Inflacja jest najważniejszym i najpowszechniej spotykanym problemem związanym z polityką pieniężną. Słowo inflacja pochodzi z łacińskiego inflatio co znaczy m. in. „rozdęcie” i „wzdęcie”. Poglądy w kwestii przyczyn inflacji są bardzo zróżnicowane, spotykamy w literaturze różne definicje inflacji. Aby uniknąć kontrowersji już na etapie definiowania zjawiska, przyjmijmy ogólną definicję, neutralną z punktu widzenia przyczyn inflacji. Przez inflację rozumieć będziemy spadek wartości pieniądza wynikający ze wzrostu cen i płac. Dana ilość pieniądza jest w wyniku tego procesu coraz łatwiejsza do zarobienia i coraz mniej warta na rynku (czyli coraz łatwiejsza do wydania). Warto zwrócić uwagę na dwa elementy występujące w tej definicji. Po pierwsze, podkreśla się w niej, że inflacja jest procesem. Oznacza to, że mamy z nią do czynienia wówczas, gdy wzrost cen w jakimś okresie ma charakter względnie trwały. Po drugie, w naszej definicji stwierdza się, że inflacja oznacza wzrost ogólnego (tj. średniego) poziomu cen. Wynika z tego, że nie każdy wzrost cen jest inflacją. W praktyce ma to miejsce wówczas, gdy rosną ceny większości towarów lub też gdy podwyżki cen niektórych towarów są silniejsze od obniżek cen innych towarów.

Skąd się bierze inflacja? Pracownicy chcą więcej zarobić i domagają się podwyżek płac. Przedsiębiorcy również chcą coraz więcej zarobić i na ile konkurencja na rynku pozwala, podwyższają ceny za swe wyroby i usługi. Wzrost kosztów energii, surowców i usług zmusza do podwyżek cen na swe produkty nawet tych przedsiębiorców, którzy do chciwych nie należą. Ogólny wzrost cen skłania pracowników do głośniejszego domagania się podwyżek płac. Podwyżki płac podnoszą koszty produkcji- i tak zamyka się błędne koło inflacji.

Zmiany przeciętnego poziomu cen są mierzone za pomocą indeksu cen konsumpcyjnych, hurtowych lub fabrycznych. Najczęściej jest stosowany indeks cen konsumpcyjnych. Kiedy rośnie przeciętny poziom cen, maleje siła nabywcza pieniądza- za taką samą ilość pieniądza można kupić mniej dóbr i usług. Obliczaniem zmian ogólnego poziomu cen w praktyce zajmują się specjalne instytucje- w Polsce jest to GUS (Główny Urząd Statystyczny). Przy obliczaniu wskaźnika cen należy rozstrzygnąć dwie kwestie. Po pierwsze, trzeba dokładnie określić asortyment dóbr i usług wchodzących do badanego koszyka (tj. ustalony zestaw dóbr). Rozstrzygnięcie to zależy przede wszystkim od tego, z jakiego punktu widzenia chce się analizować inflację: czy z punktu widzenia konsumentów, producentów, sprzedawców czy też z punktu widzenia całej gospodarki. Gdy chce się analizować inflację z punktu widzenia konsumentów, to w koszyku trzeba uwzględnić podstawowe dobra i usługi konsumpcyjne, takie jak: żywność, odzież, mieszkanie, opał, transport, opiekę lekarską. Natomiast przy analizie inflacji w punktu widzenia całej gospodarki do koszyka włącza się wszystkie dobra i usługi wchodzące w skład PKB. W związku z powyższym w praktyce oblicza się różne wskaźniki cen, a w szczególności: wskaźnik cen dóbr i usług konsumpcyjnych, cen hurtowych i detalicznych oraz wskaźnik cen wszystkich dóbr i usług wchodzących w skład PKB (tzw. deflator PKB). Po drugie, przy obliczaniu wskaźników cen należy rozstrzygnąć kwestię, w jaki sposób ważyć ceny poszczególnych dóbr. Oczywiście bezsensowne byłoby zwykłe dodawanie cen dóbr wchodzących do koszyka i dzielenie ich przez liczbą dóbr lub też ich ciężar. Przy konstruowaniu wskaźnika cen każde dobro czy też usługa jest ważone zgodnie z jego ekonomicznym znaczeniem.

