PROPEDEUTYKA- nauka wstępna- poznawanie podstaw wiedzy z jakiejś dziedziny.
PROPEDEUTYKA ROLNICTWA- przedmiot wprowadzający w podstawowe zagadn. Rolnictwa i przygotowuje do poznania rolnictwa.
ROLNICTWO- jedna z gałęzi produkcji, która dostarcza żywność i surowce dla przemysłu, a wykorzystuje do tego siły przyrody
- w sensie dydaktycznym to zasób wiedzy i umiejętności potrzebnych do wykonywania zawodu rolnika.
PODSTAWOWE CELE ROLNICTWA:
Dostarczanie żywności, uzyskanie dochodu i zysku, produkcja substytutów (nieodnawialne), ochrona środ., zdrowotność ludzi, zatrudnienie mieszkańców wsi.
GOSPODARSTWO ROLNE- jednostka użytkująca ziemię i produkująca żywność i surowce pochodz. Rolniczego dla przemysłu
PRZEDSIĘBIORSTWO ROLNE- gospodarstwo samodzielne finansowo, wytruwające prod. rolne na sprzedaż (gosp. Rolne, spółdzielnia rolna)
FORMY WŁASNOŚCI:
1.Prywatne-(rodzinne, duże gosp. prywatne; duże gosp farmerskie (oparte w całości na pracy najemnej).
2.Państwowe (własność Skarbu Państwa) 3.Spółdzielnie (własność prywatna- dobrowolne zrzeszenie)
Gospodarstwo dzierżawione od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (ziemia i trwałe środki produkcji są nadal własnością S.P. a dzierżawca płaci za możliwość jego użytkowania).
Funkcje gosp. rolnego obejmują: produkcję roślin zwana produkcją pierwotną, która wytwarza gotowe artykuły spożywcze, produkcja zwierzęca zwana produkcja wtórną, która przetwarza pasze na produkty spożywcze i surowce pochodzenia zwierzęcego.
PRODUKTY Rolne wytwarzane: użyte we własnym zakresie; przetworzone lub uszlachetnione w gospod. (pasza na mleko, mięso, wełnę; mięso i mleko na przetwory we własnych mleczarniach).
1) DZIAŁ - ogół gałęzi i działalności w których są wykorzystywane podobne metody i środki produkcji. Wyróżniamy 4: a) produkcja roślinna b) prod zwierzęca c) przetwórstwo rolnicze
d) usługi na rzecz rolnictwa
2) GAŁĘZIE- grupy roślin lub działalności o podobnej techn prod oraz grupy zwierząt tego samego gatunku
a) 1 rośl zbożowe
2 okopowe
3 pastewne motylkowe i niemotylkowe
4 przemysłowe
5 warzywa
b) 1 bydło
2 trzoda chlewna
3 drób
4 owce
5 konie
c) 1 masarnie
2 suszarnie
3 płatkarnie itd.
3) DZIAŁALNOŚĆ obejmuje pozyskiwanie jednolitego produktu z zastosowaniem tej samej tech prod
np. ad.a) 1 pszenica jara i ozima, żyto, owies, jęczmień jary i ozimy, pszenżyto jare i ozime, mieszanki zbożowe, kukurydza
ad. b) 1 krowy mleczne, jałówki, cielęta, opasy-żywiec
POWIĄZANIA MIĘDZY DZIAŁAMI:
1) przez maksymalne wykorzystanie surowców i
produktów ubocznych
- obornik (prod zwierz dostarcza dla produkcji rośl)
- pasze (prod rośl dla zwierz)
- prod rośl i zwierzyna dostarczają surowce dla
przemysłu rolnego
- odpady z przemysłu rolnego są dobrymi często
paszami dla zwierząt (np. wysłodki, serwatka)
2) przez racjonalne wykorzystanie pracy i środków
prod: 1)odpowiedni dobór roślin (o różnych terminach
zasiewu i zbioru) 2) dział prod zwierz daje stałe zatrudnienie w
ciągu roku
3) przez najbardziej produkcyjne wykorzystanie
użytków rolnych (UR),
- dużo trwałych użytków zielonych (TUZ) to dużo paszy zielonej i powiększenie prod zwierz
- gleby dobre i bardzo dobre to uprawa buraków, lucerny i prod bydła; gleby słabe to uprawa ziemniaków i prod trzody chlewnej
- właściwe wykorzystanie stanowiska w zmianowaniu
4) przez właściwe wykorzystanie środków finansowych i środ prod
- wpływ gotówki z jednego działu na wydatki w drugim
- przyczepy i ciągniki wykorzystane w prod rośl i zwierz
Profil Gospodarczy zależy od proporcji pomiędzy działami i gałęziami produkcji.
PROFIL określa się przez:
System Gospodarczy- na podstawie procentowego udziału poszczególnych działów w ogólnej produkcji roślinnej lub zwierzęcej.
System Produkcji Roślinnej- charakteryzuje dział produkcji roślinnej i mówi o udziale w nim poszczególnych gałęzi:
a)Kierunek zbożowy (>60% w pow. Zasiewu)
b)Okopy(>25% w pow. Zasiewu np. Ziemniaki)
c)Pastewny(>35% roślin w strukturze UR - wszystkie zielno)
SYSTEM PRODUKCJI ZWIERZĘCEJ- charakteryzuje udział produkcji zwierzęcej i mówi o udziale w nim poszczególnych gałęzi:
a)Nastawiony na produkcję bydła (min 66.6% Sztuk Dużych (SD) w gospodarstwie
b)Nastawiony na prod trzody chlewnej ( min 20% SD trzody chlewnej)
c)Nastawiony na hodowle owiec (min 10% SD owiec w gospodarstwie)
KIERUNEK PRODUKCJI- określa gałęzie w całym gosp na podstawie struktury produkcji krańcowej (gotowej, przeznaczonej na sprzedaż lub do spożycia przez gospodarstwo) Gałąź która ma największy udział w tej strukturze decyduje o kierunku produkcji.
Gospodarstwo może być;
-jednokierunkowe (wartość 1 prod. >50%)
-dwukierunkowe (2 prod >60%)
-wielokierunkowa (pozostałę)
Intensywność Gospodarstwa określona jest ilością i wielkością nakładów pracy i środków produkcji ponoszonych na produkcję ( wysoko-, średnio- i ekstensywne)
Wyróżnia się:
1)Intensywność organizacji gospodarstw ( udział intensywnych gałęzi produkcji w strukturze produkcji)
2)Intensywność gospodarowania- wysokość nakładów pracy i środków produkcji na 1ha lub na 1 sztukę inwentarza.
Zasady racjonalnego gospodarowania:
-minimalizacja kosztów
-maksymalizacja produkcji
1 Typ- gospodarstwo nowoczesne, doskonale wyposażone- Maksymalizacja produkcji.
2 Typ- gospodarstwo ze słabymi glebami, stare maszyny - Minimalizacja produkcji.
CECHY PROD ROLNICZEJ:
1) produkcja ta odbywa się na żywych organizmach (rośl i zwierz)
2) dokładne przewidzenie wyników produkcji jest niemożliwe
3) uzależnienie od czynników przyrod- klimat.
4) charakter przestrzenny prod rośl
5) długi cykl prod
6) charakter cykliczny (sezonowość prac)
7) istnieje produkcja główna i uboczna (ziarno -
słoma, mleko - obornik, żywiec wołowy)
8) rolnictwo jest także producentem surowców dla
własnej prod (obrót wewn)
9) występuje produkcja pierwotna (rośl) i wtórna (zwierz)
10) różnorodność prac
11) może być w cyklu zamkniętym
PRODUKCJA-wytwarzanie dóbr materialnych i usług zdolnych do zaspokajania ludzkich potrzeb
Do jej realizacji są potrzebne:
-Praca- celowa i świadoma działalność człowieka, Siła Robocza- zespół ludzi z odpowiednimi kwalifikacjami; Środki Produkcji- materialna rzeczowa strona produkcji.
