NEOAC)
Czynniki istnieją realnie ujawniają się w samopisie i szacowaniu, duża stałość, znaczenie w procesie adaptacji
Niezmienność czynników„wielka piątka” ujawnia się niezależnie od stosowanego kwestionariusza osobowości
Uniwersalność czynników struktura 5-czynnikowa ujawnia się niezależnie od płci, rasy i kultury
Podstawy biologiczne czynników RI w czynnikach NEOAC są w dużym stopniu uwarunkowane genetycznie. Nie sposób zidentyfikowad podstawy anatomo-fizjologicznetych czynników
Pogląd Waltera Mischela(1990 s. 131) na temat cech po 30 latach od chwili podjęcia krytyki tej kategorii opisu różnic indywidualnych:
Jest oczywiste, że podstawowym wyzwaniem nie było i nie jest to, czy dyspozycje istnieją, lecz założenie co do ich istoty. Wyzwanie więc koncentrowało się na ograniczonej użyteczności wnioskowania w oparciu o przejawy zachowania o szerokich, pozbawionych kontekstu dyspozycjach jako podstawy do próby wyjaśnienia zjawisk osobowościowych i do przewidywania specyficznego zachowania jednostki w specyficznych sytuacjach (Mischel, 1990, s. 131).
Różnice między pojęciami stanu i cechy, stosowanymi w badaniach nad osobowością
Stan |
Cecha |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Okoliczności preferujące środowisko lub cechę jako czynników determinujących wariancję zachowania
Okoliczności |
Dominujący wkład w wariancje zachowania |
|
|
Środowiska |
Cechy |
Powtarzalność obserwacji |
Jednorazowa |
Wielokrotna |
Czas trwania obserwacji |
Krotki |
Długi |
Stopień różnorodności zachowań |
Pojedyncze akty |
Wielość i różnorodność |
Możliwość wyrazania zachowania |
Ograniczona |
Swobodna |
Możliwość wyboru sytuacji |
Brak |
Nieograniczona |
Możliwość kreowania sytuacji |
Nie istnieje |
Istnieje |
Rodzaj sytuacji |
Eksperyment |
Sytuacja naturalna |