Miernikiem inflacji jest stopa inflacji, która jest procentową zmianą poziomu cen, liczoną według wzoru:

poziom cen w roku bieżącym - poziom cen w roku poprzednim	x 100%
poziom cen w roku poprzednim

Określenie przyczyn inflacji jest pierwszym krokiem do poszukiwania środków zaradczych. Przyczyny inflacji są różne. Mogą one tkwić w polityce pieniężnej, kredytowej, budżetowej i inwestycyjnej w dysproporcjach gospodarczych, w spadku wartości waluty krajowej w stosunku do walut zagranicznych, we wzroście cen surowców czy paliwa i energii na rynku światowym. Do najważniejszych możemy zaliczyć:

• niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy),

• przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo),

• ingerencję państwa w politykę emisyjną banku centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza,

• wadliwą strukturę gospodarki,

• wzrost cen podstawowych surowców energetycznych (powoduje to wzrost kosztów produkcji i wzrostu cen),

• import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji , a co za tym idzie wzrost cen),

• długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem),

• recesją gospodarczą (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów produkcji),

• monopolizację gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę),

• zadłużenie głównych przedsiębiorstw w danym sektorze.

Rozróżniamy następujące rodzaje inflacji:

• ciągniona przez popyt (inflacja popytowa) - występuje gdy całkowita wielkość planowanych wydatków wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji. Taki efekt ma najczęściej miejsce w okresach wojen, kiedy olbrzymie wydatki państwa na zbrojenia i wysoki stopień wykorzystywania zdolności produkcyjnych powodują szybki (nieraz gwałtowny) wzrost cen. Za wzrost inflacji popytowej obciąża się odpowiedzialnością rząd, który dopuszcza do nadmiernych wydatków, bądź bank centralny, który zachęca do nadmiernej kreacji pieniądza poprzez tanie kredyty.

• pchana przez koszty (inflacja kosztowa) - występuje gdy cena jednego lub kilku zasobów ulega zwiększeniu oraz w sytuacji gdy nałożone są ograniczenia na podaż jednego lub kilku zasobów. Za wzrost inflacji kosztowej obciąża się odpowiedzialnością związki zawodowe, które nadmiernie żądają wzrostu płac. Inflację kosztową mogą również powodować przedsiębiorstwa monopolistyczne podnoszące ceny podstawowych surowców i dóbr finalnych.

• strukturalna - występuje wtedy, gdy producenci nie są w stanie nadążyć za zmianami struktury popytu i pojawiają się niedobory najbardziej poszukiwanych produktów.

Ponadto możemy wyróżnić inflację:

A) Według kryterium tempa:

• pełzająca (nie wywołuje poważniejszych trudności ani negatywnych skutków ekonomicznych, co nie jest groźne dla stabilności gospodarki, ponieważ w warunkach tak małego wzrostu cen gospodarka może funkcjonować normalnie) - nie przekracza 5% rocznie,

• umiarkowana (inaczej krocząca; nie wywołuje zniekształcenia relacji cenowych, może być częściowo kontrolowana i wykorzystywana jako narzędzie polityki gospodarczej przez rząd) - oscyluje w granicach 5-10% rocznie,

• galopująca (najczęściej wymyka się spod kontroli państwa, powodując istotne zniekształcenie relacji cenowych, które zakłócają i wypaczają normalne funkcjonowanie mechanizmu rynkowego) - wskaźnik cen waha się w granicach 10-150% rocznie,

• megainflacja - stan pośredni między inflacją galopującą i hiperinflacją,

• hiperinflacja (szczególnie szybki wzrost cen; działa ona już destrukcyjnie na gospodarkę i destabilizuje stosunki społeczno-polityczne, osłabia wiarygodność finansową u wierzycieli) - miesięczny wzrost cen przekracza 50%, a roczny 150%.