Środki produkcji dzielimy:
-przedmioty pracy (dobro ulegające w procesie pracy); dobro przyrody (ziemia, węgiel, ropa); surowce (drewno, buraki, złom); półfabrykaty (stal, deski, pasze); zwierzęta produk (tuczniki)
ŚRODKI pracy (urządzenia służące do przetwarzania podmiotów prac): budynki, narzędzia, maszyny, zwierzęta.
Środki Prod + Ludzie = Siły Wytwórcze Społeczeństwa SWP+ Warunki gospodarowania (przyrodnicze i ekonomiczne)= Czyn. Produkcji
Przyrodnicze Warunki Produkcji Rolnej:
1)Warunki Klimatyczne (naświetlenie, teperatutra, opady, wiatry, mikroklimat)
2)Ukształtowanie Terenu (równiny, płaskowyże, teren falisty; erozje wodne)
3)Gleby i Ich Jakość (żyzność i urodzajność; klasy bonitacyjne; kompleksy przydatności rolniczej)
Ekonomiczne. War. Prod. Rolnej:
1)Warunki Zewnętrzne ( które są niezależne): a) Stałe: odległość od miast i środków przemysłu; stan i sieć dróg; odległość od stacji kolejowych i zakładów przemysłu rolnego(cukrownie itp.); odległość od punktów skupu i zaopatrzenia w artykuły do prod. rolnej; zasoby siły roboczej. b) zmienne: poziom cen na rynku; możliwości kredytowe, polityka rolna i podatkowa; poziom i organizacja usług dla rolnictwa; możliwość zbytu produktów rolnych.
2)Warunki Wewnętrzne (rolnik ma wpływ): ilość i jakość siły roboczej w gospodarstwie; ilość i jakość środków produkcji w gospodarstwie; zasoby finansowe gospodarstwa, poziom kwalifikacji rolnika i poziom zarządzania praca w gospodarstwie, wielkość gospodarstwa.
STRUKTURA UŻYTKÓW ROLNYCH to % udział poszczególnych rodzajów użytków w całej powierzchni użytków rol.
GRUNTY ORNE (GO) - ziemie (tereny) rolnicze przeznaczone i wykorzystane do produkcji roślin polowych (jednorocznych, dwuletnich i wieloletnich). Na gruntach tych (zw.polami uprawnymi) systematycznie ( najczęściej co roku) przeprowadza się szereg czynności agrotechnicznych: nawożenie, uprawa roli, siew - sadzenie, ochrona roślin, zbór itp. Celem ich utrzymania w kulturze i sprawności produkcyjne
STRUKTURA ZASIEWÓW określa % udział poszczególnych rośl w ogólnej pow GO lub zasiewów
POWIERZCHNIA ZASIEWÓW= GO - ugory i odłogi
UGORY- GO wyłączone z prod rol, zwykle na okres 1 roku ale uprawiane i pielęgnowane celem utrzymania żyzności gleby
ODŁOGI- GO lub TUZ wyłączone z prod rolniczej na dłużej niż 1 rok i pozostawione bez żadnych zabiegów
NIEUŻYTKI- tereny nieprzydatne do wykorzystania gospodarczego bez poddania specjalistycznym zabiegom rekultywacji.
OGÓLNA POWIERZCHNIA GOSPODARCZA:
---Grunty orne (GO) ---Łąki i pastwiska (TUZ) ---Sady i ogrody
---Plantacje wieloletnie (Np. chmielniki) ---Lasy i pagórki
---Stawy ---Grunty pod zabudowaniami i drogami ---Nieużytki
W Polsce obecnie użytki rolne zajmują ok. 52% kraju (z czego grunty orne - 40%, użytki zielone - 11%, i sady - 1%). Wśród gruntów ornych 4% to ugory i odłogi.
UZ- łąki i pastwiska
Łąka- obszar porośnięty wieloletnią roślinnością zielną z przewagą traw, użytkowanie kośne na zielonkę, kiszonkę, sianokiszonkę, lub siano.
Pastwiska- łąki na wypas.
Użytki przemienne- są to GO które chwilowa są przekształcone w pastwiska, żeby później móc je uprawiać.
TUZ- koszenie, wypas, lub na przemian.
FUNKCJE TUZ- Gospodarcza; Przyrodnicza; Rekreacyjna.
Czynniki produkcji w rolnictwie: I ZIEMIA
II PRACA; III KAPITAŁ; IV ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE
ZIEMIA
Cechy ziemi: nieruchomość (stałość położenia);
niepomnażalność (niepowiększalność) - związana z ograniczonymi zasobami ziemi jako środowiska niezbędnego do prowadzenia produkcji rolniczej;
niezniszczalność - oznacza że ziemia właściwie wykorzystywana nie zużywa się
przestrzenność która wiąże się z organizowaniem produkcji na znacznych obszarach i przystosowania maszyn
Z ziemią i jakością gleb łączy się wiele innych cech związanych z warunkami klimatycznymi (przyrodniczymi). Ważne są: temperatura i okres wegetacji; światło; stosunek wilgotnościowy
okres wegetacyjny - jest to ilość dni z temperaturą średnią dobową powyżej 50C
W Polsce okres wegetacyjny waha się od 185 dni w Polsce północno-wschodniej do 225 dni w Polsce południowo-zachodniej oraz na pogórzu. W Polsce centralnej od 200 do 215 dni
PRACA jest to działalność człowieka, polegająca na przekształcaniu dóbr przyrody i przystosowywaniu ich do zaspokajani potrzeb ludzkich. Siła robocza - to suma umiejętności jakimi człowiek rozporządza w pracy. Praca jest więc formą wykorzystania siły roboczej.
Grupy osób zatrudnione w rolnictwie:
Właściciele i użytkownicy gospodarstw rolnych (pracują na własny użytek).; Członkowie spółdzielni rolniczych.; Członkowie rodzin wymienionych grup.; Robotnicy najemni (stali, sezonowi, dochodzący).
KAPITAŁ jest to ogół dóbr materialnych i zasobów finansowych wykorzystywanych do dalszego pomnażania.
Podstawowe składniki kapitału:
środki trwałe, które są wielokrotnie używane w procesach produkcyjnych i stopniowo się zużywają (długotrwałe); środki obrotowe zużywają się całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym (krótszym niż jeden rok) i bezpośrednio wchodzą w produkt finalny
Środki trwałe: Budynki i budowle; Maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia; Środki transportowe; Melioracje; Zasadzenia wieloletnie; Inwentarz żywy (stado podstawowe).
Dzielimy je na : produkcyjne (biorą udział w procesach produkcyjnych np.: ciągniki, maszyny, obory, melioracje, inwentarz żywy); nieprodukcyjne (służą zaspokajaniu potrzeb ludności np.: domy mieszkalne)
Środki obrotowe: młode zwierzęta; nawozy mineralne; środki ochrony roślin; materiał siewny; pasze; paliwo i smary; zapasy i środki pieniężne
Siła pociągowa jest to suma energii zdolnej do pokonywania oporów związanych z przemieszczaniem narzędzi, maszyn lub środków transportowych, zawarta w organizmach żywych lub silnikach mechanicznych.
Ze względu na charakter energii wyróżnia się:
żywą siłę pociągową - czyli konie robocze, w niektórych krajach muły, osły, woły, psy itp.
mechaniczną siłę pociągową - czyli ciągniki, samochody, maszyny samobieżne, silniki spalinowe itp.
ZASOBY produkcyjne w rolnictwie:
LUDZKIE ludzie wraz z ich umiejętnościami oraz doświadczeniem; NATURALNE dobra dane przez naturę, nie wytworzone prze człowieka (np. lasy, surowce mineralne); KAPITAŁOWE kapitał rzeczowy i finansowy
Wskaźnik bonitacji gleb - wskaźnik dobroci gleb rolniczych, obliczany przez podzielenie powierzchni przeliczeniowej przez faktyczną powierzchnię użytków rolnych w gospodarstwie.
Powierzchnia przeliczeniowa gospodarstwa - potencjał glebowy gospodarstwa w przeliczeniu na gleby klasy IV; obliczana jest jako suma iloczynów powierzchni GO i TUZ w poszczególnych klasach przez właściwe współczynniki bonitacyjne.
OKRĘGI PODATKOWE:
I. strefa wielkomiejska II. strefa miejska III. strefa wiejska IV. strefa wiejska oddalona
KOMPLEKSY PRZYDATNOŚCI ROLNICZEJ GLEB (albo kompleksy glebowo - rolnicze)
Kompleksami glebowo rolniczymi nazywamy zespół różnych gleb, które wykazują zbliżone właściwości rolnicze i mogą być podobnie użytkowane.
Przy kwalifikowaniu gleb do odpowiednich kompleksów bierze się pod uwagę następujące kryteria:
warunki klimatyczne gleby; położenie w rzeźbie terenu; układ stosunków wilgotnościowych; przydatność pod użytki rolnicze
Kompleksy w ramach gruntów ornych:
pszenny bardzo dobry; pszenny dobry; pszenny wadliwy; żytni bardzo dobry (pszenno żytni); żytni dobry; żytni słaby; żytni bardzo słaby (żytnio łubinowy); zbożowo - pastewny mocny; zbożowo - pastewny słaby; pszenny górski; zbożowy górski; owsiano - ziemniaczany górski; owsiano - pastewny górski
Kompleksy w ramach TUZ (koszenie, wypas, lub na przemian):
1z bardzo dobre i dobre do klas I i II
2z średnie do klas III i IV
3z słabe i bardzo słabe do klas V i VI
Stan odłogowych gruntów powinien do dawnego stanu użytkowania w ciągu roku, a pojawienie się roślinności stałem praktycznie na stałe uniemożliwia powrót.
NIEUŻYTKI- tereny nieprzydatne do rolniczego użytkowania (bagna tereny kopalni odkrywkow)
Użytki Zielone UZ- tereny które w naturalny lub sztuczny sposób uległy zadarnieniu, najczęściej porośnięte trawami, ziołami, rośl motylkowymi.
Łąka- trwały UZ porośnięty trawą wieloletnią, chwastami itp. -koszenie
Pastwiska- trwałe UZ trawa itp. - wypas
Ogólna powierzchnia gospodarstw to:
GO; TUZ; sady i ogrody; plantacje wieloletnie; lasy i parki; stawy i jeziora; grunty pod zabudową i drogami, nieużytki.
Dla rolnika ważne jest:
-ilość ziemi (powierzchnia ogólna, łąki i pastwiska, grunty orne i koszenie, wypas, lub na przemian)
-jakość ziemi (klasy gleb, przydatność rolnicza)
PRODUKCJA ROŚLINNA jest podstawowym surowcowym działem produkcji rolniczej w gospodarstwie. Rośliny są: podstawą naszego pożywienia, paszą dla zwierząt, surowcem dla wielu gałęzi przemysłu.
Jej specyficznymi CZYNNIKAMI WYTWÓRCZYMI są ziemia i organizmy roślinne zdolne do fotosyntezy czyli przetwarzania związków nieorganicznych w organiczne przy udziale światła słonecznego.
Produkcja roślinna obejmuje:
Polową produkcję na GO; produkcję pasz na UZ; produkcję ogrodniczą (zioła, kwiaty, warzywa, owoce); produkcję roślin wodnych w zbiornikach wodnych; produkcję leśną.
ROŚLINY(nakłady i nadwyżki) DZIELIMY NA:
---intensywne (duże nakłady środków produkcji i
robocizny na 1ha)- okopowe, warzywa, tytoń,
chmiel
---ekstensywne (niskie nakłady na 1 ha)- rośliny
zbożowe i rzepak
CEL PRODUKCJI ROŚLINNEJ- uzyskanie wysokich i dobrej jakości plonów przy ekonomicznie uzasadnionych nakładach i ochronie środowiska naturalnego
ZADANIEM PRODUKCJI ROŚLINNEJ jest jak najlepsze przetwarzanie składników mineralnych i energii słonecznej za pomocą aparatu asymilacyjnego w materię roślinną
PRODUKCJA ROŚLINNA CHARAKTERYZUJE SIE:
1) Istnieje zróżnicowanie roślinne pod względem wymagań glebowych, klimatycznych i nakładów
2) sezonowość i zapotrzebowanie na pracę
3) nie może być prowadzona w monokulturze; musi być zmianowanie roślin
4) wrażliwość na transport
5) łatwiejsza mechanizacja prac w produkcji roślinnej niż w zwierzęcej
6) nieregularność dopływu gotówki.
PLON= miara wydajności roślin uprawnych, czyli ilość użytecznej masy roślinnej (ziarna, słomy, korzeni, bulw, nasion itp.) uzyskiwanej a jednostki powierzchni (najczęściej z 1ha czyli 10000m′). Plon podajemy w tonach (1t=1000kg) czasem dopuszczalna jest decytona (1dt=100kg).
JEDNOSTKI:
1ha=10 000 m2
1a=100m2
1morga (nowopolska) = 0,559ha
PODZIAŁ PLONÓW ZE WZGLĘDU NA WARTOŚĆ UŻYTECZNĄ PLONU:
---podstawowy- biomasa wytwarzana przez rośliny w okresie wegetacji, będąca głównym celem uprawy, użyteczna dla człowieka,
zgromadzona w nadziemnych lub podziemnych częściach roślin (np. ziarno, nasiona, korzenie)- największy przychód gospodarstwa
---uboczny- masa organiczna pochodząca z części roślin które nie stanowią głównego celu uprawy (np. słoma, plewy, liście, łodygi, odpady przemysłu rolno-spożywczego)
PODZIAŁ PLONÓW ZE WZGLĘDU NA CZAS POZOSTAWANIA NA POLU (OKRES WEGETACJI):
---główny- zasiewy pozostające które przez większą część roku wegetacyjnego dostarczają plon podstawowy i uboczny
---międzyplon (poplon) - ścierniskowy, ozimy,
wsiewka poplonowa- uprawa dodatkowa na zieloną masę rośliny trzeciej w ciągu dwu lat- między dwoma plonami głównymi lub głównym i wtórym
---wtóry- zasiewy uprawiane po międzyplonie ozimym- drugi zbiór w danym roku kalendarzowym; są to rośliny jare późnego siewu
PLENNOŚĆ- zdolność roślin do wytwarzania określonego plonu, czyli użytecznych części przeznaczonych na cele spożywcze, paszowe, przemysłowe lub nawozowe. Wyrażamy w jednostkach masy (t, dt, kg) uzyskiwanej w ciągu roku z jednostki powierzchni (m`, a, ha) w formie plonu głównego lub międzyplonu
PŁODNOŚC zdolność roślin do wytworzenia z organów rozrodczych (generatywnych lub wegetatywnych) stanowiących materiał siewny lub sadzeniowy. Płodność wyrażamy współczynnikiem reprodukcji czyli liczbą wyżej wymienionych organów(nasion rolniczych) uzyskanych z jednej rośliny. (zbiór/wysiew) (np. u pszenicy ziarno decydujące)
PRODUKTYWNOŚĆ zdolność roślin do wytworzenia w ciągu sezonu wegetacyjnego biomasy w formie plonu podstawowego, ubocznego oraz części nie wynoszonych z pola (tzw. resztki pozbiorowe). Podobnie jak plenność wyraża się w jednostce masy pozyskiwanej z jednostki powierzchni.
SIEDLISKO ROŚLINNE zespół naturalnych (przyrodniczych) i sztucznych (wynikających z działalności człowieka) czynników zewnętrznych, działających bezpośrednio lub pośrednio na rośl w czasie ich wzrostu i rozwoju.
Wyróżnia się siedliska: ciepłe i chłodne, suche i wilgotne itp.
CZYNNIKI SIEDLISKA:
1) naturalne:
- klimatyczne (promieniowanie słon, temp,
wilgot, opady, wiatry, ciśnienie)
- glebowe (rodzaj gleb i ich właściwości fiz, chem
i biolog)
- geologiczne (rodz skał)
- topograficzne (ukształtow terenu)
- wodne (rzeki, bagne, jeziora, stawy)
2) sztuczne:
- agrotechniczne (uprawa roli, nawożenie,
zmianowanie)
- pratotechniczne (zabiegi na TUZ)
- techniczne (związane z rozbudową sieci
komunikacyj)
- melioracyjne (na- i odwadnianie)
Wśród czynników siedliska są takie, które wywierają wyraźny wpływ na żywe rośl np.:
dwutlenek węgla
tlen
światło
woda
sole min i in.