B) Według kryterium przyczyny:

• wewnętrzna (przyczyny tkwią w gospodarce danego kraju - w instytucjonalnych i strukturalnych zjawiskach, charakterystycznych dla tej gospodarki),

• importowana (przyczyny znajdują się poza granicami kraju; wzrost cen produktów importowanych powoduje wzrost cen produktów krajowych),

• endogeniczna (wywołana przez reakcję łańcuchową, spowodowaną reakcją poszczególnych grup społecznych na zmiany relacji wynagrodzeń),

• egzogeniczna (wywołują czynniki zewnętrzne, niezależne od układu gospodarczego. Przez czynniki zewnętrzne należy tu rozumieć na przykład klęskę nieurodzaju, powodującą ograniczenie bądź zmniejszenie podaży, co wpływa na wzrost cen),

• pieniężna (wywołana przez niekorzystną relację strumienia pieniężnego na rynku do innych strumieni gospodarczych- nadmierna emisja pieniądza),

• budżetowa (generowana przez nadmierny wzrost wydatków rządu, nie mający pokrycia w dochodach budżetu),

• kredytowa (za którą odpowiedzialne są podmioty kreujące nadmierny poziom strumienia pieniężnego),

• płacowa (przyczyną jej jest wzrost płac bądź naciski związków zawodowych na wzrost płac lub świadczeń socjalnych).

C) Według kryterium przejawiania się oraz skutków:

• otwarta (wzrost cen nie jest ograniczany i dąży do poziomu równoważącego strumienia popytu i podaży),

• tłumiona (charakteryzują ją przymusowe oszczędności wywołane niedostateczną podażą w stosunku do efektywnego popytu),

• jawna (objawia się wzrostem cen rynkowych, występuje w krajach o gospodarce rynkowej, gdzie ceny kształtują się pod wpływem ścierania się popytu z podażą),

• ukryta (trudności z nabyciem produktów nie są spowodowane wzrostem ich cen, lecz brakiem towarów w sklepach i niemożliwością ich zakupu).

D) Według kryterium całokształtu stosunków ekonomicznych w kraju:

• cywilizowana (zrównoważona gospodarka),

• barbarzyńska (patologiczne mechanizmy ekonomiczne).

E) Według kryterium zależności od innych kategorii makroekonomicznych:

• stratoinflacja (jest odmianą inflacji galopującej- powyżej 20% rocznie, przejawiającą się w dużych wahaniach indeksu cen z okresu na okres),

• stagflacja (polega na jednoczesnym występowaniu w gospodarce państwa zarówno znaczącej inflacji, jak i stagnacji gospodarczej),

• slumpflacja (polega na jednoczesnym występowaniu w gospodarce państwa zarówno znaczącej inflacji, jak i spadku produkcji i dochodu narodowego w ujęciu bezwzględnym).

F) Według kryterium czynnika czasu:

• sekularna (polega na nieustannym występowaniu zjawisk inflacyjnych; występuje w szczególności w krajach wysokorozwiniętych),

• okresowa (ma miejsce, gdy po przepłynięciu fali inflacji następuje stabilizacja ogólnego poziomu cen).