Są to czynniki o bezpośrednim znaczniu dla procesów żywnościowych roślin, gdyż dzięki nim rośl mogą asymilować, oddychać, rosnąć i rozmnażać się.Pozostałe czynniki wywierają większy lub mniejszy pośredni wpływ na rośl.
Należy pamiętać, że oddziaływanie czynników siedliskowych jest KOMPLEKSOWE i nie można żadnego z nich zastępować innym i rozpatrywać w oderwaniu od pozostałych.
ŚWIATŁO Naturalnym źródłem światła jest promieniowanie słoneczne. Ilość tego promieniowania docierającego do powierzchni ziemi zależy głównie od szerokości geograficznej. Decyduje ona także o długości dnia. Większość roślin wykazuje określone reakcje na długości dnia (fotoperiodyzm). Reakcja roślin przejawia się w postaci zakwitania, a także takich procesów jak wytwarzanie bulw, krzewienie, stan spoczynku, opadanie liści, itp.
Na podstawie związanej z kwitnieniem reakcji na fotoperiod (długość oświetlenia w czasie doby) różnią się:
- rośliny dnia długiego (RDD) uzyskują one zdolność do kwitnienia przy stosunkowo długim okresie oświetlenia (13-16h) w zależności od rośliny; np. zboża, burak cukrowy, koniczyna, ziemniaki, rzepak, len
- rośliny dnia krótkiego (RDK) zakwitają przy fotoperodzie krótkim, tj 8-12h; np. kukurydza, soja, słonecznik
- rośliny obojętne na długość dnia, kwitną zarówno podczas dnia krótkiego jak i długiego; np. fasola, gryka
ŚWIATŁO -Stanowi źródło energii dla procesów fotosyntezy ( ma bezpośredni wpływ na tworzenie przez rośliny substancji organicznej)
-Konieczne jest do syntezy chlorofilu
Bilans energii świetlnej padającej na liść:
-10% jest odbijane
-10% energia przepuszczona przez liść
-80% energia pochłonięta ( z czego 5% fotosynteza, 75% różne procesy)
Regulowanie warunków świetlnych:
---Czynne: Możliwe tylko w szklarniach i
inspektach.
---Bierne możliwe na polu które polega na:
- uprawie odmian o odpowiednim typie
asymilacji, ustawieniu liści i ich
rozmieszczeniu;
- zastosowania odpowiedniej obsady roślin na
powierzchniach;
- stosowania południkowego kierunku siewu;
- usuwanie chwastów;
-wczesnym wykonaniu przecinki i przerywki
w burakach;
- doborze terminu siewu roślin zgodnym z
fotoperiodyzmem
TEMPERATURA
Promieniowanie słoneczne jest także zasadniczym źródłem ciepła. Główną przyczyna ogrzewania się lub oziębiania powietrza jest temp. powierzchni Ziemi . Dla uzyskania wysokiego plonu jest niezbędne aby gleby oraz powietrze posiadały dostateczna ilość ciepła i odpowiednią temperaturę.
Od przebiegu temperatury zależy długość okresu wegetacyjnego (w Polsce 185-220 dni),
A w krajach UE 240-280 dni.
Okres wegetacyjny: jest to ilość dni ze średnia dobowa temp. powietrza nie mniejszą niż +5C. Od długości okresu wegetacyjnego zależy liczba gatunków, które można uprawiać w danym regionie, W Polsce długość okresu wegetacyjnego niektórych roślin ograniczają przymrozki.
Rośliny maja określone wymagania co do przedziału temp. (od min do max), w którym mogą normalnie przebiegać ich procesy fizjologiczne.
Temperatura optymalna - to taka przy której procesy wzrostu i rozwoju przebiegają najlepiej i najszybciej, (20-25C) rośliny ciepłolubne 30-35C
Temperatura maksymalna-to taka przy której roślina jeszcze żyje ale wstrzymuje swój wzrost i rozwój i jeżeli trwa to długo to zamiera.
Temperatura minimalna - to taka, poniżej której rośliny są w stanie anabiozy tj. życia utajonego, a dalsze obniżanie się temperatury zwłaszcza poniżej 0C wywołuje różne reakcje (niektóre rośliny obumierają)
Regulowanie warunków termicznych:
1) Czynne:
---zwiększenie aktywności mikrobiologicznej -
intensyfikacja egzotermicznych procesów w
glebie
---odprowadzanie nadmiaru wody (melioracje);
---zabiegi uprawne zmniejszające parowanie
(zmniejszają straty ciepła) zmiana barwy
gleby (zmniejszenie obfitego
promieniowania)
---zmniejszenie zacienienia gleby(niszczenie
chwastów);
---osłony leśne i zadrzewienia śródpolne.
2) Bierne:
---dobór gatunków i odmian do określonych
warunków klimatycznych;
---dostosowanie terminu siewu i zbioru do
panujących temperatur
W okresie zimy i na przedwiośniu mogą mieć miejsce różne rodzaje uszkodzeń roślin ozimych i wieloletnich zimujących w polu:
wymarzanie- które jest wynikiem bezpośredniego działania mrozu na niepokryte śniegiem rośliny;
wyprzenie- gdy obfite opady śniegu pokrywają niedostatecznie zamarzniętą glebę, wysmalanie ozimin- które zachodzi na skutek wiania suchych mroźnych wiatrów przy braku pokrywy śnieżnej,
wysadzanie roślin- może następować na przedwiośniu, głównie na glebach organicznych gdy temperatura jest na tyle zmienna że w dzień gleba rozmarza, a w nocy zamarza.
wymakanie (wymięknie) roślin- ma miejsce na przedwiośniu gdy śnieg szybko topnieje a woda powoli wsiąka w glebę i wówczas w zagłębieniach terenu gromadzi się woda i rośliny są tą wodą przez dłuższy czas przykryte. Wtedy ich korzenie gniją, rośliny żółkną i obumierają.
WODA
Głównym źródłem są opady atmosferyczne. Zarówno niedobór jak i nadmiar wody jest szkodliwy dla roślin. Dlatego ważna jest nie tylko ilość opadów, ale tez i ich rozkład.
Zapotrzebowanie na wodę określa współczynnik transpiracji roślin który wyraża ilość wody zużytej na wyprodukowanie jednostki suchej masy roślinnej.
Zależy on od samej rośliny, wilgotności powietrza, wiatrów, nawożenia i fazy rozwojowej rośliny. Jest on miara efektywności wykorzystywania wody
Na wyprodukowanie 1kg suchej masy roślina zużywa x kilogramów wody:
BILANS WODNY
Przychody wody:
---opady atmosferyczne,
---sztuczne nawadnianie,
---podciąg kapilarny (w przypadku płytkiego
zalęgania wód gruntowych),
---woda z kondensacji pary wodnej (rosa)
Rozchody:
---transpiracja roślin (rozchód produkcyjny),
---parowanie wody z powierzchni wody
(ewaporacja),
---przesiąkanie boczne i grawitacyjne,
---spływy powierzchniowe ze stoków w rejonach
podgórskich i górskich
KLIMAT
KLIMAT to charakterystyczny dla danego obszaru wieloletni przebieg pogody.
Jest on określany na podstawie między innymi:
---temperatury
---wilgotności powietrza
---zachmurzenia, nasłonecznienia
---opadów
---kierunku i prędkości wiatrów
przebieg pogody wpływa na:
---wzrost, rozwój i plonowanie roślin;
---rozwój i rozmnażanie się szkodników, chorób i
chwastów;
---termin rozpoczynania i kończenia prac
polowych;
---zastosowanie ciężkich maszyn;
---skuteczne działanie agrochemikaliów tj.
nawozów i środków ochrony roślin.
Największe niedobory opadów dla roślin uprawnych są na niżu środkowopolskim. W tym rejonie średnia suma opadów w Polsce wynosi 580mm. W Polsce długość okresu wegetacyjnego wynosi od 185 do 225 dni. Najkrótszy okres wegetacyjny w Polsce płn-wsch i w niektórych terenach północnych oraz w górach, a najdłuższy okres wegetacyjny 220-225 jest w Polsce płd-zach i na pogórzu.
GLEBA - Wierzchnia warstwa skorupy ziemskiej, czynna biologicznie, będąca tworem przyrody i powstała z przekształcenia skały macierzystej pod wpływem czynników glebotwórczych. Gleba w odróżnieniu od skały macierzystej, z której się tworzy ma zdolność do zatrzymywania wody opadowej oraz zawiera składniki pokarmowe powstała w formie dostępnej dla roślin(jonowej) a dzięki nagromadzonej próchnicy jest źródłem azotu niezbędnego do życia wszystkich organizmów
PROCESEM GLEBOTWÓRCZYM nazywamy przemiany, w wyniku których ze skały tworzy się gleba o ściśle określonej budowie oraz cechach fizycznych, chemicznych i biologicznych. Procesem glebotwórczym jest: wietrzenie skał, gromadzenie próchnicy.
ZNAJOMOŚĆ GLEBY- jej przynależność do
- typu (proces glebotwórczy)
- rodzaju (skała macierzysta)-
gatunku (skład granulometryczny)
umożliwia jej prawidłowe użytkowanie (jaki gat a nawet odmianę uprawiać) i przewidywanie wysokości kosztów jakie trzeba ponieść na: uprawianie mechaniczne, nawożenie, ochronę rośl, wysokość i jakość plonów
RODZAJE WIETRZEŃ:
Fizyczne- przechodzenie skał litych w utwory luźne, bez zmian składu chemicznego.
Chemiczne- zmiany zachodzące pod wpływem reakcji chemicznych prowadzące do rozkładu skał na składniki proste.
Biologiczne- bezpośrednie działania żywych organizmów rozkładających substancje organiczną i tworzące próchnicę i dalej glebę.
RĘDZINY- gleby wapienne, bardzo dobre dla rolnictwa, próchnica >3% powyżej 30 cm.
CZARNOZIEMY- lessowe, bardzo dobre, próchnica >4% do 70cm; żyzne i urodzajne
CZARNE ZIEMIE- na glinach i piaskach 3-6% próchnicy, do 60 cm; obojętne
GLEBY PŁOWE- glina zwałowa, piaski, iły 1,5-2,5% próchnicy do 30 cm. Słabe, wymagają wapnowania i nawożenia.
GLEBY BIELICOWE- piaskach, żwirach, próchnica 15-20cm, 0,5-1,8% Kwaśne, ubogie, bardzo słabe, nie nadające się do użytku
rolniczego
MADY- doliny rzek, śred-bardzo żyzne, prochnica 1,5-8% poziom 20-40 cm.
GLEBY BAGIENNE- pod TUZ, utworzone w warunkach trwałego, nadmiernego uwilgocenia.
BUDOWA PROFILU GLEBOWEGO- pionowy przekrój gleby przez warstwe gleby, o miąższości (czyli głębokości do 150cm) ukazujący jej budowę z poziomami zróżnicowania (poziomy genetyczne). W wyniku procesów fiz, chem i biolog PG różnicuje się pod wpływem cech zewn i in na tzw. poziomy genetyczne (glebowe)
POZIOM GENETYCZNY- równoległa do powierzchni ziemi część gleby zmieniona w procesie glebowym, która charakteryzuje się jednorodnymi właściwościami fiz. i chem.
Wierzchnia warstwa gleby podlegająca bezpośredniemu działaniu maszyn i narzędzi uprawnych to ROLA lub WARSTWA UPRAWNA.
MIĄŻSZOŚĆ (20-35cm) warstwy uprawnej z reguły równa jest głębokości pracy pługa, na którą ma wpływ także miąższość poziomu próchniczego gleby (WARSTWA ORNO- PRÓCHNICZA)
PRÓCHNICA- specyficzna substancja org. Występuje w wierzchniej warstwie gleby. Miąższość warstwy próchnicznej gleb krajowych waha się w szerokich granicach, ale najczęściej wynosi 20-35cm. Również zawartość % próchnicy jest zróżnicowana i wynosi od 1-3,5%.
Gleby próchnicze charakteryzują się dobrymi właściwościami fizycznymi, chemicznymi, biologicznymi. Próchnica jest głównym źródłem azotu dla roślin i znaczącym fosforu np.gleba zawierająca 1,72% próchnicy w 20cm w warstwie zawiera 3.000 kg na 1ha azotu w różnych związkach organicznych.
DWA KIERUNKI PRZEMIAN:
1) Mineralizacja- rozkład związków organicznych połączony z wytwarzaniem prostych związków mineralnych i CO2. Mogą być:
---Tlenowe -> butwienie - powst. H2O CO2 i inne
---Beztlenowe -> gnicie powst. CH2 H2S i inne
2) humifikacja-przemiany związków organicznych (drobnoustroje, makro- i mezofauna); są 2 etapy:
- rozkład substancji organicznych do
nieorganicznych
- synteza tych związków- powstanie związków
próchnicznych
ŹRÓDŁA SUBSTANCJI ORG:
---Obumarłe części rośl (opadłe liście, korzenie
rośl)
---Nawozy org (obornik, kompost, nawozy
zielone)
---Obumarłe ciała makro- mezo- i mikrofauny
ROLA PRÓCHNICY (ZNACZENIE):
a) Wpływa na tworzenie trwałej struktury
gruzełkowatej
b) poprawia stosunki wodno- powietrzne gleby
c) poprawia stosunki cieplne gleby
d)magazyn azotu, źródło azotu fosforu, potasu,
magnezu i wapnia dla roślin
e) zwiększa zdolności sorpcyjne gleby i niweluje
działanie substancji toksycznych
wprowadzanych do gleby
f) wpływa na zwiększenie ilości mikroorganizmów
w glebie
g) decyduje o żyzności i urodzajności gleby
METODY ZWIĘKSZANIA ZASOBÓW PRÓCHNICY:
---nawożenie nawozami organicznymi
---uprawa rośl motylkowych i wieloletnich traw
---utrzymanie właściwego odczynu gleby
---iłowanie i glinowanie gleb lekkich
---stosowanie orek pogłębionych
ŻYZNOŚĆ GLEBY zdolność do zaspokajania potrzeb roślin w składniki pokarmowe, wodę, powietrze i ciepło
URODZAJNOŚĆ GLEBY- zdolność gleby do wydania plonu roślin przy danych warunkach pogodowych i odpowiedniej działalności człowieka.
MAPY GLEBOWE:
1) BONITACYJNE(1:5000) są opracowane dla terenów rolniczych i nie obejmują miast oraz lasów. Znajduje się na nich granica i numer
hipoteczny właściciela działki, jej powierzchnia w ha i zasięg klas bonitacyjnych z uwzględnieniem gruntów ornych, łąk i pastwisk.
Mapy te są podstawą do wymiaru podatku gruntowego oraz do określenia ceny jednego ha przy transakcjach kupna- sprzedaży
2) GLEBOWO- ROLNICZE- wykonane na bazie bonitacyjnych (1:5000 do 1: 25000). Zasadniczą treścią tych map jest przestrzenny
zasięg kompleksów glebowo- rolniczych. Zawierają też granice działek, zasięg typów i podtypów gleb, klasę bonitacyjną, skład
granulometryczny, obszary leśne, tereny zabudowane, wody, nieużytki. Dają one inf o kompleksach glebowo-rolniczych, warunkach glebowych oraz gospodarce przestrzennej na terenie całej gminy
3) MAPY ODCZYNU I ZASOBNOŚCI GLEB W SKŁ POKARM (1:5000) mapy pH gleb, zasobności w fosfor i potas, sporządzane na
podst analiz laboratoryjnych przez stacje chemiczno-rolnicze
4) MAPY GLEBOWO- PRZYRODNICZE (1:500; 1:1000;1:5000- dla rezerwatów i powierzchni doświadczalnych; 1:30000; 1:1000000 dla innych obszarów)- przedstawiają przestrzenne rozmieszczenie typów, podtypów rodzajów i gatunków gleb oraz ich skład granulometryczny.