Rozróżniamy następujące typy inflacji:

• Inflacja podażowa (kosztowa) - rosną koszty produkcji. Przyczyny:

 wzrost cen surowców i materiałów - kiedy zmniejsza się ich podaż,

 wzrost cen surowców i materiałów (na rynkach światowych) jest czynnikiem zewnętrznym,

 wzrost oprocentowania kredytów,

 wzrost cła,

 podatki,

 charakter polityczny: częste zmiany rządu, skłonność polityków do ulegania naciskom społecznym na wzrost wydatków,

• Inflacja strukturalna - kiedy się zmienia struktura produkcji np.: ziemniaki zastępujemy frytkami lub chipsami,

• Inflacja dochodowa - źródłem jest walka o podział dochodów między różne grupy społeczne, które są uprzywilejowane, chciałyby umocnić swoją pozycję kosztem innych, każda grupa chroni swoją pozycję,

• Inflacja ukryta - trwała nadwyżka popytu nad ograniczoną podażą dóbr i usług przy względnie stałym i administracyjnie regulowanym poziomie cen rynkowych (występowała głównie w krajach komunistycznych). Skutki tej inflacji to głęboka nierównowaga na rynku, upokarzające kolejki, kupowanie na zapas, spekulacja, nieuprzejma obsługa, przekupstwo nadmierne zużycia energii, materiałów, paliwa; nielegalne zaopatrzenia.

W literaturze panuje przekonanie, że procesy inflacyjne wywołują szereg negatywnych skutków społeczno- ekonomicznych, przy czym skala negatywnego oddziaływania wzrasta wraz z nasileniem inflacji (ponosi je zarówno społeczeństwo, jak i gospodarka narodowa). Wśród najważniejszych negatywnych skutków inflacji wymienia się:

• zniekształcenie informacyjnej funkcji cen (ceny i relacje cen pełnią ważną funkcję informacyjną, zawarte w nich informacje o kosztach produkcji oraz rzadkości poszczególnych dóbr są dla podmiotów gospodarczych ważnymi sygnałami kształtującymi ich decyzje gospodarcze; silne procesy inflacyjne przeważnie zniekształcają informacje rynkowe),

• spadek innowacji i produkcyjności w przedsiębiorstwach (gdyż u przedsiębiorców zmniejsza się zainteresowanie kredytami, na które nakładane są wysokie odsetki),

• „ucieczka” od pieniądza (polega na gwałtownym spadku popytu na pieniądz w ujęciu realnym),

• redystrybucję dochodów (ponowny podział dochodów między podmioty gospodarcze; jest kilka głównych kanałów redystrybucji dochodów spowodowanej procesami inflacyjnymi: przesuwanie dochodów od podmiotów otrzymujących stałe dochody nominalne, przesunięcie dochodów od właścicieli kont oszczędnościowych oprocentowanych powyżej stopy inflacji do właścicieli aktywów, przesunięcie dochodów od pożyczkodawców do pożyczkobiorców),

• dewaluacja waluty krajowej (więcej złotówek należy zapłacić za jednego dolara),

• wzrost niepewności i osłabienie aktywności gospodarczej (gdy tempo wzrostu cen jest dość wysokie, rachunek ekonomiczny poprzedzający decyzję gospodarcze komplikuje się; istnieją obawy, że ceny przyjęte przez podmioty gospodarcze w rachunku ekonomicznym będą znacznie odbiegać od cen rzeczywistych; rośnie niepewność w zakresie przewidywań zmian cen, która niekorzystnie wpływa na rezultaty rachunku),

• niechęć przedsiębiorców do podejmowania inwestycji, gdyż nie można przewidzieć realnych zysków,

• niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym (jeśli inflacja w Polsce kształtuje się na wyższym poziomie niż w innych krajach, to dobra eksportowane przez polskie przedsiębiorstwa stają się mniej konkurencyjne na rynkach światowych; równocześnie dobra importowane do Polski stają się tańsze w stosunku do dóbr krajowych; prowadzi to do spadku eksportu i wzrostu importu),

• wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej (im wyższe tempo inflacji, tym wyższe są dodatkowe koszty, które pochłaniają w skali całej gospodarki znaczne zasoby, zmniejszając zasoby przeznaczone do innych zastosowań),

• zakłócenie w systemie finansowym na skutek dużych zmian cen papierów wartościowych.