KOMPLEKSY PRZYDATNOŚCI:
Pszenny (bardzo dobry; dobry; wadliwy)
Żytni (bardzo dobry (pszenno-buraczany); dobry; słaby; bardzo słaby (żytnio-łubinowy)) Zbożowo-pastewny (mocny; słaby) Pszeniczny górski; Zbożowo górski; Owsiano-ziemniaczany górski; Owsiano-pastewny górski; Gleby orne przydatne pod użytki zielone.
Kompleksy TUZ zostały wyróżnione na podstawie właściwości gleb oraz wielkości i jakości użytkowanego plonu.
Kompleksy UZ: 1z- UZ bardzo dobre i dobre, należą do nich łąki i pastwiska zaliczane do klasy I i II; 2z- UZ średnie, pastwiska klasy III i IV; 3z- UZ słabe i bardzo słabe, klasa V i VI
KATEGORIE CIĘŻKOŚCI GLEB
---bardzo lekkie- piaski luźne i słabo gliniaste części spławialnych jest ok. 5-10%
---lekkie- piaski gliniaste lekkie i moce, żwiry gliniaste. części spławialnych ok. 10- 20%
---średnie- gliny lekkie, pyły ilaste i żwiry gliniaste, części spławialnych 21-35%
---ciężkie- gliny średnie, części spławialnych 35-50%
---bardzo ciężkie- iły i gliny ciężkie, części spławialnych powyżej 51%
RODZAJE ROŚLIN:
Drzewiaste-drzewa, krzewy, łodygi pokryte korkiem, przystosowane do przetrwania zimy
Zielne- wytwarzają pędy zielone o łodygach nie zdrewniałych, pokrytych skóra, dzielimy na:
JEDNOROCZNE-przechodzą pełen cykl rozwojowy w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego, a później umierają; ozime lub jare
MONOKARPICZNA- roślina raz kwitnie w ciągu życia, wydaje nasiona i umiera (marchew, buraki)
DWULETNIE- ich cykl rozwojowy trwa 2 lata, w 1 roku roślina wytwarza spichrze, a w 2 roku wytwarza pędy kwiatowe, nasiona i umiera potem.
WIELOLETNIE (Byliny)- kwitną i owocują wielokrotnie i z reguły rozmnażają się genetycznie
Rośliny zbożowe-grupa rośl. mącznych; użytkowane po przemiale jako mąka, śruta, płatki, kasza, podstawowy pokarm dla ludzi lub samo ziarno, otręby, słoma, zielonka dla zwierząt.
JARE(owies, kukurydza, proso, gryka) OZIME (żyto) JARE i OZIME (pszenica, pszenżyto, jęczmień)
UŻYTKOWANIE ZBÓŻ:
ZIARNO- na cele konsumpcyjne; przemysł barwniczy i gorzelniany; na pasze, materiał siewny
SŁOMA i PLEWA- pasza objętościowa (naj Owies, Jęczmień); ściółka, izolacja
ROŚLINY OKOPOWE- organy podziemne (korzenie spichrzowe, bulwy) części nadziemne plon uboczny, dobra pasza (buraki, ziemniaki)
CECHY-użytkuje się części podziemne, zawierają dużo węglowodanów, mało białka, uprawiane w szerokie rzędy, uprawiane na oborniku.
ROŚLINY PRZEMYSŁOWE - rzepak, kukurydza, (rośliny tłuszczowe) len, konopie (włókna) tytoń, chmiel wiklin (rośliny specjalne)
PASZOWE:
MOTYLKOWE-strączkowe: na nasiona z przeznaczeniem na konsumpcje, paszowe, oraz na zieloną masę.
NIEMOTYLKOWE- rośliny zielne, na paszę, kapusta pastewna, słonecznik pastewny, kukurydza, rzepak, owies itp.)
ROŚLINY WARZYWNICZE- grupa roślin zielonych, służących gł. na pokarm.
ORGANY SPICHRZOWE:
-korzenie- marchew ; cebule- por, cebula ; łodygi - kalarepa ; liście - kapusta;
ROŚLINY ZIELARSKIE- mięta pieprzowa, kminek zwyczajny, rumianek itp.
PRODUKCJA SADOWNICZA- prod. owoców
TEMAT: ROLA CELE I ORGANIZACJA PRODUKCJI ZWIERZĘCEJ
PRODUKCJA ZWIERZĘCA: w rolnictwie jest wtórna do produkcji roślinnej. Jej zadaniem jest przetwarzanie produktów pochodzenia roślinnego na bardziej cenne artykuły pochodzenia zwierzęcego.
CELEM PRODUKCJI ZWIERZĘCEJ jest wytwarzanie produktów zwierzęcych określonej ilości i jakości
PRODUKCJA ZWIERZĘCA ROZUMIANA RZECZOWO to wielkość uzyskanej produkcji żywca rzeźnego, przyrost stada, produkcja mleka, jaj, wełny, ryb i innych produktów zwierzęcych
RÓŻNICE MIĘDZY PRODUKCJĄ ROŚLINNĄ I ZWIERZĘCĄ (CECHY PRODUKCJI ZWIERZĘCEJ):
---produkcja zwierzęca jest zgrupowana w
budynkach i ośrodku gospodarczym
---zajmuje niedużą powierzchnię
---produkcja zwierzęca nie jest uzależniona od pór
roku i pogody
---wymaga stosunkowo dużych nakładów pracy, w
tym siły ludzkiej, dość równomiernie rozłożonej
w ciągu całego roku
---cykl produkcyjny chowu wielu zwierz jest
często krótszy niż prod rośl
---przy krótkich cyklach produkcji następuje
szybki obieg środków pieniężnych
ORGANIZACYJNE I EKONOMICZNE ZNACZENIE PRODUKCJI ZWIERZĘCEJ:
1) uszlachetnienie produktów roślinnych (przetwarzanie ich w droższe, bardziej skoncentrowane produkty zwierzęce)
2) utrzymywanie zwierząt poprawia wykorzystanie posiadanych zasobów siły roboczej, ziemi i środków trwałych
3) podnoszenie i utrzymywanie żyzności gleby przez produkcje nawozów organicznych
4) ograniczanie ryzyka produkcji
5) bardziej równomierny dopływ gotówki niż w prod rośl
6) podniesienie wydajności pracy
7) dostarczanie artykułów dla własnego gospodarstwa domowego (np. mleka, jaj itp.)
8) wrażliwość na transport (chłodziarki do mleka itp.)
DO PROWADZENIA PRODUKCJI ZWIERZĘCEJ NIEZBĘDNE SĄ ODPOWIEDNIE WARUNKI:
---zapewnienie zaplecza paszowego w ciągu całego roku
---posiadanie odpowiednich pomieszczeń dla zwierząt, magazynów paszowych, silosów do zakiszania roślin, budynków dla personelu itp.
---Zapewnienie dobrej wody do picia oraz wody do procesów techn
---Posiadanie siły roboczej i opieki weterynaryjnej do obsługi zwierz
PRODUKCJA ZWIERZĘCA W POLSCE:
bydło
trzoda chlewna
owce
konie
różne gat drobiu
zwierzęta futerkowe
ryby
pszczoły
SZTUKA FIZYCZNA to każda sztuka inwentarza, niezależnie od gatunku, wieku i wagi. Takie ujęcie niewiele jednak daje, gdyż uniemożliwia sumowanie wagi zwierząt i ich porównywanie. Wprowadzono więc pojęcie SZTUKI PRZELICZENIOWEJ. Sztuki przeliczeniowe (odpowiednik 1 krowy) to:
---SZTK DUŻA (SD)o wadze 500kg, ale przebywająca w gospodarstwie cały rok
---SZTK OBORNIKOWA (SO) czyli taka, która produkuje rocznie 10 ton obornika
---SZTK ŻYWIENIOWA (SŻ) na której wyżywienie zużywa się rocznie 3500 jednostek owsianych
JEDNOSTKA OWSIANA- przeliczeniowa jednostka stosowana w przygotowaniu dawek żywieniowych dla zwierząt, której podstawą jest wartość 1kg owsa
Do ustalenia obsady zwierząt w sztukach żywieniowych i obornikowych służa także, jak przy sztukach dużych odpowiednie jednostki przeliczeniowe.
OBSADA INWENTARZA ŻYWEGO- liczba zwierząt przypadająca na 100ha UR (najczęściej w SD ale można ją też określić w sztukach fizycznych)
STRUKTURA INWENTARZA ŻYWEGO- % udział różnych gat zwierz w ogólnej liczbie zwierząt w gospodarskich (zawsze w SD); struktura ta wyznacza tzw. KIERUNEK PRODUKCJI ZWIERZĘCEJ
STADO ZWIERZĄT- wszystkie zwierzęta jednego gatunku utrzymywane w gospodar. Wyróżniamy:
---Stado podstawowe (reprodukcyjne) czyli zwierz do rozmn (krowy, jałówki cielne, knury, lochy itp.
---Stado produkcyjne- zwierz towarowe (tuczniki, bukaty, opasy itp.)
STRUKTURA STADA- % udział poszczególnych grup zwierząt w ogólnej liczbie zwierz w danym stadzie (określa się w sztukach fizycznych ale można w SD); struktura ta określa tzw. KIERUNEK CHOWU
Stado dzielimy na GRUPY (KLASY WIEKOWE). Obejmują one zwierz jednego gat w jednym wieku. Grupy wiek są ustalone dla każdego stada np.
bydło:
cielęta do 14 dni, do 0.5 roku,
jałówki od 0,5 do 1,5 roku,
jałówki cielne,
krowy.
Dla trzody:
prosięta do 4 lub 8 tygodni,
warchlaki 2-4 miesiące,
tuczniki,
lochy itp.
RASA- oznacza gr zwierz (populację) tego samego gat, odznaczających się jednakowymi cechami, uznanymi za charakterystyczne dla niej (budowa, masa ciała, wzrost, umaszczenie, wydajność itp.) i cechy te są wiernie przekazywane potomstwu
TYPEM UŻYTKOWYM określa się kierunki użytkowania danego gat czy rasy zwierz określany zespołem cech morfologicznych (budowa) i fizjologicznych (typ przemiany materii)
TYPY UŻYTKOWE: w zależności od gat zwierząt wyróżnia się następujące:
---bydło- mleczny, mięsny i ogólnoużytkowy mleczno- mięsny)
---trzoda chl- słoninowy, mięsno- słoninowy, mięsny, bekonowy
---owce- wełnisty, mięsny, kożuchowy, futerkowy,mleczny, smużkowy
---konie- lekkie- gorącokrwiste, ciężkie- zimnokrwiste
PODST WSKAŹNIKI WYDAJNOŚCI W PROD ZW:
---% wskaźnik wycieleń (krowy mleczne)- liczba żywych urodzeń w stosunku do stada krów
---Wskaźnik odchowu - % stosunek liczby zwierząt odchowanych do określonego wieku, do liczby sztuk stada podstawowego (krów, loch, owiec, klaczy)
---wydajność mleczna (mleczność krów)- roczna prod mleka (w litrach lub kg) od 1 krowy (podobnie przy kozach i owcach mlecznych)
---przyrosty dzienne zwierząt młodych i rzeźnych (w g lub kg)
---wydajność wełny od 1 owcy w ciągu roku (kg/owcę)
---liczba miotów od 1 maciory rocznie oraz liczba urodzonych i odchowanych prosiąt
---liczba jagniąt uzyskanych przeciętnie od 100 owiec matek w ciągu roku (szt)
ZNACZENIE CHOWU BYDŁA: PRODUKTY GŁÓWNE (mleko, mięso) UBOCZNE (skóra, kości, nawóz organiczny itp)
TYPY UŻYTKOWE BYDŁA; MLECZNE ; MIĘSNE ; DWUKIERUNKOWE ( w Polsce mięsno- mleczny i mleczno-mięsny)
Użytkowość mleczna bydła (mleczność) ilość i jakość mleka wyprodukowana od krówy w czasie laktacji (305 dni po porodzie do 2 mies. przed.) Wydajność mleka - liczba kg mleka; Wydajność tłuszczy- kg tłuszczy; Wydajność białka- kg białka
Użytkowość mięsna bydła- pozyskiwanie mięsa od bydła po jego uboju z przeznaczeniem na pokarm ludzki.
TUSZA- ciało zwierzęcia bez głowy, wnętrzności z wyjątkiem nerek, wycięcie wymienia, kończyn w stawach nadgarstkowych i skokowych.
CIELĘTA- młode osobniki do 4 miesiąca BUHAJ- samiec rozpłodowy bydła domowego
BUHAJEK- mały buhaj, który nie zakończył jeszcze wzrostu.
BUKAT- młode bydło do 18 miesięcy, na żeś. WOLCE- kastrowane buhajki JAŁÓWKA- młoda krowa od 14 tyg, do 1 ocielenia czyli maks, 3,5 roku
ZNACZENIE CHOWY TRZODY CHLEWNEJ:
Produkty główne: ( mięso) Uboczne (skóra itp.)
TYPY UŻYTKOWE I RASY TRZODY CHLEWNEJ: Mięsne; Tłuszczowo-Mięsny; Słoninowy, PROSIĘTA- 6-8 tygodni 16-18 kg
Warchlaki- 11-12 tygodni 20-30 kg, Tuczniki- 6-7 miesięcy 84-98 kg
Wieprzki- 8-10 miesięcy 110-125 kg, Knury/Lochy- wybrakowane ze stada lub po użytkowaniu rozpłodowym
ZOOHIGIENA- nauka o ochronie zdrowia zwierząt domowych, ich utrzymaniu, pielęgnacji
Zajmuję się; *kształtowanie warunków środowiskowych , w których żyją zwierzęta w celu uczynienia ich przyjaznymi *przygotowanie budynków do wymagań zdrowotnych zwierząt *ustalanie norm i zasad utrzymania i pielęgnacji zwierząt w różnych warunkach gospodarowania *ustalenie norm użytkowania, obciążenia zwierząt roboczych oraz zasady transportu zwierząt *ustalanie zasad i sposobów pozyskiwania i utrzymania przy życiu zdrowego potomstwa
*ustalanie zasad ochrony zdrowia zwierząt i szerokiej profilaktyki zdrowotnej *opracowanie zasad postępowania mającego na celu zabezpieczenie ludzi przed chorobami odzwierzęcymi
DO UPRAWY ROLI SŁUŻĄ; -pług- do orania; -brona- do bronowania (spulchniania i wyrównywania); -kultywator- (głębokie spulchnianie bez odwracania, niszczenie chwastów); -brony talerzowe- talerzowanie (cięcie resztek darni i mieszanie z glebą); -wały- zagęszczanie i wyrównywanie powierzchni gleby
DO SIEWU- siewnik DO OPRYSKÓW- opryskiwacz DO Nawozów mineralnych- rozsiewacz DO OBORNIKA- rozrzutnik
MATERIAŁ SIENNY- wszystkie organy generatywny (owoce, części owoców) wegetatywny (bulwy, korzenie, pędy)
NAWÓZ- produkt przeznaczony do dostarczania rośliną składników pokarmowych i zwiększanie żyzności gleb: MINERALNE(sztuczne, uzyskane w procesie chemicznym) NATURALNE(odchody zwierząt, obornik, gnojówka, gnojownica) ORGANICZNE(komposty) MIESZANE, organiczno-mineralne
GNOJOWNICA- sfermentowany kał mocz woda
GNOJÓWKA- sfermentowany mocz
OBORNIK- kał, mocz + ściółka (słoma)
AGROFAGI- chwasty, szkodniki lub bakterie, grzyby, wirusy szkodliwe dla roślin, obniżenie plonu.
OCHRONA ROŚLIN- zespół czynności mających na celu zapobieganie, ograniczanie występowania chorób, szkodników itp.
ŚRODEK OCHRONY ROŚLIN- to substancja aktywna lub preparat zawierający 1 lub więcej substancji aktywnych przeznaczonych do:
Ochrony roślin przed szkodnika, niszczenia niepożądanych roślin, regulowania procesów życiowych, zabezpieczania produktów roślinnych
ZOOCYDY-do zwalczania gryzoni, owadów itp.