Znaczenie społeczno- ekonomicznych skutków inflacji zależy nie tylko od stopy inflacji, ale również od tego w jakiej mierze inflacja jest antycypowana. Gdy podmioty w pełni antycypują przyszłą inflację, to negatywne skutki inflacji są niewielkie. Związane jest to z możliwością odpowiedniego dostosowania wielkości nominalnych do poziomu inflacji. Natomiast gdy inflacja pojawia się niespodziewanie, wówczas znaczenie negatywnych skutków inflacji jest znacznie większe.

Powstrzymywanie inflacji jest sprawą najwyższego priorytetu. Należy przede wszystkim nie dopuścić aby inflacja osiągnęła rozmiary wymykające się spod kontroli rządu. Samo uznanie destrukcyjnych konsekwencji inflacji pozostawia jednak ciągle cały szereg ważnych pytań o to jak sobie najlepiej radzić z tym problemem. Co ważniejsze, chodzi tu o wyznaczenie pewnej granicy i rozpoczęcie rozważania kosztów alternatywnych rozwiązań. Z inflacją należy walczyć, gdyż szybki spadek wartości pieniądza zniechęca do oszczędzania, skłania ludzi do wykupywania nawet tych towarów, które nie są im potrzebne, uniemożliwia planowanie procesów gospodarczych na poziomie prywatnego przedsiębiorcy. Właśnie inflacja „zmiękcza” walutę, podrywa zaufanie do niej i do państwa, które ją emituje. W kraju ogarniętym inflacją, gdzie wszyscy uciekają od pieniądza i gwałtownie wymuszają podwyżki płac, ludzie daremnie biegają po pustych sklepach. W kraju o gospodarce nie dotkniętej inflacją jedyną przeszkodą w nabyciu towaru może być niedostatek pieniędzy. Ludzie szukają tam nie towaru lecz pracy i zarobku. Kto natomiast już zarobił, ma otwarty dostęp do wszelkich towarów i usług. Nie ma jednoznacznej i powszechnie akceptowanej odpowiedzi jak zwalczać inflację. Zależy to w dużym stopniu od diagnozy przyczyn inflacji, a także od warunków określonego kraju, w którym występują procesy inflacyjne. Ograniczenie inflacji lub przeciwdziałanie jej wystąpieniu wymaga odpowiedniej polityki państwa w zakresie kształtowania dochodów społeczeństwa, ograniczania deficytu budżetowego (polityka fiskalna), kontroli emisji pieniądza przez bank centralny i kreacji pieniądza kredytowego przez banki komercyjne (polityka monetarna).

Rok	Inflacja	Rok	Inflacja	Rok	Inflacja	Rok	Inflacja	Rok	Inflacja	Rok	Inflacja
1950	6,5%	1960	1,8%	1970	1,1%	1980	1%	1990	249,3%	2000	8,5%
1951	9,6%	1961	0,7%	1971	-0,1%	1981	21,2%	1991	60,4%	2001	3,6%
1952	14,4%	1962	2,5%	1972	0,0%	1982	100,8%	1992	44,3%	2002	0,8%
1953	41,9%	1963	0,8%	1973	2,8%	1983	22,1%	1993	37,6%	2003	1,7%
1954	-6,3%	1964	1,2%	1974	7,1%	1984	15,0%	1994	29,5%	2004	4,4%
1955	-2,4%	1965	0,9%	1975	3,0%	1985	15,1%	1995	21,6%	2005	0,7%
1956	-1,0%	1966	1,2%	1976	4,4%	1986	17,7%	1996	18,5%	2006	1,4%
1957	5,4%	1967	1,5%	1977	4,9%	1987	25,2%	1997	13,2%	2007	4,0%
1958	2,7%	1968	1,6%	1978	8,1%	1988	60,2%	1998	8,6%	2008	3,3%
1959	1,1%	1969	1,4%	1979	7,0%	1989	639,6%	1999	9,8%	2009	3,5%

Inflacja w Polsce 1950-2009.

1

---