Fungicydy- do zwalczania grzybów Bakteriocydy-do zwalczania bakterii Herbicydy- do zwalczania chwastów Regulatory wzrostu- regulują procesy dojrzewania Defolianty-przedwczesne opadanie liści
Desykanty-wysychanie roślin Atraktanty i Repelenty- wabienie i odstraszanie szkodników Zaprawy nasienne- zaprawianie nasion przeciw szkodnikom i chorobom.
TOKSYCZNOŚĆ OSTRA- zdolność substancji do wywołania efektu toksycznego po jej podaniu do organizmu w dawce jednorazowej
Bardzo Toksyczne ; Toksyczne ; Szkodliwe ; Mało szkodliwe
LD50-ilość substancji która powoduje śmierć 50% organizmów stałocieplnych
Racjonalne żywienie ma istotny wpływ na pełne wykorzystanie uzyskanych na drodze hodowli zdolności genetycznych zwierząt do wysokiej produkcyjności, intensywnego wzrostu i rozwoju. Żywienie ma wpływ nie tylko na ilość produktów zwierzęcych, lecz także na ich jakość. Stosując odpowiedni program żywienia można zmieniać wzajemny stosunek tkanek organizmu zwierzęcego nawet proporcje ciała.
CIAŁO ZWIERZĘCIA SKŁADA SIĘ Z:
- woda 50-60% - białko 15-20% - tłuszcz 10-60% - węglowodany 1%
- związki mineralne 3-4%
Rośliny, które stanowią podstawowy pokarm dla zwierząt gospodarskich zawierają te same grupy związków chemicznych. Różnice występują w ich procentowej zawartości i dotyczą przede wszystkim węglowodanów, których w roślinach jest najwięcej.
Wartość pokarmowa pasz oraz jej przydatność dla różnych gatunków zwierząt zależy od zawartości w nich poszczególnych składników chemicznych.Przekształcanie występujących w paszach związków chemicznych w tkanki ciała zwierzęcia oraz produkty pochodzenia zwierzęcego następują w procesie przemiany materii u zwierząt METABOLIZMEM (do organogenow dochodzi N)
Główną część substancji organicznej organizmów zwierzęcych stanowią 4 pierwiastki chemiczne(organogeny):
-węgiel (C) - tlen (O) - wodór (H) - azot (N)
Występują w formie złożonych związków chemicznych i stanowią 90-95% ich suchej masy. Zarówno w organizmach roślinnych jak i zwierzęcych znajduje się ponad 50% wody a reszta to sucha masa.
Woda: - decyduje o procesach biologicznych - warunkuje całą przemianę materii -jest nośnikiem substancji odżywczych- jest składnikiem wszystkich płynów ustrojowych - reguluje ciepłotę organizmów (zapotrzebowanie od 20l u świń i koni do 80-100l u krów dziennie)
Białko ogólne:- jest podstawowym składnikiem budulcowym organizmu zwierzęcego
Dzieli się na: 1.Białko właściwe (zbudowane z aminokwasów): - białka proste (proteiny) - białka złożone (proteidy)
2.Związki azotowe (niebiałkowe) to proste związki zawierające azot, rozpuszczalne w wodzie
Węglowodany: - stanowią podstawowy składnik organiczny pasz pochodzenia roślinnego - są to związki zawierające C,H,O - są głównym źródłem energii dla zwierząt
Występują w dwóch grupach:
1.bezazotowe wyciągowe, łatwostrawne :np.
- skrobia w nasionach zbóż strączkowych, bulwach ziemniaka, korzeniach okopowych
- cukry proste(fruktoza, glukoza) w owocach i młodych pędach roślin
- dwucukry (sacharoza, laktoza)
2.włókno surowe
Podstawowym jego składnikiem jest błonnik (celuloza); jest łatwo trawiony przez przeżuwaczy (bydło) słabo przez konie i świnie
- wpływa korzystnie na wydzielanie soków trawiennych
- wywołuje poczucie sytości
Tłuszcze: -składniki pokarmowe o najwyższej wartości energetycznej (dostarczają energii) - są składnikiem wszystkich komórek organizmu zwierzęcego - stanowią substancję rezerwową jako tłuszcze zapasowe (podskórny, sadełkowy) - stanowią izolację cieplna organizmu - wpływają korzystnie na wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach
Popiół surowy = składniki mineralne
Związki mineralne są składnikami niezbędnymi dla życia.
Zaliczamy do nich mikro- i makroelementy. Są one dla organizmu:
- składnikami budulcowymi tkanek (kostnych i miękkich)
- wchodzą w skład różnych związków organicznych
- wchodzą w skład enzymów lub są ich aktywatorami
- regulują ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych
- utrzymują odpowiedni poziom jonów wodorowych w płynach ustrojowych, od których zależy stałe pH we krwi
- utrzymują równowagę kwasowo-zasadową organizmu
- decydują o stanie koloidów ciała zwierząt
Witaminami nazywamy związki organiczne, których organizm sam nie produkuje, ale są mu potrzebne do normalnego wzrostu, rozwoju, zdrowia. Dzielimy je na dwie grupy: rozpuszczalne w wodzie i rozpuszczalne w tłuszczach. Całkowity brak witamin powoduje awitaminozę, częściowy-hipowitaminozę, natomiast nadmiar - hiperwitaminozę
POTRZEBY POKARMOWE TO:- potrzeby bytowe - ilość składników pokarmowych, które zwierzę zużywa na utrzymanie organizmu przy życiu i w odpowiedniej kondycji fizycznej.
Pasza bytowa przeznaczona jest na :
* utrzymanie stałej temperatury ciała * dostarczanie składników na podstawową przemianę materii * dostarczenie energii na pracę serca i płuc * dostarczenie składników do wytworzenia soków trawiennych
- potrzeby produkcyjne - ilość składników pokarmowych, potrzebnych do wytworzenia produktu, np. jaj, mleka, mięsa, wełny itd.
PASZA-produkt pochodzenia roślinnego, zwierzęcego, mineralnego i systematycznie stosowany w żywieniu zwierząt. Jednym z głównych zadań żywienia jest dostarczenie zwierzęciu dostatecznej ilości energii potrzebnej do pokrycia potrzeb bytowych i produkcyjnych.
PASZE- Objętościowe(suche, soczyste); Treściwe(ziarno, śruta, pasze pochodzenia zwierzęcego); mineralne(wieloskładnikowe mieszanki, sól kamienna, mączki wapniowe)
Roślinne- naturalne(słoma, kiszonka, siano itp.) przemysłowe(otręby, śruty, gluten)
Zwierzęce- naturalne(mleko, mięso, ryby) przemysłowe(mączki) Mineralne;
Mierniki wartości energetycznej pasz:
1.wartość skrobiowa, określa iloma kg skrobi można zastąpić 100kg danej paszy 2.jednostka owsiana to taka ilość paszy, która odpowiada wartości energetycznej 1kg owsa średniej jakości. Przyjęto że 1 kg owsa równa się 0,6 wartości skrobiowej
NORMA ŻYWIENIOWA to zapotrzebowanie pokarmowe, bytowe i produkcyjne wyrażone ilością białka, energii, suchej masy, włókna surowego, składników mineralnych, aminokwasów egzogennych i witamin.
DAWKA POKARMOWA to zestaw pasz, które zawartością składników pokarmowych odpowiadają normie żywieniowej.
TERYTORIUM GOSPODARSTWA: Użytki Rolne (GO, TUZ, sady plantacje wieloletnie): Tereny pod zabudowa, drogi należące do gospodarstwa; stawy, lasy, nieużytki)
Rozłóg- kształt gospodarstwa, przestrzenne rozmieszczenie pul, łąki itp. Najlepiej jak jest wszystko blisko siebie.
Poziom wody: 40-60cm- powinny być TUZ; 60-80cm-użytki przemienne >100cm GO
DZIAŁKA-to ciągłą część powierzchni ziemi będąca własnością lub też w użytkowaniu jednego podmiotu gospodarczego
POLE- wydzielona cześć gruntów ornych obsianych zazwyczaj tą samą rośliną.
Działka Rolna- to zwarty obszar gruntu rolnego, który wykorzystuje się jednolicie, nie mniej niż 0,1ha, wchodzący w skład gosp. rolnego.